Մերձեցում (տիեզերագնացություն)
Մերձեցումը ուղեծրային մանևրերի համակցություն է, որի ընթացքում երկու տիեզերանավ, որոնցից մեկը հաճախ ուղեծրակայան է, հայտնվում են նույն ուղեծրում և մոտենում շատ փոքր հեռավորության (օրինակ՝ տեսադաշտի սահմաններում): Մերձեցումը պահանջում է երկու տիեզերանավերի ուղեծրային արագությունների և դիրքային վեկտորների ճշգրիտ համընկնում, ինչը թույլ է տալիս պահպանել հաստատուն հեռավորություն ուղեծրային դիրքի պահպանման միջոցով: Մերձեցումը կարող է հետևել կամ չհետևել կցման պրոցեդուրաներ, որոնք տիեզերանավերը բերում են ֆիզիկական շփման և կապ են ստեղծում նրանց միջև։
Նույն տեխնիկան կարելի է կիրառել նաև տիեզերանավի «վայրէջքի» համար բնական մարմինների վրա, որոնք ունեն թույլ ձգողական դաշտ, օրինակ՝ վայրէջքը Մարսի լուսինների վրա կպահանջեր նույն ուղեծրային դիրքի և արագությունների համընկնումը, որին կհետևեր «իջեցում», որն ունի որոշ նմանություններ կցման հետ։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իր առաջին մարդատար թռիչքային «Վոստոկ» ծրագրում, Խորհրդային Միությունը արձակեց տիեզերանավերի զույգեր նույն հրթիռակայանից՝ մեկ կամ երկու օր ընդմիջումով (Վոստոկ-3 և Վոստոկ-4՝ 1962 թվականին, և Վոստոկ-5 և Վոստոկ-6՝ 1963 թվականին): Երկու կրող հրթիռների ղեկավարման համակարգերը տիեզերանավերը տեղադրեցին գրեթե նույն ուղեծրերում, սակայն դա բավարար ճշգրիտ չէր մերձեցում ապահովելու համար, քանի որ «Վոստոկ»-ը չուներ ուղեծիրը կարգավորելու մանևրային շարժիչներ։ Սկզբնական հեռավորությունները մոտ 5-6,5 կմ էին, սակայն աստիճանաբար մեծացան՝ հասնելով հազարավոր կիլոմետրերի[1][2]:
1964-ի սկզբին ԽՍՀՄ-ը արձակեց երկու անօդաչու արբանյակներ՝ «Պոլյոտ-1» և «Պոլյոտ-2», մինչև 5 կմ հեռավորությամբ, և տիեզերանավերը կարողացան ռադիոկապ հաստատել[3][4][5]:
1963-ին Բազ Օլդրինը ներկայացրեց իր դոկտորական թեզը՝ «Մարդատար ուղեծրային հանդիպումների գծային տեսադաշտով ուղղորդման տեխնիկաներ»[6]: Որպես ՆԱՍԱ-ի աստղագնաց՝ Օլդրինը աշխատում էր «բարդ ուղեծրային դինամիկան թարգմանելու՝ համեմատաբար պարզ թռիչքային պլանների իմ գործընկերների համար» վրա[7]:
Առաջին ձախողված փորձ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ՆԱՍԱ-ի առաջին մերձեցման փորձը կատարվեց 1965 թվականի հունիսի 3-ին, երբ ամերիկացի աստղագնաց Ջիմ ՄակԴիվիթը փորձեց մանևրել իր Ջեմինի-4 տիեզերանավը՝ հասնելու իր տիեզերանավը արձակած «Տիտան II» հրթիռի վերին աստիճանին։ ՄակԴիվիթը չկարողացավ բավարար չափով մոտենալ կայուն դիրք պահպանելու համար՝ հեռավորության ընկալման խնդիրների և աստիճանի շարժիչային գազերի արտահոսքի պատճառով, որոնց պատճառով այն շարժվում էր[8]: «Ջեմինի-4»-ի փորձերը ձախողվեցին, քանի որ ՆԱՍԱ-ի աստղագնացները դեռ չէին սովորել գործընթացին առնչվող աստղադինամիկան։ Պարզապես ակտիվ տիեզերանավի քթամասն ուղղել թիրախի վրա և մղել առաջ՝ անարդյունավետ էր։ Եթե թիրախը ուղեծրում առջևում է, իսկ դեպի նրան շարժվողը մեծացնում է արագությունը, ապա նրա բարձրությունը նույնպես մեծանում է՝ իրականում հեռացնելով այն թիրախից։ Բարձրությունը մեծացնելով՝ ուղեծրային պարբերությունը նույնպես մեծանում է՝ Կեպլերի երրորդ օրենքի համաձայն, դրանով իսկ հետապնդողը հայտնվում է ոչ միայն վերևում, այլև թիրախից հետ։ Ճիշտ տեխնիկան պահանջում է փոխել հետապնդողի ուղեծիրը՝ թիրախին կամ հասնելու, կամ թույլ տալու, որ թիրախը հասնի իրեն, և ճիշտ պահին փոխվել նույն ուղեծրի, առանց հարաբերական շարժման[9]:
|
