Մտքի տեսություն

Ստեղծել հղումը
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Merge arrows
 Առաջարկվում է այս և Հոգեկան վիճակի մոդել հոդվածները միացնել իրար: (քննարկում)

Հոգեբանության մեջ մտքի տեսությունը վերաբերում է այլ մարդկանց հասկանալու կարողությանը նրանց հոգեկան վիճակ վերագրելով, (ենթադրաբար թե ինչ է կատարվում իրենց մտքում)։ Այն գիտություն է այն մասին, որ հոգեկան վիճակները սեփական վիճակներից կարող են տարբերվել և իրենց մեջ ներառել հանոզմունքներ, ցանկություններ,մտադրություններ,հույզեր, և մտքեր[1]։ Տիրապետելով մտքի ֆունկցիոնալ տեսությանը այն կարևոր դեր է խաղում մարդու առօրյա կյանքում։ Մարդիկ այս տեսությունը օգտագործում են այն ժամանակ երբ վերլուծում են, դատում են և եզրակացություն են անում ուրիշների պահվածքը։ Մտքի տեսության հայտնաբերումը և զարգացումը առաջին հերթին ծագել են այն ուսումնասիրությունների արդյունում, որոնք արվել են կենդանիների և նորածիների վրա[2]։ Ալկոհոլի չարաշահման և դեղահաբերի օգտագործման, լեզվի զարգացման, ճանաչողական, տարիքի և մշակույթի գործոնները կարող են ազդել մարդու ունակությունների վրա։

Առաջարկվում է, որ մտքի տեսության դեֆիցիտները մարդկանց մոտ առաջացնում են աուտիզմ,[4] նյարդային անորեքսիա[5], շիզոֆրենիա, դիսֆորիա, ուշադրության պակասի գերակտիվության խանգարում[6], կախվածություն կոկաինից[7], և ուղեղի վնասվածք, որոնք առաջացել են ալկոհոլի նեյրոտոքսիկությունից;[8] ափիոնային նյութերից կախվածությունը վերականգնվում է դրա չափավոր օգտագործումից[9] Մտքի տեսությունը նման է, բայց ոչ նույնական կարեկցանքին և համակրանքին[10].

Մտքի տեսությունը զարգանում է դեռ մանկուց, քանի որ այդ ժամանակ զարգանում է նախաճակատային կեղևը։ Սովորաբար զարգացող երեխաների մեծամասնությունը չորս տարեկանից սխալ առաջադրանք են անցնում։ Իրանի և Չինաստանի կոլեկտիվիզմի մշակույթում ապրող երեխաները գիտելիքի հասանելիությունը ավելի վաղ տարիքից են զարգացնում և ավելի ուշ են հասկանում բազմաթիվ համոզմունքներ, քան այն երեխաները, ովքեր ապրում են Արևմտյան երկրներում՝ ինդիվիդուալիզմի մշակույթում[11]։

Նեյրոպատկերային հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ուղեղի շրջաններ կան որոնք որ մտքի տեսության ընթացքում ներգրավված են նախաճակատային ծածկույթում և հետին քունքային ակոսի շրջանում իսկ երբեմն էլ ուղեղի ձախ կիսագնդի հատվածում կամ էլ նշիկներում։ Այն հիվանդները, ովքեր ճակատային բիլթի կամ քունք-գագաթային միացման վնասվածք ունեն մտքի տեսության որոշակի հարցերում դժվարանում են։

Շատ հետազոտողներ կենտրոնանում են կենդանիների մտադրության, հայացքի, հեռանկարի կամ գիտելիքի ըմբռնման վրա։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ օրանգուտանները և շիմպանզեները հասկանում են պատահական և դիտավորյալ արարքների տարբերությունները։ Վիլյամ Ֆիլդը և Սյու Սևեջ-Ռամբոն կարծում են, որ բոնոբոները զարգացրել են մտքի տեսությունը։

Մտքի տեսությունը տարբերվում է մտքի փիլիսոփայությունից, այն մտքի հիմնական բնույթին է վերաբերում։

Սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսությունը տեսություն է, որովհետև դիմացինի վարքագիծը, օրինակ իրենց հայտարարություններն ու արտահայտությունները ուղղակիորեն դիտարկվում են։ Նրանց միտքն ու դրա բովանդակությունը չեն կարող ուղղակիորեն դիտարկվել,ուստի պետք է եզրակացնել մտքի գոյությունն ու բնույթը[12]։ Այն վարկածը, որ մյուսները բանականություն ունեն, կոչվում է մտքի տեսություն, որովհետև յուրաքանչյուր ոք հենց ինքն է կարողանում նկատել իրենց սեփական միտքը (ներհայեցողության միջոցով); ոչ ոք ուղղակիորեն մտքին մոտենալու հնարավորություն չունիի։ Սովորաբար ենադրվում է, որ մարդիկ ու իրենց մտքերը համանման են, այս ենթադրությունը հիմնված է երկկողմանի սոցիալական փոխազդեցության վրա, ինչպես նկատվում է համատեղ ուշադրության[2], լեզվի ֆունկցիոնալ օգտագորման[13], և ուրիշների զգացմունքների և գործողությունների ըմբռնման վրա[14]։ Մտքի տեսությունը թույլ է տալիս մարդկանց իրենց մտքերը, ցանկություննեն ու մտադրությունները ուրիշներին վերագրել, կանխատեսել կամ բացատրել նրանց գործողություններն ու ներկայացնել մտադրությունները։ Դա հնարավորություն է տալիս հասկանալ, որ հոգեկան վիճակները կարող են մյուսների վարքագծի պատճառը դառնալ, և օգտագործվում են, որպեսզի բացատրեն կամ կանխատեսեն մյուսների վարքագիծը[12]։ Հոգեկան վիճակները ուրիշին վերագրելը և դրանք որպես վարքագծի պատճառ հասկանալը, ենթադրում է, որ մարդը կարող է հասկանալ միտքը, որպես "պատկերի գեներատոր"[15] Եթե մարդը մտքի զարգացած տեսությանը չի տիրապետում, այն ճանաչողական կամ զարգացման խանգարման նշան է։

Թվում է թե մտքի տեսությունը մարդու բնածին կամ պոտենցիալ ունակություն է, որի լիարժեք զարգացման համար երկար տարիների փորձ է պահանջվում։ Տարբեր մարդիկ մտքի քիչ թե շատ արդյունավետ տեսություն են զարգացնում։ Ըստ Նեո- պիաժետյան ճանաչողական զարգացման տեսության մտքի տեսությունը հանդիսանում է մարդու մտքի հիպերճանաչողական կարողություն է, որպեսզի կարողանա գրանցի, վերահսկի ներկայացնի իր սեփական կարողությունները[16]։

Էմպաթիան ուրիշների հոգեվիճակի ճանաչումն ու ըմբռնումն է, ներառյալ իրենց համոզմունքները, ցանկությունները և հատկապես զգացմունքները, որոնք կապված են հասկացողության հետ։ Էմպաթիան հաճախ բնութագրվում է, որպես ՛՛իրեն ուրիշի տեղը դնել՛՛ արտահայտությամբ։ Վերջին էթոլոգիական ուսումնասիրությունը, որը վերաբերում է կենդանիների վարքագծին, ենթադրում է, որ նույնիսկ կրծողները կարող են ցուցաբերել էմպաթիկ կարողություններ[17]։ Մինչդեռ էմպաթիան հայտնի է, որպես հուզական հեռանկարների ընդունում, և մտքի տեսությունը սահմանում է, որպես ճանաչողական հեռանկարներ[18]։

Մտքի տեսության ուսումնասիրությունները, որոնք արվել են մարդկանց, կենդանիների, մեծահասակների և երեխաների մոտ նորմալ և տիպիկ զարգացման ընթացքում, արագորեն աճել են Պրեմաքի և Գայ Վուդրուֆի ՛՛Արդյո՞ք շիմպանզեները մտքի տեսություն ունեն՛՛ 1978 թվականի աշխատությունից հետո[12]։ Սոցիալական նյարդագիտության ոլորտը սկսել է անդրադառնալ այս քննարկմանը պատկերելով մարդկանց ուղեղը, մինչդեռ նրանք առաջադրանքներ են կատարում, որոնք պահանջում են ուրիշների մտադրության, համոզմունքի, և այլ հոգեկան վիճակների ըմբռնում։

Մտքի տեսության այլընտրանքային հաշիվը օպերանտ հոգեբանության մեջ է տրված, և էմպիրիկ ապացույցներ է տրամադրում և հեռանկարային և էմպիրիկ ֆունկցիոնալ հաշվի համար։ Ամենազարգացած օպերանտ մոտեցումը հայտնաբերվել է ուսումնասիրության մեջ, որը բխում է ռացիոնալ արձագանքից ու ներառված է ռացիոնալ համակարգի տեսության մեջ։ Այս տեսակետի համաձայն էմպաթիան և հեռանկարային դիտարկումը բարդ կառուցվածք է, որը բխում է ռացիոնալ կարողություններից, որը հիմնված է սովորել տարբերակել և արձագանքել սեփական անձի, այլ մարդկանց, տեղի և ժամանակի հարաբերությունները, հաստատված հարաբերությունների միջոցով[19][20][21]։

Փիլիսոփայական և հոգեբանական սկզբնաղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության քննարկումները իրենց սկզբնաղբյուրները ունեն փիլիսոփայական քննարկման մեջ, սկսած Ռենե Դեկարտի ժամանակներից, որը հիմք դրեց մտքի գիտությանը։ Մտքի տեսության փիլիսոփայական գրականության մեջ երկու հակասական մոտեցումներ կան տեսություն-տեսություն և մոդելավորման տեսություն։ Տեսաբանը ներկայացնում է ստույգ տեսություն՝ "ազգային հոգեբանություն", որը մարդիկ օգտագործում են ուրիշների մտքերը կշռադատելու համար։ Այսպիսի տեսությունը կատարելագործվում է ինքնաբերաբար և իսկական է, չնայած այն դրսևորվում է սոցիալական փոխազդեցության միջոցով[22]։ Այն նաև սերտորեն կապված է սոցիալական հոգեբանության, սոցիալական ընկալման և վերագրման տեսության հետ։

Սովորական և ինտուիտիվ է ենթադրել, որ ուրիշները մտածում են։ Մարդիկ իրենց վերագրում են կենդանիներին (այլ կերպ ասած մարդակերպություն), անշունչ առարկաներին, և նույնիսկ բնական երևույթներին։Դանիել Դենեթն այս իրերի նկատմամբ հակումն անվանեց միտումնավոր դիրքորոշում․մենք ենթադրում ենք, որ նրանք մտադրություններ ունեն, որոնք օգնում են կանխատեսել իրենց հետագա վարքագիծը[23]։ Այնուամենայնիվ կարևոր տարբերություն կա որևէ բանի նկատմամբ "դիտավորյալ դիրքորոշում" ցույց տալու և դրանով "ընդհանուր աշխարհ" մուտք գործելով։ Կանխամտածված դիրքորոշումը տեսություն է, որը մենք կիրառոում ենք միջանձային փոխազդեցությունների ժամանակ։ Ընդհանուր աշխարհն ուղղակիորեն է կիրառվում և դրա գոյությունը ընկալողի համար հենց ինքնին իրականություն է պատկերում։ Այն ոչ միայն իքնաբերաբար է կիրառվում, այլ որոշ առումներով ընկալում է կազմում։

Հարաբերական տեսության կառուցվածքը փիլիսոփայական արմատները բխում են համատեքստային հոգեբանությունից, որը վերաբերում է օրգանիզմների ուսումնասիրությանը (և՛ մարդկային, և՛ ոչ մարդկային), և փոխազդեցության մեջ են ներկայիս և պատմական իրավիճակային համատեքստում։ Այս մոտեցումը հիմնված է կոնտեքստուալիզմի վրա, և փիլիսոփայության մեջ, որտեղ ցանկացած իրադարձություն մեկնաբանվում է որպես ներկայիս և պատմական անբաժան շարունակական գործողություն՝ պրագմատիզմով ընդունված։ Որպես կոնտեքստուալիզմի տարբերակ, ՀՏԿ-ն կենտրոնանում է գործնակական և գիտական գիտելիքի վրա։ Համատեքստային հոգեբանության այս գիտական ձևը գործնականում համանիշական է օպերանտ հոգեբանության փիլիսոփայությանը[24]։

Զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն ուսումնասիրությունը, թե որ կենդանիներն են ի վիճակի գիտելիք և հոգեկան վիճակներ վերագրել ուրիշներին, ինչպես նաև մարդու օնտոգենեզում և ֆիլոգենետիկաում այդ ունակությունների զարգացումը բացահայտում է մտքի տեսության մի քանի նախադրյալներ։ Ուշադրության ըմբռնումը, ուրիշների մտադրությունները հասկանալը, և ընդօրինակող փորձը մտքի տեսության բնորոշ գծերն են, որոնք կարող են դիտվել տեսության զարգացման սկզբում, որը հետագայում դառնում է լիովին զարգացած տեսություն։

Սայմոն Բարոն-Քոենը առաջարկեց, որ նորածինների ուշադրության ըմբռնումը ուրիշների գործողություններում, որպես մտքի տեսության "քննադատողական նախադրյալ"[2]։ Ուշադրության ըմբռնումը հասկացողություն է այն մասին, որ տեսնելը կարոող է ընտրողաբար ուղղորդվել որպես ուշադրություն, և նայողը այն առարկան, որը որ տեսնում է և "հետաքրքիր է ", վստահություն է առաջացնում։ Նորածինների մոտ մտքի տեսության հնարավոր օրինակը համատեղ ուշադրությունն է։ Երբ երկու հոգի նույն բանին նայում և հետևում են կոչվում է համատեղ ուշադրություն։ Ծնողները հաճախ են մատնացույց անում, որպեսզի նորածիններին համատեղ ուշադրությանը ներգրավեն; նորածինները այս հուշումը հաշվի են առնում, որպեսզի մեկ այլ մարդու հոգեկան վիճակը հասկանան, որ անձը նկատում է որևէ առարկա կամ այն հետաքրքիր է համարում։ Բարոն-Քոենը ենթադրում է, որ աշխարհում հետաքրքրության համար որևէ առարկայի ինքնաբերաբար նշելու հակումը մատնացույց անելով և նույն կերպ գնահատելու ուրիշին ուղղված ուշադրությունը կարող է մարդկային հաղորդակցության հիմքում ընկած շարժառիթ լինել[2]։

Ուրիշների մտադրությունների ըմբռնումը ևս մեկ կարևոր նախադրյալ է մյուսների մտքերը հասկանալը, որովհետև դիտավորությունը կամ "մտադրված արարքը", հոգեկան վիճակների կամ իրադարձությունների հիմնական հատկանիշն է։ Դանիել Դենեթը[25]"կանխամտածված դիրքորոշումը" սահմանում է, որպես հասկացողություն, այն է որ ուրիշների գործողությունները նպատակաուղղված են և առաջացնում են որոշակի համոզմունքներ և ցանկություներ։ Երկու և երեք տարեկան երեխանները տարբերում են թե երբ է փորձարարը դիտավորյալ կամ պատահաբար կպչուն պիտակներով տուփը նշել, որպես դիտավորություն.[26] Նույնիսկ ավելի վաղ Անդրեյ Ն. Մելցոֆը պարզեց, որ օնտոգենեզում 18 ամսական նորածինները կարող են կատարել թիրախային մանիպուլյացիաներ, որոնք փորձագետները փորձել են և ձախողվել է, ենթադրվում է,որ նորածինները կարող են ներկայացնել մեծահասակների օբյեկտիվ պահվածքը, ներառյալ նպատակներն ու մտադրությունները[27]։ Մինչդեռ մտադրության վերագրումը (տուփի նշումը) և գիտելիքը (կեղծ համոզմունքի առաջադրանքները) հետաքննվում են երիտասարդների և ոչ մարդկային կենդանիների շրջանում, որպեսզի հայտնաբերվի մտքի տեսության նախադրյալները, Գագլիարդի էթ ալը նշել է, որ չափահաս մարդիկ միշտ չէ, որ գործում են վերագրման տեսակետին համապատասխան[28]։ Իրենց փորձի ժամանակ չափահասները ընտրություն էին կատարում խայծով տարաների վերաբերյալ, երբ առաջնորդվում էին համադաշնակիցների կողմից, ովքեր չէին կարող տեսնել (և այդպես չէին կարող իմանալ), թե որ տարան է հենց ինքը խայծը։

