Մոյկա (գետ)
| Մոյկա | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 4,67 կմ |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Ֆոնտանկա |
| Գետաբերանի տեղակայում | Մեծ Նևա |
| Կոորդինատներ | |
| Հոսող հոսքեր | Voskresensky Canal? և Swan Canal? |
| Երկրամաս | Սանկտ Պետերբուրգ |
| Ջրահավաք | Նևայի ավազան |
Մոյկա (ռուս.՝ Мойка, պատմական անվանումը մինչև 1797 թվականը՝ Մյա (ռուս.՝ Мья[1]), միջագետակ Նևայի դելտայի հարավային (ձախ[2]) մասում։ Այն Ֆոնտանկա գետի աջ բազուկն է, որը դուրս է հոսում դրանից Ամառային այգու ու Մարսյան դաշտի հարավային սահմանի երկայնքով և թափվում է Մեծ Նևա։
Սանկտ Պետերբուրգի տեղանուններում շարքում «Մոյկա» ջրանունը հաճախ ծառայում է որպես կրճատ անվանում (առանց «առափնյա» բառի ավելացման) Մոյկայի առափնյա հասցեների առօրյա հիշատակման համար, օրինակ՝ «Պուշկինի տուն-թանգարան Մոյկա, 12 հասցեում»։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկարությունը 4,67 կմ է, լայնությունը՝ մինչև 40 մ, ամենամեծ խորությունը՝ մինչև 3,2 մ։ Ինչպես երևում է Նիենշտադտի/Նիենշանցի շրջակայքի հին շվեդական քարտեզից հանված տեղանքի հատակագծում (ենթադրաբար՝ 1698 թվական)[3], գետը ներկայիս Ֆոնտանկայի ինքնուրույն բազուկն է եղել դեռևս Սանկտ Պետերբուրգի հիմնադրումից առաջ։ Ֆոնտանկային հարելով ուղիղ անկյանը մոտ անկյան տակ՝ հիդրոդինամիկայի օրենքների շնորհիվ այդ բազուկի ակունքը և դրա վերին հոսանքը աստիճանաբար տիղմակալվել են, իսկ ցածր բնական թեքության պատճառով ամբողջ տարածքը ճահճացել է։ Հավանաբար այդպես է եղել նաև մոտակա վտակի հետ, որն անկախ էր Նևայի դելտայի ձևավորման վաղ փուլերում, բայց հետո վերածվել է ճահճացած Կրիվուշա գետի: Նման վտակների ճահճացման գործընթացը սրվել է Սանկտ Պետերբուրգում տեղի ունեցած յուրաքանչյուր հեղեղման հետ, որոնցից երկուսը տեղի են ունեցել քաղաքի հիմնադրումից հետո՝ 5 տարվա ընդմիջումով (1703 և 1708)։
1704 թվականին Պետրոս I-ն ուշադրություն է դարձրել «բնակության համար հարմար և շահավետ դիրք ունեցող հրվանդանին [Ֆոնտանկայի ակունքներում], որտեղ գտնվում էր շվեդ մայոր Էրիխ Բերնդ ֆոն Կոնոուի (Կոնաու) կալվածքը՝ տնտեսական բակով և պարտեզով փոքրիկ տնակը»[4]՝ նպատակ ունենալով այդտեղ հիմնել իր ամառային նստավայրը՝ դրան կից ընդարձակ պարտեզով, որոնք դարձել են ապագա Ամառային պալատը և Ամառային այգին։ Ընդ որում, ցարը այգու առաջին շինարար Իվան Ուգրյումովին հրամայել է «փոխել այդ գետակի հունը», ինչը և կատարել է նրա զինակիցը հաջորդ տարի. 1705 թվականի հատակագծում Ֆոնտանկան արդեն փակված է ամբարտակով[5]։ Արդյունքում Մոյկայի ակունքը վերջնականապես տիղմակալվել է, և Ամառային այգու մոտակա շրջակայքը վերածվել է ճահճի: 1711 թվականին ամբարտակն ստիպված են եղել քանդել՝ դրա փոխարեն կառուցելով մշտական կամուրջ։ Մոյկայի բնական ակունքը մաքրելուց բացի, որը վերականգնել է իր բնական կապը Ֆոնտանկայի հետ, Ամառային այգու արևմտյան եզրին փորվել է Կարապի ջրանցքը, որը Մոյկան ուղղակիորեն կապել է Նևայի հետ: Այսպիսով, պատմական Ուսադիցա կղզու արևելյան ծայրամասում ձևավորվել է նոր արհեստական կղզի Նևայի, Ֆոնտանկայի և Մոյկայի միջև, որը պաշտոնապես կոչվում է Ամառային այգի կղզի:
