Մորգանի գրադարան և թանգարան
Մորգանի գրադարան և թանգարան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | թանգարան, գրադարան և հազվագյուտ գրքերի գրադարան |
| Երկիր |  ԱՄՆ[1] |
| Տեղագրություն | Նյու Յորք շրջան[1] |
| Ղեկավարության նստավայր | Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[2] |
| Հասցե | 225 Madison Avenue in 36th Street |
| Հիմնադրվել է | 1924 |
| Տնօրեն | Belle da Costa Greene? |
| Կայք | themorgan.org(անգլ.) |
 | |
 | |
Մորգանի գրադարան և թանգարան (անգլ.՝ Morgan Library & Museum), նախկինում հայտնի որպես Պիերպոնտ Մորգանի գրադարան։ Այժմ այն հանդիսանում է թանգարան և հետազոտական գրադարան, որը գտնվում է Նյու Յորք նահանգի Մանհեթենի Մուրեյ Հիլ թաղամասում գտնվող Արևելյան 36-րդ փողոցում՝ 225 Մեդիսոն պողոտա։ Այն հիմնվել է 1906 թվականին՝ Ջ. Պ. Մորգանի մասնավոր գրադարանին փոխարինելու համար, որն իր մեջ ներառում էր ձեռագրեր և տպագիր գրքեր, որոնցից մի քանիսը հազվագյուտ էին, ինչպես նաև նրա տպագրությունները և գծանկարների ժողովածուն։ Գրադարանը նախագծվել է Չարլզ Մակքիմի կողմից և արժի 1,2 մլն դոլար։ Այն ստեղծվել է 1924 թվականին Ջ․ Պ. Մորգանի որդու՝ Ջոն Պիրպոնթ Մորգան կրտսերի կողմից՝ հոր կտակի համաձայն։
1966 թվականին այդ շենքը հայտարարվել Է Նյու Յորքի տեսարժան վայր[3], իսկ ավելի ուշ նույն թվականին այն հայտարարվել է ազգային պատմական հուշարձան[4][5][6]։
Հավաքածու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այսօր գրադարանն իրենից ներկայացնում է շենքերի համալիր, որոնք ծառայում են որպես թանգարան և գիտահետազոտական կենտրոն։ Հավաքածուի շրջանակը ձևավորվել է իր վաղ տարիներին՝ որպես մասնավոր հավաքածու Բելլա դա Կոստա Գրինեի՝ Ջ.Պ. Մորգանի անձնական գրադարանավարի կողմից, որը դարձավ գրադարանի առաջին տնօրենը և աշխատեց այդտեղ մինչև 1948 թ․-ի թոշակի անցնելը։ Նրա իրավահաջորդ Ֆրեդերիկ Բալդվին Ադամս կրտսերը ղեկավարել է գրադարանը մինչև 1969 թվականը, ինչպես նաև աշխարհահռչակ էր իր անձնական հավաքածուներով։ Հավաքածուի նշանակալից մասը նրա համեմատաբար փոքր, բայց եզակի ընտրված լուսավորված ձեռագրերն ու միջնադարյան արվեստի գործերն էին, ինչպիսիք են Ստավլոտ Տրիպտիչը և Լինդաուի Ավետարանները։ Առավել հայտնի ձեռագրերի թվում են «Մորգանի Աստվածաշունչը», «Մորգան Բեատուս»-ը, «Եկատերինա Կլևսկայայի ժամացույցը», «Ֆարնեզեի ժամացույցը», «Մորգան Բլեքի ժամացույցը» և «Ապակեգործի գիրքը»։ Ձեռագրերի հավաքածուն ներառում է նաև հեղինակների բնօրինակ ձեռագրեր, այդ թվում ՝ Սըր Վալտեր Սքոթի և Օնորե դե Բալզակի, ինչպես նաև թղթի գրություններ, որոնց վրա Բոբ Դիլանը ձայնագրել է «Քամու հարվածը» և «Դա ես չեմ, փոքրի՛կ» երգերը։
