Մուհամմադի ծաղրանկարների ճգնաժամ

Մուհամմադի ծաղրանկարների ճգնաժամ;
Տեսակ	Վեճ և կրոնի քննադատություն
	Caricatures of Muhammad Վիքիպահեստում

Մուհամմադի ծաղրանկարների սկանդալ կամ Մուհամմադի ծաղրանկարների ճգնաժամ (դան․՝ Muhammed-krisen, Մուհամմադի ճգնաժամ)^[1], 2005 թվականի սեպտեմբերի 30-ին դանիական Jyllands-Posten թերթում Մուհամմադին պատկերող տասներկու խմբագրական ծաղրանկարների հրապարակման հետ կապված վիճահարույց իրադարձություններ: Նկարներում իսլամի հիմնադրին պատկերելը, ըստ հրապարակողների, իսլամի քննադատության և ինքնագրաքննության շուրջ բանակռվի մասին է: Դանիայի մուսուլմանական խմբերն արտահայտել են իրենց դժգոհությունը, ինչը բողոքի ցույցերի ալիք է առաջացրել ամբողջ աշխարհում, այդ թվում՝ բռնություն և անկարգություններ որոշ մուսուլմանական երկրներում^[2]:

Իսլամն ունի անիկոնիզմի խիստ ավանդույթ, և մուսուլմանների մեծամասնության կողմից Մուհամմադին վիզուալորեն պատկերելը համարվում է աստվածանարգություն։ Սա, զուգորդված այն զգացողության հետ, որ ծաղրանկարներով անարգվել են Մուհամմադը և իսլամը, վիրավորել է շատ մուսուլմանների։ Դանիական մուսուլմանական կազմակերպությունները դիմել են երկրների դեսպանատներին և Դանիայի կառավարությանը՝ միջոցներ ձեռնարկելու համար, և դատական հայց են ներկայացրել թերթի դեմ, որը մերժվել է 2006 թվականի հունվարին։

Այն բանից հետո, երբ Դանիայի կառավարությունը հրաժարվել է հանդիպել մուսուլմանական երկրների դիվանագիտական ներկայացուցիչների հետ և չի միջամտել գործին, մի շարք դանիացի իմամներ Ահմեդ Աքքարիի գլխավորությամբ միավորվել են 2005 թվականի վերջին՝ Աքքարի-Լաբանի դոսյեն ներկայացնելու համար։ Այդ փաստաթղթերը և նյութերը Jyllands-Posten թերթում տպված Մուհամմադի տասներկու ծաղրապատկերները և այլ պատկերներն էին, որոնցից մի քանիսն իսկականն էին, իսկ մյուսները՝ շինծու (գործի հետ առընչություն չունեցող), այդ թվում՝ մեկը, որտեղ դոսյեում պնդվում էր, որ Մուհամմադը պատկերված է որպես խոզ` կենդանի, որը իսլամում համարվում է արգելված և անմաքուր։ Սակայն այդ լուսանկ

արը, ինչպես պարզվել էր, «Associated Press» թերթի լուսանկարն էր, որը ճղճղոցի մրցույթի մասնակցի նկարն էր։ Հարցաքննության ժամանակ պատվիրակության մամուլի խոսնակը խոստովանել էր, որ նպատակը հակասություններ հրահրելն է եղել^[3]^[4]^[5]^:80–4:

Այս խնդիրը լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում է հայտնվել մուսուլմանական մեծամասնությամբ որոշ երկրներում, ինչը հանգեցրել է բողոքի ցույցերի ամբողջ աշխարհում 2006 թվականի հունվարի վերջին և փետրվարի սկզբին։ Որոշ դեպքեր վերաճել են բռնության, որի արդյունքում գրանցվել է գրեթե 250 մահվան դեպք (որոշ տվյալներով` առնվազն 139-ը)^[6]^[7]^[8]^[9], հարձակումներ դանիական և այլ եվրոպական դիվանագիտական առաքելությունների, եկեղեցիների և քրիստոնյաների վրա հարձակումներ և Դանիայի դեմ բոյկոտ։ Սակայն որոշ խմբեր էլ արձագանքել են անիկոնիստների ակտիվ բողոքի ցույցերին՝ աջակցելով և հավանություն տալով դանիական քաղաքականությանը, մեկնարկելով «Գնեք դանիականը» արշավներ և խոսքի ազատության պաշտպանության այլ դրսևորումներով։ Ծաղրանկարները վերատպվել են աշխարհի որոշ թերթերում, մինչդեռ որոշ լրատվամիջոցներ հրաժարվել են վերատպել պատկերները։

Դանիայի վարչապետ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենն այս վիճահարույց սկանդալը որակել է որպես Դանիայի միջազգային հարաբերություններում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր ամենախնդրահարույց միջադեպը։ Միջադեպը տեղի է ունեցել մուսուլմանական մեծամասնություն կազմող երկրների և արևմտյան երկրների միջև քաղաքական և սոցիալական լարվածության սրման ժամանակաշրջանում՝ Արևմուտքում տեղի ունեցած մի քանի հնչեղություն ստացած արմատական իսլամական ահաբեկչական հարձակումներից (այդ թվում՝ սեպտեմբերի 11-ի հարձակումներից) և մուսուլմանական երկրներում (ինչպիսիք են Իրաքը և Աֆղանստանը) արևմտյան ռազմական միջամտություններից հետո։

Դանիայում մուսուլմանների և ավելի լայն հասարակության միջև հարաբերությունները նույնպես ցածր մակարդակի վրա էին, և հակամարտությունը խորհրդանշում էր իսլամական համայնքի և հասարակության մնացած մասի միջև տարաձայնություններն ու հակասությունները։ Այդ ժամանակվանից ի վեր Jyllands-Posten հրապարակման հետ կապված թիրախների դեմ մշակվել են (իսկ որոշներն իրականացվել են) ջիհադիստական ահաբեկչական դավադրություններ՝ պնդելով, որ վրեժ են լուծում ծաղրանկարների համար, դրա աշխատակիցների դեմ, Դանիայի, կամ թերթերի դեմ, որոնք հրապարակել են իսլամական մարգարեների ծաղրանկարներն ու այլ պատկերները: Որոնցից ամենահայտնին Շառլի Հեբդոյի վրա 2015 թվականի հրաձգությունն էր։

Աջակիցները նշել են, որ ծաղրանկարների հրապարակումը խոսքի ազատության օրինական դրսևորում էր. անկախ արտահայտության բովանդակությունից, կարևոր էր բացահայտ քննարկել իսլամը՝ առանց ահաբեկչության ենթարկվելու վախից զգուշանալու, նաև նշելով, որ ծաղրանկարներում կարևոր շեշտեր էին արվում կարևոր հարցերի վերաբերյալ:

Խոսքի ազատության նկատմամբ համեմատաբար բարձր հանդուրժողականության դանիական ավանդույթը հայտնվել է որոշակի ուշադրության կենտրոնում: Վեճը բանավեճ է առաջացրել բոլոր հասարակություններում խոսքի ազատության սահմանների, կրոնական հանդուրժողականության և մուսուլման փոքրամասնությունների հարաբերությունների, ինչպես նաև իսլամական աշխարհի և Արևմուտքի միջև ընդհանուր առմամբ հարաբերությունների վերաբերյալ:

Հատկանշական է, որ սկզբնական հրապարակումից մի քանի օր անց Jyllands-Posten թերթն հրատարակել էր Մուհամմադի մի քանի պատկերներ, որոնք բոլորն էլ օրինական ճանապարհով գնվել էին մուսուլմանական երկրներում: Սակայն սա քիչ ուշադրության է արժանացել:

Ժամանակացույց

Ինքնագրաքննության վերաբերյալ բանավեճ

2005 թվականի սեպտեմբերի 16-ին դանիական «Ռիցաու» լրատվական ծառայությունը հրապարակել է մի հոդված, որում քննարկվում էր գրող Կորե Բլյուիտգենի դժվարությունները՝ կապված «Ղուրանը և մարգարե Մուհամմադի կյանքը» մանկական գիրքը (դան․՝ Koranen og profeten Muhammeds liv) նկարազարդելու զգուշավորության հետ: Նա սկզբում չէր կարողանում գտնել նկարազարդող, որը պատրաստ կլիներ աշխատել դրա վրա^[5]^[10]: Երեք նկարիչներ մերժել էին Բլուտգենի առաջարկը՝ զգուշանալով վրեժխնդրությունից։

Մի նկարիչ համաձայնվել էր անանուն օգնել. անանուն, քանի որ վախենում էր իր և իր ընտանիքի անվտանգության համար^[5]^:13: Բլյուիտգենի տվյալներով՝ մեկ նկարիչ հրաժարվել էր նախորդ տարի Ամստերդամում կինոռեժիսոր Թեո վան Գոգի սպանության պատճառով, իսկ մեկ ուրիշը որպես պատճառ նշել էր 2004 թվականի հոկտեմբերին Կոպենհագենի համալսարանի միջմշակութային և տարածաշրջանային ուսումնասիրությունների ամբիոնի (CNA) դասախոսի վրա կատարված հարձակումը։ Նրա վրա հարձակվել են հինգ հարձակվողներ, որոնք դեմ էին, որ նա ոչ մուսուլմանների համար Ղուրան կարդար դասախոսության ժամանակ^[11]^[12]: Պատմությունը որոշակի արձագանք գտավ, և դանիական խոշոր թերթերը հաջորդ օրը լուսաբանել են այն^[11]:

Առաջին երեք արվեստագետների հրաժարումները դիտվել են որպես ինքնագրաքննության ապացույց՝ իսլամիստների կողմից բռնության վախից, ինչը Դանիայում մեծ բանավեճերի ալիք է առաջացրել^[11]^[13]: Դանիական «Պոլիտիկեն» թերթը 2006 թվականի փետրվարի 12-ին հայտարարել է, որ իրենք խնդրել են Բլյուիտգենին կապ հաստատել այդ արվեստագետների հետ, որպեսզի ապացուցվի այն պնդումը, որ նրանցից ոչ մեկը չի համարձակվել աշխատել նրա հետ։ Հեղինակը հրաժարվել է, և ոչ ոք երբեք չի կարողացել հաստատել, թե միջադեպը որքանով է ճշգրիտ նկարագրվել^[14]:

Հրատարակություն

Jyllands-Posten թերթի խմբագրական ժողովում («The Jutland Post», Դանիայի ամենամեծ օրաթերթը) սեպտեմբերի 19-ին լրագրող Ստիգ Օլեսենն առաջարկել է թերթերի նկարազարդողների միության անդամներին հարցնել, թե արդյոք նրանք պատրաստ կլինեն նկարել Մուհամմադին^[5]^:14: Սա կլիներ փորձ՝ պարզելու համար, թե որքանով են պրոֆեսիոնալ նկարազարդողներն իրենց վտանգված զգում: Ֆլեմինգ Ռոուզը՝ մշակույթի բաժնի խմբագիրը՝ հետաքրքրված այդ գաղափարով, նամակ է գրել միության 42 անդամներին՝ խնդրելով նրանց նկարել Մուհամմադի իրենց մեկնաբանությունները^[5]^:15^[13]:

Նամակին արձագանքել են նկարազարդողներից 15-ը։ Երեքը հրաժարվել են մասնակցել. մեկը չգիտեր, թե ինչպես ներդրում ունենալ այն նախագծի մեջ, որը նա անվանել էր անորոշ, մեկը կարծում էր, որ անմիտ նախագիծը է և վատ վարձատրվող, իսկ մեկն ասել էր, որ վախենում է^[5] ^:17: Արդյունքում, ներկայացվել են տասներկու նկար — երեքը՝ թերթի աշխատակիցներից, իսկ երկուսը՝ Մուհամմադին ուղղակիորեն չէին պատկերում^[5] ^:17: Խմբագիրները կարծում էին, որ չպատասխանած նկարազարդողներից մի քանիսն այլ թերթերի աշխատակիցներ էին և, հետևաբար, պայմանագրային կարգով արգելվում էր աշխատել Jyllands-Posten հետ: Ի վերջո, գլխավոր խմբագիր Կարստեն Ջուստեն համարելով, որ հարցման արդյունքները համոզիչ չէին՝ պատմությունն ավելի հարմար է ընդունել որպես կարծիքի հոդված, քան լրատվական հոդված, և որոշվել է այն հրապարակել մշակույթի բաժնում՝ խմբագիր Ֆլեմինգ Ռոուզի ղեկավարությամբ։

Միգրացիայի ուսումնասիրությունների պրոֆեսոր Պիտեր Հերվիկը գրել է, որ այս փորձի արդյունքները հերքել են այն միտքը, որ ինքնագրաքննությունը լուրջ խնդիր է Դանիայում, քանի որ ծաղրանկարիչների ճնշող մեծամասնությունը կամ դրական է արձագանքել, կամ հրաժարվել է պայմանագրային կամ փիլիսոփայական պատճառներով^[15]: Կարստեն Ջուստենն ասել է, որ հարցումը «չուներ վավերականություն, և պատմությունը զուրկ էր ամուր լրագրողական հիմքից»^[15]: Հերվիկն ասել է, որ սա, ինչպես նաև այն փաստը, որ ամենավիճահարույց ծաղրանկարները նկարվել են թերթի աշխատակազմի ծաղրանկարիչների կողմից, ցույց է տալիս, որ թերթի «դանիացի մուսուլմաններին գրգռելու և վիրավորելու ցանկությունը վեր է դանիացի ծաղրանկարիչների ինքնագրաքննությունը փորձարկելու ցանկությունից»^[15]:

Ռոուզը գրել է ծաղրանկարներին ուղեկցող խմբագրականը, որտեղ նա պնդում էր, որ վերջերս ինքնագրաքննության մի քանի դեպքեր են եղել՝ համեմատելով խոսքի ազատությունը իսլամի հետ կապված հարցերին բախվելու վախի հետ, ուստի նա կարծում էր, որ սա լիովին օրինական նորություն է։

Ռոուզի մեջբերած միջադեպերի թվում էին.

իսլամը քննադատող գրքի թարգմանիչները չէին ցանկանում հրապարակել իրենց անունները
Լոնդոնի Թեյթ պատկերասրահը վաճառքից հանել էր ավանգարդ նկարիչ Ջոն Լաթեմի ինստալյացիայով թողարկումը, որում Ղուրանը, Աստվածաշունչը և Թալմուդը պատկերված էին պատառոտված
իսկ կատակերգու Ֆրենկ Հվամը Jyllands-Posten թերթին տված հարցազրույցում ասել էր, որ նա հիպոթետիկորեն ուղիղ հեռարձակմամբ կհամարձակվեր միզել Աստվածաշնչի վրա, բայց Ղուրանի վրա՝ ոչ:
Ռոուզը նաև հիշատակել է դանիացի մի իմամի դեպքը, որը հանդիպել էր վարչապետ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենի հետ և «վարչապետին կոչ էր արել միջամտել մամուլի գործերին, որպեսզի իսլամն ավելի դրական լուսաբանմամբ ներկայացվի»^[13]:

2005 թվականի սեպտեմբերի 30-ին Jyllands-Posten հրապարակել է հոդված «Մուհամմադի դեմքը» («Muhammeds ansigt»)՝ ներառելով ծաղրանկարները^[16]: Հոդվածը բաղկացած էր 12 ծաղրանկարներից և բացատրական տեքստից.

Ժամանակակից, աշխարհիկ հասարակությունը մերժում են որոշ մուսուլմաններ։ Նրանք պահանջում են հատուկ դիրքորոշում՝ պահանջելով իրենց կրոնական զգացմունքների նկատմամբ հատուկ հարգանք ցուցաբերել։ Սա անհամատեղելի է ժամանակակից ժողովրդավարության և խոսքի ազատության հետ, որտեղ մարդ պետք է պատրաստ լինի հանդուրժել վիրավորանքները, ծաղրն ու երգիծանքը։ Այն, անշուշտ, միշտ չէ, որ գրավիչ և հաճելի է դիտվում, և դա չի նշանակում, որ կրոնական զգացմունքները պետք է ծաղրվեն ցանկացած գնով, բայց դա երկրորդական նշանակություն ունի ներկայիս համատեքստում։ ... մենք գնում ենք սայթաքուն զառիթափի ուղղությամբ, որտեղ ոչ ոք չի կարող ասել, թե ինչ արդյունք կունենա ինքնագրաքննությունը։ Ահա թե ինչու է Morgenavisen Jyllands-Posten-ը հրավիրել դանիական խմբագրական ծաղրանկարիչների միության անդամներին նկարել Մուհամմադին այնպես, ինչպես նրանք տեսնում են նրան։

- Ֆլեմինգ Ռոուզ

Ավելի ուշ Ռոուզը The Washington Post թերթում ավելի մանրամասն բացատրեց իր մտադրությունը. «Ծաղրանկարիչները իսլամին վերաբերվել են այնպես, ինչպես քրիստոնեությանը, բուդդիզմին, հինդուիզմին և այլ կրոններին։ Եվ Դանիայի մուսուլմաններին հավասարների պես վերաբերվելով՝ նրանք ցանկացել են ընդգծել. մենք ձեզ ինտեգրում ենք դանիական երգիծանքի ավանդույթին, քանի որ դուք մեր հասարակության մի մասն եք, այլ ոչ թե օտարականներ։ Այդ ծաղրանկարները ներառում են, այլ ոչ թե բացառում մուսուլմաններին»^[13]:

Ծաղրանկարների հրապարակումը ուղեկցվել է նաև «Խավարից եկող սպառնալիքը» («Truslen fra mørket») վերնագրով խմբագրական հոդվածով, որում դատապարտվել են իսլամական հոգևոր առաջնորդներին, «ովքեր իրենց իրավունք են վերապահում մեկնաբանել մարգարեի խոսքերը և չեն կարողանում հանդուրժել այն վիրավորանքը, որ նրանք դառնում են ինտելեկտուալ երգիծանքի առարկա»^[15]:

2005 թվականի հոկտեմբերին դանիական մեկ այլ առաջատար թերթ՝ Politiken-ը, հրապարակել է իր սեփական հարցումը դանիական ծաղրանկարիչների ասոցիացիայի քառասուներեք անդամներից երեսուներեքի շրջանում: Քսաներեքն ասել են, որ պատրաստ կլինեն նկարել Մուհամմադին: Մեկը երկմտացել էր, մեկը չէր ցանկացել հնարավոր հաշվեհարդարից վախենալու պատճառով, իսկ վեց նկարիչ հրաժարվել էին՝ Մուհամմադին պատկերելու մուսուլմանական արգելքի նկատմամբ հարգանքից ելնելով^[17]:

Ծաղրանկարների նկարագրություն

12 ծաղրանկարները նկարել են Դանիայում բնակվող 12 պրոֆեսիոնալ ծաղրանկարիչները: Ծաղրանկարներից չորսն ունեն դանիական տեքստեր, մեկը միտումնավոր շրջանցում է թեման և պատկերում է Դանիայում բնակվող դպրոցականի՝ Մուհամմադ անունով, այլ ոչ թե իսլամական մարգարե, մեկը հիմնված է դանիական մշակութային արտահայտման վրա, իսկ մեկը պատկերում է դանիացի քաղաքական գործչի:

Արձագանքներ

Հրապարակման արձագանքները միանշանակ չեն եղել, այդ թվում՝ որոշ թերթավաճառներ հրաժարվել են տարածել այդ օրվա թերթը^[18]: Հաջորդ օրերին ծաղրանկարները զգալի ուշադրության են արժանացել դանիական այլ լրատվամիջոցներում: Ըստ Յուտե Կլաուսենի՝ «մարդկանց մեծ մասը դժգոհում էր, որ թերթը կրկին քննադատում է մուսուլմաններին: Նրանք բնազդաբար մեղքը կիսում էին»^[19]:

Կոպենհագենյան Berlingske-Tidende դանիական օրաթերթը քննադատել է «սրախոսությունը», բայց նաև ավելացրել, որ իսլամը պետք է բացահայտ քննադատվի: Politiken դանիական օրաթերթը քննադատել է Ռոուզի ինքնագրաքննության աճի մասին պատմությունը. թերթը նաև հարցում է անցկացրել դանիացի ծաղրանկարիչների շրջանում և ասել, որ ինքնագրաքննությունն ընդհանուր առմամբ չի ընկալվում որպես խնդիր^[18]^:17: Հոկտեմբերի 4-ին տեղացի դեռահասը զանգահարել է թերթի խմբագրություն՝ սպառնալով սպանել ծաղրանկարիչներին, բայց նրան ձերբակալել են մոր աջակցությամբ^[18]^:185:

Հրապարակումից կարճ ժամանակ անց իսլամական առաջնորդների մի խումբ կազմել է բողոքի խումբ: Ռաեդ Հլայհելը հանդիպում է հրավիրել՝ քննարկելու իրենց ռազմավարությունը, որը տեղի է ունեցել Կոպենհագենում ծաղրանկարների հայտնվելուց մի քանի օր անց^[18]^:185: Ներկայացվել է Իսլամական հավատքի համայնքը և երկրի չորս մզկիթները: Հանդիպմանը սահմանվել են 19 «գործողության կետեր»՝ փորձելով ազդել ծաղրանկարների վերաբերյալ հասարակական կարծիքի վրա: Օրհուսի մզկիթից Ահմեդ Աքքարին նշանակվել է խմբի խոսնակ: Խումբը պլանավորել էր մի շարք քաղաքական գործողություններ, այդ թվում՝ թերթի դեմ իրավական հայց ներկայացնելը, Դանիայի ներսում և դրսում գտնվող լրատվամիջոցներին նամակներ գրելը, քաղաքական գործիչների և դիվանագիտական ներկայացուցիչների հետ կապ հաստատելը, Կոպենհագենում բողոքի ակցիա կազմակերպելը և դանիացի մուսուլմաններին SMS-ների և մզկիթների միջոցով մոբիլիզացնելը^[18]^:86: Նախատեսվել էր մեկօրյա գործադուլ և գիշերակաց, բայց այդպես էլ տեղի չի ունեցել: 2005 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Կոպենհագենում տեղի է ունեցել խաղաղ բողոքի ակցիա, որը ներգրավել է մոտ 3500 ցուցարար^[18]^:186:

Դանիացի իմամներից դիմումներ ստանալուց հետո, մուսուլմանական մեծամասնություն կազմող երկրների՝ Թուրքիայի, Սաուդյան Արաբիայի, Իրանի, Պակիստանի, Եգիպտոսի, Ինդոնեզիայի, Ալժիրի, Բոսնիա և Հերցեգովինայի, Լիբիայի, Մարոկկոյի տասնմեկ դեսպաններ և Պաղեստինի գլխավոր պատվիրակության ղեկավարը^[15] խնդրել են հանդիպում Դանիայի վարչապետ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենի հետ 2005 թվականի հոկտեմբերի 12-ին: Նրանք ցանկանում էին քննարկել այն, ինչը նրանք ընկալում էին որպես «դանիական հասարակական շրջանակներում և լրատվամիջոցներում իսլամի և մուսուլմանների դեմ շարունակվող զրպարտչական արշավ»^[15]^:59: Նամակում դեսպանները հիշատակել են Մուհամմադի ծաղրանկարների հարցը, Ռադիո Հոլգերի դեմ վերջերս ներկայացված մեղադրանքը^[20] և պատգամավոր Լուիզ Ֆրևերտի^[21] և մշակույթի նախարար Բրայան Միկկելսենի հայտարարությունները^[15]^[22]: Այն եզրակացրել է^[23].

