Միր Ջաֆար Բաղիրով

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Միր Ջաֆար Բաղիրով
Mircəfər Bağırov
Ադրբեջանի կոմունիստական կուսակցության առաջին քարտուղար
Ստանձնեց պաշտոնը՝1933 թվականի դեկտեմբերի 15
Լքեց պաշտոնը՝1953 թվականի ապրիլի 6
Կուսակցություն՝Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն (1918-1953)
Նախորդող՝Ռուբեն Ռուբենով
Հաջորդող՝Միր Թեյմուր Յաքուբով
Ծննդյան օր՝ 1896 սեպտեմբերի 17
Ծննդավայր՝Ղուբա, Բաքվի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր՝մայիսի 7, 1956(1956-05-07) (տարիքը 59)
Վախճանի վայրը՝Սիբիր, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Երեխաներ՝Jahangir Bagirov?
Պարգևներ՝
Լենինի շքանշան Լենինի շքանշան Լենինի շքանշան Լենինի շքանշան Լենինի շքանշան Կարմիր դրոշի շքանշան «Հայրենական պատերազմի» I աստիճանի շքանշան Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան
և Պետանվտանգության պատվավոր աշխատակից

Միր Ջաֆար Աբբաս օղլու Բաղիրով (ադրբ.՝ Mircəfər Abbas oğlu Bağırov, ռուս.՝ Мир Джафар Аббасович Багиров), Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կոմունիստ առաջնորդ 1932-1953 թվականներին՝ Իոսիֆ Ստալինի խորհրդային կառավարման ներքո[1]։

Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաղիրովը ծնվել է 1896 թվականին Բաքվի նահանգի Ղուբա քաղաքում, մանկավարժություն է սովորել Պետրովսկում։ 1915–1917 թվականներին Մ. Ջ. Բաղիրովն աշխատել է Խուդաթի գյուղերից մեկում որպես դպրոցի ուսուցիչ[2]։ 1917 թվականի մարտին միացել է բոլշևիկներին և ընտրվել Ղուբայի հեղափոխական կոմիտեի նախագահի տեղակալ[3]։ 1918 - 1921 թվականներին մասնակցել է Հոկտեմբերյան հեղափոխությանը և Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմին՝ որպես գնդի հրամանատար, ադրբեջանական դիվիզիայի զինվորական կոմիսար, ռուսական ռազմական հրամանատարության կովկասյան կորպուսի խորհրդական և ադրբեջանական դիվիզիայի հեղափոխական տրիբունալի պետ։ Խորհրդային Միության կողմից Ադրբեջանի բռնակցումից հետո Բաղիրովը նշանակվեց Ադրբեջանի Ղարաբաղի հեղկոմի նախագահ։ Հաղորդվել է, որ Բաղիրովն աշխատել է նաև Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության ոստիկանությունում։ 1921 թվականի փետրվարին նա միացավ Չեկային։ 1927–1929 թվականներին աշխատել է Անդրկովկասի ջրաբաշխման բաժնի տնօրեն։ 1929 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1930 թվականի օգոստոսը Բաղիրովը եղել է Ադրբեջանի ազգային անվտանգության ծառայությունների ղեկավար։

Հարաբերությունները Բերիայի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1921 թվականին Չեկայում Բաղիրովի ենթականերից մեկը երիտասարդ Լավրենտի Բերիան էր, ում կարիերան նա հովանավորում էր[3]։ Բերիան նրան հատուցեց, երբ 1932 թվականին նա նշանակվեց Անդրկովկասյան երեք հանրապետությունների (Ադրբեջան, Հայաստան և Վրաստան) ղեկավար՝ նախ կազմակերպելով, որ Բաղիրովը նշանակվի Խորհրդային Միության Կոմկուսի Կենտկոմի Ադրբեջանում «պատասխանատու հրահանգիչ», իսկ հետո՝ Ադրբեջանի կոմկուսի նախագահ։ Ըստ Բերիայի որդու՝ Սերգոյի.

Իմ հոր հարաբերությունները (Բաղիրովի հետ) հիանալի էին։ Երկուսը իրարից գաղտնիք չունեին։ Այս մարդը հիանալի տիրապետում էր թուրքերենին և պարսկերենին, ուներ աշխույժ միտք, կարողանում էր արագ կողմնորոշվել ամենատարբեր իրավիճակներում և լավ տեղեկացված էր նավթարդյունաբերության մասին։ Նա չէր խմում և չէր հավատում ո՛չ Աստծուն, ո՛չ էլ Սատանային, և դեռ ավելի քիչ՝ կոմունիզմին։