Այն պարունակում է նաև եվրոպական նկարիչների ՝ Լեոնարդոյի, Միքելանջելոյի, Ռաֆայելի, Ռեմբրանդտի, Ռուբենսի, Գեյնսբորոյի, Դյուրերի և Պիկասոյի նկարների և կտավների մեծ հավաքածու։ Այդ հավաքածուի թվում են հին Եգիպտոսից պատրաստված նյութեր և միջնադարյան պատարագային առարկաներ( ներառյալ Ղպտի գրականության օրինակները), Էմիլ Զոլայի, Ուիլյամ Բլեքի բնօրինակ նկարները՝ Հոբի գրքի հրատարակման համար, հայեցակարգային նկարներ՝ փոքրիկ արքայազն Անտուան դը Սենտ Էքզյուպերի համար, Պերսիի Բիշի Շելլիի տետրը, Ռոբերտ Բերնսի բանաստեղծությունների բնօրինակները, Չարլզ Դիքենսի Սուրբծննդյան երգի եզակի ձեռագիր ուղղումներով և հեղինակից գծանշմամբ, Հենրի Դեվիդ Թորոյի օրագիրը, Լիբրետոյի արտասովոր հավաքածուն ՝ ինքնագրերով և անոտացիաներով, Բեթհովենի, Բրամսի, Շոպենի, Մալերի և Վերդիի պարտիտուրներով, Մոցարտի «Հաֆֆներ» սիմֆոնիաներով, Ժորժ Սանդի, Ուիլյամ Մեյքփիս Թեքերեյի, Լորդ Բայրոնի, Շառլոտ Բրոնտեի և Սըր Վալտեր Սքոթի ինը վեպերը, այդ թվում ՝ «Իվանհո»-ն։ Հավաքածուն մինչ օրս ներառում է մի քանի հին վարպետների գեղանկարներ, հավաքված Մորգանի կողմից 1907-ից 1911 թթ.-ին (աշխատանքները ՝ Հանս Մեմլինգի, Պերուգինոյի և Սիմա դա Կոնեգլանոյի), բայց դա երբեք էլ չի եղել հավաքածուի ուշադրության կենտրոնում, և Ղիրլանդիոյի «Գիովաննա Տորնաբուոնի դիմանկարը» գլուխգործոցը վաճառվել է Տիսենին, երբ վատթարանում էին Մորգանի ընտանիքի ֆինանսական վիճակը[7]։
Մորգանի գրադարանի և թանգարանի մյուս հայտնի նկարիչներն են Ժան դե Բրյունգոֆը, Պոլ Սեզանը, Վինսենթ Վան Գոգը, Ջոն Լիչը, Գաստոն Ֆեբը, Ռեմբրանդտ վան Ռայնը եւ Ջոն Ռասկինը[8]։ 2018 թվականին Մորգանը ձեռք բերեց Ռենուարի «Լողազգեստներ» նկարը, որը չհրապարակված ստեղծագործություն էր[9]։
Մորգանն ունի աշխարհի մեծագույն՝ հնագույն Մերձավոր Արևելքի գլանաձեւ կնիքների-փոքր քարե բալոնների հավաքածուն, որոնք մանրապատկերով փորագրված են պատկերներով`կավ տեղափոխելու համար[10]։ Այն նաև պարունակում է բազմաթիվ երաժշտական ձեռագրեր և Վիկտորիանայի զգալի հավաքածու, այդ թվում ՝ Գիլբերտի և Սալլիվանի ձեռագրերի և հարակից արտեֆեկտների կարևորագույն հավաքածուներից մեկը[11]։
Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մորգանի գրադարանն ապահովելու համար կառուցված առաջին շենքը ՝ «Մակքիմ շենքը», նախագծվել է դասական վերածննդի ոճով ՝ 1903 թվականին «Մակքիմ, Միդ և Ուայթ» ընկերության նշանավոր ձեռնարկատեր Չարլզ Ֆոլեն Մակքիմի կողմից։ Մորգանը նաև հանձնարարեց, որ միևնույն ժամանակ իր դստեր համար ևս մի տուն կառուցվի։ Մակքիմը ոգեշնչվել է Վիլլա Գիուլիայից և նրա Նիմփաեումից[3]։ Շենքը կառուցվել է 1902-1907 թվականներին և ունի Թեննեսսի մարմարե ճակատը և Պալլադյան կամարի մուտքը, որի վրա պատկերված են երկու առյուծներ, որոնք քանդակված են Էդվարդ Քլարկ Փոթերի կողմից, որն ավելի ուշ ստեղծել է ևս երկու առյուծներ, որոնք հսկում են Նյու Յորքի հանրային գրադարանի գլխավոր բաժանմունքը[3][12]։ Բացի այդ, մուտքի մոտ կան նաև կլոր վահանակներ և պանելներ՝ պատրաստված Էնդրյու Օ'Քոնորի և Ադոլֆ Վեյնմանի կողմից[3]։