Մենք դատապարտում ենք այս հայտարարություններն ու հրապարակումները և կոչ ենք անում Ձերդ Գերազանցության կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել բոլոր պատասխանատուներին երկրի օրենքների համաձայն՝ միջկրոնական ներդաշնակության, ավելի լավ ինտեգրման և Դանիայի՝ մուսուլմանական աշխարհի հետ ընդհանուր հարաբերությունների շահերից ելնելով։

- Նամակ 11 դեսպաններից

Կառավարությունը պատասխանել է նամակով՝ առանց հանդիպման խնդրանքին անդրադառնալու^[24].

Խոսքի ազատությունն ունի լայն շրջանակ, և Դանիայի կառավարությունը չունի մամուլի վրա ազդելու որևէ միջոց։ Այնուամենայնիվ, Դանիայի օրենսդրությունն արգելում է աստվածանարության կամ խտրական բնույթի գործողությունները կամ արտահայտությունները։ Վիրավորված կողմը կարող է նման գործողությունները կամ արտահայտությունները դատարան ներկայացնել, և դատարանների գործն է որոշում կայացնել առանձին դեպքերում։

- Ա. Ֆ. Ռասմուսեն

Դեսպանների հետ հանդիպելուց հրաժարվելը հետագայում կտրուկ քննադատության է ենթարկվել դանիական քաղաքական ընդդիմության, քսաներկու դանիացի նախկին դեսպանների և վարչապետի կուսակից, նախկին արտաքին գործերի նախարար Ուֆֆե Էլլեման-Յենսենի կողմից^[25]։ Հերվիկը գրել է^[15]^:85.

Թեև անկասկած ճիշտ է, որ վարչապետն օրինական իրավունք չուներ միջամտելու խմբագրական գործընթացին, նա կարող էր հրապարակայնորեն (որպես խոսքի ազատության դրսևորում) առանձնանալ հրապարակումից, ծաղրանկարների բովանդակությունից, Ռոուզի բացատրական տեքստից, Jyllands-Posten-ի նույն օրվա խմբագրականից և իսլամի ու ահաբեկչության ընդհանուր կապից։ Ռասմուսենը դրանցից ոչ մեկը չարեց։ Դրա փոխարեն, նա օգտագործեց իր հարցազրույցը [2005 թվականի հոկտեմբերի 30-ին]՝ Jyllands-Posten-ի դիրքորոշումը և ծաղրանկարների հրապարակման գործողությունին աջակցելով։

Իսլամական համագործակցության կազմակերպությունը (ԻՀԿ) և Արաբական լիգան նույնպես համատեղ նամակով դիմել են վարչապետին՝ մտահոգություն հայտնելով դանիացի քաղաքական գործիչների կողմից կատարված ծաղրանկարների, վերջերս կատարված այլ միջադեպերի և վիրավորանքների վերաբերյալ^[26]: Մուսուլմանական երկրները շարունակել են դիվանագիտական աշխատանք կատարել՝ փորձելով դանիական կառավարության կողմից լուծում տալ այս խնդրին, ինչպես նաև իրենց սկզբնական նամակում նշված մյուս հարցերին^[27]: Հատկապես գործուն ակտիվություն են ցուցաբերել Թուրքիան և Եգիպտոսը^[27]:

Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նոյեմբերին այցելել է Կոպենհագեն, և այս հանդիպումը թուրքական մամուլում որակվել է որպես ճգնաժամ^[28]: Էրդողանը բախվել է Ռասմուսենի հետ ծաղրանկարների հակասության, ինչպես նաև «Ռոջ Թի Վի»-ով՝ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության հետ կապված հեռուստաընկերության՝ Դանիայից հեռարձակվելու թույլտվության պատճառով^{[Ն 1]}:

Դանիական կառավարության հետ դիվանագիտական միջամտության փորձերից հետո Եգիպտոսի արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Աբուլ Գեյթը և ԻՀԿ-ի ու Արաբական լիգայի գլխավոր քարտուղարները նամակներ են ուղարկել ԵԱՀԿ-ին, Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությանը (OECD) և ԵՄ արտաքին քաղաքականության համակարգողին՝ բողոքելով Դանիայի անգործությունից^[28]:

Դատական հետաքննություն (2005 թվականի հոկտեմբեր – 2006 թվականի հունվար)

2005 թվականի հոկտեմբերի 27-ին մուսուլմանական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները, որոնք հոկտեմբերի սկզբին բողոք էին ներկայացրել ծաղրանկարների վերաբերյալ, բողոք են ներկայացրել Դանիայի ոստիկանություն՝ պնդելով, որ Jyllands-Posten օրաթերթը կատարել է Դանիայի քրեական օրենսգրքի 140-րդ և 266բ հոդվածներով նախատեսված հանցագործություն, ինչն արագացրել է դատախազի կողմից հետաքննությունը^[32].

140-րդ հոդվածը^[33] (հայտնի է նաև որպես աստվածանարգության մասին օրենք) արգելում է հասարակական կարգը խախտել Դանիայում օրինականորեն գոյություն ունեցող որևէ կրոնական համայնքի պաշտամունքի դոգմաները հրապարակայնորեն ծաղրելու կամ վիրավորելու միջոցով: Միայն մեկ դեպք՝ 1938 թվականին հակասեմական խմբի հետ կապված գործն է, երբևէ հանգեցրել դատավճռի: Ամենավերջին դեպքը տեղի էր ունեցել 1971 թվականին, երբ DR (Danmarks Radio) հեռուստա-ռադիո հեռարձակման ծրագրի տնօրենը մեղադրվել էր քրիստոնեական աստծո մասին երգի հետ կապված գործով^[34], բայց անմեղ էր ճանաչվել^[35]:
266բ^[36] բաժինը քրեականացնում է ֆիզիկական անձանց վիրավորանքը, սպառնալիքը կամ նվաստացումը՝ հրապարակայնորեն և չարամիտ կերպով հարձակվելով նրանց ռասայի, մաշկի գույնի, ազգային կամ էթնիկական արմատների, հավատքի կամ սեռական կողմնորոշման վրա։

2006 թվականի հունվարի 6-ին Վիբորգի շրջանային դատախազը դադարեցրել է հետաքննությունը, քանի որ չի գտել որևէ հիմք եզրակացնելու, որ ծաղրանկարները քրեական հանցագործություն են, քանի որ հրապարակումը վերաբերում էր հանրային հետաքրքրության թեմային, և Դանիայի դատական նախադեպը խմբագրական ազատությունը տարածում է լրագրողների վրա հանրային հետաքրքրության թեմաների վերաբերյալ: Նա նշել էր, որ հանցագործություն համարվողը գնահատելիս պետք է հաշվի առնել խոսքի ազատության իրավունքը, և ասել էր, որ խոսքի ազատությունը պետք է իրականացվի այլ մարդու իրավունքների, այդ թվում՝ խտրականությունից, վիրավորանքից և նվաստացումից պաշտպանվելու իրավունքի նկատմամբ անհրաժեշտ հարգանքով^[32]: Սկզբնական որոշման վերաբերյալ բողոքի հիման վրա կայացած նոր լսումների ժամանակ Դանիայի դատախազների տնօրենը համաձայնել է նախորդ կայացրած որոշման հետ^[37]:

Դանիացի իմամները կեղծ դոյսեն տարածում են Մերձավոր Արևելքում

Դեկտեմբերին, Դանիայի կառավարության և թերթի հետ շփումներից հետո, «Մարգարեին մեծարելու կոմիտեն» որոշում է կայացրել Դանիայից դուրս աջակցություն և ազդեցություն ստանալ՝ Մերձավոր Արևելքի կրոնական և քաղաքական առաջնորդների հետ անմիջական հանդիպումների միջոցով: Նրանք ստեղծել են 43 էջանոց դոսյե, որը հայտնի է որպես «Աքքարի-Լաբանի դոսյե» (արաբերեն՝ արաբ․՝ ملف عكّاري لبن‎‎, երկու առաջատար իմամների անունով), որը պարունակում էր ծաղրանկարներ և իրենց հանդիպումների համար անհրաժեշտ օժանդակ նյութեր^[38]:

Դեկտեմբերի կեսերին խմբի Լիբանան կատարած ուղևորության համար վերջնականապես պատրաստված դոսյեն^[39] պարունակում էր հետևյալ^[40] տեքստը.

Դանիայում մուսուլմանների վիճակը նկարագրող (իմամների տեսանկյունից), երկիրը, ծաղրանկարների նախապատմությունը և խմբի գործողությունների ծրագիրը ներկայացնող նախաբան։
Ծաղրանկարներին ուղեկցող 2005 թվականի սեպտեմբերի 30-ի հոդվածների և խմբագրականների հատվածներ և արաբերեն թարգմանված ծաղրանկարներով էջի պատճենը։
Ռաեդ Հլայհելի 11 կետից բաղկացած հռչակագիրը խոսքի ազատության վերաբերյալ ենթադրյալ արևմտյան երկակի ստանդարտների դեմ։ Նա գրել է, որ իսլամը և Մուհամմադը ծաղրվում և վիրավորվում են խոսքի ազատության քողի տակ, այն դեպքում, երբ վիրավորանքներն օրենքով անընդունելի են։
Թերթի 12 ծաղրանկարներից 11-ը մեծացված A4 չափի և թարգմանված։ Մուհամմադին և սուրը պատկերող ծաղրանկարն այստեղ չի ցուցադրվել, միայն ամփոփ էջում։
Նամակների և մամուլի հաղորդագրությունների պատճեններ։
Jyllands-Posten օրաթերթի հոկտեմբերի 12-ի խմբագրականի արաբերեն թարգմանությունը, որտեղ քննարկվում է նախկինում եղած տարաձայնությունները և ներողություն խնդրելուց հրաժարվելը։
Դանիական մեկ այլ՝ Weekendavisen օրաթերթի 10 երգիծական ծաղրանկարներ, որոնք հրապարակվել են 2005 թվականի նոյեմբերին՝ հաջորդելով Jyllands-Posten-ի վեճին, որոնք Islamisk Trossamfund-ի խոսնակ Կասեմ Ահմադը անվանել է «ավելի վիրավորական», քան սկզբնական 12 ծաղրանկարները, չնայած նախատեսված էին որպես երգիծանք։ Նա ասել է, որ դրանք մուսուլմաններին վարկաբեկելու ավելի լայն արշավի մաս են կազմում և չհիմնավորված սադրանք են^[41]։
Երեք լրացուցիչ լուսանկարներ, որոնք, ըստ դոսյեի հեղինակների, ուղարկվել են Դանիայում գտնվող մուսուլմաններին, որոնք, ըստ նրանց, վկայում են «ատելության մասին, որին նրանք բախվում են Դանիայում»^[38]։
Եգիպտական թերթերից մի քանի հատվածներ, որոնք քննարկում են խմբի առաջին այցը Եգիպտոս^[40]։

Գործի նյութերը պարունակում էին նաև «կեղծիք Դանիայում մուսուլմանների նկատմամբ ենթադրյալ վատ վերաբերմունքի մասին» և «հակվածական սուտ այն մասին, թե Jyllands-Posten-ը կառավարության կողմից ղեկավարվող թերթ է»^[42]։

Իմամները նշել են, որ երեք լրացուցիչ պատկերներն անանուն կերպով ուղարկվել են փոստով այն մուսուլմաններին, որոնք մասնակցում էին Jyllands-Posten-ի կայքում անցկացվող առցանց բանավեճին^[43], և, ըստ երևույթին, ներառվել են իսլամաֆոբիայի ենթադրյալ մթնոլորտը պատկերելու համար, որում նրանք ապրում էին^[44]:

Փետրվարի 1-ին BBC World-ը սխալմամբ հաղորդել է, որ պատկերներից մեկը հրապարակվել է Jyllands-Posten-ում^[45]: Հետագայում պարզվել է, որ այս պատկերը Խոզերի ամենամյա փառատոնից «Խոզերի ճղճղոց» մրցույթի^{[Ն 2]} լրատվական ծառայության ֆրանսիացի մասնակցի՝ Ժակ Բարոյի լուսանկարն է^[4]^[47], որը կապ չուներ Մուհամմադի նկարների հետ, բայց կեղծվելով ներառված էր իմամների դոսյեի մեջ՝ մակագրությամբ. «Her er det rigtige billede af Muhammed», որը նշանակում է «Ահա Մուհամմեդի իրական պատկերը»^[48]: Այդ գործը իմամների և այլոց կողմից օգտագործվել է որպես Դանիայում մուսուլմանների նկատմամբ ատելության կեղծ ապացույց արաբական երկրներ կատարած մի քանի շրջագայությունների ժամանակ՝ փորձելով բորբոքել կրքերը «Յիլանդս-Փոստեն»-ի ծաղրանկարների շուրջ^[49]։

Եվս երկու լրացուցիչ պատկերներից մեկը (լուսանկար) պատկերում էր աղոթող մուսուլմանի, որին հեծել էր շունը, իսկ մյուսը (ծաղրանկար) պատկերում էր Մուհամմադին որպես դիվային մանկապիղծ:

Փորձագետները, այդ թվում՝ Հելլե Լիկկե Նիլսենը, ովքեր ուսումնասիրել են գործը, նշել են, որ այն ընդհանուր առմամբ ճշգրիտ է տեխնիկական տեսանկյունից, բայց պարունակում է մի քանի կեղծիքներ և հեշտությամբ կարող էր մոլորեցնել դանիական հասարակությանը ծանոթ չլինող մարդկանց, գնահատական, որի հետ իմամները հետագայում համաձայնել են^[5]^:80–4: Որոշ սխալներ կայանում էին նրանում, որ իսլամը պաշտոնապես չի ճանաչվում որպես կրոն Դանիայում (այդպես է), որ ծաղրանկարները մրցույթի արդյունք են, և որ վարչապետի պաշտոնում Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը մեդալ է շնորհել Այան Հիրսի Ալիին (մեդալը շնորհվել էր որպես Լիբերալ կուսակցության կուսակցական առաջնորդ):

Իմամները նաև պնդում էին, որ խոսում են 28 կազմակերպությունների անունից, որոնցից շատերը հետագայում հերքել են իրենց հետ որևէ կապը^[5]^:81։ «Խոզի» լուսանկարի նման լրացումները կարող էին սրել իրավիճակը (մարդու և խոզի ասոցիացիան իսլամական մշակույթում համարվում է շատ վիրավորական), քանի որ նրանք շփոթված էին թերթում հրապարակված ծաղրանկարներից^[4]։ Խմբի հետ հանդիպած մուսուլմանները հետագայում ասել են, որ Աքքարիի պատվիրակությունն իրենց մոտ տպավորություն էր ստեղծել, որ Դանիայի վարչապետ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը ինչ-որ կերպ վերահսկում կամ տիրապետում է Jyllands-Posten օրաթերթին^[38]։

Իմամների պատվիրակությունները 2005 թվականի դեկտեմբերի սկզբին տարածել են Եգիպտոս, Սիրիա և Լիբանան կատարած այցելությունների վերաբերյալ դոսյեն՝ ներկայացնելով իրենց գործը բազմաթիվ ազդեցիկ կրոնական և քաղաքական առաջնորդների և խնդրելով աջակցություն^[38]: Խմբին բարձր մակարդակի մուտքի հնարավորություն էր ընձեռնվել այս այցելություններին Եգիպտոսի և Լիբանանի դեսպանատներում իրենց կապերի միջոցով^[50]: Դոսյեն ոչ պաշտոնապես տարածվել է 2005 թվականի դեկտեմբերի 7-8-ը Մեքքայում կայացած Իսլամական կազմակերպության (ԻԿԿ) գագաթնաժողովում, որին ներկա էին բազմաթիվ պետությունների ղեկավարներ: ԻԿԿ-ն դատապարտել է ծաղրանկարները. «[Մենք մեր] մտահոգությունն ենք հայտնում իսլամի և մուսուլմանների նկատմամբ աճող ատելության վերաբերյալ և դատապարտում ենք Սուրբ Մարգարե Մուհամմադի պատկերի պղծման վերջին միջադեպը»: Հաղորդագրության մեջ նաև քննադատվում էր «խոսքի ազատությունը որպես պատրվակ օգտագործելու կրոնները զրպարտելու համար» պրակտիկան^[51]: Վերջապես հրապարակվել է պաշտոնական հաղորդագրություն, որով պահանջվում էր, որ Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունն ընդունի կրոնական համոզմունքների նկատմամբ արհամարհանքն արգելող և պատժամիջոցներ սահմանող երկրների կամ հաստատությունների նկատմամբ^[52]: Իսկ ԻԿԿ-ի ուշադրությունը հանգեցրել է լրատվամիջոցների լուսաբանմանը, որը հարցը հանրության ուշադրությանն է արժանացրել շատ մուսուլմանական երկրներում^[51]:

Միջազգային բողոքի ցույցեր

2006 թվականի հունվարի վերջին և փետրվարին ամբողջ աշխարհում բողոքի ցույցերի ալիք է տարածվել ծաղրանկարների դեմ^[53]^[54]։ Դրանցից շատերը վերածվել են բռնության, որի արդյունքում ամբողջ աշխարհում զոհվել է առնվազն 200 մարդ, ըստ «Նյու Յորք Թայմս»-ի^[55]։

Մեծ ցույցեր են եղել մուսուլմանական մեծամասնությամբ բազմաթիվ երկրներում և գրեթե բոլոր այն երկրներում, որտեղ կան զգալի մուսուլմանական փոքրամասնություններ, այդ թվում՝

Նիգերիա^[56]
Կանադա^[57]
Հնդկաստան^[58]
Միացյալ Նահանգներ^[58]
Միացյալ Թագավորություն (2006 թվականի իսլամիստական ցույց Լոնդոնում Դանիայի դեսպանատան դիմաց)^[56]
Ավստրալիա^[59]
Նոր Զելանդիա^[60]
Քենիա^[61] և
ամբողջ Մայրցամաքային Եվրոպայում^[62]

Շատ դեպքերում ծաղրանկարների դեմ ցույցերը միահյուսվել են տեղական այլ քաղաքական դժգոհությունների վերաբերյալ ցույցերի հետ^[18]^:106–9։ Նիգերիայի հյուսիսում մուսուլմանները բողոքի ցույցերն օգտագործել են տեղի քրիստոնյաների վրա հարձակվելու համար՝ որպես ազդեցության համար շարունակվող պայքարի մաս, արմատական սուննիները՝ Մերձավոր Արևելքի կառավարությունների դեմ բողոքի ցույցեր, իսկ ավտորիտար կառավարությունները՝ ներքին վեճերում իրենց կրոնական և ազգայնական հեղինակությունն ամրապնդելու համար. այս կապված քաղաքական դրդապատճառները բացատրում են որոշ ցույցերի ինտենսիվությունը^[18]^:106–9։

Հարձակման են ենթարկվել մի քանի արևմտյան դեսպանատներ^[63]. Լիբանանում Դանիայի և Ավստրիայի դեսպանատները, ինչպես նաև Սիրիայում Նորվեգիայի և Դանիայի ներկայացուցչությունները լրջորեն վնասվել են^[64]: Քրիստոնյաներն ու քրիստոնեական եկեղեցիները նույնպես որոշ վայրերում դարձել են բռնի հաշվեհարդարի թիրախ^[65]: ԱՄՆ պետքարտուղար Քոնդոլիզա Ռայսը մեղադրել է Իրանին և Սիրիային Իրանում, Սիրիայում և Լիբանանում բողոքի ցույցերի մեծ մասը կազմակերպելու մեջ^[66]: Այնուամենայնիվ, Լիբանանում Սիրիայի և Իրանի դաշնակից Հեզբոլլահը դատապարտել է Դանիայի դեսպանատան վրա հարձակումը^[67]: Ծաղրանկարիչների և թերթի դեմ մի քանի մահվան սպառնալիքներ են հնչել^[68], որի արդյունքում ծաղրանկարիչները թաքնվել են^[69]: Դանիայի վարչապետ Ռասմուսենը դա անվանել է Դանիայի միջազգային հարաբերություններում ամենավատ միջադեպը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր^[70]:

Խաղաղ հակացույցեր են անցկացվել նաև ի պաշտպանություն ծաղրանկարների, Դանիայի և խոսքի ազատության^[71]: Հակասությունների պատճառով աշխատանքից զրկվել են երեք ազգային նախարարներ՝ Իտալիայում՝ ծաղրանկարներին աջակցելու համար, Շվեդիայում՝ Լեյլա Ֆրեյվալդսը՝ ծաղրանկարները ցուցադրող կայքի փակման գործում ունեցած դերի համար^[72], և Լիբիայի ներքին գործերի նախարարը՝ Բենգազիում Կալդերոլիի մեկնաբանություններին ի պատասխան տեղի ունեցած անկարգություններից հետո, որոնք հանգեցրել են առնվազն 10 մարդու մահվան^[73]:

Հնդկաստանում Ուտար Պրադեշ նահանգի կառավարության նախարար Հաջի Յաքուբ Քուրեյշին հայտարարել է, որ դրամական պարգևի կտա նրան, ով կգլխատեր «դանիացի ծաղրանկարչին», որը ծաղրանկարել էր Մուհամմադ մարգարեին: Հետագայում նրա դեմ գործ է հարուցվել Լաքնաուի շրջանային դատարանում, և Հնդկաստանի ականավոր մուսուլման գիտնականները բաժանվել են ծաղրանկարիչներին պատժելու կողմնակիցների և նախարարին աշխատանքից ազատելու կոչ անողների միջև^[74]: 2011 թվականի դրությամբ դատական գործընթացը դեռ չէր ավարտվել^[75]:

Բոյկոտ

Դանիական ապրանքների աջակցությունը խրախուսելու համար համացանցում տեղադրված պաստառներից մեկի օրինակ

Սաուդյան Արաբիայում, Քուվեյթում^[76] և Մերձավոր Արևելքի այլ երկրներում սպառողական բոյկոտ է կազմակերպվել Դանիայի դեմ^[77]: 2006 թվականի մարտի 5-ին «Ալ-Քաիդայի» Այման ալ-Զավահիրին կոչ է արել բոլոր մուսուլմաններին բոյկոտել ոչ միայն Դանիային, այլև Նորվեգիային, Ֆրանսիային, Գերմանիային և բոլոր մյուսներին, որոնք «վիրավորել են Մուհամմադ մարգարեին»՝ նրան պատկերող ծաղրանկարներ տպագրելով^[78]: Սպառողական ապրանքների ընկերություններն ամենաշատն են տուժել բոյկոտից. ծանր տուժած ընկերությունների թվում էին Arla Foods-ը, Novo Nordisk-ը և Danisco-ն: Դանիայի Մերձավոր Արևելք ամենամեծ արտահանող Arla-ն բոյկոտի առաջին շաբաթներին կորցրել է օրական 10 միլիոն կրոն (1.6 միլիոն ԱՄՆ դոլար, 1.3 միլիոն եվրո)^[79]: Սկանդինավյան զբոսաշրջությունը դեպի Եգիպտոս 2006 թվականի առաջին երկու ամիսներին նվազել է 20-30%-ով^[80]:

2006 թվականի սեպտեմբերի 9-ին BBC News-ը հաղորդել է, որ դանիական ապրանքների մուսուլմանական բոյկոտը փետրվարից մինչև հունիս ամիսները Դանիայի ընդհանուր արտահանումը կրճատել է 15.5%-ով։ Սա պայմանավորված էր Մերձավոր Արևելք արտահանման մոտ 50%-ով անկմամբ։ BBC-ն գրել է. «Վիճակագրությունը ցույց է տվել, որ դանիական բիզնեսների համար ծախսերը կազմել են մոտ 134 միլիոն եվրո (170 միլիոն դոլար)՝ համեմատած նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի հետ»^[81]։ Այնուամենայնիվ, Մեծ Բրիտանիայի The Guardian թերթը գրել է. «Մինչ դանիական կաթնամթերքը թափվում էր Մերձավոր Արևելքում, աջակողմյան ամերիկացիները սկսեցին գնել Bang & Olufsen ընկերության ստերեոներ և Lego։ Այդ տարվա առաջին եռամսյակում Դանիայի արտահանումը ԱՄՆ աճել էր 17%-ով»^[82]։ Ընդհանուր առմամբ, բոյկոտը էական ազդեցություն չի ունեցել Դանիայի տնտեսության վրա^[83]։

Բողոքին և վերատպումներին արձագանք

Ի պատասխան մուսուլմանական խմբերի սկզբնական բողոքների՝ Jyllands-Posten-ը իր կայքում հրապարակել է բաց նամակ՝ ուղղված Սաուդյան Արաբիայի քաղաքացիներին՝ դանիերեն և արաբերեն լեզուներով, որում ներողություն էր խնդրում նկարների պատճառած ցանկացած վիրավորանքի համար, բայց պաշտպանում էր թերթի դրանք հրապարակելու իրավունքը^[84]: Երկրորդ բաց նամակը՝ «ուղղված մուսուլմանական աշխարհի պատվարժան հայրենակիցներին», թվագրված 2006 թվականի փետրվարի 8-ին, ուներ դանիերեն^[85], արաբերեն և անգլերեն տարբերակներ^[86]:

Մուհամմադ մարգարեի որոշ նկարների վերաբերյալ լուրջ թյուրըմբռնումները մեծ զայրույթի պատճառ են դարձել... Խնդրում եմ թույլ տվեք ուղղել այս թյուրըմբռնումները: Անցյալ տարվա սեպտեմբերի 30-ին Morgenavisen Jyllands-Posten-ը հրապարակել էր 12 տարբեր ծաղրանկարիչների պատկերացումներն այն մասին, թե ինչպիսին կարող էր լինել Մուհամմադ մարգարեն... Մեր կարծիքով, 12 նկարները ողջամիտ էին: Դրանք նախատեսված չէին վիրավորելու համար, և ոչ էլ հակասում էին դանիական օրենսդրությանը, բայց դրանք անվիճելիորեն վիրավորել են բազմաթիվ մուսուլմանների, ինչի համար մենք ներողություն ենք խնդրում:

Ծաղրանկարներից վեցն առաջին անգամ վերատպվել են եգիպտական «Էլ Ֆագր» թերթում 2005 թվականի հոկտեմբերի 17-ին^[87]՝ դրանք խստորեն դատապարտող հոդվածի հետ միասին, սակայն դա չի առաջացրել որևէ դատապարտում կամ այլ արձագանք կրոնական կամ պետական մարմինների կողմից: 2005 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2006 թվականի հունվարի սկիզբը ծաղրանկարների օրինակներ վերատպվել են Նիդեռլանդների, Գերմանիայի, Սկանդինավիայի, Ռումինիայի և Շվեյցարիայի խոշոր եվրոպական թերթերում: Միջազգային խոշոր բողոքի ցույցերի սկսվելուց հետո դրանք վերատպվել են ամբողջ աշխարհում, բայց հիմնականում մայրցամաքային Եվրոպայում: Ծաղրանկարները չեն վերատպվել Կանադայի^[88], Միացյալ Թագավորության^[89], կամ Միացյալ Նահանգների շատ խոշոր թերթերում^[90], որտեղ հոդվածներում լուսաբանվել է պատմությունն՝ առանց նկարները ներառելու:

Միացյալ Նահանգներում, չնայած այդ երկրի խոսքի ազատության թույլատրելի օրենքներին, ծաղրանկարները լայնորեն չհրապարակելու որոշումը պայմանավորված էր կրոնական զգայունության բարձրացմաբ, հասարակության մեջ մուսուլմանների ավելի բարձր ինտեգրմամբ և Իրաքի ու Աֆղանստանի պատերազմները հաշվի առնելով նրբանկատ լինելու ձգտմամբ^[91]։

Բազմաթիվ թերթեր փակվել են, իսկ խմբագիրներն ազատվել են աշխատանքից, քննադատվել կամ ձերբակալվել են ծաղրանկարները վերահրատարակելու իրենց որոշման կամ մտադրության համար: Որոշ երկրներում, այդ թվում՝ Հարավային Աֆրիկայում^[92], ծաղրանկարների հրապարակումն արգելվել էր կառավարության կամ դատարանի որոշումներով:

Իսլամական համագործակցության կազմակերպությունը (OIC) դատապարտել է դանիացի ծաղրանկարիչներին սպանելու կոչերը: OIC-ի գլխավոր քարտուղար Էքմելեդդին Իհսանօղլուն ճգնաժամի գագաթնակետին հայտարարել է, որ բռնի բողոքի ցույցերը «ոչ իսլամական» են և կոչ է արել հանգստության: Նա նաև դատապարտել է դանիական ապրանքները բոյկոտելու կոչերը^[93]:

Տասներկու հայտնի գրողներ, որոնց թվում էր նաև Սալման Ռուշդին, ստորագրել են «Մանիֆեստ. Միասին դիմակայելով նոր տոտալիտարիզմին» վերնագրով նամակ, որը հրապարակվել է մի շարք թերթերում: Այնտեղ ասվում էր, որ Մուհամմադին ծաղրող ծաղրանկարների հրապարակումից առաջացած բռնությունը «ցույց է տալիս աշխարհիկ արժեքների և ազատության համար պայքարելու անհրաժեշտությունը»^[94]:

Հետագա զարգացումներ

2006 թվականի սկզբի հիմնական բողոքի ցույցերից հետո տարիների ընթացքում բացահայտվել են ծաղրանկարների հետ կապված բազմաթիվ բռնի դավադրություններ: Դրանք հիմնականում ուղղված են եղել խմբագիր Ֆլեմինգ Ռոուզի^[95], ծաղրանկարիչ Կուրտ Վեստերգաարդի, Jyllands-Posten թերթի և ծաղրանկարները տպագրող այլ թերթերի սեփականության կամ աշխատակիցների^[96]^[97], և դանիական պետության ներկայացուցիչների դեմ^[98]: Վեստերգաարդը մի քանի հարձակումների կամ պլանավորված հարձակումների թիրախ է դարձել և մինչև իր մահը՝ 2021 թվականը, ապրել է ոստիկանության հատուկ պաշտպանության ներքո: 2010 թվականի հունվարի 1-ին ոստիկանությունը հրազեն է օգտագործել Վեստերգաարդի տանը մարդասպանի հավանական անդամին կանգնեցնելու համար^[99]^[100]: 2011 թվականի փետրվարին հարձակվողը՝ 29-ամյա սոմալիացի տղամարդ, դատապարտվել է ինը տարվա ազատազրկման^{[Ն 3]}:

2010 թվականին Նորվեգիայում բնակվող երեք տղամարդ ձերբակալվել են Jyllands-Posten-ի կամ Կուրտ Վեստերգաարդի դեմ ահաբեկչական հարձակում պլանավորելու կասկածանքով. տղամարդկանցից երկուսը դատապարտվել են^[103]: Միացյալ Նահանգներում Դեյվիդ Հեդլին և Թահավուր Հուսեյն Ռանան մեղավոր են ճանաչվել Jyllands-Posten թերթի դեմ ահաբեկչություն պլանավորելու մեջ և դատապարտվել են 2013 թվականին^[104]։

Դանիացի մուսուլման պատգամավոր Նասեր Խադերը, ի պատասխան այս տարակարծությունների, հիմնադրել է «Դանիայի դեմոկրատական մուսուլմաններ» կոչվող կազմակերպությունը։ Նա մտահոգված էր, որ իր կարծիքով իսլամիստները համարվում էին Դանիայի բոլոր մուսուլմանների անունից խոսողներ։ Նա հայտարարել է, որ դանիական մուսուլմանական համայնքում դեռևս կա կտրուկ բաժանում իսլամիստների և չափավորների միջև, և որ Դանիան դարձել է իսլամիստների թիրախ։ Ըստ նրա՝ ճգնաժամը որոշ դրական բան ուներ, քանի որ «ծաղրանկարների ճգնաժամը հստակ ցույց է տվել, որ մուսուլմանները միասնական չեն, և որ կա իրական տարբերություն իսլամիստների և ինձ նման մարդկանց միջև։ Դանիացիներին ցույց տրվեց, որ «մուսուլմանների» մասին խոսակցությունները չափազանց մոնոլիտ են»։ Նա նաև ասել է, որ ճգնաժամը եվրոպական երկրների համար ծառայեց որպես արմատական իսլամի մասին արթնացման կոչ^[105]։

2009 թվականին, երբ Բրանդեյսի համալսարանի պրոֆեսոր Ջիտե Կլաուսենը ցանկանում էր հրատարակել մի գիրք սկանդալի մասին՝ «Ծաղրանկարները, որոնք ցնցեցին աշխարհը» վերնագրով, Եյլի համալսարանի հրատարակչությունը հրաժարվել է հրապարակել ծաղրանկարներն ու Մուհամմադի այլ պատկերները՝ իր աշխատակիցների անվտանգության համար վախենալով^[106]: Ի պատասխան, մեկ այլ ընկերություն հրատարակել է «Մուհամմադ. «Արգելված» պատկերները» գիրքն՝ այն անվանելով «նկարազարդ գիրք» կամ Կլաուսենի գրքի խմբագրված տարբերակի սխալներ»^[107]: Jyllands-Posten թերթում ծաղրանկարների առաջին անգամ հրապարակվելուց հինգ տարի անց դրանք վերահրատարակվել են Դանիայում՝ Ռոուզի «Լռության բռնապետություն» գրքում^[108]: Երբ գրքի միջազգային հրատարակությունը հրատարակվել է Միացյալ Նահանգներում 2014 թվականին, այն չի ներառել ծաղրանկարները^[109]:

Մոտավորապես 2007 թվականին միջազգային հակաջիհադային շարժումը սկսել է ի հայտ գալ որպես արձագանք, որը մասամբ ազդվել էր Jyllands-Posten թերթի ծաղրանկարների ճգնաժամից^[110]^[111]:

Ափսոսանքներ

2013 թվականին Դանիայի իսլամական հասարակությունը հայտարարել է, որ իրենք զղջում են 2006 թվականին Լիբանան և Եգիպտոս կատարած իրենց այցելության համար՝ ծաղրանկարները ցուցադրելու համար, քանի որ հետևանքները շատ ավելի լուրջ էին, քան նրանք սպասում էին^[112]: 2013 թվականի օգոստոսին Ահմեդ Աքքարին իր ափսոսանքն է հայտնել իմամների Մերձավոր Արևելք կատարած շրջագայության մեջ իր ունեցած դերի համար՝ նշելով.

«Այսօր ուզում եմ հստակ լինել այդ ուղևորության վերաբերյալ. այն բացարձակապես սխալ էր: Այդ ժամանակ ես այնքան էի հիացած իսլամական մտածելակերպի այս տրամաբանական ուժով, որ չէի կարողանում տեսնել ընդհանուր պատկերը: Ես համոզված էի, որ դա պայքար էր իմ հավատքի՝ իսլամի համար»:

Դեռևս կրոնական հետևորդ լինելով՝ նա ասել է, որ ծաղրանկարների տպագրությունը նորմալ է, և որ անձամբ ներողություն է խնդրել ծաղրանկարիչ Վեստերգաարդից: Վեստերգաարդը պատասխանել է.

«Ես հանդիպեցի մի մարդու, որը իսլամիստից դարձել է հումանիստ, ով հասկանում է մեր հասարակության արժեքները: Ինձ համար նա իսկապես անկեղծ է, համոզիչ և ուժեղ իր հայացքներում»:

Դանիայի իսլամական ընկերության խոսնակը նշել է. «Մուհամմադի նկարները հրապարակելը նախկինի պես աընդունելի է։ Մենք մեր դիրքորոշումը չենք փոխել»^[113]։

Հակասություններ ու հարձակումներ ընդդեմ Շառլի Հեբդո շաբաթաթերթի

Ֆրանսիական «Շառլի Հեդբո» երգիծական շաբաթաթերթը դատարանի առաջ է կանգնել ծաղրանկարների հրապարակման համար. այն արդարացվել է ատելություն հրահրելու մեղադրանքներից^[114]։ Սակայն այս միջադեպի հաջորդ տասնամյակի ընթացքում սկսվել են թերթում Մուհամմադի ծաղրանկարների հետ կապված մի շարք բռնի միջադեպեր:

2011 թվականի նոյեմբերի 2-ին Շառլի Հեդդբո շաբաթաթերթը հրաձգության է ենթարկվել նոյեմբերի 3-ի համարի լույս տեսնելուց անմիջապես առաջ։ Համարը կոչվում էր Շառլի Հեդդբո և Մուհամմադին հումորով ներկայացնում էր որպես հյուր-խմբագիր^[115]^[116]։ Խմբագիր Ստեֆան Շարբոնյեն (որը հայտնի է որպես Շարբ) և Շառլի Հեդբոյի երկու գործընկերներ հետագայում ստացել են ոստիկանական պաշտպանություն^[117]։ Շարբը ներառվել էր Արաբական թերակղզու «Ալ-Քաիդա»-յի թիրախների ցուցակում՝ Կուրտ Վեստերգաարդի, Լարս Վիլքսի, Կարստեն Ջուստեի և Ֆլեմինգ Ռոուզի հետ միասին^[118]^{[Ն 4]}^[120]՝ Շառլի Հեդդբոյի այն համարը խմբագրելուց հետո, որը ծաղրում էր Մուհամմադին^[121]^[122]։

2015 թվականի հունվարի 7-ին երկու դիմակավորված զինված անձինք կրակ են բացել Charlie Hebdo-ի աշխատակիցների և ոստիկանների վրա՝ որպես վրեժ Մուհամմադի շարունակական ծաղրանկարների համար^[123], սպանելով 12 մարդու, այդ թվում՝ Շարբոնյեն, և վիրավորելով ևս 11-ին^[124]^[125]։ Հարձակումից հետո Jyllands-Posten-ը չի վերատպել Charlie Hebdo-ի ծաղրանկարները. նոր գլխավոր խմբագիրը պատճառաբանել է անվտանգության հետ կապված մտահոգություններով^[126]։

2015 թվականի փետրվարին՝ Փարիզում «Շառլի Հեբդոյի» վրա կատարված կրակոցներից հետո, զինված անձը կրակ է բացել մասնակիցների և ոստիկանների վրա, որոնք մասնակցում էին խոսքի ազատության վերաբերյալ քննարկմանը, որտեղ մասնակցում էր նաև շվեդ ծաղրանկարիչ Լարս Վիլկսը, իսկ ավելի ուշ հարձակվել են սինագոգի վրա՝ սպանելով երկու մարդու Կոպենհագենում 2015 թվականի փետրվարի 14–15-ին կրակոցների ժամանակ։

2015 թվականի հրաձգությունից զոհված հայտնի ծաղրանկարիչներ^[127]
Ստեֆան Շարբոնյե
Ժան Կաբյու
Բեռնար Վերլակ
Ժորժ Վոլինսկի
Ֆիլիպ Օնորե

Նախապատմություն, կարծիքներ և խնդիրներ

Դանիական լրագրողական ավանդույթ

Խոսքի ազատությունն օրենքով երաշխավորված է եղել Դանիայի Սահմանադրությամբ սկսած 1849 թվականից, ինչպես ներկայում՝ ըստ 1953 թվականի հունիսի 5-ի Դանիայի Սահմանադրական օրենսդրական ակտի^[128]։ Դանիայում խոսքի ազատությունը բավականին լայնածավալ է՝ նույնիսկ արևմտաեվրոպական չափանիշներով, չնայած այն ենթակա է որոշ իրավական սահմանափակումների, որոնք վերաբերում են զրպարտությանը, ատելության խոսքին, աստվածանարգությանը և վիրավորանքին^[129]։ Երկրի խոսքի ազատության նկատմամբ համեմատաբար մեղմ վերաբերմունքն առաջացրել է մի շարք օտարերկրյա կառավարությունների, օրինակ՝ Գերմանիայի, Թուրքիայի և Ռուսաստանի պաշտոնական բողոքները՝ վիճահարույց կազմակերպություններին Դանիան որպես իրենց գործունեության համար բազա օգտագործելու թույլտվության համար^[130]^[131]։ «Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպությունը Դանիային դասել է իր 2005 թվականի մամուլի ազատության համաշխարհային ինդեքսի առաջին տեղում^[132]։ Դանիական թերթերը մասնավոր սեփականություն են և անկախ են կառավարությունից^[133]։

Այդ ժամանակ Դանիայի քրեական օրենսգրքի 140-րդ հոդվածը քրեականացնում էր օրինական կրոններն ու հավատալիքները ծաղրելը կամ վիրավորելը^[134]^[135]։ Այդ ժամանակ ոչ ոքի մեղադրանք չէր առաջադրվել 140-րդ հոդվածով 1971 թվականից ի վեր, և ոչ ոք չէր դատապարտվել 1938 թվականից ի վեր^[35], չնայած այդ ժամանակվանից ի վեր եղել են մի քանի դատապարտումներ՝ մասնավորապես դանիացի քաղաքական գործիչներ Մոգենս Կամրեի և Ռասմուս Պալուդանի, ինչպես նաև «Հիզբ ութ-Թահրիր» իսլամական կազմակերպության խոսնակ Ֆադի Աբդուլլաթիֆի նկատմամբ։ Օրենքի այս հոդվածի համաձայն՝ «Յուլանդս-Փոստեն»-ի դեմ հայց է ներկայացվել, սակայն տարածաշրջանային դատախազը հրաժարվել է մեղադրանք առաջադրել՝ նշելով, որ «Դանիայի քրեական օրենսգրքի 140-րդ և 266 բ հոդվածներով [քննարկվում է ստորև] հանցագործություն համարվողը գնահատելիս պետք է հաշվի առնվի խոսքի ազատության իրավունքը». նա պարզել է, որ այս դեպքում որևէ քրեական հանցագործություն տեղի չի ունեցել^[37]։ 140-րդ հոդվածը չեղյալ է հայտարարվել 2017 թվականին^[136]^[137]։

Սակայն, Հանրային մեղադրանքների տնօրենն ասել է. «Հետևաբար, կրոնական թեմաների վերաբերյալ կարծիք հայտնելու ազատ և անսահմանափակ իրավունք չկա։ Հետևաբար, գործող օրենքի ճիշտ նկարագրություն չէ, երբ Jyllands-Posten-ի հոդվածում նշվում է, որ կրոնական զգացմունքների նկատմամբ հատուկ ուշադրության պահանջը անհամատեղելի է խոսքի ազատության իրավունքի հետ, և որ պետք է պատրաստ լինել հանդուրժել «արհամարհանքը, ծաղր ու ծանակը»^[37]։ Հանրային տարածման համար նախատեսված արտահայտությունները^[138], որոնք ատելություն են առաջացնում «ռասայի, մաշկի գույնի, ազգային կամ էթնիկական պատկանելության, համոզմունքի կամ սեռական կողմնորոշման» հիման վրա, կարող են պատժվել քրեական օրենսգրքի 266 բ հոդվածով^[139]։ Որոշ մարդիկ դատապարտվել են այս դրույթով, հիմնականում մուսուլմաններին ուղղված խոսքի համար^[140]։

Jyllands-Posten հրապարակում

Թեև Jyllands-Posten դանիական թերթը հրապարակել է քրիստոնյա գործիչներին պատկերող երգիծական ծաղրանկարներ^[141]^[142], այնուամենայնիվ 2003 թվականին մերժել էր Հիսուսին պատկերող ծաղրանկարները՝ դրանք վիրավորական համարելով^[141]^[143]^[144], ինչի համար նրան մեղադրել են երկակի ստանդարտների մեջ^[143]։ 2006 թվականի փետրվարին Jyllands-Posten-ը հրաժարվել է հրապարակել Հոլոքոստի ծաղրանկարները, որոնց թվում էին մրցույթ անցկացրած իրանական թերթի կողմից առաջարկված Հոլոքոստը ծաղրող կամ ժխտող ծաղրանկարները^[145]։ Առավել պակաս վիճահարույց պատկերներից վեցը հետագայում հրապարակել է Dagbladet Information դանիակն թերթը՝ խմբագիրների կողմից Կոպենհագենի գլխավոր ռաբբիի հետ խորհրդակցելուց հետո^[146], և երեք ծաղրանկար հետագայում վերատպվել են Jyllands-Posten-ում^[147]։ Մրցույթի ավարտից հետո Jyllands-Posten-ը նաև վերատպել է հաղթող և երկրորդ տեղը գրաված ծաղրանկարները^[148]։