Զարգացման հոգեբանության հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ նորածնի՝ ուրիշներին ընդօրինակելու կարողությունը թե՛ մտքի տեսության, թե՛ սոցիալական-ճանաչողական այլ ձեռքբերումների ակունքներն են, ինչպիսիք են հեռանկարը և կարեկցանքը[29]։ Ըստ Մելցոֆի, նորածնի բնածին ըմբռնումը, որ ուրիշները "ինձ նման են" թույլ է տալիս ճանաչել ուրիշների մոտ ակնհայտ ֆիզիկական և հոգեկան վիճակների միջև հավասարությունը և ես-ի կողմից զգալու համարժեքությունը։ Օրինակ նորածինը օգտագործում է սեփական փորձը՝ ուղղելով իր գլուխը, այնուհետև աչքերը ուղղելով այն առարկան որով հետաքրքրվում է, որպեսզի հասկանա մյուսների շարժումները, ովքեր դեպի առարկան են շրջվում, այլ կերպ ասած նրանք կզբաղվեն հետաքրքրություն կամ նշանակություն ունեցող առարկաներով։ Համեմատական առարկաների որոշ հետազոտողներ վարանել են չափազանց ծանր կշիռ տալ իմիտացիային՝ որպես մարդու առաջադեմ սոցիալ-ճանաչողական հմտությունների կարևոր նախադրյալ, ինչպիսիք են մտայնացումը և կարեկցանքը, հատկապես, եթե իրական նմանակումն այլևս չի օգտագործվում մեծահասակների կողմից։ Ալեսանդրիա Հորովիցի[30] նմանակման թեստը ցույց տվեց,որ չափահասները նմանակում էին փորձարարին,ով ցույց էր տալիս նոր առաջադրանքը շատ ավելի մանրամասն քան երեխաները։ Հորովիցը նշում է, որ իմիտացիայի հիմքում ընկած ճշգրիտ հոգեբանական վիճակը անհասկանալի է և ինքնին չի կարող օգտագործվել մարդկանց հոգեկան վիճակների վերաբերյալ եզրակացություններ անելու համար։

Չնայած շատ հետազոտություններ են արվել նորածինների վրա մտքի տեսությունը շարունակաբար զարգանում է մանկության և ուշ պատանեկության ընթացքում, քանի որ նախաճակատային կեղևային շերտում զարգանում են նյարդակապերը (նեյրոնային կապեր)։ Ենթադրվում է, որ նախաճակատային կեղևային շերտը ներգրավված է պլանավորման և որոշումների կայացման մեջ[31]։ Երեխաները, կարծես, հաջորդաբար զարգացնում են մտքի տեսության հմտությունները։ Առաջին հմտությունը, որը պետք է զարգանա, դա ճանաչելու կարողությունն է, որ ուրիշներն ունեն տարբեր ցանկություններ։ Երեխաները կարճ ժամանակում կարողանում են հասկանալ, որ ուրիշները տարբեր համոզմունքներ ունեն։ Հաջորդ հմտությունը, որը պետք է զարգացնել, դա գիտակցելն է, որ ուրիշներին հասանելի են տարբեր գիտելիքների հիմունքներ։ Եվ վերջապես, երեխաները կարող են հասկանալ, որ ուրիշները կարող են կեղծ համոզմունքներ ունենալ, և որ մի մասը կարող է թաքցնել զգացմունքները:Թեև այս հաջորդականությունը ներկայացնում է հմտությունների ձեռքբերման ընդհանուր միտումը, թվում է, որ մշակույթներ կան, որոշ որհմտությունների վրա ավելի շատ հատուկ նշանակություն են տալիս, ինչը հանգեցնում է ավելի արժեքավոր հմտությունների զարգացմանը, քան նրանք, որոնք համարվում են ոչ այնքան կարևոր:Օրինակ, ինդիվիդուալիստական մշակույթներում, ինչպիսին Միացյալ Նահանգներն է, ավելի մեծ նշանակություն են տալիս ուրիշների կարծիքներն ու համոզմունքները ճանաչելու ունակության վրա։ Կոլեկտիվիստական մշակույթում, ինչպիսին Չինաստանն է, այս հմտությունը կարող է այդքան կարևոր չլինել և, հետևաբար, չզարգանա մինչև ավելի ուշ[32]։

Լեզու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան ապացույցներ, որ մտքի տեսության զարգացումը սերտորեն փոխկապակցված է մարդկանց լեզվի զարգացման հետ:Մեկ մետա-վերլուծություն ցույց տվեց չափավոր և ուժեղ հարաբերակցություն («r» = 0.43) մտքի տեսության և լեզվական առաջադրանքների կատարման միջև[33]:Թե լեզուն, և թե մտքի տեսությունը երեխաների մոտ սկսում են զարգանալ մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում (երկու և հինգ տարեկան հասակում), բայց այս նույն ժամանակահատվածում զարգանում են շատ այլ կարողություններ և դրանք այդքան բարձր հարաբերակցություններ չեն առաջացնում ոչ միմյանց, և ոչ էլ մտքի տեսության հետ։

Հաղորդկցման պրագմատիկ տեսությունները[34] ենթադրում են, որ նործինները պետք է հասկանան ուրիշների համոզմունքները և հոգեկան վիճակները, որպեսզի լեզվին տիրապետող յուրաքանչյուր մարդու փոխանցեն հաղորդակցության բովանդակությունը։ Քանի որ բանավոր արտասանությունը հաճախ թերորոշված է և, հետևաբար, այն կարող է ունենալ տարբեր իմաստներ՝ կախված իրական համատեքստից, մտքի տեսությունը կարող է վճռորոշ դեր խաղալ ուրիշների հաղորդակցական և տեղեկատվական մտադրությունները հասկանալու և բառերի իմաստը պարզելու գործում:Որոշ էմպիրիկ արդյունքներ[35] ենթադրում են, որ նույնիսկ 13 ամսական նորածիններն ունեն հաղորդակցական մտքերը կարդալու կարողություն, ինչը նրանց հնարավորություն է տալիս եզրակացնել, թե ինչպիսի տեղեկատվություն է փոխանցվում հաղորդակցվողների միջև, ինչը ենթադրում է, որ մարդկային լեզուն գոնե մասամբ հիմնված է մտքի տեսության հմտությունների վրա։

Քերոլ Ա. Միլլերը տվեց այս հարաբերությունների հետագա հնարավոր բացատրությունները:Հավանաբար, ընտանիքում երեխաների բանավոր հաղորդակցության և զրույցի չափը կարող է բացատրել մտքի զարգացման տեսությունը։ Նման լեզվական բացահայտումը կարող է օգնել երեխային իմանալ ուրիշների հոգեկան վիճակները և տեսակետները[36]։ Էմպիրիկ բացահայտումները ցույց են տալիս, որ ընտանեկան քննարկումներին մասնակցությունը, կանխատեսում է առաջադրանքների բարձր միավորներ[37], և այն խուլ երեխաները, ովքեր ունեն լսող ծնողներ և հնարավոր է ի վիճակի չլինեն շատ շփվել իրենց ծնողների հետ զարգացման վաղ տարիներին, հակված են ավելի ցածր գնահատականներ ստանալ մտքի տեսության առաջադրանքներից[38]։

Լեզվի և մտքի զարգացման տեսության միջև փոխհարաբերությունների մեկ այլ բացատրություն կապված է երեխայի մտավոր վիճակի և բառերի ըմբռնման հետ, ինչպիսիք են «մտածել» և «հավատալ»:Քանի որ հոգեկան վիճակը վարքագծից չի դիտարկվում, երեխաները պետք է սովորեն հոգեկան վիճակը բնութագրող բառերը, որոնք պահանջում են լեզվի շարահյուսական կանոնների, իմաստային համակարգերի և լեզուն կիրառելու իմացություն[36]։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հոգեկան վիճակ ցույց տվող բառերի ըմբռնումը կանխատեսվում է չորս տարեկանից[39]։

Երրորդ վարկածն այն է, որ ամբողջ նախադասությունը` («Ջիմին կարծում է, որ աշխարհը հարթ է») իր լրացումից («աշխարհը հարթ է») տարբերելու և հասկանալու կարողությունը, որ մեկը կարող է ճշմարիտ լինել, իսկ մյուսը՝ կեղծ, կապված է մտքի զարգացման տեսության հետ։ Այս նախադաս լրացումները իրարից անկախ լինելով համեմատաբար շարահյուսական բարդ հմտություն է և կապված է երեխաների մոտ մտքի տեսության առաջադրանքների գնահատականների ավելացման հետ[40]։

Մեկ այլ ապացույց կա, որ ուղեղի այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են լեզվի և մտքի տեսության համար, սերտորեն կապված են միմյանց հետ։ Քունք-գագաթային հանգույցը ներգրավված է նոր բառապաշար ձեռք բերելու, ինչպես նաև բառերը ընկալելու և վերարտադրելու ունակության մեջ:Քունք-գագաթային հանգույցի մեջ այնպիսի մասեր կան որոնք դեմքի, ձայների և կենսաբանական շարժումների ճանաչման ու մտքի տեսության մեջ են զարգացած:Քանի որ այս բոլոր հատվածները միմյանց հետ սերտորեն կապված են, խելամիտ է կասկածել, որ նրանք աշխատում են միասին։ Ըստ ուսումնասիրությունների քունք-գագաթային հանգույցի ակտիվացման աճի հետ մեկտեղ հիվանդները կարդալու պատկերներին նայելով տեղոկություն են ստանում այլ մարդկանց համոզմունքների վերաբերյալ, բայց ոչ այն ժամանակ երբ դիտարկում են ֆիզիկական հսկողության խթանները[41]։

Մտքի տեսությունը մեծահասակների մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային մեծահասակները ունեն մտքի տեսության հասկացություններ, որոնք զարգացրել են մանկության տարիներին ( այնպիսի հայեցակարգեր, ինչպիսիք են հավատը, ցանկությունը, գիտելիքը և մտադրությունը):Ինչպե՞ս են նրանք օգտագործում այս հասկացությունները սոցիալական կյանքի բազմաթիվ պահանջներ բավարարելու համար՝ սկսած արագ որոշումներից, կամ թե ինչպես խաբել մրցակցին մրցակցային խաղում, մինչև ով գիտի, թե ինչից պետք է հետ չմնանք արագ խոսակցության ժամանակ, մինչև մեղադրյալի մեղավորությունը կամ անմեղոությունը դատարանում ճանաչելը[42]։

Բոազ Քեյսարը, Դեյլ Բարը և գործընկերները պարզել են, որ մեծահասակները հաճախ չեն կարողանում օգտագործել իրենց մտքի տեսության կարողությունները խոսողի ուղերձը մեկնաբանելու համար, չնայած նրանք շատ լավ գիտեին, որ բանախոսը չունի քննադատական գիտելիքներ[43]։ Այլ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ մեծահասակները հակված են «եսակենտրոն կարծիքների», որոնք ազդում են իրենց սեփական համոզմունքների, գիտելիքների կամ նախասիրությունների վրա, երբ դատում են ուրիշների կարծիքը, կամ էլ ամբողջովին անտեսում այլ մարդկանց տեսակետները[44]։ Ապացույց կա նաև այն մասին,որ ավելի մեծ հիշողությամբ և ժառանգած ընդունակոություններով և ավելի մեծ մոտիվացիա ունեցող մեծահասակները ավելի հավանական է, որ օգտագործեն իրենց մտքի տեսության կարողությունները[45]։

Ի հակադրություն, այլ մարդկանց ապացույցները ցույց են տվել, որ հոգեկան վիճակների մասին մտածելու անուղղակի ազդեցությունները մեծահասակները երբեմն կարող են իրենց մտքի տեսությունը ինքնաբերաբար օգտագործել:Ագնես Կովաչը և գործընկերները չափել են այն ժամանակը, որը պահանջվում էր մեծահասակներից՝ հայտնաբերելու գնդակի առկայությունը, քանի որ այն բացահայտվում էր խցանողի հետևից։ Դանա Սամսոնը և գործընկերները չափել են այն ժամանակը, որը պահանջվում է մեծահասակներից սենյակի պատի կետերի քանակը գնահատելու համար։ Նրանք պարզել են, որ մեծահասակները ավելի դանդաղ են արձագանքում այն բանին երբ սենյակում կանգնած ավատարը ավելի քիչ կետեր է տեսնում, քան նրանք, նույնիսկ երբ նրանց երբեք չեն ասել, որ ուշադրություն դարձնեն, թե ինչ կարող է տեսնել ավատարը[46]։ Հարցականի տակ է դրվել, թե արդյոք այս «այլկենտրոնական կողմնակալությունները» իսկապես արտացոլում են մեկ այլ անձի մտածածի կամ տեսածի ինքնաբերաբար մշակումը, թե դրանք արտացոլում են ուշադրությունը և հիշողության էֆեկտները, որոնք ուղեկցվում են ավատարով, բայց չեն ներառում իրենց մտածածի կամ տեսածի որևէ նկարագրություն[47]։

Տարբեր տեսություններ փորձում են բացատրել նման արդյունքները։ Եթե մտքի տեսությունը ինքնաբերական է, դա կօգնի բացատրել, թե ինչպես են մարդիկ հետևում մտքի տեսության պահանջներին մրցակցային խաղերի և արագ խոսակցությունների միջոցով։ Այն կարող է նաև բացատրել այն փաստը, որ նորածինները և որոշ ոչ մարդկային տեսակներ երբեմն կարող են մտքի տեսության ընդունակ լինել՝ չնայած ունեն հիշողության և ճանաչողական սահմանափակ ռեսուրսներ[48]։ Եթե մտքի տեսությունը ջանքք պահանջող է և ինքնաբերական, մյուս կողմից սա բացատրում է, թե ինչու է դժվար որոշել՝ մեղադրվողը մեղավոր է թե անմեղ, կամ արդյոք բանակցողը խաբում է, և ջանքերի խնայումը կօգնի բացատել թե ինչու են մարդիկ երբեմն անտեսում օգտագործել մտքի տեսությունը։ Յան Ափերլին և Ստեփան Բաթերֆիլը ենթադրեցին, որ մարդիկ մտքի տեսության "երկու համակարգ" ունեն[49], որոնք ընդհանուր են հոգեբանական շատ այլ ոլորտների "երկու համակարգերին".[50] Այս հաշվում «1-ին համակարգ»-ը ճանաչողականորեն արդյունավետ է և թույլ է տալիս մտքի տեսությանը օգտագործել սահմանափակ, բայց օգտակար դեպքերի համար:"2-րդ համակարգ"ը ճանաչողականորեն արդյունավետ է, բայց հնարավորություն է տալիս մտքի տեսության ավելի ճկուն կարողությունների։Փիլիսոփա Փիթեր Քարութերսը համաձայն չէ՝ պնդելով, որ մտքի կարողությունների նույն հիմնական տեսությունը կարող է օգտագործվել ինչպես պարզ, այնպես էլ բարդ ձևերով[51]։ Այս կարծիքը քննադատության է ենթարկվել Սելիա Հեյսի կողմից, ով ենթադրում է, որ մտքի տեսության "1-ին համակարգ"ը այլ մարդկանց հոգեկան վիճակի կարողություններ չի պահանջում և այդ պատճառով էլ ավելի լավ է այն դիտարկվի, որպես "ենթամտածողություն".[47]

Ծերացման գործընթաց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավելի վաղ տարիքում մտքի տեսության կարողությունները նվազում են՝ անկախ այն բանից թե ինչպես են դրանք ստուգվում(օրինակ՝ պատմություններ, աչքեր, տեսանյութեր, կեղծ համոզմունքի տեսանյութեր և դիտողություններ).[52] Այնուամենայնիվ, այլ ճանաչողական գործառույթների վատացումը ավելի ուժեղ է, ինչը մեզ հուշում է, որ սոցիալական ճանաչողությունը ավելի լավ է պահպանվում:Ի տարբերություն մտքի տեսությանը, ծերացման գործընթացում կարեկցանքը ոչնչի չի խանգարում[53][54]։

Գոյություն ունի մտքի ներկայացման երկու տեսակի տեսություն՝ ճանաչողական (վերաբերում է ուրիշների հոգեկան վիճակներին, համոզմունքներին, մտքերին և մտադրություններին) և գերզգայական (մյուսների հույզերին վերաբերող):Մտքի ճանաչողական տեսությունը հետագայում բաժանվում է երկու կարգի՝առաջին կարգ (օրինակ՝ ես կարծում եմ, որ նա այդպես է կարծում) և երկրորդ կարգ (օրինակ՝ նա կարծում է, որ նա այդպես է կարծում):Ապացուցված է, որ մտքի տեսության գործընթացների ճանաչողական և գերզգայական տեսությունը ֆունկցիոնալ առումով անկախ են միմյանցից[55]։ Ալցհեյմերի հիվանդության ուսումնասիրություններում, որը սովորաբար լինում է մեծահասակների մոտ, այդ հիվանդները ցուցաբերում են մտքի տեսության երկրորդ կարգի ճանաչողական մտքի տեսության խանգարումներ, բայց սովորաբար ոչ առաջին կարգի ճանաչողական կամ գերզգայական մտքի տեսության հետ:Այնուամենայնիվ, տարիքի պատճառով դժվար է տարբերակել մտքի տատանումների տեսության հստակ օրինաչափություն:Մինչ այժմ հավաքագրված տվյալների մեջ շատ անհամապատասխանություններ են եղել, հավանաբար փոքր նմուշի չափերի և տարբեր առաջադրանքների կատարման պատճառով, որոնք ուսումնասիրում են մտքի տեսության միայն մեկ կողմը:Շատ հետազոտողներ ենթադրում են, որ մտքի տեսության խանգարումը պարզապես պայմանավորված է ճանաչողական ֆունկցիայի վատացմամբ[56]։

Մշակութային փոփոխություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտողները առաջարկում են, որ մտքի տեսության հինգ հիմնական տեսակետները հաջորդաբար զարգանան երեքից հինգ տարեկան բոլոր երեխաների մոտ․[57] բազմազան ցանկություններ, բամազան համոզմունքներ, գիտելիքի հասանելիություն, կեղծ համոզմունքներ, և թաքնված հույզեր[57]։ Ավստրալացի, ամերիկացի և եվրոպացի երեխաների մոտ մտքի տեսությունը հենց այս հաջորդականությամբ է ձեռք բերվում[11], և Կանադայում, Հնդկաստանում, Պերուում, Սամոայում և Թաիլանդում երեխաների հետ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նրանք բոլորը միանգամից անցնում են կեղծ համոզմունքների առաջադրանքը՝ առաջարկելով. որ երեխաները ամբողջ աշխարհում հետևողականորեն զարգացնեն մտքի տեսությունը[58]։