Շինության ինտերիերը հարուստ է զարդարված, բազմաշերտ ռոտոնդայով, որը տանում է դեպի երեք ընդհանուր սենյակներ, որոնք ի սկզբանե եղել են Մորգանի անձնական աշխատասենյակը, գրադարանավարի կաբինետը և հենց գրադարանը[12]։ Ռոտունդան ինքնին ունի գմբեթավոր առաստաղ՝ որմնանկարներով և գիպսով, որոնք ներշնչված են Ռաֆայելի կողմից, որը ստեղծվել է Հ.Սիդոնս Մոուբրեյի կողմից։ Մորգանի կաբինետը, որն այժմ Արևմտյան գրադարանն է, կոչվել է «ամերիկյան ինտերիերի ձևավորման մեծագույն նվաճումներից մեկը», մինչդեռ Արևելյան գրադարանն ուներ ընդամենը երեք գրապահարան[3]։ Մորգանի նստավայրը քանդվել է 1928 թվականին, նրա մահից հետո, նրան փոխարինելու համար մեկ այլ լրացուցիչ շենքում, որտեղ եղել են ցուցասրահը և ընթերցասրահը, որը նախագծվել է Բենջամին Վիստար Մորիսի կողմից՝ Մակքիմի բնօրինակի հետ համադրելու համար[3]։ Իտալական ոճով պահպանված քարե առանձնատունը գրադարանային համալիրում գտնվում է Արևելյան 37-րդ փողոցի անկյունում, Մեդիսոն Ավենյու, 231 տուն։ Այս տունը կառուցվել է Իսահակ Նյուտոն Ֆելփսի կողմից, որն այն կտակել է իր դուստր Հելեն Սթոքսին ՝ Էնսոն Ֆելփս Սթոքսի կնոջը։ Նա ընդլայնել է շենքը, կրկնապատկելով դրա չափերը և ավելացնելով լրացուցիչ ձեղնահարկ(ճարտարապետ Ռ.Հ. Ռոբերտսոն)։ Նրանց որդին՝ ճարտարապետ Իսահակ Նյուտոն Ֆելփս Սթոքսը, ծնվել է այդ տանը 1867 թվականի ապրիլի 11-ին։
.jpg)
Տունը գնվել է Ջ․ Պ․ Մորգանի կողմից 1904 թվականին։ Հետագայում այն ծառայել է որպես տուն իր ժառանգորդ Ջ. Պ. Մորգան-կրտսերի համար 1905-ից մինչև 1943թվականը[13][14]։
Վերանորոգում 2006թ․[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրադարանի ամենավերջին լրացումը մոդեռնիստական մուտքի մասնաշենքն է, որը նախագծվել է իտալացի ճարտարապետ Ռենցո Պիանոյի կողմից․ շինարարությունն ավարտվել է 2006 թվականին[3]։
Չնայած շենքի արտաքին «հոյակապությանը», շենքը վերջերս է սկսել կազմակերպել համալիրի ներքին տարածքների վերանորոգումը[13]։ Գրադարանը փակվել է շինարարության և ընդլայնման ընթացքում։ Մինչդեռ, այն հովանավորել է բազմաթիվ շարժական ցուցահանդեսներ ամբողջ երկրում։
Երբ աշխատանքներն ավարտվեցին, այն վերաբացվեց 2006 թվականի ապրիլի 29-ին ՝ որպես Մորգանի գրադարան և թանգարան։ Մորգանի ցուցահանդեսային տարածքը կրկնապատկվել էր. նոր ընթերցասրահը տեղադրվել էր կիսաթափանցիկ տանիքի տակ, որպեսզի գիտնականներին հնարավորություն ընձեռվեր ուսումնասիրել ձեռագրերը բնական լույսի ներքո։
Ղեկավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1987-ից 2008 թվականներին Չարլզ է. Փիրս կրտսերը զբաղեցրել է այսպես կոչված Պիրպոնտ Մորգանի գրադարանի տնօրենի պաշտոնը։ Մորգանի գրադարանում և թանգարանում գտնվելու ընթացքում տնօրեն Ուիլյամ Մ. Գրիսվոլդը գլխավորել է իր հավաքածուների, ցուցահանդեսների ծրագրերի և դաստիարակչական բաժինների աճը՝ 2013 թվականին ավելացնելով լուսանկարչության բաժնի աճը, որը դարձավ առաջինն այդ հաստատության համար։ Երիտասարդ լսարան ձեռք բերելու համար նա նաև ներկայացրեց ժամանակակից արվեստի բազմաթիվ ցուցահանդեսներ և տեղադրեց ժամանակակից քանդակ իր ատրիումում[15]։ 2015 թվականին Մորգանը Քոլին Բեյլիին նշանակեց նոր տնօրեն[16]։