Jyllands-Posten-ը բնութագրվել է որպես պահպանողական և աջակցում էր այն ժամանակվա իշխող Venstre լիբերալ կուսակցությանը: Այն հաճախակի լուսաբանել է արմատական համարվող իմամների գործունեությունը, այդ թվում՝ Ռաեդ Հլայհելի և Ահմեդ Աքքարիի^[149]: Պիտեր Հերվիկը պնդում է, որ հակաիսլամական դիրքորոշումներն ու դիսկուրսը գերիշխում էին Jyllands-Posten-ի խմբագրական ղեկավարության մեջ առնվազն 2001 թվականից մինչև ծաղրանկարների ճգնաժամը^[150]:

Իսլամական ավանդույթ

Անիկոնիզմ

Ղուրանը դատապարտում է կռապաշտությունը, և տարբեր հադիսներ նույնպես արգելում են կենդանի էակների պատկերումը: Սա հանգեցրել է իսլամական խոշոր գիտնականների և իրավաբանական դպրոցների կողմից փոխաբերական պատկերման արգելմանը. սա հայտնի է որպես անիկոնիզմ: Այնուամենայնիվ, քանի որ իսլամն ունի կրոնական իշխանության բազմաթիվ կենտրոններ, այս մասին կարծիքն ու ավանդույթը միատարր չեն: Իսլամական հիմնական գիտնականների համար մարգարեների բոլոր պատկերավոր պատկերացումներն արգելված են^{[Ն 5]}: Այսօրվա ժողովրդական պրակտիկայում չկա որևէ ընդհանուր արգելք կրոնական համատեքստերից դուրս մարդկանց պատկերավոր պատկերման դեմ^[152]:

Ընդհանուր առմամբ, Մուհամմադի պատկերներn արգելվել են պատմության ընթացքում: Գործնականում Մուհամմադի պատկերները ստեղծվել են բազմաթիվ դեպքերում, ընդհանուր առմամբ սահմանափակ և սոցիալապես կարգավորվող ձևով. օրինակ, դրանք հաճախ ոճավորված են կամ չեն ցույց տալիս Մուհամմադի դեմքը^[153]:

Մուսուլմանական համայնքներում պատկերավոր պատկերացումների վերաբերյալ տեսակետները տարբեր են եղել. շիա իսլամն ընդհանուր առմամբ հանդուրժող է եղել մարդկային կերպարների պատկերավոր պատկերացումների նկատմամբ, մինչդեռ սուննի իսլամն ընդհանուր առմամբ արգելում է կենդանի էակների ցանկացած պատկերավոր պատկերացում, չնայած կրոնական համատեքստից դուրս պրակտիկայում որոշակի տարբերություններով^[154]:

Իսլամի որոշ ժամանակակից մեկնաբանություններ, ինչպիսիք են վահաբիզմի հետևորդները, պատկերամարտական են: Շարժումը վճռականորեն պաշտպանում է Թաուհիդը (միաստվածություն), պաշտպանում է Սուրբ Գրքին անմիջական վերադարձը՝ մերժելով Թաքլիդը, և գերեզմանների պաշտամունքի հետ կապված տարբեր սովորույթներ համարում է կռապաշտություն: Այս սկզբունքների հիման վրա դրա հետևորդներն իրենց անվանել են Մուվահիդուն (ունիտարներ) և ոչնչացրել են Աուլիաների (սրբերի) դամբարաններն ու սրբավայրերն իրենց տիրապետության տակ գտնվող շրջաններում: Այս գաղափարներն ազդեցություն են ունեցել ժամանակակից շարժումների վրա, ինչպիսին է Թալիբանը, որը հայտնի է իր անիկոնիստական հայացքներով, որոնք դատապարտում են պատկերազարդ պատկերների բոլոր ձևերը և պաշտպանում կուռքերի ոչնչացումը. մասնավորապես՝ Բամիանի արձանների 2001 թվականի ոչնչացումը^[155]:

Անարգանք Մուհամմադին

Մուսուլմանական հասարակություններում Մուհամմադին վիրավորելը համարվում է բոլոր ծանրագույն հանցագործություններից մեկը: Գրանադայի համալսարանի Անա Բելեն Սոագեի խոսքերով՝ «Իսլամական շարիաթն ավանդաբար աստվածանարգությունը համարել է մահապատժի ենթակա հանցանք, չնայած ժամանակակից մուսուլման մտածողներ, ինչպիսին է Մոհամմադ Հաշիմ Քամալին, պնդում են, որ քանի որ Ղուրանը պատիժ չի սահմանում, պատժի որոշումը թողնված է դատական մարմիններին»^[156]:

Ղուրանում ինքնին «Աստված հաճախ հրահանգում է Մուհամմադին համբերատար լինել նրանց նկատմամբ, ովքեր վիրավորում են իրեն, և պատմական գրառումների համաձայն՝ Մեքքայում անցկացրած տարիներին նրանց դեմ որևէ գործողություն չի ձեռնարկվել»^[156]: Շատ մուսուլմաններ ասել են, որ իրենց հակածաղրանկարային դիրքորոշումը վիրավորական նկարների դեմ է, այլ ոչ թե նկարների ընդհանրապես: BBC-ի հաղորդմամբ՝ «Մուսուլմանների մեծամասնության համար վիրավորական է ծաղրանկարիչների երգիծական մտադրությունը և Մարգարեի կապը ահաբեկչության հետ»^[157]: Այս կապը նպաստել է ամբողջ աշխարհի մուսուլմանների շրջանում տարածված այն ընկալմանը, որ Արևմուտքում շատերը թշնամաբար են տրամադրված իսլամի և մուսուլմանների նկատմամբ^[158]:

Քաղաքական հարցեր

Ծաղրանկարների շուրջ ծագած վեճը դարձել է 2006 թվականի աշխարհի ամենաաղմկոտ իրադարձություններից մեկը^[159]: Այն մեծապես լուսաբանվել և մեկնաբանություններ է ստացել, որոնք հիմնականում կենտրոնանում էին Արևմուտքում ապրող մուսուլմանների իրավիճակի, արևմտյան և իսլամական աշխարհի միջև հարաբերությունների, ինչպես նաև խոսքի ազատության, աշխարհականության և ինքնագրաքննության հետ կապված խնդիրների վրա։

Մուսուլմանական փոքրամասնության իրավիճակը Դանիայում

2006 թվականին Դանիայում ապրում էր մոտ 350,000 ոչ արևմտյան ներգաղթյալ, որը կազմում էր երկրի բնակչության մոտ 7%-ը^[160]: Ըստ BBC տվյալներիայն^{[Ն 6]}՝ նրանցից մոտ 270,000-ը մուսուլման էին (բնակչության մոտ 5%-ը)^[161]: 1970-ականներին մուսուլմաններն աշխատանքի համար եկել էին Թուրքիայից, Պակիստանից, Մարոկկոյից և Հարավսլավիայից: 1980-ական և 1990-ական թվականներին եկած մուսուլմանների մեծ մասը փախստականներ և ապաստան խնդրողներ էին Իրանից, Իրաքից, Սոմալիից և Բոսնիայից^[161]: Արդյունքում, մուսուլմանները Դանիայում երկրորդ ամենամեծ կրոնական խումբն են լյութերականներից հետո^[162]:

Պիտեր Հերվիկն ասել է, որ ծաղրանկարների շուրջ վեճը պետք է դիտարկել 1990-ականներից ի վեր Դանիայում լրատվամիջոցների ավելի ու ավելի քաղաքականացված միջավայրի, Դանիայում իսլամի և մուսուլմանական փոքրամասնության ավելի ու ավելի բացասական լուսաբանման, իշխող քաղաքական կուսակցությունների կողմից մուսուլմանների դեմ ուղղված հռետորաբանության և կառավարության քաղաքականության համատեքստում, ինչպիսիք են ներգաղթի սահմանափակումները և 2002 թվականին Էթնիկ հավասարության խորհրդի լուծարումը^[163]: Հերվիկն ասել է, որ այս թեմաները հաճախ անտեսվում են հարցի միջազգային լուսաբանման մեջ, և որ դրանք սխալ են դարձնում այն եզրակացությունները, որ Jyllands-Posten-ը և Դանիայի կառավարությունը խոսքի ազատության շուրջ վեճի անմեղ զոհեր են եղել^[163]: Այս ֆոնի վրա դանիացի մուսուլմանները հատկապես վիրավորված էին ծաղրանկարներից, քանի որ դրանք ամրապնդում էին այն միտքը, որ դանիացիները բոլոր մուսուլմաններին պիտակավորում են որպես ահաբեկիչներ և չեն հարգում նրանց կրոնական համոզմունքները^[164]:

Բրիտանական «Radical Philosophy» ակադեմիական ամսագրի լրագրող Հեյկո Հենկելը գրել է.

«Մուհամմադի ծաղրանկարների» հավաքագրումն ու հրապարակումը պահպանողական «Յուլանդս-Փոստեն»-ի (Դանիայում հայտնի է նաև որպես «Յուլանդս-Պեստեն»՝ Յուտլանդի ժանտախտ) երկարատև և ուշադիր կազմակերպված արշավի մի մասն էր, որում այն աջակցեց վարչապետ Ֆոգ Ռասմուսենի կենտրոնամետ աջակողմյան «Վենստրե» կուսակցությանը՝ 2001 թվականին իշխանության գալու հաջող պայքարում: «Վենստրեի» քարոզարշավի կենտրոնական դերը, նեոլիբերալ տնտեսական օրակարգից բացի, խաղում էր դանիական հասարակությանը «ինտեգրվելուց» հրաժարվող օտարերկրացիների խնդիրը լուծելու խոստումը^[165]:

Կիկու Դեյը The Guardian-ում գրել է. «Մենք լիբերալ և հանդուրժող ժողովուրդ էինք մինչև 1990-ական թվականները, երբ հանկարծ արթնացանք և հայտնաբերեցինք, որ մեր պատմության մեջ առաջին անգամ մեզ հետ ապրում էր զգալի փոքրամասնություն։ Բազմամշակութային երկիր լինելու սարսափելի նորույթի հետ բախվելով՝ Դանիան քայլ արեց ոչ միայն դեպի աջ, այլև դեպի ծայրահեղ աջ»^[166]։

Պրոֆեսոր Անդերս Լինդե-Լաուրսենը գրել է, որ չնայած այս հակասությունը «պետք է ընկալվի որպես դանիական հասարակությունում իսլամաֆոբիայի աճող միտման արտահայտություն», սա Դանիայում ավանդապաշտների և արդիականության գործակալների միջև երկարատև և հատկապես խորը հակամարտության վերջին դրսևորումն է, և չպետք է դիտարկվի որպես դանիական հասարակության համար լուրջ շեղում^[167]։

Դանիացի մուսուլման քաղաքական գործիչ Նասեր Խադերն ասել է. «Մուսուլմանները Դանիայում ոչ ավել խտրականության են ենթարկվում, որքան Եվրոպայի այլ վայրերում… Ընդհանուր առմամբ, դանիացիները ձեզ ըմբռնումով են վերաբերվում: Նրանք ընդունում են մուսուլմաններին, եթե դուք հայտարարում եք, որ լոյալ եք այս հասարակությանը, ժողովրդավարորեն: Եթե դուք ասում եք, որ նրանցից մեկն եք, նրանք ձեզ կընդունեն: Եթե դուք վերապահումներ ունեք, նրանք անհանգստանալու տեղիք կունենան»^[105]: Նրա մտահոգությունը կենտրոնացած է եղել Դանիայի մուսուլմանական համայնքում «իսլամիզմի» կամ ֆունդամենտալիստական քաղաքական իսլամի ուժի վրա, որի դեմ նա փորձել է պայքարել, հատկապես վիճաբանությունից հետո՝ ստեղծելով ժողովրդավարական, չափավոր մուսուլմանների միավորում^[105]:

Արևմուտքի և մուսուլմանների միջև հարաբերություններ

Միջադեպը տեղի է ունեցել մուսուլմանական աշխարհի որոշ հատվածների և Արևմուտքի միջև անսովոր լարված հարաբերությունների ժամանակաշրջանում: Սա արդյունք էր մի քանի գործոնների համադրման՝ տասնամյակներ շարունակ Եվրոպա մուսուլմանների ներգաղթը, վերջին քաղաքական պայքարը, սեպտեմբերի 11-ի նման բռնի միջադեպերը, իսլամիստական ահաբեկչական հարձակումների շարքը և արևմտյան միջամտությունները մուսուլմանական երկրներում^[168]: Սակայն, ծաղրանկարները նաև որպես գործիք օգտագործվել են տարբեր քաղաքական շահագրգիռ կողմերի կողմից տեղական և միջազգային լայնածավալ իրավիճակներում, մուսուլմանական և այլ: Որոշ քննարկումներ ծավալվել են իսլամական փոքրամասնությունների և նրանց ավելի լայն հասարակությունների միջև հարաբերությունների, ինչպես նաև իրավական և բարոյական սահմանների շուրջ, որոնք մամուլը պետք է պահպանի այդ փոքրամասնության կամ որևէ կրոնական փոքրամասնության խմբի մասին մեկնաբանություններ անելիս:

Ծաղրանկարները որպես քաղաքական գործիք Արևմուտքում

Որոշ մեկնաբաններ ծաղրանկարների հրապարակումները համարում են մուսուլմաններին և իսլամը վատ լույսի ներքո ներկայացնելու միտումնավոր ջանքերի մի մաս, այդպիսով ազդելով Արևմուտքի հասարակական կարծիքի վրա՝ տարբեր քաղաքական նախագծերին նպաստելու համար^[169]: Լրագրող Էնդրյու Մյուլլերը գրել է. «Ես մտահոգված եմ, որ անհայտ սկանդինավյան թերթում որոշ անծանոթ ակնարկների նկատմամբ ծիծաղելի, անհամաչափ արձագանքը կարող է հաստատել, որ ... իսլամը և Արևմուտքը հիմնարար անհամատեղելի են»^[170]: Տարբեր խմբեր ծաղրանկարն օգտագործել են տարբեր քաղաքական նպատակներով^[165]:

«Մուսուլմանական ֆունդամենտալիզմի» քննադատությունը դարձել է եվրոպական ինքնությունների սահմանման անկյունաքարը: Բացի հակակոմունիզմը լայն «ժողովրդավարական կոնսենսուսի» համար միավորման կետի փոխարինումից (և այս փոփոխության մեջ այս կոնսենսուսը վերաձևավորելուց), իսլամական ֆունդամենտալիզմի քննադատությունը նաև դարձել է Եվրոպան որպես ազգից դուրս բարոյական համայնք պատկերացնելու միջոց: Այն դարձել է դրոշ, որի ներքո հասարակության ամենատարբեր շերտերը կարող են միավորվել «եվրոպական» արժեքների անվան տակ:

- Հեյկո Հենկել

Հատկանշական է, սակայն, որ քաղաքական ծաղրանկարները միայն իսլամին չեն ուղղված։ Կարող է քննարկվել ցանկացած թեմա, և շատ լրատվամիջոցներում հանդիպող քաղաքական ծաղրանկարների մշակույթը հաճախ սուր մեկնաբանություններ է տալիս ընթացիկ իրադարձությունների վերաբերյալ՝ պալատական ծաղրածուի նմանությամբ, որը կատակերգական ոճով մատնանշում է անհարմար կամ անհասկանալի ճշմարտությունները^[171]:

Իսլամիստների և Մերձավոր Արևելքի կառավարությունների շահարկումներ

Որոշ մեկնաբաններ կարծում էին, որ այս հակասությունն օգտագործվել է իսլամիստների կողմից, որոնք մրցում էին ազդեցության համար^[172] թե՛ Եվրոպայում^[173], թե՛ իսլամական աշխարհում^[174]։ Յուտե Կլաուսենը գրել է, որ մուսուլմանների արձագանքը ծաղրանկարների նկատմամբ ինքնաբուխ, հուզական արձագանք չէր, որը ծագել էր արևմտյան և իսլամական քաղաքակրթությունների բախումից։ «Ավելի շուտ այն կազմակերպվել էր նախ Դանիայում և Եգիպտոսում ընտրություններում շահագրգռված անձանց, իսկ ավելի ուշ՝ Պակիստանում, Լիբանանում, Լիբիայում և Նիգերիայում կառավարություններն անկայունացնել ցանկացող իսլամական ծայրահեղականների կողմից»^[175]։ Մերձավոր Արևելքի այլ ռեժիմներ մեղադրվել են հակասությունից օգտվելու և այն լրջացնելու մեջ՝ իրենց իսլամական հավատարմագրերը ցուցադրելու, իրենց ներքին իրավիճակից շեղելու՝ արտաքին թշնամի ստեղծելով^[176]^[177], և, ըստ The Wall Street Journal-ի, «[ծաղրանկարներն օգտագործելու] համար... որպես ցույց տալու միջոց, որ ազատության և ժողովրդավարության ընդլայնումը իրենց երկրներում անխուսափելիորեն կհանգեցնի իսլամի նսեմացմանը»^[178]։

Ի թիվս այլոց^[179], Իրանի գերագույն առաջնորդ այաթոլլա Ալի Խամենեին ծաղրանկարների շուրջ ծագած վեճի համար մեղադրել է սիոնիստական դավադրությանը^[180]։ Պաղեստինցի քրիստոնյա դիվանագետ Աֆիֆ Սաֆիեն, որն այն ժամանակ Պաղեստինի ազատագրման կազմակերպության դեսպանն էր Վաշինգտոնում, պնդել է, որ «Լիկուդ» («Կոնսոլիդացիա») կուսակցությունը հորինել է Մուհամմադի ծաղրանկարների տարածումն ամբողջ աշխարհում՝ Արևմուտքի և մուսուլմանական աշխարհի միջև բախում ստեղծելու նպատակով^[181]։

Ռասիզմ և անիրազեկություն

Ծաղրանկարների շուրջ ծագած վիճահարույց հարցերից մեկը դրանց ռասիստական լինելն էր^[182]։ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի (UNCHR) հատուկ զեկուցող «ռասիզմի, ռասայական խտրականության, քսենոֆոբիայի և դրանց հետ կապված անհանդուրժողականության ժամանակակից ձևերի վերաբերյալ» Դուդու Դիենը վիճահարույցի արմատը համարել է քսենոֆոբիան և ռասիզմը Եվրոպայում և մասամբ քննադատել է Դանիայի կառավարությանը ծաղրանկարների հրապարակումից հետո անգործության համար^{[Ն 7]}:

Այնուամենայնիվ, Աուրել Սարին հետագայում ասել է, որ հատուկ զեկուցողի մեկնաբանությունը սխալ է, և որ «ոչ իսլամական ավանդույթներին հակառակ Մարգարեին պատկերող պատկերներ պատվիրելու որոշումը, ոչ էլ առանձին ծաղրանկարների իրական բովանդակությունը չեն կարող համարվել ռասիստական՝ համապատասխան միջազգային մարդու իրավունքների փաստաթղթերի իմաստով», չնայած «ավելի վիճահարույց նկարներից մի քանիսը, այնուամենայնիվ, կարող են համարվել «անհիմն վիրավորական» մուսուլմանների կրոնական համոզմունքների համար՝ համաձայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կիրառելի նախադեպային իրավունքի»: Սա նշանակում է, որ դանիական իշխանությունները, հավանաբար, կարող էին արգելել նկարների տարածումը, եթե որոշեին դա անել^[184]:

Ռանդալ Հանսենն ասել է, որ ծաղրանկարները հստակ հակաիսլամական էին, բայց որ դա չպետք է շփոթել ռասիզմի հետ, քանի որ կրոնը գաղափարների համակարգ է, այլ ոչ թե ներքին ինքնություն^[182]: Թարիք Մոդուդն ասել է, որ ծաղրանկարները, ըստ էության, ռասիստական էին, քանի որ մուսուլմաններին գործնականում վերաբերվում են որպես իրենց կրոնի հիման վրա կազմված խումբ, և որ ծաղրանկարները նախատեսված էին ամբողջ իսլամը և բոլոր մուսուլմաններին բացասական ձևով ներկայացնելու համար, այլ ոչ թե միայն Մուհամմադին^[182]: Էրիկ Բլայխն ասել է, որ չնայած ծաղրանկարները իսլամը ներկայացնում էին պոտենցիալ ռասիստական ձևով, դրանք տատանվում էին վիրավորականից մինչև մուսուլմանամետ, ուստի նրանց որպես խումբ պիտակավորելը խնդրահարույց էր^[182]:

«Էկոնոմիստ»-ը նշել է, որ մուսուլմանները խտրականորեն չեն թիրախավորվել, քանի որ հաճախ տպագրվում են այլ կրոնների կամ դրանց առաջնորդների մասին անհաճո ծաղրանկարներ էլ^[185]: Նոամ Չոմսկիի համար ծաղրանկարները ոգեշնչված էին «արտահայտման ազատության քողի տակ սովորական ռասիզմի» ոգով, և որ դրանք պետք է դիտարկել Դանիայում ներգաղթյալների դեմ ուղղված Jyllands-Posten դանիական ամենօրյա տաբլոիդ թերթի օրակարգի համատեքստում^[186]:

2006 թվականի փետրվարի 26-ին ծաղրանկարիչ Կուրտ Վեստերգաարդը, որը նկարել էր 12-ից ամենավիճահարույցը` «ռումբը չալմայով» ծաղրանկարը, ասել է.