Հոսելով քաղաքի կենտրոնական մասով՝ Մոյկան հարավային կողմից ողողում է Ադիրալտեյսկի կղզին (այն մասը, որը կոչվում է 2-րդ Աղմիրալտեյսկի կղզի), ձախ կողմից թափվում է Նևա (Մեծ Նևա)։ Մոյկայից սկիզբ են առնում Ձմեռային ջրանցքը և Կարապի ջրանցքը, որոնք միացնում են այն Նևային, ինչպես նաև Գրիբոյեդովի ջրանցքը, որը թափվում է Ֆոնտանկա։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]17-րդ դարի հին շվեդական քարտեզներում Նևայի ձախ վտակը, որն այժմ կոչվում է Մոյկա գետ, նշվում է՝ «պիենի մույա յոկի», ինչը նշանակում է «փոքրիկ կեղտոտ գետ»։ Ռուսական դպիրների գրքերում բնօրինակ ուգրո-ֆիննական մույան («կեղտոտ») հիշատակվել է որպես Մյա (ռուս.՝ Мья), որը հետագայում դարձել է Մոյկա: Ռուսաստանում մինչև 1797 թվականը գետը պաշտոնապես կոչվել է Մյա, իսկ Մոյկա անվան առաջին հիշատակումները գրանցվել են 1726 թվականից[6][7]։
Ինչպես երևում է պատմական քարտեզներից[3][5], գետը ներկայիս Ֆոնտանկայի ինքնուրույն բազուկն է եղել դեռևս շվեդների օրոք և Սանկտ Պետերբուրգի հիմնադրումից հետո առաջին տարիներին։ Դրա ծաակունքի ման ճահճացումը տեղի է ունեցել Ֆոնտանկայի ամբարտակի փակման արդյունքում, որն իրականացվել է 1705 թվականին Պետրոս I-ի հրամանով Ամառային այգին ստեղծելիս և սրվել է 1708 թվականի հեղեղումով։ 1711 թվականից հետո ծավալված Մոյկայի բնական ռեժիմի վերականգնման աշխատանքների սկզբում արդեն տպավորություն է եղեկ, թե գետը հոսում է ինչ-որ տեղ ճահիճներից, որոնք շրջապատել են Ամառային այգին արևմուտքից և հարավից։ Ֆոնտանկայի ամբարտակը քանդելուց և նույն գետից Մոյկայի ակունքը վերականգնելուց բացի, 1711-1719 թվականներին Մոյկան Նևայից ստացել է երկու նոր արհեստական վտակ՝ Կարապի ջրանքը Ամառային այգու ու Մարսյան դաշտի միջև և Կարմիր ջրանցքը՝ Մարսյան դաշտի արևմտյան սահմանի երկայնքով[8]։
Սանկտ Պետերբուրգի շինարարության առաջին տարիներին Մոյկան ծառայել է որպես քաղաքի պայմանական սահման, չնայած միևնույն ժամանակ ակտիվացել է Ֆոնտանկայի հարավային ափի բնակեցումը: «Большая першпективная дорога» ճանապարհի (ներկայում՝ Նևսկի պողոտա) կառուցման ժամանակ, որը ամենակարճ գծով կապել է Ադմիրալտեյստվոն Նովգորոդի ճանապարհի և լավրայի հետ, 1717-1718 թվականներին կամ 1720 թվականին Մոկայայի հետ այս մայրուղու հատման վայրում կառուցվել է փայտե բարձրացվող Կանաչ կամուրջը[9]։ Քաղաքի սահմանը հատելու հարկեր հավաքելու համար նրա կողքին կառուցվել է Мытный двор-ը։ Քաղաքի սահմանն այս վայրով է անցել մինչև 1726 թվականը։ Այստեղ է գտնվել նաև Կանաչ կամրջի մոտի քարվանսարան (ռուս.՝ Гостиный двор у Зелёного моста)[10]։
1720 թվականին ստեղծվել են Մոյկայի առաջին փայտե առափները, 1736-1737 թվականներին խորացվել է գետի հունը։ 1798-1811 թվականներին Ֆոնտանկայից մինչև ժամանակակից Անգլիական պողոտա (ձախ ափ) և Կրյուկովի ջրանցք (աջ ափ) կառուցվել են գրանիտե առափեր։ 1960 թվականին Միխայլովսկի այգու մոտ կառուցվել են գրանիտե ամբարտակներ, 1975 թվականին՝ առափը Մակլինի պողոտայից (ներկայում՝ Անգլիական պողոտա) մինչև Պրյաժկա գետը։
Կամուրջներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գետի վրա կառուցվել է 15 կամուրջ, որոնցից շատերը քաղաքի տեսարժան վայրերից են։
Ակունքից դեպի գետաբերան հերթականությամբ.