Այնուամենայնիվ, Իրանում և Չինաստանում երեխաները զարգացնում են մտքի տեսությունը փոքր ինչ այլ կարգով։ Չնայած նրանք սկսում են մտքի տեսության զարգացումը մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում, սակայն այսպիսի երկրների երեխաները ավելի շուտ են հասկանում գիտելիքի հասանելիությունը քան արևմտյան երկրների երեխաները, բայց ավելի երկար ժամանակ է պահանջվում նրանցից բազմազան համոզմունքները հասկանալու համար[11][59]:Հետազոտողները կարծում են, որ զարգացման այս կարգի փոխանակումը կապված է Իրանում և Չինաստանում կոլեկտիվիզմի մշակույթի հետ, որն ընդգծում է փոխկախվածությունը և գիտելիքները՝ ի տարբերություն արևմտյան երկրներում ինդիվիդուալիզմի մշակույթի, որը խթանում է անհատականությունը և ընդունում է տարբեր կարծիքներ:Այս տարբեր մշակութային արժեքների պատճառով իրանցի և չինացի երեխաներից կարող է ավելի երկար ժամանակ պահանջվել, որպեսզի հասկանան, որ մարդիկ տարբեր համոզմունքներ և կարծիքներ ունեն:Սա ենթադրում է, որ մտքի տեսության զարգացումը համընդհանուր չէ և բացառապես որոշվում է ուղեղի բնածին գործընթացներով, ինչը նաև ազդում է սոցիալական և մշակութային գործոնների վրա[11]։

Պատմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսությունը կարող է օգնել պատմաբաններին ավելի ճիշտ հասկանալ պատմական դեմքերի կերպարներին, օրինակ՝ Թոմաս Ջեֆերսոնին։ Տարբեր համոզմունքներից հրաժարվողները, ինչպիսիք են՝ Դուգլաս Լ․ Վիլսոնը և Թոմաս Ջեֆերսոնի հիմադրամի գիտնականները Ջեֆերսոնին համարում են, որպես իր ողջ կյանքի ստրկության հակառակորդ նշելով Ջեֆերսոնի փորձերը սահմանափակ հնարավորությունների շրջանակաում ստրկությունը խաթարելու, նրա բազմաթիվ փորձերը վերացնելու, այն ձևը, որով նա ապահովում էր ստրուկներին և պաշտպանում նրանց, և իր մարդասիրական վերաբերմունքը։ Այս տեսակետը հակադրվում է այնպիսի ռևիզիոնիստների տեսակետին, ինչպիսին է Պաուլ Ֆինկելմանը, որը քննադատում է Ջեֆերսոնին ռասիզմի, ստրկության և կեղծավորության համար։ Այս կեղծավորության վերաբերյալ տարբեր համոզմունքներից հրաժարվողները գիտակցում էին, որ եթե նա փորձեր իր խոսքին հավատարիմ մնար, իր ընկերոջը Վիրջինիայից կհեռացնեն։ Մեկ այլ օրինակում Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտը չմիացավ NAACP-ի(Գունավոր մարդկանց առաջընթացի ազգային ասոցիացիա) ղեկավարներին դաշնային հակալինչային օրենսդրություն առաջ քաշելու հարցում, քանի որ նա կարծում էր, որ նման օրենսդրություն դժվար թե ընդունվի, և իր աջակցությունը ամեն բան կտանի նրան, որ կոնգրեսականները կհեռանան, այդ թվում Ռուզվելտի դեմոկրատական ընկերները։

Էմպիրիկ հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտողների բանավեճի թեմա է դարձել այն, թե արդյոք երեք կամ չորս տարեկանից փոքր երեխաները ունեն մտքի տեսություն։ Դա դժվար հարց է, քանի որ դժվար է գնահատել, թե երեխաները ինչ պատկերացում ունեն ուրիշների և աշխարհի մասին։ Մտքի տեսության զարգացման մեջ օգտագործվող առաջադրանքները պետք է հաշվի առնվեն երեխային շրջապատող միջավայրի կողմից։

Կեղծ համոզմունքի առաջադրանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի զարգացման տեսության ամենակարեւոր կետերից մեկը «կեղծ հավատք» վերագրելու ունակությունն է. այսինքն `հասկանալ, որ այլ մարդիկ կարող են հավատալ իրերին, որոնք կեղծ են։ Դա անելու համար առաջարկվում է, անել հետևյալը, նախ պետք է հասկանալ, թե ինչպես է ձևավորվում գիտելիքը, և որ մարդկանց համոզմունքները հիմնված են իրենց գիտելիքների վրա, որ հոգեկան վիճակը կարող է տարբերվել իրականությունից և որ մարդկանց վարքը կարելի է կանխատեսել իրենց հոգեկան վիճակից։ Մշակվել են բազմաթիվ առաջադրանքներ, կեղծ համոզմունքի հետ կապված, որոնք հիմնված են Վինների և Փերների կողմից ստեղծված նախնական առաջադրանքի վրա(1983)[60]։

Կեղծ համոզմունքի առաջադրանքի ամենատարածված տարբերակում (հաճախ կոչվում է "'Սելլի Աննայի թեստ), երեխաներին պատմում կամ ցույց էին տալիս մի պատմություն, որում երկու տիկնիկ կար՝ Սելին և Աննան, ովքեր համապատսախանաբար զամբյուղ և տուփ ունեյին։ Սալին նաև արձանիկ ունի, որը տեղավորեց իր զամբյուղի մեջ և դուրս եկավ սենյակից։ Մինչ նա դուրս եկավ սենյակից, Աննան վերցրեց արձանիկը և դրեց տուփի մեջ։ Երեխան կանցնի թեստը եթե նա պատասխանի, որ Սալին կնայի զամբյուղին, որտեղ դրել է արձանիկը, և երեխան չի անցնի թեստը, եթե պատասխանի,որ Սելին նայում է տուփին, որտեղ էլ թաքցված է արձանիկը, նույնիսկ եթե Սելին չգիտի դա, նախքան տեսնելը, որ թաքնված է այնտեղ։ Առաջադրանքը կատարելու համար երեխան պետք է հասկանա, որ ուրիշների մտավոր պատկերը կախված իրավիճակից տարբերվում է իրենց սեփականից, և երեխան պետք է կարողանա կանխատեսել վարքագիծը, հիմնվելով ըմբռնման վրա[61]։

Մեկ այլ օրնակում նկարագրում է մի տղայի, ով շոկոլադ է թողնում դարակի վրա և դուրս գալիս սենյակից։ Նրա մայրը այն դնում է սառնարանում։ Առաջադրանքը կատարելու համար, երեխան պետք է հասկանա, որ վերադառնալուն պես տղայի մոտ կեղծ համոզմունք կա, որ շոկոլադը դեռ դարակի վրա է[62]։

Կեղծ համոզմունքի առաջադրանքների կիրառմամբ հետազոտության արդյունքները բավականին համատեղելի են եղել. սովորաբար զարգացող երեխաների մեծ մասը կարողանում են առաջադրանքները հանձնել չորս տարեկանից սկսած[63]։ Հատկանշական է, որ երեխաների մեծ մասը, նւյնիսկ այն երեխաները, ովքեր Դաունի համախտանիշ ունեն, կարող են այս թեստը անցնել, մեկ ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ աուտիզմ ունեցող երեխաների 80% չի կարողացել թեստը կատարել[64]։

Մեծահասակները նույնպես կարող են պայքարել կեղծ համոզմունքների դեմ, օրինակ երբ նրանք ցույց են տալիս հետադարձ հայացք —արդեն տեղի ունեցած իրադարձությունները ավելի կանխատեսելի տեսնելու հակվածություն, քան եղել են մինչ դրանց տեղի ունենալը[65]։ Փորձարկումներից մեկում չափահասները, որոնց անկախ գնահատում էին խնդրել, չկարողացան անտեսել փաստացի արդյունքի մասին տեղեկատվությունը։ Նաև բարդ իրավիճակների հետ կապված փորձերի ժամանակ, երբ գնահատում են ուրիշների մտածելակերպը, մեծահասակները կարող են ճիշտ չհամարել իրենց տրված որոշակի տեղեկատվությունը[62]։

Անսպասելի բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ առաջադրանքներ են մշակվել,որը փորձում էր ընդլայնել կեղծ համոզմունքի անելիքները։ «Անսպասելի բովանդակություն» կամ «Շոկոլադե հրուշակեղեն» առաջադրանքում փորձարարները երեխաներին հարցնում են, թե իրենց կարծիքով ինչ կա տուփի մեջ, որում կարծես «Շոկոլադե հրուշակեղեն» կոչվող կոնֆետ է պահվում։ Երբ երեխան (uովոաբար) կռահում է "Շոկոլադե հրուշակեղեն"ը, իրականում տուփի մեջ մատիտներ կար։ Փորձարարը այնուհետեւ նորից է փակում տուփը և երեխային հարցնում, թե ինչ է կարծում, եթե մեկ այլ մարդու ցույց տան այս տուփը, ինչ կմտածի ինչ է նրանում պարունակում։Երեխան խնդիրն է փորձում լուծել․եթե նա պատասխանի,որ այդ տուփի մեջ Շոկոլադե հրուշակեղեն կա ապա կսխալվի,իսկ եթե նա պատասխանի,որ մեկ ուրիշ մարդը կմտածի,որ այնտեղ մատիտներ կան։Գոպնիկը և Ասթինգթոնը պարզել են, որ երեխաները այս թեստը անցնում են չորս կամ հինգ տարի[66]։

Այլ առաջադրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

"Կեղծ լուսանկար" առաջադրանքը[67] նույնպես չափում է նաև մտքի տեսության զարգացումը։ Այս առաջադրանքում երեխաները պետք է տրամաբանեն, թե ինչ է ներկայացված լուսանկարում, որը տարբերվում է ներկա վիճակից:Կեղծ լուսանկարի առաջադրանքում գտնվելու վայրի կամ ինքնության փոփոխություն կա[68]։ Տեղորոշման փոփոխության առաջադրանքում, քննիչը տվյալ առարկան դնում է մեկ այլ վայրում (օրինակ՝ շոկոլադը դնում է բաց կանաչ սպասքապահարանի մեջ), որից հետո երեխան Պոլարոիդով նկարում է այդ վայրը։ Մինչ լուսանկարի նկարվելը, քննիչը այդ առարկան տեղափոխում է մեկ այլ վայր (օրինակ կապույտ սպասքապահարան), որը թույլ է տալիս երեխային տեսնել ննողի գործողությունները։ Քննողը երեխային հարցրեց երկու ստուգող հարց․«Երբ մենք առաջին անգամ նկարեցինք առարկան, որտե՞ղ էր այն» և «Որտե՞ղ է այժմ այն»:Թեմային տրվում է նաև "կեղծ լուսանկար" հարցը․ "Որտեղ է պատկերված առարկան" երեխան հանձնում է առաջադրանքը, եթե նա ճիշտ է նույնացնում նկարում գտնվող առարկայի գտնվելու վայրը և հարցի պահին առարկայի իրական գտնվելու վայրը։ Այնուամենայնիվ, վերջին հարցը կարող է սխալ մեկնաբանվել, օրինակ այսպես «Որտե՞ղ է այս սենյակում գտնվող առարկան, որը պատկերված է նկարում» և, հետևաբար, որոշ քննիչներ օգտագործում են այլընտրանքային ձևակերպում[69]։

Կենդանիների, փոքր երեխաների և դասական (Լեո Կանների տիպի) աուտիզմ ունեցող անհատների համար հեշտացնելու մտքի տեսության առաջադրանքները հասկանալն ու կատարելը, հետազոտողները մշակել են թեստեր, որոնցում բանավոր հաղորդակցությունն անկարևոր է. հաղորդակցությունը քննողի կողմից, որոնց հաջող ավարտը չի պահանջում առարկայի կողմից բանավոր հաղորդակցություն, և ոմանք, որոնք համապատասխանում են այդ երկու չափանիշներին:Առաջադրանքների մեկ կատեգորիան օգտագործում է, գերադասելի նմուշ, որպես դիտելու արտոնյալ տեսքի փոփոխական մեծություն։ Օրինակ, ինը ամսական նորածինները նախընտրում են նայել մարդու ձեռքի շարժումներին, քան անշունչ ձեռքի նմանակող առարկայի[70]։ Մյուս օրինակները դիտարկում են իմիտացիոն վարքագծի տեմպերը, նպատակաուղղված անավարտ գործողությունները կրկնելու և ավարտելու կարողությանը[27] և հավակնություն են տալիս խաղի տեմպերին[71]։

Վաղ նախանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության վաղ նախանշանների վերաբերյալ հետազոտությունները եղանակներ են հորինել՝ դիտարկելու այլ մարդկանց հոգեկան վիճակների, այդ թվում՝ ընկալման և համոզմունքների մասին նախաբանային նորածինների ըմբռնումը։ Օգտագործելով մի շարք փորձարարական պրոցեդուրաներ, ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ նորածինները իրենց կյանքի առաջին օրվանից ունեն ենթադրյալ հասկացողություն այն մասին թե այլ մարդիկ ինչ են տեսնում[72] և ինչ գիտեն[73][74]։ Նորածինների մտքի տեսությունը ուսումնասիրող հայտնի հարացույցը ակնկալում է սպասելի պրոցեդուրա, որը օգտագործվում է նորածինների հակվածությունը, ծանոթ եւ ակնկալվող իրադարձությունների համեմատ անսպասելի և զարմանալի իրադարձություններին:Այն իրադարձությունները, որը հետազոտողները նշում են, որոշ ժամանակ նորածինները կարող են զննել կամ ենթադրյալ պատկերացումներ տալ։ Այս հայեցակարգի օգտագործմամբ ուսումնասիրություններից մեկը պարզեց, որ 16 ամսական երեխաները հակված են հավատալ այն անձին, որի տեսողական ընկալումը նախկինում վկայում էր «հուսալիություն», համեմատած մյուսին ում տեսողական ընկալումը «ոչ հուսալի» էր։ Մասնավորապես, 16 ամսական երեխաները պատրաստ են ակնկալել մարդու հուզական ձայնը և ուշադիր նայում է տարային,որը կապված է հուսալի պայմաններում խաղալիք գտնելուն կամ էլ խաղալիքի բացակայությամբ ոչ հուսալի պայմաններում։ Այս ուսուցողական փուլից հետո նորածինները ականատես են եղել, օբյեկտի որոնման առաջադրանքին, որում նույն անձինք, ովքեր փնտրում են խաղալիք ճիշտ կամ սխալ վայրում, տեսել են այն վայրը, որտեղ թաքնված էր խաղալիքը:Այս բացահայտումները ցույց են տալիս, որ 16 ամսական նորածինները կարող են տարբերակել համոզմունքները խաղալիքի գտնվելու վայրի վերաբերյալ՝ հիմնվելով անձի առաջնային տեսողական ընկալման վրա[75]։

Մեթոդաբանական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսությունը փորձարկելու համար օդտագործված մեթոդները ցույց են տվել, որ շատ պարզ ռոբոտները, որոնք միայն ռեֆլեքսներով են արձագանքում և ընդհանրապես բարդ ճանաչողություն չունեն, կարող են հանձնել առաջադրանքը մտքի տեսության կարողությունները ունենալու համար, և ենթադրվում է, որ այդ հոգեբանական դասագրքերը բացառիկ են չորս կամ հինգ տարեկանից ավելի բարձր մարդկանց համար:Անկախ նրանից, թե նման ռոբոտը անցնում է, կամ ձախողոււմ է թեստը, այն լիովին ազդում է ոչ ճանաչողական գործոնների վրա, ինչպիսիք են օբյեկտների տեղակայումը և ռոբոտների մարմնի կառուցվածքը, ազդում է ռեֆլեքսների իրականցման վրա։ Հետևաբար ենթադրվում է, որ մտքի տեսության վերաբերյալ թեստերը իրականում ճանաչողական կարողությունները չի ստուգում[76]։

Դեֆիցիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության խանգարումները կամ մտքի տեսության բացակայությունը, այնպիսի դժվարություն է իրենից ներկայացնում, որը որևէ մեկը կարող է առնչվել,որևէ վիճակ ընկալելու համար։ Մտածողության խանգարում ունեցող անհատները պայքարում են, որպեսզի տեսնեն այն ցանկացած այլ տեսանկյունից, բացի իրենց սեփականը[77]։ Այն մարդիկ, ովքեր առնչվել են մտքի տեսության դեֆֆիցիտի հետ, դժվարանում են ուրիշի մտադրությունները հասկանալ, չեն հասկանում ուրիշների վարքագծի ազդեցությունը իրենց վրա և դժվարանում են սոցիալական փոխազդեցության ժամանակ[78]։ Մտքի տեսության դեֆիցիտները դիտարկվել են Աուտիզմի սպեկտրի խանգարումներ, շիզոֆրենիա,նյարդաչափափոխական խանգարում,Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ ունեցող մարդկանց մոտ[6],ինչպես նաև այն մարդկանց մոտ, ովքեր ալկոհոլի և թմրանյութերի ազդեցության տակ են, անքնությամբ են տառապում և այն մարդկանց մոտ, ովքեր ծանր հուզական կամ ֆիզիկական ցավ են ապրում։ Մտքի տեսություն դեֆիցիտներ նկատվել են նաեւ խուլերի երեխաների շրջանում, ովքեր ուշ ստորագրություններ են (այսինքն, ծնվել են ծնողներին լսելու համար), բայց այդպիսի դեֆիցիտը պայմանավորված է լեզվի ուսուցման ուշացումով այլ ոչ թե ճանաչողական դեֆիցիտով և հետևաբաև, անհետանում է այն ժամանակ, երբ երեխան սովորում է ժեստերի լեզուն[79]։

Աուտիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1985 թվականին Սայմոն Բարոն-Քոենը, Ալան Մ․ Լեսլին, և Ուտա Ֆրիթը ենթադրեցին, որ աուտիզմ ունեցող երեխաները չունեն մտքի տեսություն[64] և, որ աուտիզմ ունեցող երեխաները առանձահատուկ դժվարություններ ունեն այն առաջադրանքների հետ, որոնք պահանջում են, որպեսզի հասկանան մյուսների համոզմունքները։ Այս դժվարությունները կան մինչև այն ժամանակահատվածը երբ երեխաներին ընտրում են բանավոր հմտությունների համար[80] և դրանք են հենց աուտիզմի հիմնական հատկանիշները։ Չնայած 2019 թվականին, Գերնբախերը և Երգեուն պնդում էին, որ "էմպիրիկորոն կասկածելի է, որ աոուտիզմ ունեեցող մարդիկ չունեն մտքի տեսություն", քանի որ եղել են բազմաթիվ դասական ուսումնասիրություններ մտքի տեսւթյան հետ կապված, որոնք ձախողվել են, և նման կրկնօրինակումների մետավերլուծական ազդեցությունները նվազագույնի են հասել[81]։

Շատ մարդիկ, որոնք դասակարգվում են որպես աուտիզմ ունեցողների շարքում, լուրջ դժվարություններ ունեն ուրիշներին հոգեկան վիճակներ վերագրելու հարցում, և ոմանք կարծես թե մտքի տեսության հնարավորություններ չունեն[82]։ Հետազոտողները, ովքեր ուսումնասիրում են աուտիզմի և մտքի տեսության միջև կապը, փորձում են բացատրել այն տարբեր ձևերով:Մեկ այլ հաշվետվությամբ, մտքի տեսությունը կարևոր դեր է խաղում հոգեկան վիճակները ուրիշներին վերագրելու վաղ տարիքում շարժում է պահանջում[83]։ Ըստ Լեսլիի[83], մտքի տեսությունը մտքերը, համոզմունքները և ցանկությունները մտովի ներկայացնելու կարողությունն է՝ անկախ այն հանգամանքից, թե արդյոք հանգամանքները իրական են, թե ոչ։ Սա կարող է բացատրել, թե ինչու որոշ աուտիզմով հիվանդ մարդկանց մոտ շատ թերություններ լինում ինչպես մտքի տեսության, այնպես էլ շարժման մեջ:Այնուամենայնիվ, Հոբսոնն ներկայացրեց մի սոցիալ- աֆեկտիվ հիմնավորւմ[84], որի դեպքում աուտիզմ ունեցող մարդկանց մոտ մտքի տեսության դեֆիցիտները առաջանում են զգացմունքների ընկալման և դրանց արձագանքման խեղաթյուրման հետևանքով։ Նա ենթադրում է, որ սովորաբար զարգացող մարդիկ, ի տարբերություն աուտիզմ ունեցողներին, ծնվում են մի շարք հմտություններով (օրինակ՝ հասարակությանը մատնանշելու կարողություն), որը հետագայում թույլ է տալիս նրանց հասկանալ և արձագանքել այլ մարդկանց զգացմունքներին:Այլ գիտնականներ ընդգծում են, որ աուտիզմի զարգացման հատուկ ձգձքումներ, այնպես, որ աուտիզմով հիվանդ երեխաները տարբերվում են իրենց թերություններով, քանի որ նրանք դժվարություններ են ունենում զարգացման տարբեր փուլերում։ Շատ վաղ անհաջողությունները կարող են փոխել ուշադրության վարքագծի առաջընթացը, ինչը կարող է հանգեցնել մտքի ամբողջական տեսության ձևավորման ձախողմանը[82]։

Ենթադրվում է[71], որ մտքի տեսությունը շարունակական է, ի տարբերություն ներկայության կամ բացակայության վերացական տեսակետի։ Մինչ որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ որոշ աուտիզմով հիվանդներ չեն կարողանում հոգեկան վիճակներ վերագրել ուրիշներին[2], վերջին ապացույցները ցույց են տալիս այն հաղթահարման մեխանիզմների հնարավորությունները, որոնք հեշտացնում են մտավոր վարքի սպեկտրը[85]։ Մտքի տեսության վերաբերյալ երուական տեսակետները նպաստում է մտքի տեսության աուտիզմով հիվանդ երիտասարդների խարանմանը, որոնք ունեն ընկալելու կարողություն,քանի որ այն ենթադրությունը, որ աուտիզմով տառապող մարդիկ կարեկցանք չեն զգում և կարող են ապամարդկայնացման պտճառ դառնալ[86]։

Ընդհանրապես, մտքի տեսության ավելի զարգացած կարողություններ ունեցող երեխաները ցուցաբերում են ավելի առաջադեմ սոցիալական հմտություններ, ավելի մեծ հարմարվողականություն նոր իրավիճակներին և ավելի մեծ համագործակցություն ուրիշների հետ։ Արդյունքում, այս երեխաները սովորաբար շատ սիրված են:Այնուամենայնիվ, «երեխաները կարող են օգտագործել մտքերը կարդալու իրենց ունակությունները՝ մանիպուլյացիայի ենթարկելու, խորամանկելու, ծաղրելու կամ խաբելու իրենց հասակակիցներին»[87]։ Մտքի տեսության ցածր հմտություններ ունեցող մարդիկ, ինչպիսիք աուտիզմի սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաներն են, կարող են մերժվել իրենց հասակակիցների կողմից, քանի որ նրանք չեն կարողանում արդյունավետ կերպով հաղորդակցվել։ Ապացուցված է, որ հասարակության կողմից մերժվելը բացասաբար է անդրադառնում երեխայի զարգացման վրա և կարող է երեխային դնել դեպրեսիվ ախտանիշների զարգացման ավելի մեծ վտանգի տակ[88]։

Հասակակիցների միջնորդավորված միջամտությունները (ՀՄՄ) աուտիզմի սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների և դեռահասների համար դպրոցական բուժման մոտեցում է, որտեղ հասակակիցները սովորում են լինել օրինակելի՝ սոցիալական վարքագիծը խթանելու համար:Մտքի տեսության առաջադեմ հմտություններ ունեցող երեխաների ընտրությունը, որոնք օգտագործում են դրանք պրոսոցիալական ձևերով, տեսականորեն ծրագիրն ավելի արդյունավետ կդարձնի։ Թեև արդյունքները ցույց տվեցին, որ ՀՄՄ ծրագրի հնարավոր թեկնածուների մտքի տեսության սոցիալական օգտագործման վերլուծությունը, դա չի կարող լինել թեկնածուի կատարողականի համար լավ օրինակելի մոդել լինել[31]։

2014 թ. - ին մտքի տեսության վրա հիմնված միջամտությունների Քոքրեյնի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ նման տեսությունը կարող է ուսուցանվել աուտիզմով տառապող մարդկանց, բայց պնդում է, որ հմտությունների պահպանման, այլ պայմանների ընդհանրացման կամ համապատասխան հմտությունների զարգացման վրա ազդելու քիչ ապացույցներ կան[89]։

21-րդ դարի որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ աուտիզմով տառապող մարդկանց մտքի տեսության թեստերի վերաբերյալ որոշ ուսումնասիրությունների արդյունքները կարող են սխալ մեկնաբանվել ՝ հիմնվելով կրկնակի կարեկցանքի խնդրի վրա, որը ենթադրում է, որ աուտիզմով տառապող մարդիկ մտքի տեսության հետ կապված հատուկ խնդիրներ են ունենում, աուտիզմով տառապողները և այն սովորական մարդիկ միմյանց հասկանալու դժվարություններ ունեն իրենց նյարդաբանական տարբերությունների պատճառով[90]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ աուտիզմ ունեցող մեծահասակները ավելի լավ են կատարում մտքի տեսության թեստերը, երբ զուգակցվում են աուտիզմ ունեցող այլ մեծահասակների հետ[91],նչպես նաև, հնարավոր է, աուտիզմ ունեցող ընտանիքի մոտ անդամների հետ[92]։ Գիտնականները, ովքեր ընդունում են կրկնակի կարեկցանքի խնդիրը, նաև ենթադրում են, որ աուտիզմ ունեցող մարդիկ, հավանաբար, ավելի լավ են հասկանում աուտիզմ չունեցող մարդկանց, քան հակառակը, որը պայմանավորված է ոչ աուտիստական հասարակության մեջ ապրելու անհրաժեշտությամբ[93]։

Շիզոֆրենիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ, որոնց մոտ ախտորոշվել է շիզոֆրենիա կարող են դրսևորել մտքի տեսության խանգարումներ։ Միրժամ Սպրոնգը և նրա գործընկերները ուսումնասիրել են այս խանգարման հետ կապված 29 տարբեր ուսումնասիրություններ, որոնց ընդհանուր առմամբ մասնակցել է ավելի քան 1500 մարդ[94]։ Այս մետավերլուծությունը ցույց տվեց, որ շիզոֆրենիա ունեցող մարդկանց մտքի տեսության զգալի և կայուն դեֆիցիտ կա:Նրանք վատ են կատարել կեղծ համոզմունքների առաջադրանքները, որոնք ստուգում են հասկանալու ունակությունը, որ մյուսները կարող են Կեղծ համոզմունքներ ունենալ աշխարհի իրադարձությունների վերաբերյալ, ինչպես նաև մտադրություններ և եզրակացություն առաջադրանքները, որոնք գնահատում են տվյալ կերպարի մտադրությունը կարճ պատմություն կարդալուց հետո:Շիզոֆրենիա ունեցող հիվանդները, որոնք ունեն բացասական ախտանիշներ, ինչպիսիք են հույզերի, մոտիվացիայի կամ խոսքի բացակայությունը, հոգեբանության տեսության մեջ ամենամեծ խանգարումներն ունեն և ի վիճակի չեն ներկայացնել իրենց և ուրիշների հոգեկան վիճակները:Պարանոիդ շիզոֆրենիա ունեցող հիվանդները նույնպես լավ չեն կատարում աշխատանքը, քանի որ դժվարանում են ճշգրիտ մեկնաբանել այլ մարդկանց մտադրությունները:Մետա-վերլուծությունը հետագայում ցույց տվեց, որ մասնակիցների IQ-ն, սեռը և տարիքը էապես չեն ազդում մտքի տեսության առաջադրանքների կատարման վրա[94]։

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մտքի տեսության խախտումը բացասաբար է ազդում կլինիկական խորաթափանցության վրա ՝ հիվանդի տեղեկացվածությունը իր հոգեկան հիվանդության մասին[95]։ Խորաթափանցությունը պահանջում է մտքի տեսություն. հիվանդը պետք է կարողանա ընդունել երրորդ անձի տեսակետը և տեսնել իրեն այնպես, ինչպես տեսնում են ուրիշները[96]։ Լավ խորաթափանցություն ունեցող հիվանդը կարող է ճշգրիտ ներկայացնել ինքն իրեն՝ համեմատելով իրեն ուրիշների հետ և նայել ինքն իրեն ուրիշների տեսանկյունից[95]։ Խորաթափանցությունը թույլ է տալիս հիվանդին ճանաչել և համապատասխանաբար արձագանքել իրենց ախտանիշներին։ Խորաթափանցության պակաս ունեցող հիվանդը չի գիտակցում, որ հոգեկան հիվանդություն ունի՝ իրեն ճշգրիտ ներկայացնելու անկարողության պատճառով:Թերապիաները, որոնք հիվանդներին սովորեցնում են հեռանկարի ընկալման և ինքնադրսևորման հմտություններ, կարող են բարելավել սոցիալական ազդանշանները կարդալու և դիմացինի տեսակետը ընկալելու ունակությունը[95]։

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մտքի տեսության դեֆիցիտը շիզոֆրենիայի կայուն հատկանիշն է ՝ բնութագիրը, այլ ոչ թե վիճակը[97]։ Սպրոնգի կողմից իրականացված մետավերլուծությունը ցույց տվեց, որ ռեմիսիայի մեջ գտնվող հիվանդները դեռ ունեցել են մտածողության տեսության խանգարումներ:Սա ցույց է տալիս, որ դեֆիցիտը պարզապես շիզոֆրենիայի ակտիվ փուլի հետևանք չէ[94]։

Շիզոֆրենիա ունեցող հիվանդների մտքի տեսության դեֆիցիտը խաթարում է նրանց փոխադարձ ներգործությունը ուրիշների հետ։ Մտքի տեսությունը հատկապես կարևոր է ծնողների համար, ովքեր պետք է հասկանան իրենց երեխաների մտքերն ու վարքագիծը և համապատասխանաբար արձագանքեն դրան։ Դիսֆունկցիոնալ դաստիարակությունը կապված է առաջին կարգի մտքի տեսության դեֆիցիտի, մեկ այլ անձի մտքերը հասկանալու ունակության և երկրորդ կարգի մտքի տեսության, եզրակացություններ անելու ունակության հետ, թե ինչ է մտածում մեկ այլ անձի մտքերի մասին[98]։ Առողջ մայրերի համեմատ ՝ շիզոֆրենիա ունեցող մայրերը հայտնվում են ավելի լուռ են, հանգիստ, ինքնամփոփ, զգայուն չեն, անպատասխանատու են և ավելի քիչ գոհացուցիչ փոխհարաբերությունների մեջ են իրենց երեխաների հետ[98]:Նրանք նաև հակված են սխալ մեկնաբանել իրենց երեխաների հուզական ազդանշանները և հաճախ չեզոք դեմքերը ընկալում են որպես բացասական[98]:Գործողությունները, ինչպիսիք են դերերով խաղը, անհատական կամ խմբային գործողությունները, արդյունավետ միջամտություններ են, որոնք օգնում են ծնողներին բարելավել հեռանկարների ընկալումն ու մտքի տեսությունը[98]։ Ուժեղ կապ կա մտքի տեսության դեֆիցիտի և ծնողական դերի խանգարման միջև։

Հարբեցողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության խանգարումները, ինչպես նաև սոցիալ-ճանաչողական այլ խանգարումներ սովորաբար հայտնաբերվում են այն մարդկանց մոտ, ովքեր հարբեցողությունով են տառապում՝ ուղեղում ալկոհոլի նեյրոտոքսիկ ազդեցության պատճառով, հատկապես նախաճակատային ծածկույթի վրա[8]։

Դեպրեսիա և դիսֆորիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ, ովքեր ունեն ծանր դեպրեսիվ նոպաներ, այն բնութագրվում է արատներով, որը ցույց է տալիս մտքի տեսության վերծանման դեֆիցիտ[99]։ Գիտակցության վերծանման տեսությունը անմիջական միջավայրում առկա տեղեկատվությունն օգտագործելու ունակությունն է (օրինակ ՝ դեմքի արտահայտությունը, ձայնի տոնը, մարմնի կեցվածքը) ՝ այլ մարդկանց հոգեկան վիճակները ճշգրիտ որոշելու համար:Հակառակ օրինաչափությունը ՝ մտքի ընդլայնված տեսությունը, նկատվում է դեպրեսիայի նկատմամբ խոցելի անձանց մոտ, ներառյալ անցյալի ծանր դեպրեսիվ նոպաներ ունեցող անձինք (ԾԴՆ)[100], դիսֆորիա ունեցող անձինք[101], ԾԴՆ-ի մայրական պատմություն ունեցող անձանց մոտ[102]։

Լեզվի զարգացման խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեզվի զարգացման խանգարում ունեցող երեխաները ավելի ցածր միավորներ են ստանում ստանդարտացված թեստերի կարդալու և գրելու բաժիններում, բայց ունեն նորմալ ոչ խոսքային IQ։ Այս լեզվական թերությունները կարող են լինել բառապաշարային իմաստաբանության, շարահյուսության կամ պրագմատիկայի ցանկացած հատուկ թերություն, ինչպես նաև բազմաթիվ խնդիրների համակցություն:Այսպիսի երեխաները հաճախ ավելի թույլ սոցիալական հմտություններ են ցուցաբերում, քան նորմալ զարգացող երեխաները և, կարծես, դժվարանում են վերծանել ուրիշների համոզմունքները:Վերջերս կատարված մետավերլուծությունը հաստատեց, որ ԼԶԽ ունեցող երեխաները բավականին ցածր միավորներ ունեն մտքի տեսության խնդիրների վերաբերյալ առաջադրանքներից' համեմատած սովորական զարգացող երեխաների[103]։ Սա ամրապնդում է այն պնդումը, որ լեզվի զարգացումը կապ ունի է մտքի տեսության հետ։