Կան [նկարի] մեկնաբանություններ, որոնք սխալ են։ Մուսուլմանների շրջանում ընդհանուր տպավորությունն այն է, որ այն վերաբերում է իսլամին որպես ամբողջության։ Այդպես չէ։ Այն վերաբերում է որոշակի ֆունդամենտալիստական ասպեկտների, որոնք, իհարկե, բոլորը չեն կիսում։ Սակայն ահաբեկիչների գործողությունների վառելիքը բխում է իսլամի մեկնաբանություններից... եթե կրոնի մասերը զարգանում են տոտալիտար և ագրեսիվ ուղղությամբ, ապա կարծում եմ, որ դուք պետք է բողոքեք։ Մենք դա արեցինք մյուս «իզմերի» ներքո^{[Ն 8]}:

- Կուրտ Վեստերգաարդ

Որոշ մուսուլմաններ ծաղրանկարները համարել են Դանիայում և Արևմուտքում իսլամի մասին կրթության պակասի նշան: Եգիպտացի քարոզիչ և հեռուստատեսային աստղ Ամր Խալեդը կոչ է արել իր հետևորդներին միջոցներ ձեռնարկել՝ շտկելու ենթադրյալ արևմտյան անտեղյակությունը՝ ասելով. «Մեր պարտականությունն է Աստծո մարգարեի առջև նրա ուղերձը հայտնի դարձնելը... Մի՛ ասեք, որ սա ուլեմայի (կրոնական գիտնականների) խնդիրն է. սա մեր բոլորի խնդիրն է»^[156]:

Մուհամմադի նման կրոնական խորհրդանիշի թիրախավորումը, որը միակ մարգարեն է, որը մուսուլմանները չեն կիսում հրեաների և քրիստոնյաների հետ, ընկալվեց որպես նվաստացումների և հարձակումների երկար ցանկի վերջին մասը. հավանաբար պատահական չէ, որ ավելի բռնի ցույցեր են անցկացվել այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Սիրիան, Իրանը և Լիբիան, որոնց հարաբերությունները Արևմուտքի հետ լարված են»^[156]:

- Անա Սոագե

Իսլամական աստվածաբան Յուսուֆ ալ-Քարդավին կոչ է արել մուսուլմաններին զայրույթի օր հայտարարել ծաղրանկարների դեմ: Նա աջակցել է ՄԱԿ-ի բանաձև ընդունելու կոչերին, որը «կտրականապես արգելում է մարգարեների հասցեին վիրավորանքները՝ Տիրոջ մարգարեներին և Նրա առաքյալներին, Նրա սուրբ գրքերին և կրոնական սրբավայրերին»: Նա նաև քննադատել է աշխարհի կառավարություններին այս հարցի շուրջ անգործության համար՝ ասելով. «Ձեր լռությունը նման հանցագործությունների նկատմամբ, որոնք վիրավորում են իսլամի մարգարեին և նրա մեծ ազգին, հենց դա է ծնում բռնություն, ծնում ահաբեկչություն և ստիպում ահաբեկիչներին ասել. «Մեր կառավարությունները ոչինչ չեն անում, և մենք պետք է ինքներս վրեժ լուծենք մեր մարգարեի համար։ Սա է, որ ստեղծում է ահաբեկչություն և ծնում բռնություն»^[188]։

Երկակի ստանդարտներ

«Asia Times»-ից Էհսան Ահարին որոշ եվրոպական երկրների մեղադրել է Հոլոքոստի ժխտումն արգելող օրենքներ ընդունելու մեջ, սակայն այս դեպքում պաշտպանել է խոսքի ազատության հայեցակարգը^[189]: Այլ գիտնականներ նույնպես քննադատել են այս պրակտիկան՝ այն որակելով որպես երկակի ստանդարտ^[190]^[191]: Հոլոքոստի կամ ցեղասպանության ժխտման դեմ օրենքներ գործել են Ավստրիայում, Գերմանիայում, Բելգիայում, Չեխիայում, Ֆրանսիայում, Իսրայելում, Լիտվայում, Լյուքսեմբուրգում, Լեհաստանում, Պորտուգալիայում և Ռումինիայում 2005 թվականին: Սակայն Դանիան նման օրենքներ չունի, և դեռևս գոյություն չունի և չկա ԵՄ-ում Հոլոքոստի ժխտման դեմ օրենք^[192]^[193]: Ռանդալ Հանսենն ասել է, որ Հոլոքոստի ժխտման դեմ օրենքները ուղղակիորեն համեմատելի չեն սոցիալական երգիծանքի սահմանափակումների հետ, ուստի դրանք չեն կարող համարվել երկակի ստանդարտ, եթե մեկը չի հավատում խոսքի ազատության բացարձակ իրավունքին, և որ նրանք, ովքեր հավատում են, անկասկած կդիմադրեն Հոլոքոստի ժխտման օրենքներին^[182]^:13: Չարլզ Կրաուտհամերը գրել է, որ այս դեպքում շատ ցուցարարների կրոնական զգայունության պահանջներում երկակի ստանդարտ կար, բայց ոչ մյուսներում: Նա հարցադրում է արել. «Այս «չափավորներից» որևէ մեկը երբևէ բողոքե՞լ է քրիստոնյաների և, առավել ևս, հրեաների մասին ամեն օր Մերձավոր Արևելքում հեռարձակվող անճաշակ ծաղրանկարների դեմ»^[194]։

Լիբերալ Արևմուտքի և իսլամի միջև փոխկապակցում

Ֆրենսիս Ֆուկույաման Slate առցանց ամսագրում գրել է, որ «չնայած սկսվելով եվրոպական լիբերալ հիմնարար արժեքները հաստատելու գովելի ցանկությամբ», այս վեճը Եվրոպայի մուսուլման ներգաղթյալ համայնքների և դրանց ավելի լայն բնակչության միջև մշակութային հակամարտության աստիճանի մտահոգիչ նշան էր և պաշտպանում էր իրավիճակին չափավոր և խելամիտ արձագանքը^[195]: Հելլե Ռիտկոնենը «Դանիական արտաքին քաղաքականության տարեգիրք 2007»-ում գրել է, որ ծաղրանկարի վեճի շուրջ բանավեճի մեծ մասը չափազանց պարզեցված էր՝ որպես կրոնի դեմ խոսքի ազատության պարզ հարց: Նա ասել է, որ իրական վեճն ավելի նրբերանգային էր՝ կենտրոնանալով բանավեճի տոնի և արևմտյան-իսլամական հարաբերությունների ավելի լայն համատեքստի վրա^[196]:

Քրիստոֆեր Հիթչենզը «Slate»-ում գրել է, որ Արևմուտքի, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգների պաշտոնական արձագանքը չափազանց մեղմ էր Դանիայի ցուցարարների և մուսուլմանական համայնքի նկատմամբ և բավարար չափով չէր աջակցում Դանիային և խոսքի ազատության իրավունքին^[197]:

Իշխանության մեջ ոչ ոք չի կարող հայտարարել ակնհայտն ու անհրաժեշտը՝ որ մենք դանիացիների կողքին ենք այս զրպարտության, շանտաժի և դիվերսիայի դեմ։ Փոխարենը, ողջ կարեկցանքն ու մտահոգությունը, ըստ երևույթին, պետք է ուղղվեն նրանց, ովքեր վառոդը վառեցին և ովքեր ուրախությունից գոռում ու ճչում են, երբ ժողովրդավարությունների դեսպանատները այրվում են դժբախտ, ճանճերով վխտացող բռնապետությունների մայրաքաղաքներում։ Եկեք համոզվենք, որ չենք վիրավորել վանդալների զգացմունքները։

Ուիլյամ Քրիստոլը նաև գրել է, որ արևմտյան առաջնորդների արձագանքը, բացառությամբ Դանիայի վարչապետի, չափազանց թույլ էր, և որ այս հարցը որպես պատրվակ օգտագործվել է «նրանց կողմից, ովքեր սպառնում են Մերձավոր Արևելքի ազատականացմանը և քաղաքակրթությանը նպաստելու մեր ջանքերից», որպեսզի նրանք հակահարված տան արմատական իսլամիստների և Մերձավոր Արևելքի բռնապետությունների վրա «հարձակմանը»^[198]։

Ֆլեմինգ Ռոուզն ասել է, որ չէր սպասում բռնի արձագանքի և խոսել է այն մասին, թե ինչ է ենթադրում միջադեպը Արևմուտքի և մուսուլմանական աշխարհի միջև հարաբերությունների մասին:

Ես խոսեցի [իսլամի պատմաբան] Բեռնարդ Լյուիսի հետ այս մասին, և նա ասաց, որ մեր գործի և Ռուշդիի գործի միջև մեծ տարբերությունն այն է, որ Ռուշդին մուսուլմանների կողմից ընկալվում է որպես հավատուրաց, մինչդեռ մեր դեպքում մուսուլմանները պնդում էին իսլամական օրենքը կիրառել ոչ մուսուլմանների գործողությունների նկատմամբ ոչ մուսուլման երկրներում: Այդ առումով, նա ասաց, որ սա մի տեսակ եզակի դեպք է, որը կարող է ցույց տալ, որ Եվրոպան ընկալվում է որպես մուսուլմանական և ոչ մուսուլմանական աշխարհի միջև ինչ-որ միջանկյալ պետություն:

- Ֆլեմինգ Ռոուզ

Խոսքի ազատություն, քաղաքական կոռեկտություն և ինքնագրաքննություն

Ծաղրանկարների շուրջ հիմնական վիճահարույց թեմաներից մեկը վերաբերում էր խոսքի ազատության սահմաններին^[199], թե որքանով այն պետք է լինի իրավական կամ էթիկական առումով սահմանափակված լինի և արդյոք ծաղրանկարները թերթում տպագրվելու համար համապատասխան տեղն էին: Ծաղրանկարները սկզբում տպագրվել են թերթի որոշ լրագրողների այն կարծիքին ի պատասխան, որ ինքնագրաքննությունը խնդիր է դառնում. հետագա արձագանքը ոչնչով չի ցրել այդ միտքը:

Երբ ես գրում էի ծաղրանկարների հրապարակմանը կից տեքստը, ես ասացի, որ այս գործողությունը վերաբերում է ինքնագրաքննությանը, այլ ոչ թե խոսքի ազատությանը: Խոսքի ազատությունը գրված է գրքերում. մենք ունենք օրենք, և ոչ ոք դեռևս չի մտածել այն վերաշարադրելու մասին: Սա փոխվեց, երբ հնչեցին մահվան սպառնալիքներ. խնդիրը դարձավ շարիաթի կողմից խոսքի ազատության հիմնարար իրավունքի նկատմամբ գերակշռելու հարցը:

- Ֆլեմինգ Ռոուզ

Ռոուզը նաև ընդգծել է, իր կարծիքով, քաղաքական կոռեկտության և ինքնագրաքննության միջև տարբերությունը, որը նա ավելի վտանգավոր էր համարում։

Այստեղ շատ կարևոր տարբերություն կա այն բանի միջև, ինչը դուք ընկալում եք որպես լավ վարքագիծ, և այն վախի միջև, որը խանգարում է ձեզ անել այն, ինչ ուզում եք անել... Դրա լավ օրինակ է նկարազարդողը, որը հրաժարվեց նկարազարդել Մուհամմեդի կյանքի մասին մանկական գիրքը: Նա երկու հարցազրույցում նշել է, որ պնդել է անանուն մնալ, քանի որ վախեցել է:

- Ֆլեմինգ Ռոուզ

Հիթչենզը գրել է, որ կարևոր է հաստատել «ոչ միայն իսլամը, այլև կրոնն ընդհանրապես քննադատելու իրավունքը»^[200]: Նա քննադատել է լրատվամիջոցներին, որոնք չեն տպագրել ծաղրանկարները՝ լուսաբանելով պատմությունը: Ռալֆ Դարենդորֆը գրել է, որ ծաղրանկարների նկատմամբ բռնի արձագանքը մի տեսակ հակա-լուսավորականություն է, որից պետք է պաշտպանվել^[201]: Սոնյա Միկիչը Die Tageszeitung-ում գրել է. «Ես հրաժարվում եմ վատ զգալ քրոնիկ վիրավորվածների համար: Ես հրաժարվում եմ քաղաքավարիորեն վիճել, թե ինչու պետք է հարգել խոսքի ազատությունը, բանականությունը և հումորը»: Նա ասել է, որ այդ բաները առողջ հասարակության մաս են կազմում, և որ խորը արմատացած զգացմունքներն ու համոզմունքները չպետք է բացառվեն մեկնաբանություններից, և որ վիրավորվածները ունեն դրանք անտեսելու հնարավորություն^[202]:

Վիլֆրիդ Լորիե համալսարանից Աշվանի Կ. Փիթուշը գրել է, որ լիբերալ ժողովրդավարության մեջ խոսքի ազատությունը բացարձակ չէ, և որ գրեթե բոլոր հասարակություններում դրա վրա դրվում են ողջամիտ սահմանափակումներ, ինչպիսիք են զրպարտությունը, վիրավորանքը և ատելության խոսքի մասին օրենքները՝ անհատներին «ավերիչ և ուղղակի վնասից» պաշտպանելու համար։ Նա ասել է, որ ողջամիտ է երկու ծաղրանկարը համարել ատելության խոսք, որոնք ուղղակիորեն խաթարում են մի խումբ մարդկանց (մուսուլմանների)՝ կազմելով բոլոր մուսուլմաններին ահաբեկչության և բարբարոսության հետ կապող հաստատված դիսկուրսի մի մասը^[203]:

[Ծաղրանկարները] ստեղծում են հակամարտության և սպառնալիքի սոցիալական միջավայր այն համայնքի համար, որն արդեն զգում է, որ իր կենսակերպը վտանգված է: Ես չեմ հասկանում, թե ինչպես են նման մարտավարությունները մարդկանց ներգրավում ավելի լայն հանրային և ժողովրդավարական ոլորտում, ինչպես պնդում է Ռոուզը: Դրանք հակառակ ազդեցությունն ունեն. մարգինալացվածները իրենց ավելի են մարգինալացնում և անզոր են զգում:

Ֆրանսիայում «Շառլի Էբդո» երգիծական ամսագիրը դատարանի առաջ է կանգնել ծաղրանկարները հրապարակելու համար. այն արդարացվել է ատելություն հրահրելու մեղադրանքներից^[114]: Կանադայում մարդու իրավունքների հանձնաժողովը հետաքննություն է անցկացրել «The Western Standard» ամսագրի դեմ, որը հրապարակել էր ծաղրանկարները, սակայն բավարար հիմքեր չի գտել հրատարակության դեմ մարդու իրավունքների դատարան դիմելու համար (ինչը չի ենթադրում քրեական մեղադրանքներ, այլ կիսադատական, պարտադիր գործընթաց է)^[204]: Լրագրողների նկատմամբ կառավարության այս հետաքննությունները խթանել են բանավեճը կառավարության դերի վերաբերյալ այն արտահայտությունների գրաքննության կամ քրեական հետապնդման գործում, որոնք նրանք համարում էին պոտենցիալ ատելություն առաջացնող^[205]^[206]:

Թիմ Քավանոն գրել է, որ միջադեպը բացահայտել է ատելության խոսքի մասին օրենքների վտանգը^[207]:

Այս հարցը գրեթե անկասկած կհանգեցնի Եվրոպայում «ատելության խոսքի» դեմ ուղղված տխուր օրենքների վերանայման, և եթե հաջողվի, կքննարկվի այն հարցը, թե արդյոք այս օրենքներն ավելի հավանական է, որ ոչնչացնեն հասարակական ներդաշնակությունը, քան խթանեն այն։

Տես նաև

Նշումներ

↑ 2005 թվականին Դանիայի վարչապետի հետ հանդիպման ժամանակ Էրդողանը ցանկանում էր մամուլի ասուլիս տալ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենի հետ միասին, սակայն Էրդողանը հրաժարվել է8 դա անել, քանի որ լսարանում էր նաև «Ռոջ Թի Վի» քրդական թերթի լրագրողը^[29]։ Էրդողանը հույս ուներ, որ Դանիան այժմ ավելի լուրջ կընդունի թուրքական պահանջները և կարգելի «Ռոջ Թի Վի»-ն։ Դանիան չի ենթարկվել և փոխարենը պաշտպանել է մամուլի ազատությունը Դանիայում^[30]։ Թուրքական իշխանությունները բազմիցս պաշտոնական բողոքներ են ներկայացրել Դանիայի ռադիոյի և հեռուստատեսության խորհրդին Roj TV-ի վերաբերյալ, սակայն բողոքներից ոչ մեկը չի բավարարվել խորհրդի կողմից, որը որոշել է, որ հեռուստաալիքը չի խախտել որևէ կանոն, որի նկատմամբ խորհուրդն ունի կարգավորման լիազորություններ^[31]։
↑ La Fete du Cochon կամ Խոզի փառատոն, որը սկսած 1975 թվականից ամեն տարի օգոստոսին անցկացվում է Ֆրանսիայի հարավ-արևմուտքում գտնվող Վերին Պիրենեյներ դեպարտամենտի Տրիե-սյուր-Բեզ քաղաքում։ Փառատոնը ներառում էր ցուցադրություններ, խոզերի մրցավազքեր, ուտելու և այլ մրցույթներ։ Ամենատարածված մրցույթը «Ֆրանսիայի խոզերի ճռռոցի առաջնություն» («Le Championnat de France du Cri de Cochon»)-ն է, որտեղ մասնակիցները պետք է ընդօրինակեին տարբեր տարիքի խոզերի արձակած ձայներ^[46]ը:
↑ Տարբեր միջադեպերից են 2006 թվականի գերմանական գնացքի ռմբակոծության դավադրությունը, 2008 թվականի Իսլամաբադում Դանիայի դեսպանատան ռմբակոծությունը, «Յորգենսեն» հյուրանոցի պայթյունը և 2010 թվականի Կոպենհագենի ահաբեկչական դավադրությունը^[101]^[102]:
↑ «Վկաները պատմել են, որ զինված անձինք ամսագրից կանչել են անձանց անունները։ Ֆրանսիական լրատվամիջոցները հաղորդում են, որ Շարբը՝ «Շառլի Էբդո»-ի ծաղրանկարիչը, որը 2013 թվականին գտնվում էր «Ալ-Քաիդայի» ամենահետախուզվող անձանց ցուցակում, ծանր վիրավորվել է»^[119]։
↑ «Իսլամը, ինչպես հուդայականությունն ու քրիստոնեությունը, խստիվ արգելում է կռապաշտությունը… հադիսները արգելում են ցանկացած կենդանի էակի պատկերներ։ Արդյունքում, այսօր շատ մուսուլմաններ պնդում են, որ Մարգարեի (և այլ մարգարեների, ինչպիսիք են Մովսեսը և Հիսուսը, տեսողական պատկերումը), լինի դա դրական, թե բացասական, չպետք է թույլատրվի։ Մուսուլմանները պատմության ընթացքում տարբեր ձևերով են վերաբերվել պատկերների արգելքներին»^[151]։
↑ Այլ աղբյուրներ ցույց են տալիս այս թվերի որոշակի տարբերություններ: Օրինակ՝ Դանիայի կրոնական ազատությունների վերաբերյալ 2010 թվականի զեկույցում նշվում է մոտ 200,000: Տես` Հաշվետվությունը՝ ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով հանձնակատարի կայքում
↑ «Քաղաքականապես և միջազգային հարաբերությունների բարոյականության տեսանկյունից, Դանիայի կառավարությունը, կրոնների, մասնավորապես՝ իսլամաֆոբիայի, բայց նաև հակասեմիտիզմի և քրիստոնեաֆոբիայի զրպարտության տագնապալի վերածննդի ֆոնին, չկարողացավ ցուցաբերել այն նվիրվածությունն ու զգոնությունը, որը սովորաբար ցուցաբերում է կրոնական անհանդուրժողականության և կրոնական ատելության հրահրման դեմ պայքարում և կրոնական ներդաշնակությունը խթանելու գործում»^[183]:
↑ Մուսուլմանների շրջանում տարածված կարծիքն այն է, որ խոսքը իսլամի մասին է որպես ամբողջություն։ Այդպես չէ։ Խոսքը որոշակի ֆունդամենտալիստական գծերի մասին է, որոնք, իհարկե, բոլորը չեն կիսում։ Սակայն ահաբեկիչների գործողությունների վառելիքը գալիս է իսլամի մեկնաբանություններից... բայց եթե կրոնի որոշ մասեր այլասերվում են դեպի տոտալիտար և ագրեսիվ ուղղություն, ապա կարծում եմ՝ դուք պետք է բողոքեք։ Մենք դա արեցինք մյուս իզմերի ներքո^[187]:

Ծանոթագրություններ

↑ Henkel, Heiko (Fall 2010). «Fundamentally Danish? The Muhammad Cartoon Crisis as Transitional Drama» (PDF). Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-knowledge. 2. VIII. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
↑ Jensen, Tim (2006). "The Muhammad Cartoon Crisis. The tip of an Iceberg." Japanese Religions. 31(2):173–85. ISSN 0448-8954.
↑ «Free speech at issue 10 years after Muhammad cartoons controversy». DW. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Reynolds, Paul (2006 թ․ փետրվարի 6). «A clash of rights and responsibilities». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 ^5,8 Hansen, John; Hundevadt, Kim (2006). Provoen og Profeten: Muhammed Krisen bag kulisserne [The Provo and the Prophet Muhammed: The crisis behind the scenes] (դանիերեն). Copenhagen: Jyllands-Postens Forlag. ISBN 978-87-7692-092-0.
↑ «Statistics | Cartoon Body Count». www.cartoonbodycount.com (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 3-ին.
↑ McGraw, Joel Warner and Peter. «10 Things You Didn't Know About the Original Muhammad Controversy». Wired (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 1059-1028. Արխիվացված օրիգինալից 2025 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.
↑ «Review: The Cartoons that Shook the World, by Jytte Klausen Cartoon logic». The Globe and Mail (կանադական անգլերեն). 2009 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.
↑ Hansen, Lene (2014 թ․ նոյեմբերի 6). «Visual Securitization : Taking Security Studies from the Word to the Image». Faculté des arts et des sciences (անգլերեն and ֆրանսերեն). University of Montreal. Արխիվացված օրիգինալից 2025 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.
↑ Bluitgen, Kåre (2006). Koranen og profeten Muhammeds liv [The KQur'an and the life of the Prophet Muhammad] (դանիերեն). Anonymous illustrator. Høst & Søn/Tøkk. էջ 268. ISBN 978-87-638-0049-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 18-ին.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 «Dyb angst for kritik af islam» [Profound anxiety about criticism of Islam]. Politiken (դանիերեն). 2005 թ․ սեպտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 19-ին.
↑ «Overfaldet efter Koran-læsning» [Attacked after Qur'an reading] (դանիերեն). TV 2. 2004 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Rose, Flemming (2006 թ․ փետրվարի 19). «Why I Published Those Cartoons». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ Politiken 12. Februar 2006 "Muhammedsag: Ikke ligefrem en genistreg"
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 ^15,7 Hervik, Peter (2012). «The Danish Muhammad Cartoon Conflict» (PDF). Current Themes in IMER Research. 13. ISSN 1652-4616. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
↑ Rose, Flemming (2005 թ․ սեպտեմբերի 29). «Muhammeds ansigt» [Muhammad's face]. Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ «Profetens ansigt: Ingen selvcensur blandt tegnere» [The prophet's face: No Self-Censorship among illustrators]. Politiken (դանիերեն). 2005 թ․ հոկտեմբերի 20. էջ Section 2, page 3.
↑ ^18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 ^18,7 Klausen, Jytte (2009). The Cartoons That Shook the World. Yale University Press. ISBN 978-0300155068. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 24-ին.
↑ Klausen, 2009. p. 17.
↑ Buch-Andersen, Thomas (2005 թ․ օգոստոսի 17). «Denmark targets extremist media». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Ordene på Louise Freverts hjemmeside» [The words from Louise Frevert's website] (դանիերեն). TV2. 2005 թ․ սեպտեմբերի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Mikkelsen blæser til ny kulturkamp» (դանիերեն). TV2. 2005 թ․ սեպտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Letter from 11 ambassadors» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
↑ «Official response to ambassadors from A.F.Rasmussen» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ Davidsen-Nielsen, Hans [in դանիերեն]; Surrugue, Stéphanie; Parker Astrup, Tanja; Emborg, Rasmus (2005 թ․ դեկտեմբերի 19). «Danske ambassadører leverer skarp kritik af Fogh» [Danish ambassadors deliver sharp criticism of Fogh]. Politiken (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
↑ Klausen, 2009. p. 186.
↑ ^27,0 ^27,1 Klausen, 2009. "The Diplomatic Protest against the Cartoons." pp. 63–83.
↑ ^28,0 ^28,1 Klausen, 2009. p. 67.
↑ Associate, Magnus Ag/CPJ Advocacy and Communications (2012 թ․ հունվարի 20). «Minority media rights, terrorism laws at issue in Roj TV case». Committee to Protect Journalists (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ Ataman, Ferda (2008 թ․ հուլիսի 11). «Roj TV und PKK: Der Kurdensender, der Schäubles Zorn erregte». Der Spiegel (գերմաներեն). ISSN 2195-1349. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ «Danish Radio and Television Board ruling» (PDF). www.bibliotekogmedier.dk. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ ^32,0 ^32,1 «Official Response by the Danish Government to the UN Special Rapporteurs» (PDF) (դանիերեն). Ministry of Foreign Affairs of Denmark. 2006 թ․ հունվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «§ 140 of the Danish criminal code» (դանիերեն). Juraportalen Themis. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ Gehlert, Jon Bøge (2012 թ․ հոկտեմբերի 5). «Blasfemi i Danmark» [Blasphemy in Denmark] (դանիերեն). Etik.dk. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 13-ին.
↑ ^35,0 ^35,1 Märcher Dalgas, Betina (2006 թ․ փետրվարի 16). «Den glemte paragraf» [The forgotten section]. DR.dk (դանիերեն). Danmarks Radio. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «§ 266b of the Danish criminal code» (դանիերեն). Juraportalen Themis. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ ^37,0 ^37,1 ^37,2 Fode, Henning (2006 թ․ մարտի 15). «Decision on Possible criminal proceedings in the case of Jyllands-Posten's Article "The Face of Muhammed"». Rigsadvokaten. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ ^38,0 ^38,1 ^38,2 ^38,3 Staff, Spiegel (2006 թ․ փետրվարի 1). «Alienated Danish Muslims Sought Help from Arabs». Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑ The dossier (PDF in arabic) Արխիվացված 3 Մարտ 2016 Wayback Machine (page visited on 7 January 2015).
↑ ^40,0 ^40,1 Thomsen, Per Bech (2006). Muhammed-krisen – Hvad skete der, hvad har vi lært?. Copenhagen: People's Press. էջեր 96–97. ISBN 978-87-7055-002-4.
↑ Sand, Thomas (2006 թ․ հունվարի 4). «Trossamfund angriber Muhammed-satire i Weekendavisen» [Trossamfund attacks Muhammad satire in Weekendavisen] (դանիերեն). DR.dk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑ Richard Dawkins, The God Delusion, 2006, page 46.
↑ «Sådan gik chatten – Bjerager og Akkari» [This is how the chat went – Bjerager and Akkari] (դանիերեն). TV2. 2006 թ․ մարտի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. See question asked by xaria and answered by Akkari
↑ Asser, Martin (2006 թ․ փետրվարի 9). «What the Muhammad cartoons portray». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ Pinholt, Kristoffer; Nørgaard Pedersen, Lars (2006 թ․ հունվարի 30). «Imam viste falske billeder». Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Duo hogs top prize in pig-squealing contest». NBC News (անգլերեն). 2005 թ․ օգոստոսի 15. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ Associated Press. "Duo hogs top prize in pig-squealing contest: Father-son team oinks way to victory in French cult competition " NBC News, 15 August 2005. Retrieved 31 January 2009.
↑ «Billede fra grisefestival i imamers mappe» [Picture from pig contest in imam's folder] (դանիերեն). DR.dk. 2006 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «A clash of rights and responsibilities» (բրիտանական անգլերեն). 2006 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ Klausen, 2009.
↑ ^51,0 ^51,1 Howden, Daniel; Hardaker, David; Castle, Stephen (2006 թ․ փետրվարի 10). «How a meeting of leaders in Mecca set off the cartoon wars around the world». The Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ «Muslims seek UN resolution over Danish prophet cartoons». Islam Online. 2006 թ․ հունվարի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Arson and Death Threats as Muhammad Caricature Controversy Escalates». Spiegel Online International. 2006 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 26-ին.
↑ «Embassies torched in cartoon fury». CNN. 2006 թ․ փետրվարի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 26-ին.
↑ Cohen, Patricia. «Danish Cartoon Controversy». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ ^56,0 ^56,1 Fisher, Ian (2006 թ․ փետրվարի 19). «Italian Quits Over Cartoons; 15 Die in Nigeria». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ «Muslims protest in Toronto, Montreal against controversial cartoons». CBC News. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ ^58,0 ^58,1 Shadid, Anthony; Sullivan, Kevin (2006 թ․ փետրվարի 16). «Anatomy of the Cartoon Protest Movement». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ «Australian Muslims stage demonstration over cartoons». Pravda.ru. 2006 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ Zwartz, Barney (2006 թ․ փետրվարի 6). «Cartoon rage spreads to New Zealand». The Age. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ Bilefsky, Dan (2006 թ․ փետրվարի 11). «Danish Cartoon Editor on Indefinite Leave». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ «Manifestations contre les caricatures en Europe» (ֆրանսերեն). TF1. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ «Iran and Syria 'incited violence'». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
↑ «Muslim cartoon fury claims lives». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
↑ «16 die in cartoon protests in Nigeria». CNN. 2006 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ Scott, Benjamin (2006 թ․ փետրվարի 8). «Rice: Iran, Syria Behind Cartoon Riots». CBS. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Hezbollah». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 6-ին.
↑ Heflik, Roman (2006 թ․ փետրվարի 2). «'It Was Worth It': Editor Reflects on Denmark's Cartoon Jihad». The Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ Browne, Anthony (2006 թ․ փետրվարի 4). «Danish cartoonists fear for their lives». The Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Hurst, Greg (2006 թ․ փետրվարի 15). «70,000 gather for violent Pakistan cartoons protest». The Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Danish Embassy rally attracts diverse group». The Washington Times. 2006 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ «Swedish foreign minister resigns over cartoons». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Libya suspends minister over riot». BBC News. 2006 թ․ մարտի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Court nod sought for case against Yaqoob». The Times of India. UCLA International Institute. 2006 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ «Police seeks permission to prosecute Haji Yaqub». dailybhaskar.com. 2011 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
↑ Aziz, Faisal (2008 թ․ փետրվարի 14). «Pakistani students torch Danish flag over cartoon». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Zand, Bernhard (2006 թ․ փետրվարի 10). «The Inciters and the Incited». Spiegel Online International. Translated from the German original by Christopher Sultan. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.
↑ «Al Qaeda tape urges boycotts over cartoons». ABC. 2006 թ․ մարտի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Allagui, Slim (2006 թ․ փետրվարի 20). «Danish business feels the pain of cartoon boycotts». Middle East Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Egypten til danske turister: Kom tilbage» [Egypt to Danish tourists: Come back]. Politiken (դանիերեն). 2006 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
↑ «Cartoons row hits Danish exports». BBC News. 2006 թ․ սեպտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
↑ Harding, Luke (2006 թ․ սեպտեմբերի 30). «How one of the biggest rows of modern times helped Danish exports to prosper». The Guardian. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Ammitzbøll, Pernille; Vidino, Lorenzo (Winter 2007). «After the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (1): 3–11. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
↑ Lund, Michael (2006 թ․ հունվարի 28). «Jyllands-Posten til Saudi-Arabien: Vi beklager» [Jyllands-Posten to Saudi Arabia: We apologize]. Politiken (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
↑ Ærede medborgere i den muslimske verden: Արխիվացված 23 Հուլիս 2011 Wayback Machine, Danish text from Jyllands-Posten of 30 January 2006. Now on website of Nordiskt Nätverk för Vuxnas Lärande. Retrieved 7 January 2010.
↑ Juste, Carsten (2006 թ․ փետրվարի 8). «Honourable Fellow Citizens of the Muslim World». Jyllands-Posten. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Danes Blame Imams for Satire Escalation, Survey Says (Update1)». Bloomberg. 2005 թ․ փետրվարի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Editors weigh free press, respect for religious views». National Post. 2006 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Bright, Arthur (2006 թ․ փետրվարի 6). «US, British media tread carefully in cartoon furor». The Christian Science Monitor. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Maykuth, Andrew (2006 թ․ փետրվարի 4). «A media dilemma: The rest of a story». The Philadelphia Inquirer. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Rytkonen, Helle (2007). «Drawing the Line: The Cartoons Controversy in Denmark and the US» (PDF). In Nanna Hvidt & Hans Mouritzen (ed.). Danish Foreign Policy Yearbook 2007. Danish Institute for International Studies. էջ 99. OCLC 473198795. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.
↑ «A censorship order in South Africa; attacks reported in Beirut Jailing of Jordanian editors for prophet cartoons draws alarm». Committee to Protect Journalists. 2006 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 10-ին.
↑ «OIC denounces cartoons violence». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
↑ «Writers issue cartoon row warning». BBC News. 2006 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
↑ Reimann, Anna (2008 թ․ փետրվարի 12). «Interview with Jyllands-Posten Editor: 'I Don't Fear for My Life'». Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ Gebauer, Matthias; Musharbash, Yassin (2006 թ․ մայիսի 5). «Selbstmord nach versuchtem Angriff auf Chefredakteur der "Welt"». Der Spiegel (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
↑ «Yale Criticized for Nixing Muslim Cartoons in Book». USA Today. AP. 2009 թ․ սեպտեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Brix, Knud (2008 թ․ հոկտեմբերի 20). «Taleban truer Danmark» [Taliban threatens Denmark]. Ekstra Bladet (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Danish Muhammad cartoon reprinted». BBC News. 2008 թ․ փետրվարի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Danish police shoot intruder at cartoonist's home». BBC News. 2010 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 1-ին.
↑ «Denmark cartoon trial: Kurt Westergaard attacker jailed». BBC News. 2011 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ Wienberg, Christian (2010 թ․ դեկտեմբերի 29). «Police Arrest 'Militant Islamists' Planning Attack in Denmark». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.
↑ Bye Skille, Øyvind; Døvik, Olav (2013 թ․ մայիսի 5). «Nederlag for terrorplanleggere i Høyesterett» (նորվեգերեն). NRK. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Sweeney, Annie (2013 թ․ հունվարի 17). «Former Chicago businessman gets 14 years in terror case». Chicago Tribune. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 2-ին.
↑ ^105,0 ^105,1 ^105,2 Pipes, Daniel (Fall 2007). «Naser Khader and Flemming Rose: Reflections on the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (4): 59–66. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
↑ Cohen, Patricia (2009 թ․ օգոստոսի 12). «Yale Press Bans Images of Muhammad in New Book». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
↑ «Danish Cartoons Illustrated in New Book of Images of Muhammad – Just as FBI Arrests Two for Conspiring to Kill the Cartoons' Publisher» (Press release). Voltaire Press. 2009 թ․ նոյեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Gray, Melissa (2010 թ․ սեպտեմբերի 30). «New book reprints controversial Muhammad cartoons». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
↑ Cavna, Michael (2014 թ․ նոյեմբերի 14). «New 'Tyranny of Silence' book: Danish 'Cartoon Crisis' editor weighs what he'd change – and what he would not». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 28-ին.
↑ Deland, Mats; Minkenberg, Michael; Mays, Christin (2014). In the Tracks of Breivik: Far Right Networks in Northern and Eastern Europe. LIT Verlag Münster. էջ 62. ISBN 9783643905420.
↑ Titley, Gavan; Freedman, Des; Khiabany, Gholam; Mondon, Aurélien (2017). After Charlie Hebdo: Terror, Racism and Free Speech. Bloomsbury. էջ 24. ISBN 9781783609406.
↑ «Islamisk trossamfund fortryder omstridt rundrejse» [Islamic faith community regrets controversial tour]. Jyllands-Posten (դանիերեն). 2013 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 2-ին.
↑ «Ahmad Akkari, Danish Muslim: I was wrong to damn Muhammad cartoons». The Guardian. 2013 թ․ օգոստոսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.
↑ ^114,0 ^114,1 Leveque, Thierry (2007 թ․ մարտի 22). «French court clears weekly in Mohammad cartoon row». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.
↑ Stefan Simons (2012 թ․ սեպտեմբերի 20). «'Charlie Hebdo' Editor in Chief: 'A Drawing Has Never Killed Anyone'». Der Spiegel. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ Anaëlle Grondin (7 January 2015) «Charlie Hebdo»: Charb, le directeur de la publication du journal satirique, a été assassiné (fr) 20 Minutes.
↑ Trois «Charlie» sous protection policière Արխիվացված 19 Հունվար 2015 Wayback Machine (fr) Libération. 3 November 2011.
↑ Dashiell Bennet (2013 թ․ մարտի 1). «Look Who's on Al Qaeda's Most-Wanted List». The Wire. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 8-ին.
↑ Conal Urquhart. «Paris Police Say 12 Dead After Shooting at Charlie Hebdo». Time (magazine). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ Victoria Ward (2015 թ․ հունվարի 7). «Murdered Charlie Hebdo cartoonist was on al Qaeda wanted list». The Telegraph. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ «French satirical paper Charlie Hebdo attacked in Paris». BBC News. 2011 թ․ նոյեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ Lucy Cormack (2015 թ․ հունվարի 8). «Charlie Hebdo editor Stephane Charbonnier crossed off chilling al-Qaeda hitlist». The Age. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ «Les deux hommes criaient 'Allah akbar' en tirant». L'essentiel Online. 2015 թ․ հունվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ Kim Willsher et al (7 January 2015) Paris terror attack: huge manhunt under way after gunmen kill 12 Արխիվացված 7 Մարտ 2017 Wayback Machine The Guardian
↑ Willsher, Kim (2015 թ․ հունվարի 7). «Satirical French magazine Charlie Hebdo attacked by gunmen». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ Sillesen, Lene Bech (2015 թ․ հունվարի 8). «Why a Danish newspaper won't publish the Charlie Hebdo cartoons». Columbia Journalism Review. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.
↑ «Прокурор Парижа сообщил об 11 пострадавших в результате теракта». РИА Новости (ռուսերեն). 20150107T2042+0300Z. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ Jayasinghe, Anita May. «The Constitutional Act of Denmark». Folketinget. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
↑ Helles, Rasmus; Søndergaard, Henrik; Toft, Ida (2011). Case Study Report: Does media policy promote media freedom and independence? The case of Denmark. Mediadem. էջ 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
↑ «Chechen rebels seek talks with Moscow». BBC News. 2002 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Roj TV on the agenda during Turkish PM's visit». The Copenhagen Post. 2013 թ․ մարտի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 8-ին.
↑ «Press Freedom Index 2005». Reporters Without Borders. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին.
↑ Larsen, Mette (2021 թ․ ապրիլի 20). «The Nordic Region tops World Press Freedom Index, Asia falls behind». Scandasia.
↑ See Law Proclamation no. 909 of the 27th of September 2005 § 140 which was in force at the time the drawings were published.
↑ «Danes overwhelmingly support their own blasphemy law». The Copenhagen Post. 2012 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
↑ Law no. 675 of the 8th of August 2017 § 1
↑ Vestergaard, Jørn, ed. (2018). Forbrydelser og andre strafbare forhold [Crimes and other punishable matters] (3rd ed.). Copenhagen: Gjellerup. էջ 84. ISBN 9788713050833. OCLC 1047702689.
↑ Snyder, Ann (2012 թ․ ապրիլի 21). «Danish Supreme Court Acquits Hedegaard». The Legal Project. Middle East Forum. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին.
↑ Helles, Søndergaard & Toft 2011. p. 12
↑ Helles, Søndergaard & Toft 2011. p. 45
↑ ^141,0 ^141,1 Reynolds, Paul. «Cartoons: Divisions and inconsistencies». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
↑ «Drawing from Jyllands-Posten». Filtrat.dk. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ ^143,0 ^143,1 Fouché, Gwladys (2006 թ․ փետրվարի 6). «Danish paper rejected Jesus cartoons». The Guardian. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Zieler, Resurrection». Zieler.dk. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Mcnern, Ethan (2006 թ․ փետրվարի 9). «Danish paper refuses Holocaust cartoons, The Scotsman, 9 February 2006». The Scotsman. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Paper reprints Holocaust cartoons». BBC News. 2006 թ․ սեպտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
↑ «Holocaust-konkurrence flopper» [Holocaust contest flops]. Jyllands-Posten (դանիերեն). 2006 թ․ սեպտեմբերի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ «Iran varsler endnu flere Holocaust-konkurrencer». Jyllands-Posten (դանիերեն). 2006 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
↑ Ammitzbøll, Pernille; Vidino, Lorenzo (Winter 2007). «After the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (1): 3–11. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
↑ Hervik, Peter (2012). «The Danish Muhammad Cartoon Conflict» (PDF). Current Themes in IMER Research. 13. ISSN 1652-4616. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
↑ Esposito, John L. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam. Oxford University Press. էջեր 14–15. ISBN 978-0-19-979413-3. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 6-ին.
↑ Klausen 2009. p. 139–140.
↑ Brown, Jonathan (2011). Muhammad: A Very Short Introduction. Oxford University Press. էջ 105. ISBN 978-0-19-151027-4. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 2-ին.
↑ Burckhardt, Titus (2007). «The Question of Images». In Vincent J. Cornell (ed.). Voices of Islam. Praeger Publishers. էջ 29. ISBN 978-0-275-98732-9.
↑ L. Esposito, John (2011). «Faith». What Everyone Needs to Know About Islam: Second Edition. New York: Oxford University Press. էջեր 15, 54–55. ISBN 978-0-19-979413-3.
↑ ^156,0 ^156,1 ^156,2 ^156,3 Soage, Ana Belen (2006). «The Danish Caricatures Seen from the Arab World». Totalitarian Movements and Political Religions. 3. 7 (3): 363–369. doi:10.1080/14690760600819523. ISSN 1469-0764.
↑ Abdelhadi, Magdi (2006 թ․ փետրվարի 4). «Cartoon row highlights deep divisions». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Q&A: Depicting the Prophet Muhammad». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «The stories that mattered to you». BBC News. 2006 թ․ դեկտեմբերի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 16-ին.
↑ Hervik 2011, p. 22
↑ ^161,0 ^161,1 «Muslims in Europe: Country guide». BBC News. 2005 թ․ դեկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
↑ «2010 Report on International Religious Freedom – Denmark». United States Department of State. 2010 թ․ նոյեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
↑ ^163,0 ^163,1 Hervik, Peter (2011). The Annoying Difference: The Emergence of Danish Neonationalism, Neoracism, and Populism in the Post-1989 World. Berghahn Books. ISBN 978-0-85745-100-2.
↑ Müller, Marion G.; Özcan, Esra (2007 թ․ ապրիլ). «The Political Iconography of Muhammad Cartoons: Understanding Cultural Conflict and Political Action». PS: Political Science and Politics. 2. 40 (2). 290. doi:10.1017/S104909650707045X. S2CID 154279278.
↑ ^165,0 ^165,1 Henkel, Heiko (May–June 2006). «'The journalists of Jyllands-Posten are a bunch of reactionary provocateurs' The Danish cartoon controversy and the self-image of Europe». Radical Philosophy (137): 2–7. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ Day, Kiku (2006 թ․ փետրվարի 15). «Denmark's new values». The Guardian. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ Linde-Laursen, Anders (2007 թ․ դեկտեմբեր). «Is something rotten in the state of Denmark? The Muhammad cartoons and Danish political culture». Contemporary Islam. 1 (3): 265–274. doi:10.1007/s11562-007-0022-y. S2CID 144105560.
↑ Cowell, Alan (2006 թ․ փետրվարի 8). «West Beginning to See Islamic Protests as Sign of Deep Gulf». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.
↑ Dabashi, Hamid (2006 թ․ մարտի 23). «Islam and globanalisation». Al-Ahram. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Cited in Dawkins, Richard (2008). The God Delusion. Mariner Books. էջ 26. ISBN 978-0-618-91824-9.
↑ García, Zazil Reyes (2019). «Political Cartoons». Oxford Research Encyclopedia of Communication. doi:10.1093/acrefore/9780190228613.013.213. ISBN 978-0-19-022861-3.
↑ Guitta, Olivier (2006 թ․ փետրվարի 20). «The Cartoon Jihad-The Muslim Brotherhood's project for dominating the West». Weekly Standard. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Van Doorn-Harder, Nelly (2006 թ․ փետրվարի 23). «Behind the cartoon war: radical clerics competing for followers». The Christian Science Monitor. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ Saleh Ambah, Faiza (2006 թ․ մարտի 23). «Islamic Activism Sweeps Saudi Arabia». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Klausen, Jytte (2009). The Cartoons That Shook the World. Yale University Press. ISBN 978-0-300-12472-9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
↑ Oxford Analytica (2006 թ․ փետրվարի 8). «Cartoons Tap into Deep-Seated Grievances». Forbes. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Witte, Griff (2006 թ․ փետրվարի 9). «Opportunists Make Use of Cartoon Protests». The Washington Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ «Clash of Civilization». The Wall Street Journal. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Qatari University Lecturer Ali Muhi Al-din Al-Qardaghi: Muhammad Cartoon Is a Jewish Attempt to Divert European Hatred from Jews to Muslims». Al-Jazeera/MemriTV. 2006 թ․ մարտի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ «Cartoons 'part of Zionist plot'». The Guardian. 2006 թ․ փետրվարի 7. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ Benhorin, Yitzhak (2006 թ․ փետրվարի 13). «PA: Likud behind Muhammad cartoons». Y Net News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ ^182,0 ^182,1 ^182,2 ^182,3 ^182,4 Modood, Tariq; Hansen, Randall; Bleich, Erik; O'Leary, Brendan; Carens, Joseph H. (2006). «The Danish Cartoon Affair: Free Speech, Racism, Islamism, and Integration» (PDF). International Migration. 44 (5). The Liberal Dilemma: Integration or Vilification?. CiteSeerX 10.1.1.869.1234. doi:10.1111/j.1468-2435.2006.00386.x. ISSN 0020-7985. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 9-ին.
↑ Diène, Doudou (2006 թ․ փետրվարի 13). «Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance on the situation of Muslim and Arab peoples in various parts of the world (E/CN.4/2006/17)». UNCHR. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ Sari, Aurel (2006). «The Danish Cartoons Row: Re-Drawing the Limits of the Right to Freedom of Expression?». Finnish Yearbook of International Law. 16: 365–398. SSRN 1317702.
↑ «The limits to free speech – Cartoon wars». The Economist. 2006 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 20-ին.
↑ A View from the West —Noam Chomsky interviewed by Torgeir Norling (Report). Noam Chomky official website. 2006 թ․ հունիս. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 2-ին.
↑ Brinch, Jannik (2006 թ․ փետրվարի 26). «Bombens Ophavsmand». Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ «Special Dispatch No.1089: Sheikh Al-Qaradhawi Responds to Cartoons of Prophet Muhammad: Whoever is Angered and Does Not Rage in Anger is a Jackass – We are Not a Nation of Jackasses». Jihad & Terrorism Studies Project. MEMRI. 2006 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
↑ Ahrari, Ehsan (2006 թ․ փետրվարի 4). «Cartoons and the clash of 'freedoms'». Asia Times Online. Asia Times Online Ltd. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
↑ Singer, Peter. "Free speech, Muhammad, and the holocaust." (2006).
↑ Bazyler, Michael J. "Holocaust denial laws and other legislation criminalizing promotion of Nazism." a lecture at Yad Vashem. http://www1.yadvashem.org/yv/en/holocaust/insights/pdf/bazyler.pdf (2006).
↑ «EU agrees new racial hatred law». BBC News. 2007 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. «The agreement makes it an offence to condone or grossly trivialise crimes of genocide – but only if the effect is incitement to violence or hatred.»
↑ Bilefsky, Dan (2007 թ․ ապրիլի 19). «EU adopts measure outlawing Holocaust denial». The International Herald Tribune. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ Krauthammer, Charles (2006 թ․ փետրվարի 10). «Curse of the Moderates». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.
↑ Fukuyama, Francis (2006 թ․ փետրվարի 27). «Europe vs. Radical Islam». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
↑ Rytkonen 2007, 106.
↑ Hitchens, Christopher (2006 թ․ փետրվարի 21). «Stand up for Denmark!». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
↑ Kristol, William (2006 թ․ փետրվարի 20). «Oh, the Anguish! The cartoon jihad is phony». The Weekly Standard. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
↑ Mohammed Saif-Alden Wattad, "Islam, Terrorism and Modern Liberal Societies", NUJS Law Review, 2010
↑ Hitchens, Christopher (2012 թ․ փետրվարի 4). «Cartoon Debate: The Case for Mocking Religion». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
↑ Dahrendorf, Ralf (2006 թ․ հոկտեմբերի 13). «A world without taboos: Is modern society as enlightened as its champions like to believe? (Today's Counter-Enlightenment)». Project Syndicate. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 3-ին – via The Guardian.
↑ Mikich, Sonia (2006 թ․ փետրվարի 6). «What next, bearded one? [de:Was nun, ferner Bärtiger?]». Die Tageszeitung. Translation on Signandsight.com by Naomi Buck. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
↑ Peetush, Ashwani K. (2009 թ․ մայիս). «Caricaturizing Freedom: Islam, Offence, and The Danish Cartoon Controversy». Studies in South Asian Film and Media. 1 (1): 173–188. doi:10.1386/safm.1.1.173_1.
↑ «Danish cartoon complaint rejected». National Post. 2008 թ․ օգոստոսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.
↑ Kahn, Robert (2010). «Tragedy, Farce or Legal Mobilization? The Danish Cartoons in Court in France and Canada». U of St. Thomas Legal Studies Research Paper No. 10-21. doi:10.2139/ssrn.1666980. SSRN 1666980.
↑ Moon, Richard (2010). «The Attack on Human Rights Commissions and the Corruption of Public Discourse» (PDF). Saskatchewan Law Review. 93. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2024 թ․ հուլիսի 27-ին.
↑ Cavanaugh, Tim (2006 թ․ փետրվարի 13). «The Mountain Comes to Muhammad». Reason. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.