Ինչպես «Ջեմինի» ծրագրի ինժեներ Անդրե Մեյերը հետագայում նշեց․ «Կա լավ բացատրություն, թե ինչու մերձեցումը չստացվեց։» Անձնակազմը, ինչպես նաև մյուսները ՋՏԿ-ում, «պարզապես չէին հասկացել կամ տրամաբանել գործընթացի ուղեծրային մեխանիկան։ Արդյունքում մենք բոլորս շատ բան սովորեցինք և իսկապես կատարելագործեցինք մերձեցման մանևրները, որոնք այժմ կիրառում է «Ապոլոնը»[9]։ | 
|
Առաջին հաջողված հանդիպում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մերձեցումն առաջին անգամ հաջողությամբ իրականացրեց ամերիկացի տիեզերագնաց Վոլի Շիրրան 1965 թվականի դեկտեմբերի 15-ին։ Շիրրան կառավարեց Ջեմինի-6 տիեզերանավը՝ այն մոտեցնելով իր քույր նավին՝ Ջեմինի-7-ին, ընդամենը 30 սմ հեռավորության վրա։ Տիեզերանավերը նախատեսված չէին իրար հետ կցվելու համար, սակայն ավելի քան 20 րոպե պահեցին համատեղ դիրքը։ Հետագայում Շիրրան մեկնաբանեց[10]՝
|
|
Մի մարդ ասաց ... եթե մոտենում ես երեք մղոն (5 կմ), ուրեմն արդեն հանդիպել ես։ Եթե մեկը կարծում է, որ երեք մղոնից հաջող հանդիպում է արել, թող ուրախանա։ Իրական աշխատանքը սկսվում է հենց այստեղ։ Ես չեմ կարծում, որ հանդիպումն ավարտված է մինչև այն պահը, երբ դու ամբողջությամբ կանգնած ես՝ առանց որևէ հարաբերական շարժման երկու տիեզերանավերի միջև, մոտավորապես 120 ոտնաչափ հեռավորության վրա։ Ահա դա է իրական հանդիպումը։ Դրանից հետո արդեն միայն համատեղ դիրքի պահպանում է։ Այդ պահից դա նման է մեքենա վարելուն, ինքնաթիռ վարելուն կամ սքեյթբորդ հրելուն՝ նույնքան պարզ։ |
|
Շիրրան նաև մեկ այլ փոխաբերություն օգտագործեց ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի ձեռքբերումների տարբերությունը նկարագրելու համար[11]՝
|
|
[Ռուսական «մերձեցումը»] պարզապես անցողիկ հայացք էր՝ համարժեք մի տղամարդու, որը քայլում է մարդաշատ գլխավոր փողոցով՝ մեքենաների եռուզեռի մեջ, և տեսնում է մի գեղեցիկ աղջկա փողոցի մյուս կողմում։ Նա ասում է «սպասիր», բայց աղջիկը արդեն անցել է։ Դա անցողիկ հայացք է, ոչ թե հանդիպում։ |
|
Առաջին կցում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին երկու տիեզերանավերի կցումը տեղի ունեցավ 1966 թվականի մարտի 16-ին, երբ Ջեմինի-8-ը՝ Նիլ Արմսթրոնգի հրամանատարությամբ, մերձեցավ և կցվեց անօդաչու Աջենա թիրախային սարքին։ Սկզբում նախատեսվում էր, որ Ջեմինի-6-ը պետք է լիներ առաջին կցման առաքելությունը, սակայն այն չեղարկվեց, քանի որ տվյալ առաքելության Աջենա թիրախային սարքը ոչնչացավ[12]:
Խորհրդային Միությունը առաջին ավտոմատ, անօդաչու միացումը իրականացրեց 1967 թվականի հոկտեմբերի 30-ին՝ Կոսմոս-186 և Կոսմոս-188 սարքերի միջև[13]:
ԽՍՀՄ առաջին տիեզերագնացը, որը փորձեց ձեռքով կցում իրականացնել, Գեորգի Բերեգովոյն էր, որը 1968 թվականի հոկտեմբերին ապարդյուն փորձեց իր Սոյուզ-3 տիեզերանավը միացնել անօդաչու Սոյուզ-2-ին։ Ավտոմատ համակարգերը նավերը մոտեցրել էին մինչև 200 մ, իսկ Բերեգովոյը ձեռքով հասցրեց դրանք ավելի մոտ[14]:
Առաջին հաջողված անձնակազմով տիեզերանավորի միջև կցումը[15] տեղի ունեցավ 1969 թվականի հունվարի 16-ին, երբ Սոյուզ-4-ը և Սոյուզ-5-ը կցվեցին: Սոյուզ-5-ի երկու անձնակազմի անդամներ դուրս գալով տիեզերք անցան Սոյուզ-4[16]:
1969 թվականին մարտին Ապոլոն-9-ը իրականացրեց առաջին անձնակազմի փոխանակումը կցված տիեզերանավերի միջև։
Առաջին երկու տարբեր երկրների տիեզերանավերի մերձեցումը և կցումը տեղի ունեցավ 1975 թվականին, երբ Ապոլոն տիեզերանավը միացավ Սոյուզին Ապոլոն-Սոյուզ առաքելության շրջանակում[17]:
Բազմակի տիեզերանավերի կցում տեղի ունեցավ, երբ Սոյուզ-26-ը և Սոյուզ-27-ը կցվեցին Սալյուտ-6 տիեզերակայանին 1978 թվականի հունվարին։ Սա առաջին դեպքն էր, երբ երկրորդ անձնակազմը այցելեց տիեզերակայան, որտեղ արդեն այլ անձնակազմ կար[18]:
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Gatland, Kenneth (1976). Manned Spacecraft, Second Revision. New York: Macmillan Publishing Co., Inc. էջեր 117–118. ISBN 0-02-542820-9.
- ↑ Hall, Rex; David J. Shayler (2001). The Rocket Men: Vostok & Voskhod, The First Soviet Manned Spaceflights. New York: Springer–Praxis Books. էջեր 185–191. ISBN 1-85233-391-X. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «The Historic Beginnings Of The Space Arms Race». www.spacewar.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ RBTH; Novosti, Yury Zaitsev, RIA (2008 թ․ նոյեմբերի 1). «The historic beginnings of the space arms race». Russia Beyond (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ «MilsatMagazine». www.milsatmagazine.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ Buzz Aldrin. «Orbital Rendezvous». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 4-ին.
- ↑ Buzz Aldrin. «From Earth to Moon to Earth» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մայիսի 27-ին.
- ↑ Oral History Transcript / James A. McDivitt Արխիվացված Մարտ 4, 2016 Wayback Machine / Interviewed by Doug Ward / Elk Lake, Michigan – June 29, 1999
- ↑ 9,0 9,1 «Gemini 4». Encyclopedia Astronautica. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ «On The Shoulders of Titans - Ch12-7». www.hq.nasa.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 9-ին.
- ↑ Agle, D.C. (1998 թ․ սեպտեմբեր). «Flying the Gusmobile». Air & Space (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 9-ին.
- ↑ NSSDC ID: 1967-105A Արխիվացված Ապրիլ 13, 2020 Wayback Machine NASA, NSSDC Master Catalog
- ↑ «Part 1 - Soyuz» (PDF). History Collection - Johnson Space Center - NASA. էջ 11. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
- ↑ «Model of a Soyuz-4-5 spacecraft». MAAS Collection. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
- ↑ «NSSDCA - Spacecraft - Details». NASA (նորվեգերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
- ↑ Samuels, Richard J., ed. (2005 թ․ դեկտեմբերի 21). Encyclopedia of United States National Security (1st ed.). SAGE Publications. էջ 669. ISBN 978-0-7619-2927-7. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. «Most observers felt that the U.S. moon landing ended the space race with a decisive American victory. […] The formal end of the space race occurred with the 1975 joint Apollo–Soyuz mission, in which U.S. and Soviet spacecraft docked, or joined, in orbit while their crews visited one another's craft and performed joint scientific experiments.»
- ↑ «Spaceflight mission report: Soyuz 27».
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Analysis of a New Nonlinear Solution of Relative Orbital Motion by T. Alan Lovell
- The Visitors (rendezvous) Արխիվացված Ապրիլ 3, 2020 Wayback Machine
- «Lunar Orbit Rendezvous and the Apollo Program». NASA.
- Automated Rendezvous and Docking of Spacecraft by Wigbert Fehse
- Docking system agreement key to global space policy – October 20, 2010
| ||||||||||||||||||||||||||||||