Յաթրոգենիա
Յաթրոգենիա[1] (հին հունարեն՝ ἰατρός «բժիշկ» + γενεά «ծնունդ»), բժշկի կողմից մարդու ֆիզիկական և հոգեկան առողջության վնասում։
Հոգեկան առողջությանը վնաս հասցնելու մասին քննարկումները սկսել են դեռևս 20-րդ դարից[2]։
«Յաթրոգենիա» տերմինը ներմուծել է գերմանացի հոգեբույժ Օսվալդ Բումկեն «Բժիշկը որպես հոգեկան տխրության պատճառ» աշխատության մեջ 1925 թվականին[3][4][5][6][7][8]։
Համաձայն բժշկական հանրագիտարանի նախապատերազմյան հրատարակության մեջ տրված սահմանման՝ յաթրոգենիան «տերմին է, որը ցույց է տալիս բժշկի բացասական ազդեցությունը հիվանդի վրա, երբ բուժիչ ազդեցության փոխարեն հիվանդի վիճակն ավելի է ծանրանում»[9]։ Յատրոգենիան բնութագրվում է նաև որպես «բացասական հոգեթերապիա»[5]։ Նախապատերազմյան շրջանից մինչև 1970-ական թվականները տերմինը շարունակել է օգտագործվել հիմնականում հոգեբանական հիվանդությունների ժամանակ, որոնք առաջանում էին բժշկի կողմից անզգույշ գործողությունների հետևանքով[10]։
Ներկայումս տերմինն օգտագործվում է ընդլայնված ձևով, և ըստ ICD-10-ի, յաթրոգենը հասկացվում է որպես կանխարգելիչ, ախտորոշիչ և բուժական միջամտությունների կամ ընթացակարգերի ցանկացած անցանկալի կամ անբարենպաստ հետևանք, որը հանգեցնում է մարմնի ֆունկցիաների խանգարման, գործունեության սահմանափակման, հաշմանդամության կամ մահվան, բժշկական պրոցեդուրաների բարդություններ, որոնք առաջացել են բժշկի ինչպես սխալ, այնպես էլ ճիշտ գործողությունների արդյունքում[10][11]։ Նման լայն մեկնաբանության հետ մեկտեղ, յաթրոգեն հիվանդությունը ոմանց կողմից շարունակում է համարվել որպես հիվանդություն «առաջացած բժշկի (կամ բժշկական անձնակազմի այլ անձի) անզգույշ գործողություններով, որոնք բացասաբար են ազդում հիվանդի հոգեկան և ֆիզիկական առողջության վրա»[12]։
Որոշ գրական աղբյուրներում «յաթրոգեն»-ի փոխարեն օգտագործվում է տերմինի մի փոքր այլ ուղղագրություն՝ «իաթրոգենը»: Իաթրոգեն հիվանդությունների տարատեսակ են համարվում այսպես կոչված «երրորդ կուրսի հիվանդությունները», երբ բժշկական համալսարանի ուսանողը, ուսումնասիրելով ներքին հիվանդությունների պրոպեդևտիկան, հայտնաբերում է հիվանդության ախտանիշներ, որոնք իրականում չունի։
Յաթրոգեն գործոններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Յաթրոգեն գործոններից են․
- Թերապևտիկ ազդեցությունների հետ կապված ռիսկերը,
- նշանակված դեղերի անբարենպաստ (կողմնակի) ազդեցությունները,
- ափից ավելի շատ դեղերի նշանակում (օրինակ, հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության հանգեցնող),
- դեղերի անցանկալի փոխազդեցություններ,
- վիրաբուժական միջամտությունների հետ կապված ռիսկերըշ[13],
- բժշկական սխալներ,
- ցավոտ ախտորոշման մեթոդներ [13],
- հիվանդանոցային վարակներ[13],
- դեղատոմսերի սխալ կատարումը, օրինակ՝ բժշկի անընթեռնելի ձեռագրի կամ տառասխալների պատճառով,
- անփութություն[13],
- տեղեկատվության թերագնահատում կամ բացակայություն, անբավարար սարքավորումներ, ընթացակարգերի, տեխնիկայի և մեթոդների իրականացում:
Յաթրոգենիայի տեսակները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռ.Ա.Լուրիան առանձնացնում է յաթրոգենիայի երկու տեսակ.