Գրականություն

Dworkin, Ronald (2006 թ․ մարտի 23). «The Right to Ridicule». The New York Review of Books. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
Hansen, John; Hundevadt, Kim (2006). Provoen og Profeten: Muhammed krisen bag kulisserne [The Provocateur and the Prophet: Behind the Scenes of the Muhammad Crisis] (դանիերեն). Copenhagen: Jyllands-Postens Forlag. ISBN 978-87-7692-092-0.
Hervik, Peter (2012). «The Danish Muhammad Cartoon Conflict» (PDF). Current Themes in IMER Research. 13. ISSN 1652-4616.
Klausen, Jytte (2009). The Cartoons That Shook the World. Yale University Press. ISBN 978-0-300-12472-9.
Modood, Tariq; Hansen, Randall; Bleich, Erik; O'Leary, Brendan; Carens, Joseph H. (2006). «The Danish Cartoon Affair: Free Speech, Racism, Islamism, and Integration» (PDF). International Migration. 44 (5): 3. CiteSeerX 10.1.1.869.1234. doi:10.1111/j.1468-2435.2006.00386.x. ISSN 0020-7985. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 9-ին.
Nohrstedt, Stig A. (2013). «Mediatization as an Echo-Chamber for Xenophobic Discourses in the Threat Society: The Muhammad Cartoons in Denmark and Sweden». Right-Wing Populism in Europe: Politics and Discourse. London/New York: Bloomsbury. էջեր 309–320. ISBN 978-1-78093-343-6.
Plate, Brent (2006). Blasphemy: Art that Offends. London: Black Dog Publishing. ISBN 978-1-904772-53-8.
Rose, Flemming (2010). The Tyranny of Silence. Copenhagen: JP/Politikens Forlaghus.
Saloom, Rachel (Fall 2006). «You Dropped a Bomb on Me, Denmark--A Legal Examination of the Cartoon Controversy and Response as It Relates to the Prophet Muhammad and Islamic Law» (PDF). Rutgers Journal of Law and Religion. 8 (3). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 27-ին.
Soage, Ana Belen (2006 թ․ սեպտեմբեր). «The Danish Caricatures Seen from the Arab World». Totalitarian Movements and Political Religions. 7 (3): 363–369. doi:10.1080/14690760600819523.

Արտաքին հղումներ

Տեսանյութեր

Protesters Burn European Embassies, Consulates, Churches in Damascus and Beirut 4–5 February 2006 (5 mins)
BBC HARDtalk: Ahmad Abu Laban and Fleming Rose, 8 February 2006
Bloody Cartoons. [Կարստեն Կյերի 2007 թվականի հոկտեմբերին նկարահանված վավերագրական ֆիլմ երգիծական նկարների մասին, որը ներառում է գլխավոր հերոսների հետ բազմաթիվ հարցազրույցներ] (46 րոպե)

Պատկերներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մուհամմադի ծաղրանկարների ճգնաժամ» հոդվածին։

[32] 2005 թվականին Դանիայի վարչապետի հետ հանդիպման ժամանակ Էրդողանը ցանկանում էր մամուլի ասուլիս տալ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենի հետ միասին, սակայն Էրդողանը հրաժարվել է8 դա անել, քանի որ լսարանում էր նաև «Ռոջ Թի Վի» քրդական թերթի լրագրողը^[29]։ Էրդողանը հույս ուներ, որ Դանիան այժմ ավելի լուրջ կընդունի թուրքական պահանջները և կարգելի «Ռոջ Թի Վի»-ն։ Դանիան չի ենթարկվել և փոխարենը պաշտպանել է մամուլի ազատությունը Դանիայում^[30]։ Թուրքական իշխանությունները բազմիցս պաշտոնական բողոքներ են ներկայացրել Դանիայի ռադիոյի և հեռուստատեսության խորհրդին Roj TV-ի վերաբերյալ, սակայն բողոքներից ոչ մեկը չի բավարարվել խորհրդի կողմից, որը որոշել է, որ հեռուստաալիքը չի խախտել որևէ կանոն, որի նկատմամբ խորհուրդն ունի կարգավորման լիազորություններ^[31]։

[48] La Fete du Cochon կամ Խոզի փառատոն, որը սկսած 1975 թվականից ամեն տարի օգոստոսին անցկացվում է Ֆրանսիայի հարավ-արևմուտքում գտնվող Վերին Պիրենեյներ դեպարտամենտի Տրիե-սյուր-Բեզ քաղաքում։ Փառատոնը ներառում էր ցուցադրություններ, խոզերի մրցավազքեր, ուտելու և այլ մրցույթներ։ Ամենատարածված մրցույթը «Ֆրանսիայի խոզերի ճռռոցի առաջնություն» («Le Championnat de France du Cri de Cochon»)-ն է, որտեղ մասնակիցները պետք է ընդօրինակեին տարբեր տարիքի խոզերի արձակած ձայներ^[46]ը:

[105] Տարբեր միջադեպերից են 2006 թվականի գերմանական գնացքի ռմբակոծության դավադրությունը, 2008 թվականի Իսլամաբադում Դանիայի դեսպանատան ռմբակոծությունը, «Յորգենսեն» հյուրանոցի պայթյունը և 2010 թվականի Կոպենհագենի ահաբեկչական դավադրությունը^[101]^[102]:

[123] «Վկաները պատմել են, որ զինված անձինք ամսագրից կանչել են անձանց անունները։ Ֆրանսիական լրատվամիջոցները հաղորդում են, որ Շարբը՝ «Շառլի Էբդո»-ի ծաղրանկարիչը, որը 2013 թվականին գտնվում էր «Ալ-Քաիդայի» ամենահետախուզվող անձանց ցուցակում, ծանր վիրավորվել է»^[119]։

[156] «Իսլամը, ինչպես հուդայականությունն ու քրիստոնեությունը, խստիվ արգելում է կռապաշտությունը… հադիսները արգելում են ցանկացած կենդանի էակի պատկերներ։ Արդյունքում, այսօր շատ մուսուլմաններ պնդում են, որ Մարգարեի (և այլ մարգարեների, ինչպիսիք են Մովսեսը և Հիսուսը, տեսողական պատկերումը), լինի դա դրական, թե բացասական, չպետք է թույլատրվի։ Մուսուլմանները պատմության ընթացքում տարբեր ձևերով են վերաբերվել պատկերների արգելքներին»^[151]։

[166] Այլ աղբյուրներ ցույց են տալիս այս թվերի որոշակի տարբերություններ: Օրինակ՝ Դանիայի կրոնական ազատությունների վերաբերյալ 2010 թվականի զեկույցում նշվում է մոտ 200,000: Տես` Հաշվետվությունը՝ ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով հանձնակատարի կայքում

[190] «Քաղաքականապես և միջազգային հարաբերությունների բարոյականության տեսանկյունից, Դանիայի կառավարությունը, կրոնների, մասնավորապես՝ իսլամաֆոբիայի, բայց նաև հակասեմիտիզմի և քրիստոնեաֆոբիայի զրպարտության տագնապալի վերածննդի ֆոնին, չկարողացավ ցուցաբերել այն նվիրվածությունն ու զգոնությունը, որը սովորաբար ցուցաբերում է կրոնական անհանդուրժողականության և կրոնական ատելության հրահրման դեմ պայքարում և կրոնական ներդաշնակությունը խթանելու գործում»^[183]:

[195] Մուսուլմանների շրջանում տարածված կարծիքն այն է, որ խոսքը իսլամի մասին է որպես ամբողջություն։ Այդպես չէ։ Խոսքը որոշակի ֆունդամենտալիստական գծերի մասին է, որոնք, իհարկե, բոլորը չեն կիսում։ Սակայն ահաբեկիչների գործողությունների վառելիքը գալիս է իսլամի մեկնաբանություններից... բայց եթե կրոնի որոշ մասեր այլասերվում են դեպի տոտալիտար և ագրեսիվ ուղղություն, ապա կարծում եմ՝ դուք պետք է բողոքեք։ Մենք դա արեցինք մյուս իզմերի ներքո^[187]:

[1] Henkel, Heiko (Fall 2010). «Fundamentally Danish? The Muhammad Cartoon Crisis as Transitional Drama» (PDF). Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-knowledge. 2. VIII. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.

[2] Jensen, Tim (2006). "The Muhammad Cartoon Crisis. The tip of an Iceberg." Japanese Religions. 31(2):173–85. ISSN 0448-8954.

[DW_article_-_free_speech_and_Muhammad_cartoons-3] «Free speech at issue 10 years after Muhammad cartoons controversy». DW. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[responsibilities-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Reynolds, Paul (2006 թ․ փետրվարի 6). «A clash of rights and responsibilities». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[hansen&hundevadt-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 ^5,7 ^5,8 Hansen, John; Hundevadt, Kim (2006). Provoen og Profeten: Muhammed Krisen bag kulisserne [The Provo and the Prophet Muhammed: The crisis behind the scenes] (դանիերեն). Copenhagen: Jyllands-Postens Forlag. ISBN 978-87-7692-092-0.

[6] «Statistics | Cartoon Body Count». www.cartoonbodycount.com (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 3-ին.

[7] McGraw, Joel Warner and Peter. «10 Things You Didn't Know About the Original Muhammad Controversy». Wired (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 1059-1028. Արխիվացված օրիգինալից 2025 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.

[8] «Review: The Cartoons that Shook the World, by Jytte Klausen Cartoon logic». The Globe and Mail (կանադական անգլերեն). 2009 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.

[9] Hansen, Lene (2014 թ․ նոյեմբերի 6). «Visual Securitization : Taking Security Studies from the Word to the Image». Faculté des arts et des sciences (անգլերեն and ֆրանսերեն). University of Montreal. Արխիվացված օրիգինալից 2025 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 3-ին.

[10] Bluitgen, Kåre (2006). Koranen og profeten Muhammeds liv [The KQur'an and the life of the Prophet Muhammad] (դանիերեն). Anonymous illustrator. Høst & Søn/Tøkk. էջ 268. ISBN 978-87-638-0049-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 18-ին.

[dybangst-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 «Dyb angst for kritik af islam» [Profound anxiety about criticism of Islam]. Politiken (դանիերեն). 2005 թ․ սեպտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 19-ին.

[12] «Overfaldet efter Koran-læsning» [Attacked after Qur'an reading] (դանիերեն). TV 2. 2004 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[whyipub-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Rose, Flemming (2006 թ․ փետրվարի 19). «Why I Published Those Cartoons». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[14] Politiken 12. Februar 2006 "Muhammedsag: Ikke ligefrem en genistreg"

[IMER-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 ^15,7 Hervik, Peter (2012). «The Danish Muhammad Cartoon Conflict» (PDF). Current Themes in IMER Research. 13. ISSN 1652-4616. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.

[muhammeds_ansigt-16] Rose, Flemming (2005 թ․ սեպտեմբերի 29). «Muhammeds ansigt» [Muhammad's face]. Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[17] «Profetens ansigt: Ingen selvcensur blandt tegnere» [The prophet's face: No Self-Censorship among illustrators]. Politiken (դանիերեն). 2005 թ․ հոկտեմբերի 20. էջ Section 2, page 3.

[:03-18] 18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 ^18,7 Klausen, Jytte (2009). The Cartoons That Shook the World. Yale University Press. ISBN 978-0300155068. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 24-ին.

[Klausen,_2009._p._17-19] Klausen, 2009. p. 17.

[20] Buch-Andersen, Thomas (2005 թ․ օգոստոսի 17). «Denmark targets extremist media». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[21] «Ordene på Louise Freverts hjemmeside» [The words from Louise Frevert's website] (դանիերեն). TV2. 2005 թ․ սեպտեմբերի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[22] «Mikkelsen blæser til ny kulturkamp» (դանիերեն). TV2. 2005 թ․ սեպտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[23] «Letter from 11 ambassadors» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.

[24] «Official response to ambassadors from A.F.Rasmussen» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[25] Davidsen-Nielsen, Hans [in դանիերեն]; Surrugue, Stéphanie; Parker Astrup, Tanja; Emborg, Rasmus (2005 թ․ դեկտեմբերի 19). «Danske ambassadører leverer skarp kritik af Fogh» [Danish ambassadors deliver sharp criticism of Fogh]. Politiken (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.

[Klausen186-26] Klausen, 2009. p. 186.

[Diplomatic-27] 27,0 ^27,1 Klausen, 2009. "The Diplomatic Protest against the Cartoons." pp. 63–83.

[Klausen,_2009._p._67-28] 28,0 ^28,1 Klausen, 2009. p. 67.

[29] Associate, Magnus Ag/CPJ Advocacy and Communications (2012 թ․ հունվարի 20). «Minority media rights, terrorism laws at issue in Roj TV case». Committee to Protect Journalists (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.

[30] Ataman, Ferda (2008 թ․ հուլիսի 11). «Roj TV und PKK: Der Kurdensender, der Schäubles Zorn erregte». Der Spiegel (գերմաներեն). ISSN 2195-1349. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.

[31] «Danish Radio and Television Board ruling» (PDF). www.bibliotekogmedier.dk. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.

[danish_response_to_un_jan-33] 32,0 ^32,1 «Official Response by the Danish Government to the UN Special Rapporteurs» (PDF) (դանիերեն). Ministry of Foreign Affairs of Denmark. 2006 թ․ հունվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[par140-34] «§ 140 of the Danish criminal code» (դանիերեն). Juraportalen Themis. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[35] Gehlert, Jon Bøge (2012 թ․ հոկտեմբերի 5). «Blasfemi i Danmark» [Blasphemy in Denmark] (դանիերեն). Etik.dk. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 13-ին.

[Glemte-36] 35,0 ^35,1 Märcher Dalgas, Betina (2006 թ․ փետրվարի 16). «Den glemte paragraf» [The forgotten section]. DR.dk (դանիերեն). Danmarks Radio. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[par266b-37] «§ 266b of the Danish criminal code» (դանիերեն). Juraportalen Themis. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[rigsadvokat-38] 37,0 ^37,1 ^37,2 Fode, Henning (2006 թ․ մարտի 15). «Decision on Possible criminal proceedings in the case of Jyllands-Posten's Article "The Face of Muhammed"». Rigsadvokaten. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[clash-39] 38,0 ^38,1 ^38,2 ^38,3 Staff, Spiegel (2006 թ․ փետրվարի 1). «Alienated Danish Muslims Sought Help from Arabs». Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.

[40] The dossier (PDF in arabic) Արխիվացված 3 Մարտ 2016 Wayback Machine (page visited on 7 January 2015).

[Thomsen-41] 40,0 ^40,1 Thomsen, Per Bech (2006). Muhammed-krisen – Hvad skete der, hvad har vi lært?. Copenhagen: People's Press. էջեր 96–97. ISBN 978-87-7055-002-4.

[42] Sand, Thomas (2006 թ․ հունվարի 4). «Trossamfund angriber Muhammed-satire i Weekendavisen» [Trossamfund attacks Muhammad satire in Weekendavisen] (դանիերեն). DR.dk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.

[43] Richard Dawkins, The God Delusion, 2006, page 46.

[44] «Sådan gik chatten – Bjerager og Akkari» [This is how the chat went – Bjerager and Akkari] (դանիերեն). TV2. 2006 թ․ մարտի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. See question asked by xaria and answered by Akkari

[45] Asser, Martin (2006 թ․ փետրվարի 9). «What the Muhammad cartoons portray». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[46] Pinholt, Kristoffer; Nørgaard Pedersen, Lars (2006 թ․ հունվարի 30). «Imam viste falske billeder». Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[47] «Duo hogs top prize in pig-squealing contest». NBC News (անգլերեն). 2005 թ․ օգոստոսի 15. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.

[49] Associated Press. "Duo hogs top prize in pig-squealing contest: Father-son team oinks way to victory in French cult competition " NBC News, 15 August 2005. Retrieved 31 January 2009.

[50] «Billede fra grisefestival i imamers mappe» [Picture from pig contest in imam's folder] (դանիերեն). DR.dk. 2006 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[51] «A clash of rights and responsibilities» (բրիտանական անգլերեն). 2006 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2025 թ․ հուլիսի 22-ին.

[52] Klausen, 2009.

[news.independent.co.uk-53] 51,0 ^51,1 Howden, Daniel; Hardaker, David; Castle, Stephen (2006 թ․ փետրվարի 10). «How a meeting of leaders in Mecca set off the cartoon wars around the world». The Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[UN_resolution-54] «Muslims seek UN resolution over Danish prophet cartoons». Islam Online. 2006 թ․ հունվարի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[55] «Arson and Death Threats as Muhammad Caricature Controversy Escalates». Spiegel Online International. 2006 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 26-ին.

[56] «Embassies torched in cartoon fury». CNN. 2006 թ․ փետրվարի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 26-ին.

[NYTSummary-57] Cohen, Patricia. «Danish Cartoon Controversy». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[Quit-58] 56,0 ^56,1 Fisher, Ian (2006 թ․ փետրվարի 19). «Italian Quits Over Cartoons; 15 Die in Nigeria». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[59] «Muslims protest in Toronto, Montreal against controversial cartoons». CBC News. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[India-60] 58,0 ^58,1 Shadid, Anthony; Sullivan, Kevin (2006 թ․ փետրվարի 16). «Anatomy of the Cartoon Protest Movement». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[61] «Australian Muslims stage demonstration over cartoons». Pravda.ru. 2006 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[62] Zwartz, Barney (2006 թ․ փետրվարի 6). «Cartoon rage spreads to New Zealand». The Age. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[63] Bilefsky, Dan (2006 թ․ փետրվարի 11). «Danish Cartoon Editor on Indefinite Leave». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[64] «Manifestations contre les caricatures en Europe» (ֆրանսերեն). TF1. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[65] «Iran and Syria 'incited violence'». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.