Հանրաճանաչ մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրադարանը պատկերվել է Է.Լ. Դոկտորովի 1975 թվականի «Ռեգթայմ» վեպում (ինչպես նաև Միլոշ Ֆորմանի 1981 թվականի վեպի ամերիկյան կինոնկարի տարբերակում)։ Սյուժեում, որի գործողությունները ծավալվում են XX դարում, Կոուլհաուս Ուոքերը և նրա ավազակախումբը գրոհում են գրադարանը, վերցնելով անգնահատելի հավաքածու, և պայթեցնում դինամիտի շենքը՝ ոստիկանության հետ դիմակայություն հանդիպելով։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 archINFORM (գերմ.) — 1994.
- ↑ https://www.charitynavigator.org/ein/131624146
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Կաղապար:Cite nycland
- ↑ «J. Pierpont Morgan Library». National Historic Landmark summary listing. National Park Service. 2007 թ․ սեպտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
- ↑ Greenwood, Richard (1975 թ․ հուլիսի 18). [[[:Կաղապար:NHLS url]] «"The Pierpont Morgan Library", National Register of Historic Places Inventory-Nomination»]. National Park Service.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ [[[:Կաղապար:NHLS url]] «National Register of Historic Places Inventory-Nomination»]. National Park Service. 1975 թ․ հուլիսի 18.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ Kandell, Jonathan. "Baron Thyssen-Bornemisza, Industrialist Who Built Fabled Art Collection, Dies at 81," New York Times, April 28, 2002.
- ↑ «The Morgan Library & Museum: About». ARTINFO. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 30-ին.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ «Acquisitions of the month: November 2018». Apollo Magazine.
- ↑ «Overview of Morgan seal collection». Themorgan.org. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 18-ին.
- ↑ Wilson, Frederic Woodbridge. The Gilbert and Sullivan Collection Արխիվացված Հունվար 5, 2009 Wayback Machine at The Morgan Library website, accessed May 5, 2010
- ↑ 12,0 12,1 Կաղապար:Cite inside, pp.197-198
- ↑ 13,0 13,1 Կաղապար:Cite aia5
- ↑ Stokes, Anson Phelps (1915). Stokes Records (Vol. 3 ed.). Privately. էջ 13.
- ↑ Vogel, Carol (2014 թ․ մայիսի 20). «Cleveland Hires Leader of Morgan». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 15-ին.
- ↑ Pac Pobric (April 17, 2015), Colin Bailey named head of the Morgan Library and Museum Արխիվացված Ապրիլ 18, 2015 Wayback Machine The Art Newspaper.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Morgan, John Pierpont (1919). List Of Coptic Manuscripts In The Pierpont Morgan Library. New York: privately printed.
- Voelkle, William "Morgan Mansion" (letter to the editor) The New York Times, (July 18, 1982)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մորգանի գրադարան և թանգարան» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||
