Մծբինի պայմանագիր (363)

Մծբինի պայմանագիր
363 թվականի հռոմեա-պարսկական հաշտության պայմանագիր
Ստորագրվել է; — վայր	363 թվական; Մծբին
Ստորագրել են	Հովիանոս (Հռոմեական կայսրություն) և Շապուհ II Երկարակյաց (Պարսկաստան)
Կողմեր	Հռոմեական կայսրություն Սասանյան Պարսկաստան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մծբինի պայմանագիր (այլ կիրառումներ)

Մծբինի պայմանագիր, (հայտնի է նաև «ամոթալի» հաշտություն անվամբ), Հռոմի կայսր Հովիանոսի և Սասանյան Պարսկաստանի թագավոր Շապուհի միջև կնքված պայմանագիր^[1]^[2]։

Հռոմի և Պարսկատանի միջև հարաբերությունները գնալով սրվում էին, և դրա արդյունքում 359 թվականին պատերազմ է բռնկվում։ Շապուհն իր 100 հազարանոց զորքով հարձակվում է Միջագետքի ուղղությամբ և պաշարում Դիարբեքիր քաղաքը։ Երկար դիմադրությունից հետո, 30 հազար մարդ կորցնելու գնով, Շապուհին հաջողվում է նվաճել քաղաքը։ Պարսից արքային կանգնեցնելու համար Կոստանդիոսն իր զորքով գալիս է Կեսարիա։ Պատերազմող կողմերից յուրաքանչյուրը ցանկանում էր իր կողմը թեքել Արշակին, որն իր բանակով պատերազմում կարող էր վճռական դեր կատարել։

Հուլիանոս զորավարը կայսրի հրամանով 359 թվականի գարնանը Թրակիայից իր լեգեոններով Արևելք է տեղափոխվում, սակայն Հուլիանոսը, ապստամբելով Կոստանդիոսի վրա, իրեն կայսր է հայտարարում։ Կոստանդիոսը 361 թվականի նոյեմբերի 3-ին Կիլիկիայում մահանում է, որից հետո Հուլիանոսը շարունակում է պատերազմական գործողություններն ընդդեմ Շապուհի, որը պլանավորել էր Արշակի օգնությամբ թիկունքից հարվածել Շապուհին, սակայն դա չի իրագործվում և 363 թվականի մի ընդհարման ժամանակ մահանում է։ Այդ լուրից հետո հռոմեական զորքը կայսր է նշանակում Հովիանոսին, որը օգտակար չի համարում պատերազմը շարունակելը և 363 թվականին Շապուհի հետ պայմանագիրը է կնքում։

Հովիանոսի կնքած պայմանագիրը հայտնի է «ամոթալի պայմանագիր» անունով։ «Ամոթալի» է կոչվում այն պատճառով, որ Հովիանոսը Պարսկաստանին զիջում է ոչ միայն հռոմեական կայսրության տակ գտնվող մի շարք նահանգներ, այլ նաև Արևմտյան Հայաստանի գավառները՝ Աղձնիք, Մոկք, Կորդուք, Ծավդեք և Ռեհիմենե, և հրաժարվում է այլևս օգնություն տրամադրել իր դաշնակցին։

Կետեր

363 թվականին Մծբինում կնքած պայմանագիրը պարունակում էր հետևյալ դրույթները^[3]՝

Հռոմը Պարսկաստանին է զիջում անդրտիգրիսյան այն երկրները, որոնք 298 թվականի Մծբինի պայմանագրով անցել էին Հռոմին. հարավային Հայաստանի Աղձնիք, Մոկք, Կորդուք, Ծավդեք և Ռեհիմենե գավառները՝ 15 բերդերով ու քաղաքներով, որոնց թվում՝ Մծբինը, Սինգարան և Կաստրա-Մավրորումը։
Հռոմը պարտավորվում էր այդուհետ չխառնվել Մեծ Հայքի գործերին։ Հովիանոս կայսրը պարտավորվում էր չօգնել Մեծ Հայքին, եթե Շապուհ II-ը պատերազմ սկսեր նրա դեմ։ Դրանով Շապուհ II-ի համար լավ իրավիճակ էր ստեղծվում Մեծ Հայքի վրա հարձակվելու համար^[4]։

Ծանոթագրություններ

Աղբյուրներ

Փավստոս Բուզանդ, Հայոց Պատմություն, Ստ. Մալխասյանցի աշխարհաբար թարգմանությունը, նրա ներածությամբ և ծանոթագրություններով, Երևան, 1947 թ.։
Հրանդ Արմէն, Պապ Արշակունի, Երուսաղէմ, 1958 թ.։

[1] Լեո «Հայոց Պատմություն» առաջին հատոր։ Երևան։ «Հայաստան» հրատարակչություն։ 1966։ էջ 464-466։

[2] Հ․ Գ․ Ժամկոչյան, Ա․ Գ․ Աբրահամյան, Ս․ Տ․ Մելիք-Բախշյան, Ս․ Պ․ Պողոսյան «Հայ ժողովրդի պատմություն․ սկզբից մինչև XVIII դարի վերջ», էջ 247։

[3] Կարեւորագույն պայմանագրերը Հայաստանում սկզբից մինչև XIV դարը, էջ 23-24

[4] «ՀԺՊ», հ. 2, էջ 96-102։

[1]

[2]

[3]

[4]