Միուս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Միուս
Բնութագիր
Երկարություն258 կմ
Ավազանի մակերես6680 կմ²
Ջրահոսք
Ակունքի տեղակայումChornukhyne?
Գետաբերանի տեղակայումՏագանրոգի ծովածոց
Կոորդինատներ
Հոսող հոսքերԿրինկա գետ, Կրեպենկայա, Նագոլնայա, Կամենկա (Միուսի վտակ), Միուսիկ (Միուսի վտակ) և Օլխովչիկ (Միուսի վտակ)
ԵրկրամասԼուգանսկի մարզ, Ռոստովի մարզ և Դոնեցկի մարզ

Միուս (ուկրաիներեն՝ Міус, ռուս.՝ Миу́с), գետ, որ հոսում է Ուկրաինայի (Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերի) և Ռուսաստանի (Կույբիշևի , Մատվեև Կուրգանի և Ռոստովի մարզի Նեկլինովսկի շրջանների) տարածքներով և թափվում է Տագանրոգի ծովածոցի Միուսի գետաբերանի ծովախորշ (Ազովի ծով

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերի միջև վարչական սահմանը անցնում է Միուս գետի երկայնքով, Միուս և Կնյագինևկա ավանների միջև ընկած տարածքով։

Հիդրոնիմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միուս տեղանունը տարածվում է Պովոլժիեյի միջոցով (Միուս) մինչև Ուրալ (Միասս) և ունի իրանական ծագումնաբանական մեկնություն (տաջ.՝ Мис՝ պղինձ)[1], որը համապատասխանում է այս տարածաշրջանում իրիանալեզու ժողովուրդների (սկյութներ, սարմատներ) պատմական տարաբնակեցմանը։ Այս վարկածի օգտին է խոսում այն փաստը, որ Բրոնզե դարաշրջանում Դոնբասում լայն տարածում ունեին պղնձի հանքավայրերը[2]։ Մեկ այլ վարկածով հիդրոնիմի հիմքում ընկած է թուրքական «միուս» բառը, տարբեր հնչյունային տարբերակներով ներկայացված է բազմաթիվ թուրքական լեզուներում։ Դրա իմաստն էր` «եղջյուր», «անկյուն»։ Հին ժամանակներում տարբեր ժողովուրդների մոտ անկյուն էին անվանում երկու գետերի միախառնման տեղը։ Մերձազովյան Միուսի դեպքում հավանաբար դա այն վայրն է, որտեղ նրա մեջ է թափվում Կրինկի գետը։ Երրորդ տարբերակի համաձայն թուրքական ժողովուրդների մոտ «միյուշ» բառացի նշանակում է «ճահճուտ», «ցեխ», որն ըստ երևույթին, բնութագրում է գետի ճահճուտ, եղեգներով գերաճած ողողադաշտը։ Վերջին տարբերակը հաստատվում է մոսկովյան մեծ իշխանների XV դարի դիվանագիտական փաստաթղթերով, որտեղ գետը կոչվում է Միյուշ[3]

Բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միուսի երկարությունը 258 կմ է, ավազանի մակերեսը 6680 կմ²։ Գետը սկիզբ է առնում Դոնեցկի բլրաշարքի լանջերից։ Վերին հատվածում Միուսի հովիտը ունի V-աձև տեսք, որի լայնությունը տատանվում է 0,2-ից մինչև 1,2 կմ հոսանքի ստորին մասում, տափաստանային գոտում այն լայնանում է մինչև 5-6 կմ։ Վերին հատվածներում ջրահոսքի լայնությունը մեծ չէ, ստորին հատվածներում դրա միջին լայնությունը հասնում է մինչև 800 մ; ափերը ծածկված են մարգագետնային բուսականությամբ և թփերով։ Գետի հունը ոլորապտույտ է և ունի 15-25 (ստորին հատվածներում մինչև 45 մ) լայնություն։ Գետի խորությունը ջրադաշտում հասնում է մինչև 6 մետրի, ուժեղ ջրահոսքի հատվածներում այն նվազում է մինչև 0,5 մ։

Հիմնական վտակներն են` Գլուխայան, Օլխովչիկը, Կրինկան (աջակողմյան), Միուսիկը, Կրեպենկայան, Նագոլնայան (ձախակողմյան)։ Սնուցումը առավելապես ձնհալից է և անձրևներից։ Սառչում է դեկտեմբերին, հալվում է մարտին, բնորոշ են գարնանային վարարումները։ Միուսի ավազանում կան մի քանի փոքր ջրամբարներ, որոնք օգտագործվում են արդյունաբերության և հիդրոէներգետիկայի ջրամատակարարման և մելիորացիայի նպատակով։ Գետի և ջրամբարների ափերին գտնվում են հանգստյան և ժամանցի օբյեկտներ, գետաբերանում XVII դարի վերջում կառուցվել է Սեմյոնովյան ամրոցը։

Միուս-ֆրոնտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքում (1941-1945) գերմանական զորքերը Միուս գետի վրա ստեղծել էին ուժեղ պաշտպանական բնագիծ (այսպես կոչված «Միուս-ֆրոնտ»), որը նրանք պահեցին 1941 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1942 թվականի հուլիսը և 1943 թվականի փետրվարից մինչև օգոստոսը։ 1943 թվականի օգոստոսին բնագիծը հանձնեցին Դնեպրի հատվածում վերմախտի ընդհանուր նահանջի պատճառով (տես՝ Պանտերա-Վոտան գիծը )։ Միուս-ֆրոնտը զգալիորեն հետաձգեց Կարմիր բանակի առաջխաղացումը հարավային ուղղությամբ, որի պատճառով էլ Դոնի Ռոստովը ազատագրվեց 1943 թվականի փետրվարին, իսկ Տագանրոգը միայն 1943 թվականի օգոստոսին։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «Озёра Южного Урала (буква М)». toposural.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
  2. «ГЕОЛОГО-МИНЕРАЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ДРЕВНИХ МЕДНЫХ РУДНИКОВ В ДОНБАССЕ». www.masters.donntu.edu.ua (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  3. Памятники дипломатических сношений с Крымскою и ногайскою ордами и с Турцией.//Сборник императорского исторического общества т.41.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]