Մեղադրանք (հոգեբանություն)
Ենթակատեգորիա | Մարդկային հաղորդակցություն, attribution, judgment ![]() | |
---|---|---|
Մասն է | հոգեբանության տերմինաբանություն ![]() | |
Հակառակը | Գովասանք ![]() |
Մեղադրանք (հոգեբանություն) (անգլ.՝ blame), դատապարտելու, պատասխանատվության ենթարկելու կամ բացասական հայտարարություններ անելու գործողություն բարոյապես անպատասխանատու անհատի կամ խմբի մասին: Երբ ինչ-որ մեկը բարոյապես պատասխանատու է ինչ-որ սխալ քայլի համար, նրա արարքը դատապարտելի է:
Փիլիսոփայություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փիլիսոփաները դիտարկում են մեղադրելու հայեցակարգը որպես ռեակտիվ վերաբերմունքներից մեկը, տերմին, որը հորինել է Պ. Ֆ. Սթրոուսոնը, որը ներառում է այնպիսի վերաբերմունքի տեսակներ, ինչպիսին է մեղադրումը, գովասանքը, երախտագիտությունը, վրդովմունքը և ներողամտությունը[1]:
Նյարդաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մեղադրանքը, ըստ երևույթին, կապված է ուղեղի գործունեության հետ ժամանակավոր պարիետալ հանգույցում (անգլ.՝ temporoparietal junction)[2]: Պարզվել է, որ նշաձև մարմինը[3] նպաստում է մեր մեղադրելու պրոցեսսին, բայց չի արձագանքում, երբ արձագանքում ենք դրական գործողություններին[4]:
Սոցիոլոգիա և հոգեբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ուրիշներին մեղադրելը արժեզրկելու միջոց է, ինչի արդյունքում մեղադրողը իրեն ավելի բարձր է զգում՝ մյուսներին ավելի ստորադասելով և/կամ մեղադրողին դարձնելով «կատարյալ»[5]:
Մանիպուլյացիայի զոհերը հաճախ պատասխանատվություն են զգում մանիպուլյատորի/չարաշահողի մոտ իրենց նկատմամբ բացասական զգացմունքներ առաջացնելու և դրանց արդյունքում առաջացած անհանգստության համար: Այս ինքնամեղադրումը հաճախ դառնում է զոհի հիմնական հատկանիշը:
Զոհի հոգեբանական պրոֆիլը ներառում է անօգնականության զգացում, պասիվություն, վերահսկողության կորուստ, հոռետեսություն, բացասական մտածողություն, մեղքի ուժեղ զգացում, ամոթ, զղջում, ինքնամեղադրանք և դեպրեսիա[6]։
Ինքնամեղադրանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ինքնամեղադրանքի երկու հիմնական տեսակ կա.
- վարքագծային ինքնամեղադրանք – անարժան լինելու համար մեղադրանք՝ հիմնված գործողությունների վրա: Զոհերը, որոնք զգում են վարքագծային ինքնամեղադրանքը, նշում են, որ նրանք պետք է այլ կերպ անեին, և հետևաբար իրենց մեղավոր են զգում:
- բնավորության ինքնամեղադրանք – անարժան լինելու համար մեղադրանք՝ հիմնված բնավորության վրա: Զոհերը, որոնք զգում են բնավորության ինքնամեղադրանքը, զգում են, որ իրենց մեջ ինչ-որ բան այն չէ, ինչը նրանց պատճառ է դարձել, որ արժանանան զոհի:
Ինքնամեղադրանքը նվազեցնելու համար օգտակար խորհրդատվական քայլերը ներառում են[7].
- աջակցող պատասխաններ,
- հոգեկրթական պատասխաններ (օրինակ՝ բռնաբարվածի տրավմայի սինդրոմի մասին սովորելը),
- պատասխաններ, որոնք վերաբերում են մեղավորության խնդրին։
Ինքնամեղադրանքի համար օգտակար թերապիայի տեսակ է կոգնիտիվ վերակազմավորումը կամ կոգնիտիվ-վարքային թերապիան[8][9]:
Զոհին մեղադրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զոհին մեղադրելը նշանակում է հանցանքի, վթարի կամ ցանկացած տեսակի դաժան վերաբերմունքի ժամանակ զոհերին մեղադրելն է կատարված միջադեպի համար: Հիմնական վերագրման սխալի հայեցակարգը բացատրում է, թե ինչպես են մարդիկ հակված բացասական վարքագծին ավելի շատ մեղադրել զոհերի հատկանիշներին, քան իրադարձության պահին իրավիճակին[10]:
Անհատական մեղքն ընդդեմ համակարգային մեղքի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սոցիոլոգիայում անհատի մեղքը խմբի կամ հասարակության հակումն է անհատին պատասխանատու համարելու իր իրավիճակի համար, մինչդեռ համակարգի մեղքը սոցիալական գործոնների վրա կենտրոնանալու միտում է, որոնք նպաստում են մարդու ճակատագրին:
Մեղադրանքները կազմակերպությունների ներսում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մեղադրանքի տարածումը կազմակերպությունում կարող է լինել այդ կազմակերպության կայունության և ամբողջականության հիմնական ցուցանիշը: Մեղադրանքի տարածումը դեպի ներքև՝ ղեկավարությունից դեպի անձնակազմ, կամ մասնագետների ու գործընկեր կազմակերպությունների միջև, ցույց է տալիս կազմակերպչական ձախողում: Մեղադրանքի մշակույթում խնդիրների լուծումը փոխարինվում է մեղադրել-խուսափելով: Մեղադրանքը, որը գալիս է վերևից, առաջացնում է «վախ, վատություն, սխալներ, պատահարներ և պասիվ-ագրեսիվ արձագանքներ», իսկ ներքևում գտնվողները զգում են անզոր և զգացմունքային անվտանգության պակաս: Աշխատակիցները հայտնել են, որ կազմակերպչական մեղադրական մշակույթը ստիպում է նրանց վախենալ սխալների և/կամ դժբախտ պատահարների և, հետևաբար, գործազրկության հետապնդումից։ Կազմակերպչական քաոսը, ինչպիսիք են խառնված դերերն ու պարտականությունները, մեծապես կապված են մեղադրելու մշակույթի հետ[11][12][13][14]:
Ըստ Մերի Դուգլասի՝ մեղադրելը համակարգված կերպով կիրառվում է ինստիտուտների միկրոքաղաքականության մեջ՝ ունենալով երեք թաքնված գործառույթ՝ բացատրել աղետները, արդարացնել հավատարմությունները և կայունացնել գոյություն ունեցող ինստիտուցիոնալ ռեժիմները: Դուգլասին հետաքրքրում էր, թե ինչպես է մեղավորությունը կայունացնում հաստատությունների կամ սոցիալական խմբերի ներսում գործող ուժային կառույցները: Բյուրոկրատական համակարգերում մեղքը հակված է դեպի ներքև և վերագրվում է կանոններին չհետևելուն:
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Strawson, P. F. (1962). "Freedom and Resentment" Proceedings of the British Academy 48:187-211.
- ↑ Hoffman, Morris B. (2014). The Punisher's Brain: The Evolution of Judge and Jury. Cambridge Studies in Economics, Choice, and Society. Cambridge University Press. էջ 68. ISBN 9781107038066. Վերցված է 2014-05-22-ին. «Our adult brains [...] have dedicated circuits devoted to the assessment of intentionality and harm, and to the calculation of blame based on those two assessments, using intent as the main driver and harm only as a tiebreaker. Part of those blaming circuits lie in a region called the temporoparietal junction, or TPJ. It is an area of the cortex roughly even with the top of the ears.»
- ↑ amygdala has been found
- ↑ Ngo, Lawrence; Kelly, Meagan; Coutlee, Christopher G; Carter, R McKell; Sinnott-Armstrong, Walter; Huettel, Scott A (2015). «Two Distinct Moral Mechanisms for Ascribing and Denying Intentionality». Scientific Reports. 5: 17390. Bibcode:2015NatSR...517390N. doi:10.1038/srep17390. PMC 4669441. PMID 26634909. «Based on converging behavioral and neural evidence, we demonstrate that there is no single underlying mechanism. Instead, two distinct mechanisms together generate the asymmetry. Emotion drives ascriptions of intentionality for negative consequences, while the consideration of statistical norms leads to the denial of intentionality for positive consequences.»
- ↑ Brown, N.W., Coping With Infuriating, Mean, Critical People – The Destructive Narcissistic Pattern (2006)
- ↑ Braiker, H.B., Who's Pulling Your Strings? How to Break The Cycle of Manipulation (2006)
- ↑ Matsushita-Arao, Y. (1997). Self-blame and depression among forcible rape survivors. Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering. 57(9-B). p. 5925.
- ↑ Branscombe, N.R.; Wohl, M.J.A.; Owen, S.; Allison, J.A.; N'gbala, A. (2003). Counterfactual Thinking, Blame Assignment, and Well-Being in Rape Victims. Basic & Applied Social Psychology, 25(4), p. 265, 9p.
- ↑ Frazier, P.A.; Mortensen, H.; Steward, J. (2005). «Coping Strategies as Mediators of the Relations Among Perceived Control and Distress in Sexual Assault Survivors». Journal of Counseling Psychology. 52 (3): 267–78. doi:10.1037/0022-0167.52.3.267.
- ↑ Feigenson, Neal (2000). Legal blame: How jurors think and talk about accidents (անգլերեն). Washington: American Psychological Association. doi:10.1037/10358-000. ISBN 978-1-55798-677-1.
- ↑ McLendon, J.; Weinberg, G.M. (July 1996). «Beyond blaming: congruence in large systems development projects». IEEE Software. 13 (4): 33–42. doi:10.1109/52.526830.
- ↑ Milch, Vibeke; Laumann, Karin (February 2016). «Interorganizational complexity and organizational accident risk: A literature review». Safety Science (Review). 82: 9–17. doi:10.1016/j.ssci.2015.08.010. hdl:11250/2452901.
- ↑ Rudge, Trudy (2016). (Re)Thinking Violence in Health Care Settings: A Critical Approach (անգլերեն). Routledge. ISBN 9781317189190.
- ↑ Hollnagel, Erik; Braithwaite, Jeffrey (2019). Resilient Health Care (անգլերեն). CRC Press. ISBN 9781317065166.
Ընթերցանության նյութեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Douglas, Tom. Scapegoats: Transferring Blame, London-New York, Routledge, 1995.
- Wilcox, Clifton W. Scapegoat: Targeted for Blame, Denver, Outskirts Press, 2009.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Blaming
- Moral Responsibility (also on praise and blame), in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
- Praise and Blame, in the Internet Encyclopedia of Philosophy
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեղադրանք (հոգեբանություն)» հոդվածին։ |
|