Ուղեղի մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյրոտիպիկ մարդկանց մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմում մտքի տեսության ուսումնասիրությունները հանգեցրին այն համոզմունքին, որ մենթալիզացիայի ունակություններն ապահովվում են հատուկ մեխանիզմներով, որոնք որոշ դեպքերում կարող են խաթարվել, մինչդեռ ընդհանուր ճանաչողական գործառույթը մնում է հիմնականում անփոփոխ։

Նեյրոպատկերում հետազոտությունները հաստատում են այս տեսակետը ՝ ցույց տալով, որ ուղեղի որոշակի շրջաններ հետևողականորեն ներգրավված են մտածողության տեսության առաջադրանքների կատարման ընթացքում:Մտքի տեսության այս ՊԱՏ հետազոտությունը օգտագործվում է բանավոր և գրաֆիկական առաջադրանքներով, որը նույնացվում է ուղեղի մի շարք շրջանների հետ ներառյալ՝ Միջողնային հատվածը, քունքային հատվածը, և երբեմն էլ նախաճակատային հատվածն ու նշիկները[104][105]։ Մտքի տեսության նյարդային հիմքի վերաբերյալ ուսումնասիրությունները զանազան են, հետազոտության առանձին ուղղություններով, որոնք կենտրոնացած են համոզմունքների, մտադրությունների և մտքի ավելի բարդ հատկությունների ընկալման վրա, ինչպիսիք են հոգեբանական հատկությունները։

Ռեբեկա Սաքսի լաբորատորիայի ուսումնասիրությունները, օգտագործելով կեղծ հավատքի և կեղծ լուսանկարի առաջադրանքի հակադրությունը, որը նպատակաուղղված է մեկուսացնել կեղծ հավատքի առաջադրանքի մտայնացման բաղադրիչը, հետևողականորեն հայտնաբերել են ակտիվացում աջ հատվածի նախաճակատային և քունքային հանգույցում[106][107]։ Մասնավորապես առաջարկվել է, որ քունք-գագաթային հատվածը ներգրավված է ուրիշների համոզմունքները ներկայացնելու գործում[108]։ Որոշ հակասություններ կան, քանի որ քունք-գագաթային հատվածը հաջորդաբար ակտիվանում է տեսողական ուշադրության տարածական վերակողմնորոշման ժամանակ;[109][110] Ջին Դեսեթին Չիկագոյի համալսարանից և Ջեյսոն Միտչելը Հարվարդի համալսարանից ենթադրում են, որ քունք-գագաթային հատվածը ավելի շատ գործառույթներ ունի կեղծ համոզմունքների ընկալման և ուշադրության վերակողմնորոշաման հետ, այլ ոչ թե սոցիալական ճանաչողության համար մասնագիտացված մեխանիզմի։ Այնուամենայնիվ, հնարավոր է, որ համոզմունքների և ուշադրության վերակողմնորոշման համար համընկնող շրջանների դիտարկումը կարող է պարզապես պայմանավորված լինել հարակից, բայց տարբեր նեյրոնային պոպուլյացիաներով, որոնք կոդավորվում են յուրաքանչյուրի համար։ Տիպիկ ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային ուսումնասիրությունների լուծումը կարող է բավականաչափ լավ չլինել՝ ցույց տալու համար, որ տարբեր/հարակից նեյրոնային պոպուլյացիաները կոդավորվում են այս գործընթացներից յուրաքանչյուրի համար։ Դեսթիին և Միտչելին հաջորդած ուսումնասիրության ժամանակ Սաքսը և նրա գործընկերներն օգտագործել են ավելի բարձր լուծաչափով ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային ուսումնասիրություն և ցույց են տվել, որ ակտիվացման գագաթնակետը՝ ուշադրության վերակողմնորոշման համար մոտավորապես 6-10 մմ բարձր է համոզմունքների ներկայացման կետից։ Մեկ անգամ ևս հաստատելով, որ նեյրոնների տարբեր պոպուլյացիաները կարող են կոդավովրել յուրաքանչյուր գործընթացի համար, նրանք ոչ մի նմանություն չեն գտել ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային ուսումնասիրության մեջ[111]։

Օգտագործելով մարդու դորսոմեդիալ նախաճակատային հատվածի միաբջիջ ձայնագրությունները՝ Մասչուսեթսի հիվանդանոցի հետազոտողները հայտնաբերել են նեյրոններ, որոնք կոդավորում են տեղեկաատվություն ուրիշների համոզմունքների մասին, որոնք տարբերվում էին սեփական համոզմունքներից, կեղծ համոզմունքների առաջադրանքների տարբեր մասերում։ Բացի այդ, նրանք ցույց տվեցին բջիջների միջև բարձր առանձնահատկություն՝ հիմնվելով ուրիշների համոզմունքների բովանդակության վրա և կարողացան ճշգրիտ կանխատեսել՝ թե արդյոք այդ համոզմունքները ճշմարիտ են, թե կեղծ[112]։ Այս արդյունքները վկայում են նեյրոնային պոպուլյացիաների նշանակալի դերի մասին, որը լրացվում է գագաթաքունքային հանգույցով։

Ֆունկցիոնալ պատկերումը նաև լուսավորում է հոգեկան վիճակի մասին տեղեկատվության հայտնաբերումը Հեյդեր Սիմերի անիմացիաներումը,որում տիպիկ մարդիկ ինքնաբերաբար ընկալվում են որպես մտադրություններով և զգացմունքներով լի սոցիալական փոխազդեցություններ։ Երեք ուսումնասիրություններ հայտնաբերել են նման անիմացիաների ընկալման ժամանակ ակտիվացման զգալի օրինաչափություններ՝ ընդդեմ պատահական կամ դետերմինիստական շարժման վերահսկման․ նախաճակատային հատվածը, դեմքը վերահսկող իլիկաձև հատվածը և ամիգդալան ընտրողաբար ներգրավված էին հոգեկան վիճակի մոդելի տեսության ընթացքում[113]։ Մեկ այլ ուսումնասիրության ընթացքում առարկաները ներկայացվեցին երկու կետերի անիմացիայով, որոնք շարժվում են դիտավորության պարամետրացված աստիճանով (հաշվարկելով, թե որքանով են կետերը հետապնդում միմյանց), և պարզվել է, որ ակտիվացումը փոխկապակցված է այս պարամետրի հետ[114]։

Առանձին հետազոտություններ ներգրավում են հետևի վերին քունքային սուլկուսը մարդու գործողության դիտավորության ընկալման մեջ։ Այս մասը ներգրավված է նաև կենսաբանական շարժման ընկալման մեջ, ներառյալ մարմնի, աչքերի, բերանի և կետային լույսի ցուցադրման շարժումը[115]։ Մեկ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ ակտիվացումը մեծանում է, երբ տեսնում է, թե ինչպես է մարդը բարձրացնում ձեռքը և նրա ձեռքը դժվարությամբ է բարձրացնում (կանխամտածված և ոչ դիտավորյալ գործողություն)[116]։ Մի քանի ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ ակտիվացումը մեծացել է, երբ առարկաները ընկալում են մարդու գործողությունը, որը չի համապատասխանում ակնկալվող գործողությանը և նախատեսված մտադրությանը:Օրինակ եթե մարդը ձեռքը շարժի, առարկայի կողքին գտնվող դատարկ տարածության վրա, որպեսզի առարկան բռնի;[117] մարդը հայացքը ուղղում է դեպի դատարկ տարածություն՝ հայացքը դեպի թիրախը;[118] առանց բեռի մարդն իր ծնկով լույսն է վառում կամ լիքը գրքեր կան ձեռքին՝ ծնկով է վառում լույսը;[119] և մարդը, ով քայլում է, կանգ է առնում գրադարակի հետևին, ի տարբերություն անընդհատ արագ քայլողի[120]։ Այս ուսումնասիրություններում գործողությունները "համապատասխան", հստակ նպատակ ունեն և հեշտությամբ բացատրվում են դերասանի մտադրության տեսանկյունից։ Մյուս կողմից, անհամապատասխան գործողությունները պահանջում են լրացուցիչ բացատրություն (ինչու՞ ինչ-որ մեկը ոլորում է հանդերձանքի կողքին դատարկ տարածությունը) և ըստ երևույթին պահանջում են լրացուցիչ վերապատրաստում։ Այս շրջանը տարբերվում է քունք-գագաթային հատվածից, որն ակտիվանում է կեղծ համոզմունքների առաջադրանքների ժամանակ[120]։ Ակտիվացումը վերը նշված հետազոտություններից շատերում հիմնականում աջակողմյան էր՝ հետևելով սոցիալական ճանաչողության և ընկալման նեյրոպատկերավորման ուսումնասիրությունների ընդհանուր միտումին։

Նյարդահոգեբանական ապացույցները հաստատում են նյարդային պատկերման արդյունքները, որոնք վերաբերում են մտքի տեսության նյարդային հիմքին:Ճակատային բլթերի և ուղեղի քունք-գագաթային հանգույցների (քունքային բլթի և պարիետալ բլթի միջև)ախտահարում ունեցող հիվանդների հետ անցկացված ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նրանք դժվարություններ ունեն մտքի տեսության որոշ առաջադրանքների հետ կապված[121]։ Սա ցույց է տալիս, որ մտավոր ունակությունների տեսությունը կապված է մարդու ուղեղի որոշակի մասերի հետ։ Այնուամենայնիվ, այն փաստը, որ միջողնային նախաճակատայինկեղևը և քունքային-պարիետալ հանգույցը անհրաժեշտ են մտքի տեսության առաջադրանքների համար, չի նշանակում, որ այդ մասերը հենց այդ գործառույթի համար են[109][122]։ Քունքագագաթային հանգույցը և նախաճակատային մասը կարող են կատարել ընդհանուր գործառույթներ, որոնք անհրաժեշտ են մտքի տեսության համար։

Վիտորիո Գալեսեի, Լուչիանո Ֆադիգայի և Ջակոմո Ռիզոլատիի[123] հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ որոշ զգայական շարժողական նեյրոններ, որոնք կոչվում են հայելային նեյրոններ և առաջին անգամ հայտնաբերվել են ռեզուս կապիկների նախաշարժական կեղևում, կարող են ներգրավված լինել գործողությունների ընկալման մեջ։ Մեկ էլեկտրոդի ձայնագրությունը ցույց տվեց, որ այդ նեյրոնները ակտիվանում էին, երբ կապիկը ինչ-որ գործողություն էր կատարում, ինչպես նաև այն ժամանակ, երբ կապիկը դիտում էր նույն գործողությունն իրականացնող մեկ այլ կապիկի:Մարդկային մասնակիցների հետ ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային պատկերման հետազոտությունները ցույց են տալիս ուղեղի շրջանները (ենթադրվում է, որ պարունակում են հայելային նեյրոններ), որոնք ակտիվ են, երբ մի մարդ տեսնում է մեկ այլ անձի նպատակային գործողությունը[124]։ Այս տվյալները որոշ հեղինակների դրդել են ենթադրել, որ հայելային նեյրոնները կարող են հիմք հանդիսանալ ուղեղի մտքի տեսության համար և աջակցել մտքի իմիտացիոն տեսությանը[125]։

Կան նաև ապացույցներ հայելային նեյրոնների և մտքի տեսության միջև կապի մասին։ Նախ, մակակաները ունեն հայելային նեյրոններ, բայց կարծես թե չունեն «մարդանման» ունակություն՝ հասկանալու մտքի տեսությունն ու համոզմունքները։ Երկրորդ, մտքի տեսությանֆունկցիոնալ մագնիառեզոնանսային պատկերման ուսումնասիրությունները սովորաբար հայտնում են նախաճակատային կեղևի, քունքային բևեռների և քունքագագաթային հանգույցի ակտիվացման մասին[126],բայց ուղեղի այդ հատվածները հայելային նեյրոնային համակարգի մաս չեն կազմում։ Որոշ հետազոտողներ, ինչպիսիք են զարգացման հոգեբան Էնդրյու Մելցոֆը և նյարդաբան Ժան Դեսեթին, կարծում են, որ հայելային նեյրոնները պարզապես հեշտացնում են ուսումը իմիտացիայի միջոցով և կարող են մտքի տեսության զարգացման նախադրյալ հանդիսանալ[127]։ Մյուսները, ինչպես փիլիսոփա Շոն Գալագերը, ենթադրում է, որ հայելային նեյրոնների ակտիվացումը մի շարք հատկանիշներով չի համապատասխանում մտքի ընթերցանության իմիտացիոն տեսության առաջարկած սիմուլյացիայի սահմանմանը[128][129]։

Աուտիզմով տառապող մարդկանց մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյրոպատկերման մի քանի ուսումնասիրություններ ուսումնասիրել են Ասպերգերի համախտանիշով և Բարձր ֆունկցիոնալ աուտիզմով (ԲՖԱ) տառապող անձանց հոգեկան խանգարումների տեսության նյարդային հիմքը:Աուտիզմի մեջ հոգեկան վիճակի մոդելի տեսության առաջին պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիայի ուսումնասիրությունը (նաև առաջին նեյրոպատկերման ուսումնասիրությունը, որն օգտագործում էր աուտիզմում առաջադրանքով պայմանավորված ակտիվացման հարացույցը) կրկնում էր նեյրոտիպիկ անհատների նախորդ ուսումնասիրությունը, որն օգտագործում էր պատմություն-ըմբռնման առաջադրանք[130]։ Այս ուսումնասիրությունը հայտնաբերել է աուտիզմ ունեցող մարդկանց մոտ նախաճակատային կեղևի նվազեցված ակտիվացում:Այնուամենայնիվ, քանի որ հետազոտությանը մասնակցել են աուտիզմով տառապող ընդամենը վեց սուբյեկտներ, և քանի որ պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիա պատկերների տարածական լուծումը համեմատաբար ցածր է, այդ արդյունքները պետք է համարվեն նախնական։ Մագնիսառեզոնանսային պատկերման հետագա ուսումնասիրությունը սկանավորեց նորմալ զարգացող մեծահասակներին և և այլ մեծահասակների, ովքեր կատարում էին «կարդա միտքը աչքերում» առաջադրանքը ՝ նայելով մարդու աչքերի լուսանկարին և ընտրելով, թե երկու ածականներից որն է ավելի լավ նկարագրում մարդու հոգեկան վիճակը ՝ առանց սեռային խտրականության վերահսկման[131]։ Հեղինակները նորմալ մարդկանց մոտ հայտնաբերել են ակտիվություն օրբիտոճակատային կեղևում և նշիկներում, իսկ աուտիզմով տառապողների մոտ հայտնաբերել են ավելի քիչ նշիկների ակտիվացում։

Վերջին պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆիայի հետազոտությունը ուսումնասիրել է ուղեղի ուղեղի գործունեությունը Ասպեգերի համախտանիշ ունեցող մարդկանց մոտ, մինչդեռ նրանք դիտում են Հայդեր-Սիմելի անիմացիաները (տես վերևում)՝ ընդդեմ պատահական շարժման վերահսկման[132]։ Ի տարբերություն նորմալ զարգացող մարդկանց, աուտիզմով հիվանդների մոտ նկատվել է աննշան ակտիվացում և նշիկների ավելի քիչ ակտիվացում։ Արտաքին շրջաններում V3 և LO ակտիվությունը երկու խմբերում էլ նույնն է, ինչն էլ իր հերէին ենթադրում է, աուտիզմով տառապողների ցածր մակարդակի տեսողկան մշակում։ Ուսումնասիրությունը նաև ցույց է տվել, որ աուտիզմի խմբում ավելի քիչ ֆունկցիոնալ կապ կա ՆԿ-Ի և V3-ի միջև։ Այնուամենայնիվ, կարելի է ակնկալել, որ ՆԿ-ի և V3-ի գործունեության միջև ժամանակավոր փոխկապակցվածության նվազում կլինի, պարզապես աուտիզմ ունեցող մարդկանց մոտ ՆԿ-ում անիմացիային դիտավորյալ արձագանքի բացակայության պատճառով։ Ավելի տեղեկատվական վերլուծություն կլինի բոլոր ժամանակային շարքերից առաջացած պատասխանների հետընթացից հետո ֆունկցիոնալ կապի հաշվարկը։

Ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային պատկերման ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ աուտիզմով ավելի բարձր ֆունկցիոնալությամբ մեծահասակների աջ գագաթաքունքային հանգույցը ընտրովի չէր ակտիվացված՝ մտավոր դատողությունների համար՝ համեմատած սեփական անձի և ուրիշների մասին ֆիզիկական դատողությունների հետ[133]։ Այս ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ աուտիզմով տառապող բարձր ֆունկցիոնալ մեծահասակների պարիետալ հանգույցը ակտիվացված չէ մտավոր դատողությունների համար համեմատած իր և ուրիշների մասին Ֆիզիկական դատողություններ անելու հետ։ Այս ապացույցը հիմնված է տիպիկ զարգացման աշխատանքի վրա, որը ենթադրում է, որ աջ քունքգագաթային հանգույցը կարևոր նշանակություն ունի հոգեկան վիճակի մասին տեղեկատվությունը ներկայացնելու համար՝ անկախ նրանից՝ դա իր, թե ուրիշների մասին է։ Այն նաև մատնանշում է նեյրոնային մակարդակում աուտիզմի կուրության տարածված դժվարությունների բացատրությունը, որոնք ի հայտ են գալիս ողջ կյանքի ընթացքում[134]։