Կոմունիստական կուսակցության առաջին քարտուղար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաղիրովը Ադրբեջանի կոմունիստական կուսկացության կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղարն էր 1933 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1953 թվականի ապրիլին։ Նա Լենինգրադում Անդրեյ Ժդանովից բացի միակ տարածաշրջանային կուսակցական ղեկավարն էր, որը պաշտոնավարեց ստալինյան բռնաճնշումների ողջ ընթացքում, որի ընթացքում Ադրբեջանում ավելի քան 10000 մարդ գնդակահարվեց Բաղիրովի դեմ մահափորձ կազմակերպելու մեղադրանքով[4]։ 1937 թվականի հոկտեմբերին նա դարձավ Խորհրդային Միության կոմկուսի կենտրոնական կոմիտեի լիիրավ անդամ այն բանից հետո, երբ մի խումբ գործող պաշտոնյաներ դատապարտվեցին որպես «ժողովրդի թշնամիներ»։

1953 թվականի մարտի 7-ին՝ Իոսիֆ Ստալինի մաից անմիջապես հետո, Բաղիրովը դարձավ Կենտրոնական կոմիտեի նախագահության թեկնածու անդամ, ինչը նշանակում էր, որ ինքը Ռուսաստանից դուրս ավելի փոքր խորհրդային հանրապետություններում ծնված ամենաբարձրաստիճան կոմունիստ պաշտոնյան էր[5]։ Ապրիլի 21-ից ինքն իրեն տեղափոխեց՝ նշանակելով Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնում, բայց հուլիսի 19-ին հեռացվեց՝ Բերիայի ձերբակալությունից հետո։

Դատավարություն և մահապատիժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաղիրովը ձերբակալվել է 1954 թվականին և մեղադրվել Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ ավազակ լինելու մեջ, որը պատասխանատու է ստալինյան բռնաճնշումների ժամանակ մեծ թվով ադրբեջանցի կոմունիստների, այդ թվում՝ Գազանֆար Մուսաբեկովի, Հուսեյն Ռահմանովի մահվան համար։ 1956 թվականի ապրիլի 12-26-ին Բաքվում ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի ռազմական կոլեգիայի հատուկ նիստում նա դատվեց հինգ այլ անձանց հետ միասին[6]։ Դատարանի առջև իր վերջին 17 րոպեանոց ելույթում նա կողմ է արտահայտվել դատավճռին և հրաժարվել ներման խնդրանքով դիմելուց։ Բաղիրովը մահապատժի է ենթարկվել 1956 թվականին[2][7]։

Միր Ջաֆար Բաղիրովը Ադրբեջանի պատմության մեջ հակասական կերպար է։ Մինչև 1940 թվականը Բաղիրովի օրոք իրականացված զտումների հետևանքով մահացել էր մոտ 70000 ադրբեջանցի[8]։ Մտավորականությունը ոչնչացվեց, ջարդվեց և վերացավ՝ որպես սոցիալական ուժ, իսկ հին գվարդիայի կոմունիստական էլիտան փլուզվեց։ Սակայն Բաղիրովը նույնպես հաջողությամբ դիմադրեց Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կազմում գտնվող Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը Հայկական ԽՍՀ-ին հանձնելու հայկական պահանջներին[9]։

Նրան էին վերագրում կրտսեր որդուն վերաբերվել որպես սովորական խորհրդային քաղաքացու։ Բաղիրովը որդուն՝ Վլադիմիր (Ջահանգիր) Բաղիրովին՝ ռազմական օդաչու, ուղարկեց խորհրդային բանակ՝ նացիստական Գերմանիայի դեմ կռվելու։ Նա զոհվել է մարտում 1943 թվականի հունիսին՝ օդային հարված կատարելուց հետո[10]։

Պարգևներ և շքանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Stalin's Personality Cult. Three Times I Changed My Mind». Azerbaijan International. 1999 թ․ սեպտեմբեր. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Directory of Biographies. Mir Jafar Baghirov». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Rumyantsev, Vyacheslav (editor). «Багиров Мир Джафар Аббасович 1896-1956 Биографический указатель». Chronos. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 19-ին. {{cite web}}: |first= has generic name (օգնություն)
  4. ↑ Medvedev, Roy (1976). Let History Judge, The Origins and Consequences of Stalinism. Nottingham: Spokesman. էջ 344.
  5. ↑ Conquest, Robert (1961). Power and Policy in the U.S.S.R. London: MacMillan. էջ 197.
  6. ↑ Conquest. Power and Policy. էջեր 451–453.
  7. ↑ «Republic of Azerbaijan. Ministry of National Security. Heads of special services of Azerbaijan. Mir Jafar Baghirov». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
  8. ↑ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. էջ 31. ISBN 0-8108-3550-9. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 3-ին.
  9. ↑ De Waal, Thomas (2003). Black garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war. New York and London: New York University. էջ 138. ISBN 0-8147-1944-9. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
  10. ↑ «Фамилии летчиков, совершивших воздушные тараны» [Last names of pilots involved in ram attacks]. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միր_Ջաֆար_Բաղիրով&oldid=9787401» էջից