[66] «Muslim cartoon fury claims lives». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.

[67] «16 die in cartoon protests in Nigeria». CNN. 2006 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[68] Scott, Benjamin (2006 թ․ փետրվարի 8). «Rice: Iran, Syria Behind Cartoon Riots». CBS. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[nationbuilder-69] «Hezbollah». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 6-ին.

[70] Heflik, Roman (2006 թ․ փետրվարի 2). «'It Was Worth It': Editor Reflects on Denmark's Cartoon Jihad». The Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[71] Browne, Anthony (2006 թ․ փետրվարի 4). «Danish cartoonists fear for their lives». The Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[72] Hurst, Greg (2006 թ․ փետրվարի 15). «70,000 gather for violent Pakistan cartoons protest». The Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[73] «Danish Embassy rally attracts diverse group». The Washington Times. 2006 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[74] «Swedish foreign minister resigns over cartoons». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[75] «Libya suspends minister over riot». BBC News. 2006 թ․ մարտի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[76] «Court nod sought for case against Yaqoob». The Times of India. UCLA International Institute. 2006 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 29-ին.

[77] «Police seeks permission to prosecute Haji Yaqub». dailybhaskar.com. 2011 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

[78] Aziz, Faisal (2008 թ․ փետրվարի 14). «Pakistani students torch Danish flag over cartoon». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[79] Zand, Bernhard (2006 թ․ փետրվարի 10). «The Inciters and the Incited». Spiegel Online International. Translated from the German original by Christopher Sultan. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.

[80] «Al Qaeda tape urges boycotts over cartoons». ABC. 2006 թ․ մարտի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[81] Allagui, Slim (2006 թ․ փետրվարի 20). «Danish business feels the pain of cartoon boycotts». Middle East Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[82] «Egypten til danske turister: Kom tilbage» [Egypt to Danish tourists: Come back]. Politiken (դանիերեն). 2006 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

[83] «Cartoons row hits Danish exports». BBC News. 2006 թ․ սեպտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.

[84] Harding, Luke (2006 թ․ սեպտեմբերի 30). «How one of the biggest rows of modern times helped Danish exports to prosper». The Guardian. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[After22-85] Ammitzbøll, Pernille; Vidino, Lorenzo (Winter 2007). «After the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (1): 3–11. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.

[86] Lund, Michael (2006 թ․ հունվարի 28). «Jyllands-Posten til Saudi-Arabien: Vi beklager» [Jyllands-Posten to Saudi Arabia: We apologize]. Politiken (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.

[87] Ærede medborgere i den muslimske verden: Արխիվացված 23 Հուլիս 2011 Wayback Machine, Danish text from Jyllands-Posten of 30 January 2006. Now on website of Nordiskt Nätverk för Vuxnas Lärande. Retrieved 7 January 2010.

[88] Juste, Carsten (2006 թ․ փետրվարի 8). «Honourable Fellow Citizens of the Muslim World». Jyllands-Posten. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[89] «Danes Blame Imams for Satire Escalation, Survey Says (Update1)». Bloomberg. 2005 թ․ փետրվարի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[National_Post-90] «Editors weigh free press, respect for religious views». National Post. 2006 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[91] Bright, Arthur (2006 թ․ փետրվարի 6). «US, British media tread carefully in cartoon furor». The Christian Science Monitor. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[92] Maykuth, Andrew (2006 թ․ փետրվարի 4). «A media dilemma: The rest of a story». The Philadelphia Inquirer. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[rytkonen-93] Rytkonen, Helle (2007). «Drawing the Line: The Cartoons Controversy in Denmark and the US» (PDF). In Nanna Hvidt & Hans Mouritzen (ed.). Danish Foreign Policy Yearbook 2007. Danish Institute for International Studies. էջ 99. OCLC 473198795. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.

[94] «A censorship order in South Africa; attacks reported in Beirut Jailing of Jordanian editors for prophet cartoons draws alarm». Committee to Protect Journalists. 2006 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 10-ին.

[95] «OIC denounces cartoons violence». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.

[96] «Writers issue cartoon row warning». BBC News. 2006 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.

[97] Reimann, Anna (2008 թ․ փետրվարի 12). «Interview with Jyllands-Posten Editor: 'I Don't Fear for My Life'». Spiegel Online International. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[98] Gebauer, Matthias; Musharbash, Yassin (2006 թ․ մայիսի 5). «Selbstmord nach versuchtem Angriff auf Chefredakteur der "Welt"». Der Spiegel (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.

[99] «Yale Criticized for Nixing Muslim Cartoons in Book». USA Today. AP. 2009 թ․ սեպտեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[100] Brix, Knud (2008 թ․ հոկտեմբերի 20). «Taleban truer Danmark» [Taliban threatens Denmark]. Ekstra Bladet (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[101] «Danish Muhammad cartoon reprinted». BBC News. 2008 թ․ փետրվարի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[102] «Danish police shoot intruder at cartoonist's home». BBC News. 2010 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 1-ին.

[103] «Denmark cartoon trial: Kurt Westergaard attacker jailed». BBC News. 2011 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 14-ին.

[104] Wienberg, Christian (2010 թ․ դեկտեմբերի 29). «Police Arrest 'Militant Islamists' Planning Attack in Denmark». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.

[106] Bye Skille, Øyvind; Døvik, Olav (2013 թ․ մայիսի 5). «Nederlag for terrorplanleggere i Høyesterett» (նորվեգերեն). NRK. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[107] Sweeney, Annie (2013 թ․ հունվարի 17). «Former Chicago businessman gets 14 years in terror case». Chicago Tribune. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 2-ին.

[Pipesinterview-108] 105,0 ^105,1 ^105,2 Pipes, Daniel (Fall 2007). «Naser Khader and Flemming Rose: Reflections on the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (4): 59–66. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.

[109] Cohen, Patricia (2009 թ․ օգոստոսի 12). «Yale Press Bans Images of Muhammad in New Book». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.

[110] «Danish Cartoons Illustrated in New Book of Images of Muhammad – Just as FBI Arrests Two for Conspiring to Kill the Cartoons' Publisher» (Press release). Voltaire Press. 2009 թ․ նոյեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[111] Gray, Melissa (2010 թ․ սեպտեմբերի 30). «New book reprints controversial Muhammad cartoons». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.

[112] Cavna, Michael (2014 թ․ նոյեմբերի 14). «New 'Tyranny of Silence' book: Danish 'Cartoon Crisis' editor weighs what he'd change – and what he would not». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 28-ին.

[113] Deland, Mats; Minkenberg, Michael; Mays, Christin (2014). In the Tracks of Breivik: Far Right Networks in Northern and Eastern Europe. LIT Verlag Münster. էջ 62. ISBN 9783643905420.

[114] Titley, Gavan; Freedman, Des; Khiabany, Gholam; Mondon, Aurélien (2017). After Charlie Hebdo: Terror, Racism and Free Speech. Bloomsbury. էջ 24. ISBN 9781783609406.

[115] «Islamisk trossamfund fortryder omstridt rundrejse» [Islamic faith community regrets controversial tour]. Jyllands-Posten (դանիերեն). 2013 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 2-ին.

[116] «Ahmad Akkari, Danish Muslim: I was wrong to damn Muhammad cartoons». The Guardian. 2013 թ․ օգոստոսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.

[Leveque-117] 114,0 ^114,1 Leveque, Thierry (2007 թ․ մարտի 22). «French court clears weekly in Mohammad cartoon row». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.

[118] Stefan Simons (2012 թ․ սեպտեմբերի 20). «'Charlie Hebdo' Editor in Chief: 'A Drawing Has Never Killed Anyone'». Der Spiegel. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.

[119] Anaëlle Grondin (7 January 2015) «Charlie Hebdo»: Charb, le directeur de la publication du journal satirique, a été assassiné (fr) 20 Minutes.

[120] Trois «Charlie» sous protection policière Արխիվացված 19 Հունվար 2015 Wayback Machine (fr) Libération. 3 November 2011.

[121] Dashiell Bennet (2013 թ․ մարտի 1). «Look Who's on Al Qaeda's Most-Wanted List». The Wire. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 8-ին.

[122] Conal Urquhart. «Paris Police Say 12 Dead After Shooting at Charlie Hebdo». Time (magazine). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.

[124] Victoria Ward (2015 թ․ հունվարի 7). «Murdered Charlie Hebdo cartoonist was on al Qaeda wanted list». The Telegraph. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.

[125] «French satirical paper Charlie Hebdo attacked in Paris». BBC News. 2011 թ․ նոյեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին.

[126] Lucy Cormack (2015 թ․ հունվարի 8). «Charlie Hebdo editor Stephane Charbonnier crossed off chilling al-Qaeda hitlist». The Age. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին.

[all-127] «Les deux hommes criaient 'Allah akbar' en tirant». L'essentiel Online. 2015 թ․ հունվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին.

[kim-128] Kim Willsher et al (7 January 2015) Paris terror attack: huge manhunt under way after gunmen kill 12 Արխիվացված 7 Մարտ 2017 Wayback Machine The Guardian

[guardian-129] Willsher, Kim (2015 թ․ հունվարի 7). «Satirical French magazine Charlie Hebdo attacked by gunmen». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 7-ին.

[130] Sillesen, Lene Bech (2015 թ․ հունվարի 8). «Why a Danish newspaper won't publish the Charlie Hebdo cartoons». Columbia Journalism Review. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.

[131] «Прокурор Парижа сообщил об 11 пострадавших в результате теракта». РИА Новости (ռուսերեն). 20150107T2042+0300Z. Վերցված է 2025 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[132] Jayasinghe, Anita May. «The Constitutional Act of Denmark». Folketinget. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.

[mediadem-133] Helles, Rasmus; Søndergaard, Henrik; Toft, Ida (2011). Case Study Report: Does media policy promote media freedom and independence? The case of Denmark. Mediadem. էջ 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)

[134] «Chechen rebels seek talks with Moscow». BBC News. 2002 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[135] «Roj TV on the agenda during Turkish PM's visit». The Copenhagen Post. 2013 թ․ մարտի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 8-ին.

[136] «Press Freedom Index 2005». Reporters Without Borders. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին.

[137] Larsen, Mette (2021 թ․ ապրիլի 20). «The Nordic Region tops World Press Freedom Index, Asia falls behind». Scandasia.

[138] See Law Proclamation no. 909 of the 27th of September 2005 § 140 which was in force at the time the drawings were published.

[139] «Danes overwhelmingly support their own blasphemy law». The Copenhagen Post. 2012 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.

[140] Law no. 675 of the 8th of August 2017 § 1

[141] Vestergaard, Jørn, ed. (2018). Forbrydelser og andre strafbare forhold [Crimes and other punishable matters] (3rd ed.). Copenhagen: Gjellerup. էջ 84. ISBN 9788713050833. OCLC 1047702689.

[142] Snyder, Ann (2012 թ․ ապրիլի 21). «Danish Supreme Court Acquits Hedegaard». The Legal Project. Middle East Forum. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին.

[143] Helles, Søndergaard & Toft 2011. p. 12

[144] Helles, Søndergaard & Toft 2011. p. 45

[Reynolds-145] 141,0 ^141,1 Reynolds, Paul. «Cartoons: Divisions and inconsistencies». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.

[146] «Drawing from Jyllands-Posten». Filtrat.dk. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[guardoffe-147] 143,0 ^143,1 Fouché, Gwladys (2006 թ․ փետրվարի 6). «Danish paper rejected Jesus cartoons». The Guardian. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[148] «Zieler, Resurrection». Zieler.dk. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[149] Mcnern, Ethan (2006 թ․ փետրվարի 9). «Danish paper refuses Holocaust cartoons, The Scotsman, 9 February 2006». The Scotsman. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 22-ին.

[150] «Paper reprints Holocaust cartoons». BBC News. 2006 թ․ սեպտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.

[151] «Holocaust-konkurrence flopper» [Holocaust contest flops]. Jyllands-Posten (դանիերեն). 2006 թ․ սեպտեմբերի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[152] «Iran varsler endnu flere Holocaust-konkurrencer». Jyllands-Posten (դանիերեն). 2006 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 5-ին.

[After2-153] Ammitzbøll, Pernille; Vidino, Lorenzo (Winter 2007). «After the Danish Cartoon Controversy». Middle East Quarterly. XIV (1): 3–11. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.

[IMER2-154] Hervik, Peter (2012). «The Danish Muhammad Cartoon Conflict» (PDF). Current Themes in IMER Research. 13. ISSN 1652-4616. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.

[Esposito-155] Esposito, John L. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam. Oxford University Press. էջեր 14–15. ISBN 978-0-19-979413-3. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 6-ին.

[157] Klausen 2009. p. 139–140.

[158] Brown, Jonathan (2011). Muhammad: A Very Short Introduction. Oxford University Press. էջ 105. ISBN 978-0-19-151027-4. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 2-ին.

[159] Burckhardt, Titus (2007). «The Question of Images». In Vincent J. Cornell (ed.). Voices of Islam. Praeger Publishers. էջ 29. ISBN 978-0-275-98732-9.

[160] L. Esposito, John (2011). «Faith». What Everyone Needs to Know About Islam: Second Edition. New York: Oxford University Press. էջեր 15, 54–55. ISBN 978-0-19-979413-3.

[Soage-161] 156,0 ^156,1 ^156,2 ^156,3 Soage, Ana Belen (2006). «The Danish Caricatures Seen from the Arab World». Totalitarian Movements and Political Religions. 3. 7 (3): 363–369. doi:10.1080/14690760600819523. ISSN 1469-0764.

[162] Abdelhadi, Magdi (2006 թ․ փետրվարի 4). «Cartoon row highlights deep divisions». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[163] «Q&A: Depicting the Prophet Muhammad». BBC News. 2006 թ․ փետրվարի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[164] «The stories that mattered to you». BBC News. 2006 թ․ դեկտեմբերի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 16-ին.

[165] Hervik 2011, p. 22

[bbcountryguide-167] 161,0 ^161,1 «Muslims in Europe: Country guide». BBC News. 2005 թ․ դեկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.

[168] «2010 Report on International Religious Freedom – Denmark». United States Department of State. 2010 թ․ նոյեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.

[Hervik-169] 163,0 ^163,1 Hervik, Peter (2011). The Annoying Difference: The Emergence of Danish Neonationalism, Neoracism, and Populism in the Post-1989 World. Berghahn Books. ISBN 978-0-85745-100-2.

[170] Müller, Marion G.; Özcan, Esra (2007 թ․ ապրիլ). «The Political Iconography of Muhammad Cartoons: Understanding Cultural Conflict and Political Action». PS: Political Science and Politics. 2. 40 (2). 290. doi:10.1017/S104909650707045X. S2CID 154279278.

[Henkel-171] 165,0 ^165,1 Henkel, Heiko (May–June 2006). «'The journalists of Jyllands-Posten are a bunch of reactionary provocateurs' The Danish cartoon controversy and the self-image of Europe». Radical Philosophy (137): 2–7. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[172] Day, Kiku (2006 թ․ փետրվարի 15). «Denmark's new values». The Guardian. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[173] Linde-Laursen, Anders (2007 թ․ դեկտեմբեր). «Is something rotten in the state of Denmark? The Muhammad cartoons and Danish political culture». Contemporary Islam. 1 (3): 265–274. doi:10.1007/s11562-007-0022-y. S2CID 144105560.

[174] Cowell, Alan (2006 թ․ փետրվարի 8). «West Beginning to See Islamic Protests as Sign of Deep Gulf». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 21-ին.

[175] Dabashi, Hamid (2006 թ․ մարտի 23). «Islam and globanalisation». Al-Ahram. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[176] Cited in Dawkins, Richard (2008). The God Delusion. Mariner Books. էջ 26. ISBN 978-0-618-91824-9.

[177] García, Zazil Reyes (2019). «Political Cartoons». Oxford Research Encyclopedia of Communication. doi:10.1093/acrefore/9780190228613.013.213. ISBN 978-0-19-022861-3.

[178] Guitta, Olivier (2006 թ․ փետրվարի 20). «The Cartoon Jihad-The Muslim Brotherhood's project for dominating the West». Weekly Standard. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[179] Van Doorn-Harder, Nelly (2006 թ․ փետրվարի 23). «Behind the cartoon war: radical clerics competing for followers». The Christian Science Monitor. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[180] Saleh Ambah, Faiza (2006 թ․ մարտի 23). «Islamic Activism Sweeps Saudi Arabia». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[181] Klausen, Jytte (2009). The Cartoons That Shook the World. Yale University Press. ISBN 978-0-300-12472-9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.

[182] Oxford Analytica (2006 թ․ փետրվարի 8). «Cartoons Tap into Deep-Seated Grievances». Forbes. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[183] Witte, Griff (2006 թ․ փետրվարի 9). «Opportunists Make Use of Cartoon Protests». The Washington Times. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[184] «Clash of Civilization». The Wall Street Journal. 2006 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[185] «Qatari University Lecturer Ali Muhi Al-din Al-Qardaghi: Muhammad Cartoon Is a Jewish Attempt to Divert European Hatred from Jews to Muslims». Al-Jazeera/MemriTV. 2006 թ․ մարտի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[186] «Cartoons 'part of Zionist plot'». The Guardian. 2006 թ․ փետրվարի 7. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[187] Benhorin, Yitzhak (2006 թ․ փետրվարի 13). «PA: Likud behind Muhammad cartoons». Y Net News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[Modood_Hansen_Bleich_OLeary_2006_pp._1–7-188] 182,0 ^182,1 ^182,2 ^182,3 ^182,4 Modood, Tariq; Hansen, Randall; Bleich, Erik; O'Leary, Brendan; Carens, Joseph H. (2006). «The Danish Cartoon Affair: Free Speech, Racism, Islamism, and Integration» (PDF). International Migration. 44 (5). The Liberal Dilemma: Integration or Vilification?. CiteSeerX 10.1.1.869.1234. doi:10.1111/j.1468-2435.2006.00386.x. ISSN 0020-7985. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 9-ին.

[189] Diène, Doudou (2006 թ․ փետրվարի 13). «Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance on the situation of Muslim and Arab peoples in various parts of the world (E/CN.4/2006/17)». UNCHR. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[191] Sari, Aurel (2006). «The Danish Cartoons Row: Re-Drawing the Limits of the Right to Freedom of Expression?». Finnish Yearbook of International Law. 16: 365–398. SSRN 1317702.

[192] «The limits to free speech – Cartoon wars». The Economist. 2006 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 20-ին.

[193] A View from the West —Noam Chomsky interviewed by Torgeir Norling (Report). Noam Chomky official website. 2006 թ․ հունիս. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 2-ին.

[194] Brinch, Jannik (2006 թ․ փետրվարի 26). «Bombens Ophavsmand». Jyllands-Posten (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[196] «Special Dispatch No.1089: Sheikh Al-Qaradhawi Responds to Cartoons of Prophet Muhammad: Whoever is Angered and Does Not Rage in Anger is a Jackass – We are Not a Nation of Jackasses». Jihad & Terrorism Studies Project. MEMRI. 2006 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 16-ին.

[197] Ahrari, Ehsan (2006 թ․ փետրվարի 4). «Cartoons and the clash of 'freedoms'». Asia Times Online. Asia Times Online Ltd. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)

[198] Singer, Peter. "Free speech, Muhammad, and the holocaust." (2006).

[199] Bazyler, Michael J. "Holocaust denial laws and other legislation criminalizing promotion of Nazism." a lecture at Yad Vashem. http://www1.yadvashem.org/yv/en/holocaust/insights/pdf/bazyler.pdf (2006).

[200] «EU agrees new racial hatred law». BBC News. 2007 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. «The agreement makes it an offence to condone or grossly trivialise crimes of genocide – but only if the effect is incitement to violence or hatred.»

[201] Bilefsky, Dan (2007 թ․ ապրիլի 19). «EU adopts measure outlawing Holocaust denial». The International Herald Tribune. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[202] Krauthammer, Charles (2006 թ․ փետրվարի 10). «Curse of the Moderates». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.

[203] Fukuyama, Francis (2006 թ․ փետրվարի 27). «Europe vs. Radical Islam». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

[204] Rytkonen 2007, 106.

[205] Hitchens, Christopher (2006 թ․ փետրվարի 21). «Stand up for Denmark!». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.

[206] Kristol, William (2006 թ․ փետրվարի 20). «Oh, the Anguish! The cartoon jihad is phony». The Weekly Standard. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին.

[207] Mohammed Saif-Alden Wattad, "Islam, Terrorism and Modern Liberal Societies", NUJS Law Review, 2010

[208] Hitchens, Christopher (2012 թ․ փետրվարի 4). «Cartoon Debate: The Case for Mocking Religion». Slate. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.

[209] Dahrendorf, Ralf (2006 թ․ հոկտեմբերի 13). «A world without taboos: Is modern society as enlightened as its champions like to believe? (Today's Counter-Enlightenment)». Project Syndicate. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 3-ին – via The Guardian.

[210] Mikich, Sonia (2006 թ․ փետրվարի 6). «What next, bearded one? [de:Was nun, ferner Bärtiger?]». Die Tageszeitung. Translation on Signandsight.com by Naomi Buck. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.

[211] Peetush, Ashwani K. (2009 թ․ մայիս). «Caricaturizing Freedom: Islam, Offence, and The Danish Cartoon Controversy». Studies in South Asian Film and Media. 1 (1): 173–188. doi:10.1386/safm.1.1.173_1.

[212] «Danish cartoon complaint rejected». National Post. 2008 թ․ օգոստոսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.

[213] Kahn, Robert (2010). «Tragedy, Farce or Legal Mobilization? The Danish Cartoons in Court in France and Canada». U of St. Thomas Legal Studies Research Paper No. 10-21. doi:10.2139/ssrn.1666980. SSRN 1666980.

[214] Moon, Richard (2010). «The Attack on Human Rights Commissions and the Corruption of Public Discourse» (PDF). Saskatchewan Law Review. 93. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2024 թ․ հուլիսի 27-ին.

[215] Cavanaugh, Tim (2006 թ․ փետրվարի 13). «The Mountain Comes to Muhammad». Reason. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 10-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[Ն 1]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[Ն 2]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

[Ն 3]

[103]