Շիզոֆրենիայով տառապողների մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության հետ կապված ուղեղի շրջանները ներառում են վերին քունքային գալարը, քունք-գագաթային հանգույցը, միջողնային նախաճակատային կեղևը, նախակյունուսը և նշիկները[135]։ Շիզոֆրենիա ունեցող մարդկանց նախաճակատային կեղևի նվազեցված ակտիվությունը կապված է մտքի տեսության դեֆիցիտի հետ և կարող է բացատրվել շիզոֆրենիա ունեցող մարդկանց սոցիալական գործառույթների խանգարումներով[136]։ Նախաճակատային կեղևի նեյրոնային ակտիվության բարձրացումը կապված է հեռանկարային ավելի լավ ընկալման, հույզերի կառավարման և սոցիալական գործունեության բարելավման հետ[136]։ Ուղեղի գործունեության խանգարումը հոգեկան վիճակի մոդելի հետ կապված ոլորտներում կարող է մեծացնել սոցիալական սթրեսը կամ անտարբերությունը սոցիալական փոխազդեցության նկատմամբ և նպաստել շիզոֆրենիայի հետ կապված սոցիալական դիսֆունկցիայի առաջացմանը[136]։

Գործնական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Կոլեկտիվ բանականություն

Խմբի անդամների հոգեկան վիճակի մոդելի կարողությունների միջին միավորները, որոնք չափվում են « Կարդալ աչքերում մտքերը» թեստի միջոցով[137] հնարավոր է, որ խմբի հաջող կատարման շարժիչ ուժն են[138]։ Խմբի բարձր միջին միավորները փոխկապակցված են Կոլեկտիվ բանականության «c» գործոնի հետ,որը սահմանվում է որպես մտավոր առաջադրանքների լայն շրջանակ կատարելու խմբի կարողություն[138][139], խմբային ինտելեկտի չափում, որը նման է «g» գործոնին։ Այն մեծահասակների համար մտքի տեսության թեստ է[137], որը ցույց է տալիս թեստի վերափորձարկման հուսալիություն[140] և մշտապես տարբերում է վերահսկիչ խմբերը ֆունկցիոնալ աուտիզմով կամ Ասպերգերի համախտանիշ ունեցող անհատներից[137]։ Սա առավել լայնորեն ճանաչված և լավ հաստատված թեստերից մեկն է ՝ մեծահասակների մոտ մտավոր ունակությունների տեսությունը ստուգելու համար[141]։

Էվոլյուցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մտքի տեսության էվոլյուցիոն ծագումը մնում է անհասկանալի:Չնայած շատ տեսություններ պնդում են դրա դերը մարդու լեզվի և սոցիալական ճանաչողության զարգացման գործում, քչերն են մանրամասնում էվոլյուցիոն նեյրոֆիզիոլոգիական որևէ նախադրյալի մասին։

Մի տեսություն պնդում է, որ մտքի տեսությունը արմատավորված է երկու պաշտպանական ռեակցիաների միջև ՝ անշարժացման սթրես և տեղային անշարճացում, որոնք ներգրավված են սթրեսային իրավիճակների հաղթահարման մեջ, ինչպես նաև կարևոր տեղ են գրավում կաթնասունների ընտելացման գործում[142]։

Կենդանիների ուսումնասիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաց հարցն այն է, թե արդյոք կենդանիները ունեն գենետիկական և Սոցիալական հոգեբանություն,որոնք թույլ են տալիս նրանց ձեռք բերել մտքի տեսություն, ինչպես դա անում են երեխաները[12]։ Սա վիճելի հարց է, որովհետև դժվար է այս Էթոլոգիայից ենթադրել մտածողության կամ կոնկրետ մտքերի կամ ինքնագիտակցություն որակի հայեցակարգի առկայություն։ Կենդանիների ուսումնասիության մեթոդներով մտքի տեսությունը ուսումնասիրելու դժվարություններից մեկը բավարար նատուրալիստական դիտարկումների բացակայությունն է, որոնք տալիս են պատկերացում այն մասին, թե էվոլյուցիոն ճնշումը ինչպես կարող է ազդել մտքի տեսության զարգացման վրա։

Կենդանիների ուսումնասիրությունները դեռևս կարևոր տեղ են զբաղեցնում այս ոլորտում:Այն հատկապես օգտակար է լուսաբանելու համար, թե որ ոչ բանավոր վարքագիծը նշանակում է մտքի տեսության բաղադրիչները և մատնանշելու սոցիալական ճանաչողության այդ ասպեկտի էվոլյուցիայի հնարավոր քայլերը։ Չնայած դժվար է ուսումնասիրել մտքի և հոգեկան վիճակների մարդանման տեսությունը այդ տեսակների մեջ, որոնց հնարավոր հոգեկան վիճակների մասին մենք թերի պատկերացում ունենք, հետազոտողները կարող են կենտրոնանալ ավելի բարդ ունակությունների ավելի պարզ բաղադրիչների վրա։ Օրինակ ՝ շատ հետազոտողներ կենտրոնանում են կենդանիների մտադրության, հայացքի, հեռանկարի կամ գիտելիքի ընկալման վրա (այն մասին, թե ինչ է տեսել մեկ այլ արարած):Ուսումնասիրությունը, որն ուսումնասիրել է օրանգուտանների, շիմպանզեների և երեխաների մտադրության ըմբռնումը, պարզել է, որ բոլոր երեք տեսակները հասկանում են պատահական և դիտավորյալ գործողությունների տարբերությունը[26]։

Անհատները ցույց են տալիս մտքի տեսությունը ՝ էքստրապոլյացիայի ենթարկելով այլ մարդկանց ներքին հոգեկան վիճակները՝ ելնելով նրանց դիտարկելի վարքից։

Վերջերս հոգեկան վիճակի մոդելի ոչ մարդկային հետազոտությունների մեծ մասը կենտրոնացած է կապիկների և մեծ կապիկների վրա, որոնք առավել հետաքրքրված են մարդու սոցիալական ճանաչողության էվոլյուցիայի ուսումնասիրությամբ։ Այլուսումնասիրություններ, որոնք վերաբերվում են մտքի վերագրման տեսությանը,իրականցվելեն փլավերների[143] և շների[144] որոնք ցույց են տալիս ուշադրությունը հասկանալու նախնական ապացույցներ՝ մտքի տեսության նախադրյալներից մեկը։

Որոշ հակասություններ են առաջացել ապացույցների մեկնաբանման վերաբերյալ, որոնք ենթադրաբար հաստատում են կենդանիների մտածողության ունակության կամ անկարողության տեսությունը[145]:Օրինակ Պովինելին և այլք[146] շիմպանզեներին ներկայացրին երկու փորձագետների ընտրություն, որոնցից պետք է սնունդ պահանջեն. մեկը, ով տեսել էր, թե որտեղ է թաքնված սնունդը, և մեկը, ով տարբեր մեխանիզմներից մեկի ուժով (դույլ կամ պայուսակ ունենալով իր գլխին, աչքերը կապած։ աչքերը, կամ խայծից շեղվելը) չգիտի և կարող է միայն կռահել։ Նրանք պարզել են, որ կենդանիներին շատ դեպքերում չի հաջողվել «գիտակցից» սնունդ պահանջել:Ի հակադրություն, Քոլը և Տոմազելոն պարզեցին, որ ենթակա շիմպանզեները կարող էին օգտագործել գերիշխող մրցակից շիմպանզեների գիտելիքների վիճակը՝ որոշելու համար, թե թաքնված սննդի որ ամաններով են նրանք մոտենում[48]։ Ուիլյամ Ֆիլդը և Սյու Սևեյջ-Ռամբոն կարծում են, որ բոնոբոները մշակել են մտքի տեսությունը և որպես ապացույց նշում են իրենց շփումները փակի տակ պահվող բոնոբոյի՝ Կանզիի հետ[147]։

Մի փորձի ժամանակ ագռավները հաշվի են առել չտեսնված համախոհների տեսողական հասանելիությունը։ Հետազոտողները պնդում էին, որ «ագռավները կարող են ընդհանրացնել իրենց սեփական ընկալման փորձից՝ եզրակացնելու տեսանելի լինելու հնարավորությունը»[148]։

