Մեծ Արալյան ծով
| Մեծ Արալյան ծով | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | նախկին լիճ |
| Երկիր |  Ղազախստան և  Ուզբեկստան |
| Վարչատարածք | Ակտոբեի շրջան, Կզըլ-Օրդայի մարզ և Կարակալպակստան |
| Խորություն | 40 մետր և 15 մետր |
| Մակերես | 3500 կմ² (2005), 7300 կմ² (2014) և 10 780 կմ² (2015) |
| Աղիություն | 100 ‰ |
| Լիճ հոսող գետ | Ամուդարյա |
 | |
 | |
Մեծ Արալյան ծով (Մեծ Արալ), հիպերգալային լճերի համակարգ՝ Արալյան ծովի բաժանված ավազանում, 1989 թվականին ստեղծվել է վերջինիս մակարդակի նվազման արդյունքում: 2001 թվականին Մեծ Արալյան ծովը բաժանվել է արևելյան և արևմտյան մասերի, որոնք միանում են ծովի մակարդակից 34 մ բարձրության վրա գտնվող Ուզուն
Արալ նեղ հոսանքով[1]։ Ջրի հոսքի սկզբնական ուղղությունը՝ արևելքից դեպի արևմուտք, ամուդարյան ջրերի մուտքը դեպի լիճ դադարեցումից հետո փոխվել է հակառակ ուղղությամբ[1]։ Մեծ Արալյան ծովի արևմտյան մասի տարածքը 3500–3800 կմ² է, միջին խորությունը՝ 14–15 մ, առավելագույնը՝ 37–40 մ[2]։ Ծովի արևմտյան հատվածը փոքր-ինչ համալրվում է ստորերկրյա ջրերով, ինչը զգալիորեն դանդաղեցնում է դրա չորացումը[3]։ Ստորերկրյա ջրերն ապահովում են տարեկան միջինը 2 կմ³ ջրի ներհոսք[2]։ Համեմատաբար խոնավ տարիներին Արևելյան ծովը մասամբ վերականգնվում է, բայց գետի վարարումների ավարտից հետո այն արագորեն անհետանում է, արևմտյան մասում ջրի հոսքի և ջրի գոլորշիացման պատճառով ծանծաղ աղի ճահճի մեծ տարածքի վրա:
Աղիություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2007 թվականին Մեծ Արալյան ծովի արևմտյան մասում աղիությունը կազմել է 70 գ/լ, արևելյան մասում՝ 100 գ/լ, ինչը լիովին բացառում է տարածաշրջանում որևէ տնտեսական ակտիվություն[2]։ 2009 թվականին ցուցանիշները հասել են համապատասխանաբար 100‰ և 200‰[1]։ Մեծ Արալի պահպանման համար գոյություն ունեցող նախագծի համաձայն՝ Ամուդարյա ջրանցքի շեղումը դեպի Արևմտյան Մեծ Արալ կարող է նվազեցնել ջրի աղիությունը[1] և վերականգնել ձկնորսությունը[4]։
Ջրամբարի դինամիկան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1992 թվականին Փոքր Արալյան ծովը առանձնացվել է Մեծ Կոկարալյան ամբարտակով, ինչը հանգեցրել է Փոքր Արալյան ծովի պահպանմանը, բայց առաջացրել է Մեծ Արալի չորացում[1]։ 2009 թվականի մայիսին Արևելյան Արալյան ծովն ամբողջությամբ ցամաքել է[5][6]։ 2009 թվականի աշնանը ջրանցքը չորացել է, և ջրի հոսքը Արևմտյան Մեծ Արալից դեպի Արևելյան Արալ դադարել է[1]։ 2010 թվականին լիճը կրկին լցվել է Ամուդարյայի հալված ջրով[7], բայց չորս տարի անց նորից չորացել է[6]։ 2015-ի գարնանը ժամանակավորապես վարարած լինելով (ամբողջ Արալյան ծովի 7300 կմ²-ից մինչև 10780 կմ² 2014-ին), 2015-ի աշնանը ջրամբարը նորից փոքրացել է, և Արևելյան Արալը նորից չորացել է (մինչև 8303 կմ² ամբողջ ծովի տարածքը)[8]։ Արևելյան ծովը կա՛մ ամբողջությամբ կչորանա շոգ ամռանը, կա՛մ մասամբ կլցվի գետերի վարարումների ժամանակ, մինչդեռ Արևմտյան ծովը տարեցտարի շարունակում է շատ դանդաղ չորանալ[9]։
-
2002 թվականի հուլիս. առավել թեթև գույները ցույց են տալիս վերջին չորացումը -
2003 թվականի նոյեմբեր. Արևելյան Արալյան ծովի մեծ մասը գոլորշիացել է -
2009 թվականի օգոստոս. Արևելյան Արալյան ծովը ամբողջությամբ չորացել է, բացառությամբ արևմտյան ծովը միացնող ջրանցքի մոտ գտնվող նեղ հատվածի -
2010 թվականի օգոստոս. Արևելյան ծովը կրկին լցվել է Ամուդարյայի հալած ջրերով -
2014 թվականի օգոստոս․ Արևելյան Արալյան ծովն ամբողջությամբ չորացել է
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Плотников И. С., Аладин Н. В. Современное состояние остаточных водоёмов возникших на месте бывшего Аральского моря // Материалы XI научного семинара "Чтения памяти К.М. Дерюгина". — С. 44—64. Архивировано из первоисточника 31 հունվարի 2013.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Peter O. Zavialov, 2005, Physical oceanography of the dying Aral Sea, С. 112
- ↑ Groundwater discharge into the Aral Sea after 1960(անգլ.). — 2004. — Архивировано из первоисточника 17 փետրվարի 2020.
- ↑ «Реабилитация экосистем и биопродуктивности Аральского моря в условиях дефицита воды» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-07-29-ին. Վերցված է 2011-04-25-ին.
- ↑ «Aralsee: Ostbecken ist jetzt Wüste» (գերմաներեն). Scinexx. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-29-ին. Վերցված է 2011-04-25-ին.
- ↑ 6,0 6,1 «World of Change: Shrinking Aral Sea: Feature Articles». earthobservatory.nasa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-05-21-ին. Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Аральское море восстанавливается» (անգլերեն). Earth Observatory. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-03-16-ին. Վերցված է 2011-04-25-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Карта динамики Аральского моря с 1960 по 2015 годы». www.ntsomz.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-09-ին. Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Снимки NASA на конкретную дату». lance.modaps.eosdis.nasa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-01-03-ին. Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ Արալյան ծով» հոդվածին։ |