- 1-ին Ինժեներական կամուրջ
- 1-ին Սադովի կամուրջ
- 2-րդ Սադովի կամուրջ
- Մալո-Կոնյուշեննի կամուրջ
- Մեծ Կոնյուշեննի կամուրջ
- Պեվչեսկի կամուրջ
- Կանաչ կամուրջ
- Կարմիր կամուրջ
- Կապույտ կամուրջ
- Ֆոնարնի կամուրջ
- Պոչտամտսկի կամուրջ
- Համբույրների կամուրջ (ռուս.՝ Поцелуев мост)
- Կրասնոֆլոտսկի կամուրջ
- Խրապովիցկի կամուրջ
- Կորաբելնի կամուրջ
Տեսարժան վայրեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մոյկան Սանկտ Պետերբուրգի միակ գետն է, որի վրա գունավոր կամուրջներ են կառուցվել։
Մոյկան գեղարվեստական գրականության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ալեքսանդր Կուշներ, «Եկեք գնանք Մոյկայի երկայնքով, Մոյկայի երկայնքով...» («Пойдем же вдоль Мойки, вдоль Мойки…»)[11]
- Կոռնեյ Չուկովսկի, «Прямо в Мойку, прямо в Мойку с головою окунут…»[12]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Фокин М. М. К истории набережных Мойки // История Петербурга. — 2008. — № 1. — С. 3. Архивировано из первоисточника 13 մարտի 2016.
- ↑ Ձախ՝ հիմնական գետի հունի համեմատ։
- ↑ 3,0 3,1 «План местности занимаемой ныне Санкт-Петербургом». www.etomesto.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2019-05-04-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն), снятый в 1698 году, до завоевания её Петром Великим, с показанием существовавших на ней шведских укреплений". - ↑ Русский музей. «Летний дворец Петра I. История». rusmuseum.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-01-22-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ 5,0 5,1 «План Санкт-Петербурга 1705 года». commons.wikimedia.org (ռուսերեն). Վերցված է 2019-05-04-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) Историческая реконструкция 1850-х гг. — См. также: «Планы С.Петербурга в 1700, 1705, 1725, 1738, 1756, 1777, 1799, 1840, 1849 годах». www.aroundspb.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019-05-03-ին. Վերցված է 2019-05-04-ին.{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն), издание Н.Цылова. - ↑ «Энциклопедия Санкт-Петербурга». encspb.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-05-09-ին. Վերցված է 2023-04-18-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ О происхождении названий улиц в Ленинграде (1967 г.). Статьи на букву «М»
- ↑ Бунин М. С. Мосты Ленинграда. Очерки истории и архитектуры мостов Петербурга - Петрограда - Ленинграда.. — Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние, 1986. — С. 20—21. — 280 с.
- ↑ Бунин М. С. Мосты Ленинграда. Очерки истории и архитектуры мостов Петербурга - Петрограда - Ленинграда.. — Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние, 1986. — 280 с., Строительство Петербурга
- ↑ Чеснокова А. Н. Парадный въезд в новую страницу // Невский проспект. — Л.: Лениздат, 1985. — 208 с. — (Туристу о Ленинграде).
- ↑ ««Пойдем же вдоль Мойки, вдоль Мойки…»». chernov-trezin.narod.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019-06-04-ին. Վերցված է 2019-01-11-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ ««Прямо в Мойку, прямо в Мойку с головою окунут…»» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016-09-21-ին. Վերցված է 2019-01-11-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы? О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов в Ленинграде. — Л.: Лениздат, 1967. — 470 с.
- Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы?: О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Ленинграда. — 3-е изд., испр. и доп. — Л.: Лениздат, 1985. — С. 449—450. — 511 с.
- Ленинград: Путеводитель / Сост. В. А. Витязева, Б. М. Кириков. — Издание 2-е, стереотипное, с изменениями. — Л.: Лениздат, 1988. — 366 с. — ISBN 5-289-00492-0.
- Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы?: О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Санкт-Петербурга. — 4-е изд., перераб. — СПб.: Норинт, 1996. — С. 314—315. — 359 с. — ISBN 5-7711-0002-1.
- Городские имена сегодня и вчера: Петербургская топонимика / сост. С. В. Алексеева, А.
- Фокин М. М. К истории набережных Мойки // История Петербурга. — 2008. — № 1. — С. 2—8. Архивировано из первоисточника 13 մարտի 2016.
- «Мойка, реки». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Энциклопедия Санкт-Петербурга». encspb.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2019-01-11-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոյկա (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||