- Առաջին տեսակը բնութագրվում է նրանով, որ հիվանդը չունի լուրջ օրգանային հիվանդություն, ֆունկցիոնալ խանգարում, սակայն սխալ է հասկանում բժշկի խոսքերը՝ իր հիվանդությունը շփոթելով անբուժելի կամ ծանր հիվանդության հետ։
- Երկրորդ տեսակի դեպքում հիվանդը ունի լուրջ հիվանդություն և բժշկի գործողությունները էլ ավելի են բարդացնում պրոցեսը։
Վիճակագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Համաձայն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) 2019 թվականի տվյալների՝ միայն ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում առողջապահական վատ գործելակերպը վնասել է միլիոնավոր հիվանդների և ամեն տարի սպանել 2,6 միլիոն մարդու։ Համաշխարհային մասշտաբով հիվանդներին վնասելու հետ կապված անձնական, սոցիալական և տնտեսական ծախսերը կազմում են մի քանի տրիլիոն ԱՄՆ դոլար[14]։
Տասը հիվանդից չորսը տուժում են առաջնային և ամբուլատոր բուժօգնության ժամանակ։ Առավել լուրջ հետևանքներ են առաջանում ախտորոշման, դեղերի նշանակման և դրանց օգտագործման սխալների պատճառով: Միայն դեղորայքային սխալներն արժեն տարեկան մոտավորապես 42 միլիարդ դոլար: Ամեն տարի վիրաբուժական միջամտությունների ժամանակ անվտանգության և հիգիենայի կանոնների չկատարումը բարդություններ է առաջացնում հիվանդների գրեթե 25%-ի մոտ և հանգեցնում է մեկ միլիոն հիվանդի մահվան վիրահատության ընթացքում կամ անմիջապես հետո[14]։
Ենթադրվում է, որ հիվանդի անվտանգությունն ապահովելու կանխարգելիչ միջոցառումները կարող են հանգեցնել դեղամիջոցների զգալի խնայողության և շատ ավելի էժան են, քան հիվանդի վնասի հետևանքների բուժումը: Մասնավորապես, ԱՄՆ-ում տարեց բնակչության հանրային առողջապահական ծրագրով գործող հիվանդանոցներում հիվանդների անվտանգության բարելավմանն ուղղված միջոցառումները հնարավորություն են տվել 2010-ից 2015 թվականներին խնայել մոտ 28 միլիարդ ԱՄՆ դոլար[14]։
Հիվանդները ակտիվորեն ներգրավվածության ապահովումը սեփական հիգիենայի մեջ, կարող է նվազեցնել բուժման հետ կապված վնասի ռիսկը 15%-ով և տարեկան խնայել միլիարդավոր դոլարներ[14]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «ГРАМОТА.РУ — справочно-информационный интернет-портал «Русский язык» | Словари | Проверка слова». Արխիվացված օրիգինալից 2022-10-06-ին. Վերցված է 2017-10-21-ին.
{{cite web}}: no-break space character in|title=at position 11 (օգնություն) - ↑ Schwarz O. Psychogenese und Psychoterapie körperlicher Symptome. — Wien, 1925. (Сборник работ Шильдера, Бауера, Брауна, Гейера, Штраудберга, Майера (Schilder, Bauer, Braun, Heyer, Straudberg, Mayer).)
- ↑ Bumke O. Der Arzt als Ursache seelischer Störungen // Deutsche Medizinische Wochenschrift, 1925; 51(1): 3
- ↑ Каннабих Ю. В. К профилактике одной из форм реактивной (иатрогенной) депрессии // Профилактика нервных и психических заболеваний / Ред. Давыденков С. Н., Розенштейн Л. М. — Москва: Издательство Мосздравотдела, 1929. — С. 75—88
- ↑ 5,0 5,1 Каннабих Ю. В. Врач как причина болезни // БМЭ, т. 5, 1928, с. 677—678.
- ↑ Лурия Р. А. Врач и психогенез некоторых заболеваний внутренних органов // Казанский медицинский журнал. — 1928. — № 1.
- ↑ Лурия Р. А. Внутренняя картина болезней и иатрогенные заболевания. — М.; Л.: Биомедгиз, 1935.
- ↑ Платонов К. И. Слово как физиологический и лечебный фактор // Психотерапия. Сборник статей под ред. проф. К. И. Платонова. Труды Государственного психоневрологического института Народного комиссариата здравоохранения УССР. — Харьков: Государственное издательство Украины, 1930.
- ↑ Ятрогенный (иатрогенный) // БМЭ, т. 35, 1936, с. 816
- ↑ 10,0 10,1 Лысенко В. М., Лысенко О. В., Зарецкий М. М., Черников Е. Э. К вопросу o ятрогенных заболеваниях // Научный вестник Национального медицинского университета им. Богомольца, 2009. — С. 164—169.
- ↑ Платонов К. К. Краткий словарь системы психологических понятий: Учебное пособие. — М.: Высшая школа, 1981. — 175 с.
- ↑ Энциклопедический словарь медицинских терминов. Т. 1. — М.: Сов. энциклопедия, 1982. — С. 385.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Михель Д .В. Социальная антропология медицинских систем: медицинская антропология: учеб. пособ. для студентов. — Саратов: Новый Проект, 2010. — С. 70. — 80 с. — ISBN 987-5-904832-10-0
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 «ВОЗ призывает к принятию неотложных мер для снижения вреда, наносимого пациентам при оказании медицинской помощи». Всемирная организация здравоохранения. 2019-09-13. Արխիվացված օրիգինալից 2019-10-20-ին. Վերցված է 2020-02-24-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Авдеев А. И., Козлов С. В. Ятрогенная патология (судебно-медицинский взгляд) // «Актуальные вопросы судебной медицины и экспертной практики». — Новосибирск, 2009.
- Лурия, Роман Альбертович Внутренняя картина болезней и иатрогенные заболевания. — 4-е изд. — М.: Медицина, 1977. — 111 с. — 15,000 экз.
- Whitfield CL. Psychiatric drugs as agents of Trauma // International Journal of Risk & Safety in Medicine. — 2010. — No. 22. — P. 195–207. — .