Էվոլյուցիոն մարդաբան Քրիստոֆեր Կրուպիեն ուսումնասիրել է մտքի տեսության և, մասնավորապես, կեղծ համոզմունքների առկայությունը կենդանիների պրիմատների մոտ[149]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Apperly, Ian A.; Butterfill, Stephen A. (2009). «Do humans have two systems to track beliefs and belief-like states?». Psychological Review. 116 (4): 953–970. doi:10.1037/a0016923. PMID 19839692.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Baron-Cohen, Simon (1991), «Precursors to a theory of mind: Understanding attention in others», in Whiten, Andrew (ed.), Natural theories of mind: evolution, development, and simulation of everyday mindreading, Oxford, UK Cambridge, Massachusetts: B. Blackwell, էջեր 233–251, ISBN 9780631171942.
  3. ↑ Gernsbacher, Morton Ann; Yergeau, Melanie (2019 թ․ դեկտեմբերի 9). «Empirical failures of the claim that autistic people lack a theory of mind». Archives of Scientific Psychology. American Psychological Association. 7 (1): 102–118. doi:10.1037/arc0000067. ISSN 2169-3269. PMC 6959478. PMID 31938672. Supporting documentation: Gernsbacher, Morton Ann (2018), Critical Review of Autism and Theory and Mind: A Tech Report, doi:10.17605/OSF.IO/3R2QY – via Open Science Framework
  4. ↑ See the review and meta-analyses by Morton Ann Gernsbacher regarding many failed replications of classic theory of mind studies[3]
  5. ↑ Bora, Emre; Köse, Sezen (2016 թ․ հուլիսի 18). «Meta-analysis of theory of mind in anorexia nervosa and bulimia nervosa: A specific İmpairment of cognitive perspective taking in anorexia nervosa?». International Journal of Eating Disorders. 49 (8): 739–740. doi:10.1002/eat.22572. hdl:11343/291969. ISSN 0276-3478. PMID 27425037.
  6. ↑ 6,0 6,1 Korkmaz, Baris (2011 թ․ մայիս). «Theory of mind and neurodevelopmental disorders of childhood». Pediatric Research. New York City: Springer Nature. 69 (5 Pt 2): 101R–8R. doi:10.1203/PDR.0b013e318212c177. PMID 21289541. S2CID 2675335.
  7. ↑ Sanvicente-Vieira, Breno; Kluwe-Schiavon, Bruno; Corcoran, Rhiannon; Grassi-Oliveira, Rodrigo (2017 թ․ մարտի 1). «Theory of Mind Impairments in Women With Cocaine Addiction». Journal of Studies on Alcohol and Drugs. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University. 78 (2): 258–267. doi:10.15288/jsad.2017.78.258. PMID 28317506.
  8. ↑ 8,0 8,1 Uekermann, Jennifer; Daum, Irene (2008 թ․ մայիս). «Social cognition in alcoholism: a link to prefrontal cortex dysfunction?». Addiction. London, England: Wiley-Blackwell. 103 (5): 726–35. doi:10.1111/j.1360-0443.2008.02157.x. PMID 18412750.
  9. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  10. ↑ Völlm, Birgit A. (2006 թ․ հունվարի 1). «Neuronal correlates of theory of mind and empathy: A functional magnetic resonance imaging study in a nonverbal task». NeuroImage (անգլերեն). 29 (1): 90–98. doi:10.1016/j.neuroimage.2005.07.022. ISSN 1053-8119. PMID 16122944. S2CID 6659365.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Shahaeian, Ameneh; Peterson, Candida C.; Slaughter, Virginia; Wellman, Henry M. (2011). «Culture and the sequence of steps in theory of mind development». Developmental Psychology (անգլերեն). 47 (5): 1239–1247. doi:10.1037/a0023899. PMID 21639620.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Premack, David; Woodruff, Guy (1978 թ․ դեկտեմբեր). «Does the chimpanzee have a theory of mind?». Behavioral and Brain Sciences. 1 (4): 515–526. doi:10.1017/S0140525X00076512.
  13. ↑ Bruner, J. S. (1981). "Intention in the structure of action and interaction." In L. P. Lipsitt & C. K. Rovee-Collier (Eds.), Advances in infancy research. Vol. 1 (pp. 41–56). Norwood, New Jersey: Ablex Publishing Corporation.
  14. ↑ Gordon, R. M. (1996). "'Radical' simulationism." In P. Carruthers & P. K. Smith, Eds. Theories of theories of mind. Cambridge: Cambridge University Press.
  15. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  16. ↑ Demetriou, A., Mouyi, A., & Spanoudis, G. (2010). "The development of mental processing", Nesselroade, J. R. (2010). "Methods in the study of life-span human development: Issues and answers." In W. F. Overton (Ed.), Biology, cognition and methods across the life-span. Volume 1 of the Handbook of life-span development (pp. 36–55), Editor-in-chief: R. M. Lerner. Hoboken, New Jersey: Wiley.
  17. ↑ de Waal, Franz B.M. (2007), "Commiserating Mice" Scientific American, 24 June 2007
  18. ↑ Hynes, Catherine A.; Baird, Abigail A.; Grafton, Scott T. (2006). «Differential role of the orbital frontal lobe in emotional versus cognitive perspective-taking». Neuropsychologia. 44 (3): 374–383. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2005.06.011. PMID 16112148. S2CID 13159903.
  19. ↑ Hayes, S. C., Barnes-Holmes, D., & Roche, B. (2001). Relational frame theory: A post-Skinnerian account of human language and cognition. New York: Kluwer Academic/Plenum.
  20. ↑ Rehfeldt, R. A., and Barnes-Holmes, Y., (2009). Derived Relational Responding: Applications for learners with autism and other developmental disabilities. Oakland, California: New Harbinger.
  21. ↑ McHugh, L. & Stewart, I. (2012). The self and perspective-taking: Contributions and applications from modern behavioral science. Oakland, California: New Harbinger.
  22. ↑ Carruthers, P. (1996). "Simulation and self-knowledge: a defence of the theory-theory." In P. Carruthers & P.K. Smith, Eds. Theories of theories of mind. Cambridge: Cambridge University Press.
  23. ↑ Dennett, D. (1987). The Intentional Stance. Cambridge: MIT Press.
  24. ↑ Fox, Eric. «Functional Contextualism». Association for Contextual Behavioral Science. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 29-ին.
  25. ↑ Dennett, Daniel C. (1987). «Reprint of Intentional systems in cognitive ethology: The Panglossian paradigm defended (to p. 260)». The Brain and Behavioral Sciences. 6 (3): 343–390. doi:10.1017/s0140525x00016393. S2CID 32108464.
  26. ↑ 26,0 26,1 Call, J.; Tomasello, M. (1998). «Distinguishing intentional from accidental actions in orangutans (Pongo pygmaeus), chimpanzees (Pan troglodytes), and human children (Homo sapiens)». Journal of Comparative Psychology. 112 (2): 192–206. doi:10.1037/0735-7036.112.2.192. PMID 9642787.
  27. ↑ 27,0 27,1 Meltzoff, A. (1995). «Understanding the intentions of others: Re-enactment of intended acts by 18-month-old children». Developmental Psychology. 31 (5): 838–850. doi:10.1037/0012-1649.31.5.838. PMC 4137788. PMID 25147406.
  28. ↑ Gagliardi JL, և այլք: (1995). «Seeing and knowing: Knowledge attribution versus stimulus control in adult humans (Homo sapiens)». Journal of Comparative Psychology. 109 (2): 107–114. doi:10.1037/0735-7036.109.2.107. PMID 7758287.
  29. ↑ Meltzoff, Andrew N. (2003), «Imitation as a mechanism of social cognition: Origins of empathy, theory of mind, and the representation of action», in Goswami, Usha (ed.), Blackwell handbook of childhood cognitive development, Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers, էջեր 6–25, ISBN 9780631218401.
  30. ↑ Horowitz, Alexandra C. (2003). «Do humans ape? or Do apes human? Imitation and intention in humans and other animals». Journal of Comparative Psychology. 17 (3): 325–336. CiteSeerX 10.1.1.688.3721. doi:10.1037/0735-7036.117.3.325. PMID 14498809.
  31. ↑ 31,0 31,1 Laghi, Fiorenzo; Lonigro, Antonia; Levanto, Simona; Ferraro, Maurizio; Baumgartner, Emma; Baiocco, Roberto (2016), «The Role of Nice and Nasty Theory of Mind in Teacher-Selected Peer Models for Adolescents with Autism Spectrum Disorders», Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 49 (3): 207–216, doi:10.1177/0748175615596784, S2CID 147180970
  32. ↑ Etel, Evren; Yagmurlu, Bilge (2015), «Social Competence, Theory of Mind, and Executive Function in Institution-reared Turkish Children», International Journal of Behavioral Development, 39 (6): 519–529, doi:10.1177/0165025414556095, S2CID 147324302
  33. ↑ Milligan, Karen; Astington, Janet Wilde; Dack, Lisa Ain (March–April 2007). «Language and theory of mind: meta-analysis of the relation between language ability and false-belief understanding». Child Development. 78 (2): 622–646. doi:10.1111/j.1467-8624.2007.01018.x. PMID 17381794.
  34. ↑ Dan., Sperber (2001). Relevance : communication and cognition. Wilson, Deirdre. (2nd ed.). Oxford: Blackwell Publishers. ISBN 978-0631198789. OCLC 32589501.
  35. ↑ Tauzin, Tibor; Gergely, György (2018 թ․ հունիսի 22). «Communicative mind-reading in preverbal infants». Scientific Reports (անգլերեն). 8 (1): 9534. Bibcode:2018NatSR...8.9534T. doi:10.1038/s41598-018-27804-4. ISSN 2045-2322. PMC 6015048. PMID 29934630.
  36. ↑ 36,0 36,1 Miller, Carol A. (2006 թ․ մայիս). «Developmental relationships between language and theory of mind». American Journal of Speech-Language Pathology. 15 (2): 142–154. doi:10.1044/1058-0360(2006/014). PMID 16782686.
  37. ↑ Ruffman, Ted; Slade, Lance; Crowe, Elena (May–June 2002). «The relation between children's and mothers' mental state language and theory-of-mind understanding». Child Development. 73 (3): 734–751. doi:10.1111/1467-8624.00435. PMID 12038548. Pdf. Արխիվացված 2021-03-08 Wayback Machine
  38. ↑ Woolfe, Tyron; Want, Stephen C.; Siegal, Michael (May–June 2002). «Signposts to development: theory of mind in deaf children». Child Development. 73 (3): 768–778. CiteSeerX 10.1.1.70.4337. doi:10.1111/1467-8624.00437. PMID 12038550. Pdf.
  39. ↑ Moore, Chris; Pure, Kiran; Furrow, David (1990 թ․ հունիս). «Children's understanding of the modal expression of speaker certainty and uncertainty and its relation to the development of a representational theory of mind». Child Development. 61 (3): 722–730. doi:10.1111/j.1467-8624.1990.tb02815.x. JSTOR 1130957. PMID 2364747.
  40. ↑ de Villiers, Jill G.; Pyers, Jennie E. (January–March 2002). «Complements to cognition: a longitudinal study of the relationship between complex syntax and false-belief-understanding». Cognitive Development. 17 (1): 1037–1060. doi:10.1016/S0885-2014(02)00073-4.
  41. ↑ Saxe, R; Kanwisher, N (2003 թ․ օգոստոս). «People thinking about thinking people. The role of the temporo-parietal junction in "theory of mind"». NeuroImage. 19 (4): 1835–42. doi:10.1016/S1053-8119(03)00230-1. PMID 12948738. S2CID 206118958.
  42. ↑ Ian., Apperly (2011). Mindreaders : the cognitive basis of "theory of mind". Hove: Psychology Press. ISBN 9780203833926. OCLC 705929873.
  43. ↑ Keysar, Boaz; Lin, Shuhong; Barr, Dale J (2003 թ․ օգոստոսի 1). «Limits on theory of mind use in adults». Cognition. 89 (1): 25–41. doi:10.1016/S0010-0277(03)00064-7. ISSN 0010-0277. PMID 12893123. S2CID 8523033.
  44. ↑ Royzman, Edward B.; Cassidy, Kimberly Wright; Baron, Jonathan (2003). «"I know, you know": Epistemic egocentrism in children and adults». Review of General Psychology (անգլերեն). 7 (1): 38–65. doi:10.1037/1089-2680.7.1.38. ISSN 1089-2680. S2CID 197665718.
  45. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  46. ↑ Samson, Dana; Apperly, Ian A.; Braithwaite, Jason J.; Andrews, Benjamin J.; Bodley Scott, Sarah E. (2010). «Seeing it their way: Evidence for rapid and involuntary computation of what other people see». Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 36 (5): 1255–1266. doi:10.1037/a0018729. ISSN 1939-1277. PMID 20731512.
  47. ↑ 47,0 47,1 Heyes, Celia (2014). «Submentalizing: I Am Not Really Reading Your Mind». Current Perspectives on Psychological Science. 9 (2): 131–143. doi:10.1177/1745691613518076. PMID 26173251. S2CID 206778161.
  48. ↑ 48,0 48,1 Hare, B.; Call, J.; Tomasello, M. (2001). «Do chimpanzees know what conspecifics know and do not know?». Animal Behaviour. 61 (1): 139–151. doi:10.1006/anbe.2000.1518. PMID 11170704. S2CID 3402554.
  49. ↑ Apperly, Ian A.; Butterfill, Stephen A. (2009). «Do humans have two systems to track beliefs and belief-like states?». Psychological Review. 116 (4): 953–970. CiteSeerX 10.1.1.377.3254. doi:10.1037/a0016923. ISSN 1939-1471. PMID 19839692.
  50. ↑ Kahneman, Daniel (2011 թ․ հոկտեմբերի 25). Thinking, fast and slow (1st ed.). New York. ISBN 9780374275631. OCLC 706020998.
  51. ↑ Carruthers, Peter (2017 թ․ մարտի 1). «Mindreading in adults: evaluating two-systems views». Synthese (անգլերեն). 194 (3): 673–688. doi:10.1007/s11229-015-0792-3. ISSN 1573-0964. S2CID 6049635.
  52. ↑ Henry, Julie D.; Phillips, Louise H.; Ruffman, Ted; Bailey, Phoebe E. (2013). «A meta-analytic review of age differences in theory of mind». Psychology and Aging (անգլերեն). 28 (3): 826–839. doi:10.1037/a0030677. PMID 23276217.
  53. ↑ Reiter, Andrea M. F.; Kanske, Philipp; Eppinger, Ben; Li, Shu-Chen (2017 թ․ սեպտեմբերի 8). «The Aging of the Social Mind - Differential Effects on Components of Social Understanding». Scientific Reports (անգլերեն). 7 (1): 11046. Bibcode:2017NatSR...711046R. doi:10.1038/s41598-017-10669-4. ISSN 2045-2322. PMC 5591220. PMID 28887491.
  54. ↑ Stietz, Julia; Pollerhoff, Lena; Kurtz, Marcel; Li, Shu-Chen; Reiter, Andrea M. F.; Kanske, Philipp (2021). «The ageing of the social mind: replicating the preservation of socio-affective and the decline of socio-cognitive processes in old age». Royal Society Open Science. 8 (8): 210641. Bibcode:2021RSOS....810641S. doi:10.1098/rsos.210641. PMC 8386516. PMID 34457343.
  55. ↑ Kalbe, Elke (2010), «Dissociating Cognitive from Affective Theory of Mind: A TMS Study», Cortex, 46 (6): 769–780, doi:10.1016/j.cortex.2009.07.010, PMID 19709653, S2CID 16815856
  56. ↑ Duval, Céline; Piolino, Pascale; Benjanin, Alexandre; Eustache, Francis; Desgranges, Béatrice (2011), «Age Effects on Different Components of Theory of Mind», Consciousness and Cognition, 20 (3): 627–642, doi:10.1016/j.concog.2010.10.025, PMID 21111637, S2CID 7877493
  57. ↑ 57,0 57,1 Wellman, Henry M.; Liu, David (2004 թ․ մարտի 1). «Scaling of Theory-of-Mind Tasks». Child Development (անգլերեն). 75 (2): 523–541. doi:10.1111/j.1467-8624.2004.00691.x. ISSN 1467-8624. PMID 15056204.
  58. ↑ Callaghan, T.; Rochat, P.; Lillard, A.; Claux, M. L.; Odden, H.; Itakura, S.; Singh, S. (2005). «Synchrony in the onset of mental-state reasoning: Evidence from five cultures». Psychological Science. 16 (5): 378–384. doi:10.1111/j.0956-7976.2005.01544.x. PMID 15869697. S2CID 1183819.
  59. ↑ Wellman, Henry M.; Fang, Fuxi; Liu, David; Zhu, Liqi; Liu, Guoxiong (2006). «Scaling of Theory-of-Mind Understandings in Chinese Children». Psychological Science. 17 (12): 1075–1081. doi:10.1111/j.1467-9280.2006.01830.x. PMID 17201790. S2CID 18632127.
  60. ↑ Wimmer, H.; Perner, J. (1983). «Beliefs about beliefs: Representation and constraining function of wrong beliefs in young children's understanding of deception». Cognition. 13 (1): 103–128. doi:10.1016/0010-0277(83)90004-5. PMID 6681741. S2CID 17014009.
  61. ↑ O'Brien, Karen; Slaughter, Virginia; Peterson, Candida C (2011), «Sibling influences on theory of mind development for children with ASD», Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52 (6): 713–719, doi:10.1111/j.1469-7610.2011.02389.x, PMID 21418062, Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին
  62. ↑ 62,0 62,1 Mitchell, Peter (2011), «Acquiring a theory of mind», in Slater, Alan; Bremner, J. Gavin (eds.), An introduction to developmental psychology (3rd ed.), Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons Inc., էջեր 381–406, ISBN 9781118767207.
  63. ↑ Roessler, Johannes (2013). «When the Wrong Answer Makes Perfect Sense - How the Beliefs of Children Interact With Their Understanding of Competition, Goals and the Intention of Others». University of Warwick Knowledge Centre. August 2014. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 Baron-Cohen, Simon; Leslie, Alan M.; Frith, Uta (1985 թ․ հոկտեմբեր). «Does the autistic child have a "theory of mind"?» (PDF). Cognition. 21 (1): 37–46. doi:10.1016/0010-0277(85)90022-8. PMID 2934210. S2CID 14955234. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  65. ↑ Mitchell, P. (2011). "Acquiring a Theory of Mind." In Alan Slater, & Gavin Bremner (eds.) An Introduction to Developmental Psychology: Second Edition, BPS Blackwell. page 371
  66. ↑ Gopnik A, Aslington JW (1988). «Children's understanding of representational change and its relation to the understanding of false belief and the appearance-reality distinction». Child Development. 59 (1): 26–37. doi:10.2307/1130386. JSTOR 1130386. PMID 3342716.
  67. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  68. ↑ Sabbagh, M.A.; Moses, L.J.; Shiverick, S (2006). «Executive functioning and preschoolers' understanding of false beliefs, false photographs, and false signs». Child Development. 77 (4): 1034–1049. doi:10.1111/j.1467-8624.2006.00917.x. PMID 16942504.
  69. ↑ Apperly, Ian A.; Samson, Dana; Chiavarino, Claudia; Bickerton, Wai-Ling; Humphreys, Glyn W. (2007 թ․ մայիսի 1). «Testing the domain-specificity of a theory of mind deficit in brain-injured patients: Evidence for consistent performance on non-verbal, "reality-unknown" false belief and false photograph tasks». Cognition (անգլերեն). 103 (2): 300–321. doi:10.1016/j.cognition.2006.04.012. ISSN 0010-0277. PMID 16781700. S2CID 7377954.
  70. ↑ Woodward, "Infants selectively encode the goal object of an actor's reach," Cognition (1998)
  71. ↑ 71,0 71,1 Leslie, A. M. (1991). "Theory of mind impairment in autism." In A. Whiten (Ed.), Natural theories of mind: Evolution, development and simulation of everyday mindreading (pp. 63–77). Oxford: Basil Blackwell.
  72. ↑ Poulin-Dubois, Diane; Sodian, Beate; Metz, Ulrike; Tilden, Joanne; Schoeppner, Barbara (2007). «Out of Sight is Not Out of Mind: Developmental Changes in Infants' Understanding of Visual Perception During the Second Year». Journal of Cognition and Development. 8 (4): 401–425. doi:10.1080/15248370701612951. S2CID 143291042.
  73. ↑ Onishi, K. H.; Baillargeon, R (2005). «Do 15-Month-Old Infants Understand False Beliefs?». Science. 308 (5719): 255–8. Bibcode:2005Sci...308..255O. doi:10.1126/science.1107621. PMC 3357322. PMID 15821091.
  74. ↑ Kovács, Ágnes Melinda; Téglás, Ernő; Endress, Ansgar Denis (2010 թ․ դեկտեմբերի 24). «The Social Sense: Susceptibility to Others' Beliefs in Human Infants and Adults». Science (անգլերեն). 330 (6012): 1830–1834. Bibcode:2010Sci...330.1830K. doi:10.1126/science.1190792. ISSN 0036-8075. PMID 21205671. S2CID 2908352.
  75. ↑ Poulin-Dubois, Diane; Chow, Virginia (2009). «The effect of a looker's past reliability on infants' reasoning about beliefs». Developmental Psychology. 45 (6): 1576–82. doi:10.1037/a0016715. PMID 19899915. S2CID 6916359.
  76. ↑ How the Body Shapes the Way We Think: A New View of Intelligence, Rolf Pfeifer and Josh Bongard, October 2006
  77. ↑ Moore, S. (2002). Asperger Syndrome and the Elementary School Experience. Shawnee Mission, Kansas: Autism Asperger Publishing Company.
