Մողեսակոնքավորներ

Մողեսակոնքայիններ

Դասակարգում
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Ինֆրատիպ	Gnathostomata
Վերնադաս	Չորքոտանիներ (Tetrapoda)
Դաս	Սողուններ (Reptilia)
Վերնակարգ	Դինոզավրեր (Dinosauria)
Կարգ	Մողեսակոնքայիններ (Saurischia) Seeley, 1888

Մողեսակոնքավորներ^[1], կամ մողեսակոնքավոր դինոզավրեր, կամ զավրիսքներ^[2] (լատ. Saurischia), դինոզավրերի՝ ավանդաբար առանձնացվող երկու հիմնական ճյուղերից մեկը (թռչնակոնքավորների հետ մեկտեղ)^[3], որը պատմականորեն դիտարկվում է որպես կենդանիների կարգ^[4]^[5]։ Ի տարբերություն թռչնակոնքավորների՝ մողեսակոնքավորների pubic ոսկրերը նախապես թեքված են եղել առաջ (որոշ ներկայացուցիչների՝ գերերազավրիդների^[6], տերիզինոզավրիդների^[7], դրոմեոզավրիդների^[8] և թռչունների մոտ^[9]pubic ոսկրերը ետ են թեքված)։ Ուշագրավ է, որ ոչ թե թռչնակոնքավորները, այլ հենց մողեսակոնքավորներն են թռչունների ծագման սկիզբը դրել, իսկ թռչունները, հնէաբանների շրջանում գերիշխող պատկերացումների համաձայն, մողեսակոնքավորների միակ խումբն են, որ հաղթահարել, վերապրել են կավճա-պալեոգենային զանգվածային մահացման շրջանը^[3]։

Մողեսակոնքավորները սովորաբար համարվում են մոնոֆիլետիկ («բնական») խումբ, որի մեջ ներառվում են eusaurischia-ի («իսկական մողեսների») խմբի կազմում ընդգրկված թերոպոդների (Theropoda) և զավրոպոդոմորֆների (Sauropodomorpha) մեծաքանակ ճյուղավորումներ^[3], ինչպես նաև Herrerasauria-ի կողային բազալ ճյուղը^[10]^[11], որը երբեմն որոշ մասնագետների կողմից տեղադրվում է թերոպոդների կազմում^[12]։ Ըստ այլընտրանքային տեսակետի՝ թերոպոդները թռչնակոնքավորներին ավելի՛ մոտ են, քան զավրոպոդոմորֆներին, ուրեմնև՝ մողեսակոնքավորները ավանդական ընկալմամբ պարաֆիլետիկ («արհետական») խումբ են, որը կամ պետք է կազմացրվի, կազմալուծվի, կամ վերասահմանվի, վերաորոշարկվի (վերջինիս դեպքում նրա կազմը արմատապես կփոխվի)^[13]^[14]^[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ [[Еськов, Кирилл Юрьевич| Կողմ]]. Словарь названий живых и ископаемых организмов // Удивительная палеонтология: история Земли и жизни на ней. — М. : ЭНАС, 2008. — 312 с. — ISBN 978-5-91921-129-7.
↑ Татаринов, 2009, էջ 68
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Британника онлайн|525532|Saurischia|2021-05-17
↑ Seeley H. G. I. On the classification of the fossil animals commonly named Dinosauria(անգլ.) // Proceedings of the Royal Society of London : journal. — 1888. — В. 258—265. — Т. 43. — С. 165—171. — doi:10.1098/rspl.1887.0117
↑ Benton, 2015, էջ 440
↑ Paul, 1988, էջեր 248—250
↑ Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 7: "Therizinosauroidea" by J. M. Clark, Կաղապար:Нп4, and R. Barsbold, էջեր 151—164
↑ Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 10: "Dromaeosauridae" by P. J. Makovicky and Կաղապար:Нп4, էջեր 196—210
↑ Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 11: "Basal Avialae" by Կաղապար:Нп4, էջեր 210—231
↑ Կաղապար:Нп4, Agnolin F. L., Կաղապար:Нп4, Müller R. T., Martinelli A., Langer M. Review of the fossil record of early dinosaurs from South America, and its phylogenetic implications(անգլ.) // Կաղապար:Нп4. — 2021. — С. 103341. — ISSN 0895-9811. — doi:10.1016/j.jsames.2021.103341
↑ Langer M. C., Կաղապար:Нп4, Rauhut O. W. M., Կաղապար:Нп4, Knoll F. Untangling the dinosaur family tree(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7678. — Т. 551. — С. E1—E3. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature24011
↑ Կաղապար:Нп4 The Early Evolution of Archosaurs: Relationships and the Origin of Major Clades(անգլ.) // Կաղապար:Нп4 : journal. — 2011. — В. 352. — Т. 2011. — С. 1—292. — ISSN 1937-3546 0003-0090, 1937-3546. — doi:10.1206/352.1
↑ Baron M. G., Norman D. B., Barrett P. M. A new hypothesis of dinosaur relationships and early dinosaur evolution(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7646. — Т. 543. — С. 501—506. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature21700
↑ Baron M. G., Norman D. B., Barrett P. M. Baron et al. reply(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7678. — Т. 551. — С. E4—E5. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature24012
↑ Cau A. The assembly of the avian body plan: a 160-million-year long process(անգլ.) // Bollettino della Societa Paleontologica Italiana : journal. — 2018. — В. 1. — Т. 57. — С. 1–25. — ISSN 0375-7633. — doi:10.4435/BSPI.2018.01 Архивировано из первоисточника 21 Դեկտեմբերի 2018.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսերեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Брусатти С. - Время динозавров. Новая история древних ящеров։ науч. ред. А. О. Аверьянов, 2019։ оригинал=The Rise and Fall of the Dinosaurs։ A New History of a Lost World|; М., издательство Альпина нон-фикшн, страниц=358, isbn 978-5-91671-893-5
нп4 Динозавры. 150 000 000 лет господства на Земле / науч. ред. А. О. Аверьянов, д-р биол. наук. — М.: Альпина нон-фикшн, 2019. — 223 с. — ISBN 978-5-91671-940-6
Очерки по эволюции рептилий-291, часть=Ящеротазовые динозавры, или заврисхии, с=68—125

Անգլերեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Bakker R. T. The Dinosaur Heresies: New Theories Unlocking the Mystery of the Dinosaurs and Their Extinction. — New York: William Morrow and Company, 1986. — 481 с. — ISBN 978-0-688-04287-5
нп4 нп4. — 4th ed. — Wiley-Blackwell, 2015. — 480 с. — ISBN 978-1-118-40755-4
The Complete Dinosaur / M. K. Brett-Surman, Holtz T. R. Jr., J. O. Farlow, eds. — Bloomington, IN: Indiana University Press, 2012. — 1272 с. — (Life of the Past). — ISBN 978-0-253-00849-7
Brusatte S. L. Dinosaur Paleobiology / ed. by нп4. — University of California Press, 2012. — 336 с. — ISBN 978-0-520-25408-4
Molina-Pérez R., Larramendi A. Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes / Illustrations by A. Atuchin and S. Mazzei. — Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2019. — 288 с. — ISBN 978-0-691-18031-1
Molina-Pérez R., Larramendi A. Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs / Illustrations by A. Atuchin and S. Mazzei. — Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2020. — 272 с. — ISBN 978-0-691-20297-6
Owen R. Palaeontology, or a Systematic Summary of Extinct Animals and their Geological Relations. — Second Edition. — Edinburgh: нп4, 1860. — 463 с.
нп4 Predatory Dinosaurs of the World: A Complete Illustrated Guide. — New York: Simon & Schuster, 1988. — 464 с. — ISBN 978-0-671-61946-6

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մողեսակոնքավորներ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մողեսակոնքավորներ» հոդվածին։

[Eskov2008-1] [[Еськов, Кирилл Юрьевич| Կողմ]]. Словарь названий живых и ископаемых организмов // Удивительная палеонтология: история Земли и жизни на ней. — М. : ЭНАС, 2008. — 312 с. — ISBN 978-5-91921-129-7.

[Татаринов—2009——68-2] Татаринов, 2009, էջ 68

[Британника-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Британника онлайн|525532|Saurischia|2021-05-17

[Seeley1888-4] Seeley H. G. I. On the classification of the fossil animals commonly named Dinosauria(անգլ.) // Proceedings of the Royal Society of London : journal. — 1888. — В. 258—265. — Т. 43. — С. 165—171. — doi:10.1098/rspl.1887.0117

[Benton—2015——440-5] Benton, 2015, էջ 440

[Paul—1988——248—250-6] Paul, 1988, էջեր 248—250

[Weishampel,_Dodson_&_Osmolska—2004—chpt._7:_"Therizinosauroidea"_by_J._M._Clark,_[[:Կաղապար:Нп4]],_and_[[Ринченгийн_Барсболд|R._Barsbold]]—151—164-7] Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 7: "Therizinosauroidea" by J. M. Clark, Կաղապար:Нп4, and R. Barsbold, էջեր 151—164

[Weishampel,_Dodson_&_Osmolska—2004—chpt._10:_"Dromaeosauridae"_by_P._J._Makovicky_and_[[:Կաղապար:Нп4]]—196—210-8] Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 10: "Dromaeosauridae" by P. J. Makovicky and Կաղապար:Нп4, էջեր 196—210

[Weishampel,_Dodson_&_Osmolska—2004—chpt._11:_"Basal_Avialae"_by_[[:Կաղապար:Нп4]]—210—231-9] Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, chpt. 11: "Basal Avialae" by Կաղապար:Нп4, էջեր 210—231

[Novas2021-10] Կաղապար:Нп4, Agnolin F. L., Կաղապար:Нп4, Müller R. T., Martinelli A., Langer M. Review of the fossil record of early dinosaurs from South America, and its phylogenetic implications(անգլ.) // Կաղապար:Нп4. — 2021. — С. 103341. — ISSN 0895-9811. — doi:10.1016/j.jsames.2021.103341

[Langer2017-11] Langer M. C., Կաղապար:Нп4, Rauhut O. W. M., Կաղապար:Нп4, Knoll F. Untangling the dinosaur family tree(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7678. — Т. 551. — С. E1—E3. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature24011

[12] Կաղապար:Нп4 The Early Evolution of Archosaurs: Relationships and the Origin of Major Clades(անգլ.) // Կաղապար:Нп4 : journal. — 2011. — В. 352. — Т. 2011. — С. 1—292. — ISSN 1937-3546 0003-0090, 1937-3546. — doi:10.1206/352.1

[Baron2017-13] Baron M. G., Norman D. B., Barrett P. M. A new hypothesis of dinosaur relationships and early dinosaur evolution(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7646. — Т. 543. — С. 501—506. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature21700

[Baron_reply-14] Baron M. G., Norman D. B., Barrett P. M. Baron et al. reply(անգլ.) // Nature : journal. — 2017. — В. 7678. — Т. 551. — С. E4—E5. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/nature24012

[Cau2018-15] Cau A. The assembly of the avian body plan: a 160-million-year long process(անգլ.) // Bollettino della Societa Paleontologica Italiana : journal. — 2018. — В. 1. — Т. 57. — С. 1–25. — ISSN 0375-7633. — doi:10.4435/BSPI.2018.01 Архивировано из первоисточника 21 Դեկտեմբերի 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]