  78. ↑ Baker, J. (2003). Social Skills Training: for children and adolescents with Asperger Syndrome and Social-Communication Problems. Mission, Kansas: Autism Asperger Publishing Company.
  79. ↑ Peterson, Candida; և այլք: (2016), «Peer Social Skills and Theory of Mind in Children with Autism, Deafness, or Typical Development», Developmental Psychology, 52 (1): 46–57, doi:10.1037/a0039833, PMID 26524383(չաշխատող հղում)
  80. ↑ Happe, FG (1995). «The role of age and verbal ability in the theory of mind task performance of subjects with autism». Child Development. 66 (3): 843–55. doi:10.2307/1131954. JSTOR 1131954. PMID 7789204.
  81. ↑ «Empirical Failures of the Claim That Autistic People Lack a Theory of Mind».
  82. ↑ 82,0 82,1 Baron-Cohen, Simon (1991), «Precursors to a theory of mind: Understanding attention in others», in Whiten, Andrew (ed.), Natural theories of mind: Evolution, development, and simulation of everyday mindreading, Cambridge, Massachusetts: Basil Blackwell, էջեր 233–251, ISBN 9780631171942.
  83. ↑ 83,0 83,1 Leslie, Alan M. (1991), «Theory of mind impairment in autism», in Whiten, Andrew (ed.), Natural theories of mind: Evolution, development, and simulation of everyday mindreading, Cambridge, Massachusetts: Basil Blackwell, ISBN 9780631171942.
  84. ↑ Hobson, R.P. (1995). Autism and the development of mind. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum. ISBN 9780863772399.
  85. ↑ Dapretto, M.; և այլք: (2006). «Understanding emotions in others: mirror neuron dysfunction in children with autism spectrum disorders». Nature Neuroscience. 9 (1): 28–30. doi:10.1038/nn1611. PMC 3713227. PMID 16327784.
  86. ↑ Yergeau, Melanie (2013). «Clinically Significant Disturbance: On Theorists Who Theorize Theory of Mind». Disability Studies Quarterly. 33 (4). doi:10.18061/dsq.v33i4.3876. «I will say something about autism, and someone will assert that nothing I've said matters or applies to anything. Because I am self-centered. Because I do not have the capacity to intuit other minds or to understand the life experiences of others.»
  87. ↑ Astington, J. W. (2003), «Sometimes necessary, never sufficient: False-belief understanding and social competence», Individual Differences in Theory of Mind: Implications for Typical and Atypical Development: 13–38
  88. ↑ Chung, K.; Reavis, S.; Mosconi, M.; Drewry, J.; Matthews, T.; Tassé, M. J. (2007), «Peer-mediated social skills training program for young children with high-functioning autism», Research in Developmental Disabilities, 28 (4): 423–436, doi:10.1016/j.ridd.2006.05.002, PMID 16901676
  89. ↑ Fletcher-Watson, Sue; McConnell, Fiona; Manola, Eirini; McConachie, Helen (2014 թ․ մարտի 21). «Interventions based on the Theory of Mind cognitive model for autism spectrum disorder (ASD)». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2014 (3): CD008785. doi:10.1002/14651858.CD008785.pub2. ISSN 1469-493X. PMC 6923148. PMID 24652601.
  90. ↑ Milton, Damian E.M. (2012 թ․ հոկտեմբերի 1). «On the ontological status of autism: the 'double empathy problem'». Disability & Society. 27 (6): 883–887. doi:10.1080/09687599.2012.710008. ISSN 0968-7599. S2CID 54047060.
  91. ↑ Crompton, Catherine J.; Sharp, Martha; Axbey, Harriet; Fletcher-Watson, Sue; Flynn, Emma G.; Ropar, Danielle (2020 թ․ հոկտեմբերի 23). «Neurotype-Matching, but Not Being Autistic, Influences Self and Observer Ratings of Interpersonal Rapport». Frontiers in Psychology. 11: 586171. doi:10.3389/fpsyg.2020.586171. ISSN 1664-1078. PMC 7645034. PMID 33192918.
  92. ↑ Sucksmith, E.; Allison, C.; Baron-Cohen, S.; Chakrabarti, B.; Hoekstra, R. A. (2013 թ․ հունվարի 1). «Empathy and emotion recognition in people with autism, first-degree relatives, and controls». Neuropsychologia (անգլերեն). 51 (1): 98–105. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2012.11.013. ISSN 0028-3932. PMC 6345368. PMID 23174401.
  93. ↑ Chown, Nicholas (2014 թ․ նոյեմբերի 26). «More on the ontological status of autism and double empathy». Disability & Society (անգլերեն). 29 (10): 1672–1676. doi:10.1080/09687599.2014.949625. ISSN 0968-7599. S2CID 143826899.
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 Sprong, M.; Schothorst, P.; Vos, E.; Hox, J.; Van Engeland, H. (2007). «Theory of mind in schizophrenia». British Journal of Psychiatry. 191 (1): 5–13. doi:10.1192/bjp.bp.107.035899. PMID 17602119.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Ng, R.; Fish, S.; Granholm, E. (2015). «Insight and theory of mind in schizophrenia». Psychiatry Research. 225 (1–2): 169–174. doi:10.1016/j.psychres.2014.11.010. PMC 4269286. PMID 25467703.
  96. ↑ Konstantakopoulos, G.; Ploumpidis, D.; Oulis, P.; Patrikelis, P.; Nikitopoulou, S.; Papadimitriou, G. N.; David, A. S. (2014). «The relationship between insight and theory of mind in schizophrenia». Schizophrenia Research. 152 (1): 217–222. doi:10.1016/j.schres.2013.11.022. PMID 24321712. S2CID 9566263.
  97. ↑ Cassetta, B.; Goghari, V. (2014). «Theory of mind reasoning in schizophrenia patients and non-psychotic relatives». Psychiatry Research. 218 (1–2): 12–19. doi:10.1016/j.psychres.2014.03.043. PMID 24745472. S2CID 13944284.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 98,3 Mehta, U. M.; Bhagyavathi, H. D.; Kumar, C. N.; Thirthalli, J.; Gangadhar, B. N. (2014). «Cognitive deconstruction of parenting in schizophrenia: The role of theory of mind». Australian & New Zealand Journal of Psychiatry. 48 (3): 249–258. doi:10.1177/0004867413500350. PMID 23928275. S2CID 206399183.
  99. ↑ Lee, L.; և այլք: (2005). «Mental state decoding abilities in clinical depression». Journal of Affective Disorders. 86 (2–3): 247–58. doi:10.1016/j.jad.2005.02.007. PMID 15935244.
  100. ↑ Harkness, Kate L.; Jacobson, Jill A.; Duong, David; Sabbagh, Mark A. (2010 թ․ ապրիլ). «Mental state decoding in past major depression: Effect of sad versus happy mood induction». Cognition & Emotion. 24 (3): 497–513. doi:10.1080/02699930902750249. ISSN 0269-9931. S2CID 40376607.
  101. ↑ Harkness, K. L.; և այլք: (2005). «Enhanced accuracy of mental state decoding in dysphoric college students». Cognition and Emotion. 19 (7): 999–1025. doi:10.1080/02699930541000110. S2CID 144573653.
  102. ↑ Harkness, K. L.; և այլք: (2011). «Maternal history of depression is associated with enhanced theory of mind ability in depressed and non-depressed women». Psychiatry Research. 189 (1): 91–96. doi:10.1016/j.psychres.2011.06.007. PMID 21733579. S2CID 22903698.
  103. ↑ Nilsson, Kristine Kahr; de López, Kristine Jensen (January–February 2016). «Theory of mind in children with specific language impairment: A systematic review and meta-analysis». Child Development. 87 (1): 143–153. doi:10.1111/cdev.12462. PMID 26582261.
  104. ↑ Gallagher, Helen L.; Frith, Christopher D. (2003). «Functional imaging of 'theory of mind'». Trends in Cognitive Sciences. 7 (2): 77–83. CiteSeerX 10.1.1.319.778. doi:10.1016/S1364-6613(02)00025-6. PMID 12584026. S2CID 14873867.
  105. ↑ Schurz, Matthias; Radua, Joaquim; Tholen, Matthias G.; Maliske, Lara; Margulies, Daniel S.; Mars, Rogier B.; Sallet, Jerome; Kanske, Philipp (2021 թ․ մարտ). «Toward a hierarchical model of social cognition: A neuroimaging meta-analysis and integrative review of empathy and theory of mind». Psychological Bulletin (անգլերեն). 147 (3): 293–327. doi:10.1037/bul0000303. hdl:2066/226714. ISSN 1939-1455. PMID 33151703. S2CID 226272359.
  106. ↑ Saxe, R; Kanwisher, N (2003). «People thinking about thinking peopleThe role of the temporo-parietal junction in "theory of mind"». NeuroImage. 19 (4): 1835–42. doi:10.1016/S1053-8119(03)00230-1. PMID 12948738. S2CID 206118958.
  107. ↑ Saxe, Rebecca; Schulz, Laura E.; Jiang, Yuhong V. (2006). «Reading minds versus following rules: Dissociating theory of mind and executive control in the brain». Social Neuroscience. 1 (3–4): 284–98. CiteSeerX 10.1.1.392.1433. doi:10.1080/17470910601000446. PMID 18633794. S2CID 10733339.
  108. ↑ Saxe, R.; Powell, L. J. (2006). «It's the Thought That Counts: Specific Brain Regions for One Component of Theory of Mind». Psychological Science. 17 (8): 692–9. doi:10.1111/j.1467-9280.2006.01768.x. PMID 16913952. S2CID 4656022.
  109. ↑ 109,0 109,1 Decety, J.; Lamm, C. (2007). «The Role of the Right Temporoparietal Junction in Social Interaction: How Low-Level Computational Processes Contribute to Meta-Cognition». The Neuroscientist. 13 (6): 580–93. doi:10.1177/1073858407304654. PMID 17911216. S2CID 37026268.
  110. ↑ Mitchell, J. P. (2007). «Activity in Right Temporo-Parietal Junction is Not Selective for Theory-of-Mind». Cerebral Cortex. 18 (2): 262–71. doi:10.1093/cercor/bhm051. PMID 17551089.
  111. ↑ Scholz, Jonathan; Triantafyllou, Christina; Whitfield-Gabrieli, Susan; Brown, Emery N.; Saxe, Rebecca (2009). Lauwereyns, Jan (ed.). «Distinct Regions of Right Temporo-Parietal Junction Are Selective for Theory of Mind and Exogenous Attention». PLOS ONE. 4 (3): e4869. Bibcode:2009PLoSO...4.4869S. doi:10.1371/journal.pone.0004869. PMC 2653721. PMID 19290043.
  112. ↑ Jamali, Mohsen; Grannan, Benjamin L.; Fedorenko, Evelina; Saxe, Rebecca; Báez-Mendoza, Raymundo; Williams, Ziv M. (2021). «Single-neuronal predictions of others' beliefs in humans». Nature. 591 (7851): 610–614. Bibcode:2021Natur.591..610J. doi:10.1038/s41586-021-03184-0. PMC 7990696. PMID 33505022.
  113. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  114. ↑ Schultz, Johannes; Friston, Karl J.; O'Doherty, John; Wolpert, Daniel M.; Frith, Chris D. (2005). «Activation in Posterior Superior Temporal Sulcus Parallels Parameter Inducing the Percept of Animacy». Neuron. 45 (4): 625–35. doi:10.1016/j.neuron.2004.12.052. PMID 15721247. S2CID 9435424.
  115. ↑ Allison, Truett; Puce, Aina; McCarthy, Gregory (2000). «Social perception from visual cues: Role of the STS region». Trends in Cognitive Sciences. 4 (7): 267–278. doi:10.1016/S1364-6613(00)01501-1. PMID 10859571. S2CID 11942671.
  116. ↑ Morris, James P.; Pelphrey, Kevin A.; McCarthy, Gregory (2008). «Perceived causality influences brain activity evoked by biological motion». Social Neuroscience. 3 (1): 16–25. doi:10.1080/17470910701476686. PMID 18633843. S2CID 24726037.
  117. ↑ Pelphrey, Kevin A.; Morris, James P.; McCarthy, Gregory (2004). «Grasping the Intentions of Others: The Perceived Intentionality of an Action Influences Activity in the Superior Temporal Sulcus during Social Perception». Journal of Cognitive Neuroscience. 16 (10): 1706–16. doi:10.1162/0898929042947900. PMID 15701223. S2CID 207576449.
  118. ↑ Mosconi, Matthew W.; Mack, Peter B.; McCarthy, Gregory; Pelphrey, Kevin A. (2005). «Taking an "intentional stance" on eye-gaze shifts: A functional neuroimaging study of social perception in children». NeuroImage. 27 (1): 247–52. doi:10.1016/j.neuroimage.2005.03.027. PMID 16023041. S2CID 25792636.
  119. ↑ Brass, Marcel; Schmitt, Ruth M.; Spengler, Stephanie; Gergely, György (2007). «Investigating Action Understanding: Inferential Processes versus Action Simulation». Current Biology. 17 (24): 2117–21. doi:10.1016/j.cub.2007.11.057. PMID 18083518. S2CID 14318837.
  120. ↑ 120,0 120,1 Saxe, R; Xiao, D.-K; Kovacs, G; Perrett, D.I; Kanwisher, N (2004). «A region of right posterior superior temporal sulcus responds to observed intentional actions». Neuropsychologia. 42 (11): 1435–46. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2004.04.015. PMID 15246282. S2CID 15079818.
  121. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  122. ↑ Stone, Valerie E.; Gerrans, Philip (2006). «What's domain-specific about theory of mind?». Social Neuroscience. 1 (3–4): 309–19. doi:10.1080/17470910601029221. PMID 18633796. S2CID 24446270.
  123. ↑ Rizzolatti, Giacomo; Craighero, Laila (2004). «The Mirror-Neuron System». Annual Review of Neuroscience. 27 (1): 169–92. doi:10.1146/annurev.neuro.27.070203.144230. PMID 15217330. S2CID 1729870.
  124. ↑ Iacoboni, Marco; Molnar-Szakacs, Istvan; Gallese, Vittorio; Buccino, Giovanni; Mazziotta, John C.; Rizzolatti, Giacomo (2005). «Grasping the Intentions of Others with One's Own Mirror Neuron System». PLOS Biology. 3 (3): e79. doi:10.1371/journal.pbio.0030079. PMC 1044835. PMID 15736981.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  125. ↑ Gallese, V; Goldman, A (1998). «Mirror neurons and the simulation theory of mind-reading». Trends in Cognitive Sciences. 2 (12): 493–501. doi:10.1016/S1364-6613(98)01262-5. PMID 21227300. S2CID 10108122.
  126. ↑ Frith, U.; Frith, C. D. (2003). «Development and neurophysiology of mentalizing». Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 358 (1431): 459–73. doi:10.1098/rstb.2002.1218. PMC 1693139. PMID 12689373.
  127. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  128. ↑ Gallagher, Shaun (2007). «Simulation trouble». Social Neuroscience. 2 (3–4): 353–65. doi:10.1080/17470910601183549. PMID 18633823. S2CID 205924856.
  129. ↑ Gallagher, Shaun (2008). «Neural Simulation and Social Cognition». Mirror Neuron Systems. էջեր 355–371. doi:10.1007/978-1-59745-479-7_16. ISBN 978-1-934115-34-3. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  130. ↑ Կաղապար:Unbulleted list citebundle
  131. ↑ Baron-Cohen, Simon; և այլք: (1999 թ․ հունիս). «Social intelligence in the normal and autistic brain: an fMRI study». European Journal of Neuroscience. 11 (6): 1891–1898. doi:10.1046/j.1460-9568.1999.00621.x. PMID 10336657. S2CID 9436565.
  132. ↑ Castelli, F; և այլք: (2002). «Autism, Asperger syndrome and brain mechanisms for the attribution of mental states to animated shapes». Brain. 125 (Pt 8): 1839–1849. doi:10.1093/brain/awf189. PMID 12135974.
  133. ↑ Lombardo MV, Chakrabarti B, Bullmore ET, Baron-Cohen S, և այլք: (MRC AIMS Consortium) (2011). «Specialization of right temporo-parietal junction for mentalizing and its relation to social deficits in autism». NeuroImage. 56 (3): 1832–1838. doi:10.1016/j.neuroimage.2011.02.067. PMID 21356316. S2CID 14782731.
  134. ↑ Senju A, Southgate V, White S, Frith U (2009). «Mindblind eyes: an absence of spontaneous theory of mind in Asperger syndrome» (PDF). Science. 325 (5942): 883–885. Bibcode:2009Sci...325..883S. doi:10.1126/science.1176170. PMID 19608858. S2CID 9747918.
  135. ↑ Pedersen, A.; Koelkebeck, K.; Brandt, M.; Wee, M.; Kueppers, K. A.; Kugel, H.; Kohl, W.; Bauer, J.; Ohrmann, P. (2012). «Theory of mind in patients with schizophrenia: Is mentalizing delayed?». Schizophrenia Research. 137 (1–3): 224–229. doi:10.1016/j.schres.2012.02.022. PMID 22406281. S2CID 3167761.
  136. ↑ 136,0 136,1 136,2 Dodell-Feder, D.; Tully, L. M.; Lincoln, S. H.; Hooker, C. I. (2013). «The neural basis of theory of mind and its relationship to social functioning and social anhedonia in individuals with schizophrenia». NeuroImage: Clinical. 4: 154–163. doi:10.1016/j.nicl.2013.11.006. PMC 3871293. PMID 24371798.
  137. ↑ 137,0 137,1 137,2 Baron-Cohen, Simon; Wheelwright, Sally; Hill, Jacqueline; Raste, Yogini; Plumb, Ian (2001 թ․ փետրվար). «The "Reading the Mind in the Eyes" Test revised version: a study with normal adults, and adults with Asperger syndrome or high-functioning autism» (PDF). Journal of Child Psychology and Psychiatry. 42 (2): 241–251. doi:10.1111/1469-7610.00715. PMID 11280420.
  138. ↑ 138,0 138,1 Woolley, Anita Williams; Chabris, Christopher F.; Pentland, Alex; Hashmi, Nada; Malone, Thomas W. (2010 թ․ հոկտեմբերի 29). «Evidence for a Collective Intelligence Factor in the Performance of Human Groups». Science. 330 (6004): 686–688. Bibcode:2010Sci...330..686W. doi:10.1126/science.1193147. PMID 20929725. S2CID 74579.
  139. ↑ Engel, David; Woolley, Anita Williams; Jing, Lisa X.; Chabris, Christopher F.; Malone, Thomas W. (2014 թ․ դեկտեմբերի 16). «Reading the Mind in the Eyes or Reading between the Lines? Theory of Mind Predicts Collective Intelligence Equally Well Online and Face-To-Face». PLOS ONE. 9 (12): e115212. Bibcode:2014PLoSO...9k5212E. doi:10.1371/journal.pone.0115212. PMC 4267836. PMID 25514387.
  140. ↑ Hallerbäck, Maria Unenge; Lugnegård, Tove; Hjärthag, Fredrik; Gillberg, Christopher (2009). «The Reading the Mind in the Eyes Test: test-retest reliability of a Swedish version». Cognitive Neuropsychiatry. 14 (2): 127–143. doi:10.1080/13546800902901518. PMID 19370436. S2CID 28946179.
  141. ↑ Pinkham, Amy E.; Penn, David L.; Green, Michael F.; Buck, Benjamin; Healey, Kristin; Harvey, Philip D. (2014 թ․ հուլիսի 1). «The Social Cognition Psychometric Evaluation Study: Results of the Expert Survey and RAND Panel». Schizophrenia Bulletin. 40 (4): 813–823. doi:10.1093/schbul/sbt081. PMC 4059426. PMID 23728248.
  142. ↑ Tsoukalas, Ioannis (2018). «Theory of Mind: Towards an Evolutionary Theory». Evolutionary Psychological Science. 4 (1): 38–66. doi:10.1007/s40806-017-0112-x.
  143. ↑ Ristau, Carolyn A. (1991). «Aspects of the cognitive ethology of an injury-feigning bird, the piping plovers». In Ristau, Carolyn A. (ed.). Cognitive Ethology: Essays in Honor of Donald R. Griffin. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum. էջեր 91–126. ISBN 978-1-134-99085-6.
  144. ↑ Horowitz, Alexandra (2008). «Attention to attention in domestic dog (Canis familiaris) dyadic play». Animal Cognition. 12 (1): 107–18. doi:10.1007/s10071-008-0175-y. PMID 18679727. S2CID 207050813.
  145. ↑ Povinelli, Daniel J.; Vonk, Jennifer (2003). «Chimpanzee minds: Suspiciously human?». Trends in Cognitive Sciences. 7 (4): 157–160. CiteSeerX 10.1.1.494.1478. doi:10.1016/S1364-6613(03)00053-6. PMID 12691763. S2CID 3473587.
  146. ↑ Povinelli, D.J.; Nelson, K.E.; Boysen, S.T. (1990). «Inferences about guessing and knowing by chimpanzees (Pan troglodytes)». Journal of Comparative Psychology. 104 (3): 203–210. doi:10.1037/0735-7036.104.3.203. PMID 2225758.
  147. ↑ Hamilton, Jon (2006 թ․ հուլիսի 8). «A Voluble Visit with Two Talking Apes». NPR. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 21-ին.
  148. ↑ Thomas Bugnyar; Stephan A. Reber & Cameron Buckner (2015). «Ravens attribute visual access to unseen competitors». Nature Communications. 7: 10506. Bibcode:2016NatCo...710506B. doi:10.1038/ncomms10506. PMC 4740864. PMID 26835849.
  149. ↑ Christopher Krupenye; Fumihiro Kano; Satoshi Hirata; Josep Call; Michael Tomasello (2016). «Great apes anticipate that other individuals will act according to false beliefs». Science. 354 (6308): 110–114. Bibcode:2016Sci...354..110K. doi:10.1126/science.aaf8110. hdl:10161/13632. PMID 27846501.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Excerpts taken from: Davis, E. (2007) "Mental Verbs in Nicaraguan Sign Language and the Role of Language in Theory of Mind." Undergraduate senior thesis, Barnard College, Columbia University.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մտքի_տեսություն&oldid=9549773» էջից