Մելկի վանական համալիր
| Մելկի վանք գերմ.՝ Stift Melk | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Ավստրիա |
| Տեղագրություն | Մելկ, Ստորին Ավստրիա |
| Հիմնադիր | Յակոբ Պրանդտաուեր |
| Կարգավիճակ | Գործող |
| 🌐 | stiftmelk.at |
 | |
 | |
Մելկի Բենեդիկտյան վանական համալիր ( Մելկի վանք, գերմ.՝ Stift Melk), կրոնական կենտրոն Ավստրիայի Ստորին Ավստրիա նահանգի Մելկ քաղաքի մոտակայքում՝ Վախաու հովտի՝ Դանուբի ժայռապատ աջ ափի բլրին։ Վանքի բարոկկո ոճով կառուցված անսամբլը, որը ստեղծվել է 1702 - 1746 թվականներին հայտնի ավստրիացի ճարտարապետ Յակոբ Պրանդտաուերի կողմից, 2000 թվականին ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցուցակում։ Վանքում գործում է դեռևս 1140 թվականին հիմնված գիմնազիան, որը հանդիսանում է իր տեսակի մեջ Ավստրիայի ամենահներից մեկը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
11-րդ դարի սկզբից Մելկ քաղաքը հանդիսանում էր 976-1246 թվականներին Ավստրիայում իշխող Բաբենբերգների մարկգրաֆների ու կոմսերի դինաստիան։ Այստեղ է գտնվում Բաբենբերգների գլխավոր գերեզմանատունը։ 1014 թվականի հոկտեմբերի 13-ին Մելկ են տեղափոխում նաև Սուրբ Կոլոմանի մասունքները։ Վանական համալիրի գրադարանում պահվող ձեռագրերը հուշում են, որ արդեն Ավստրիայի մակրոգրաֆ Լեոպոլդ I-ի օրոք Մելկը հանդիսանում էր ճանապարհորդական հենակետ, որտեղ գիշերում էին իշխող դինաստիայի ներկայացուցիչները, հազվադեպ նաև՝ բարձրաստիճան եկեղեցական գործիչները։
Ավստրիայում մակրոգրաֆության ընդլայնումով դեպի հյուսիսային և արևելյան ուղղություններով, ինչպես նաև նոր կեմնտրոնների հայտնվելով Մելկը աստիճանաբար սկսեց կորցնել իր կարևորությունը, այնուամենայնիվ, մնաց որպես Բաբենբերգների գերեզմնատուն։
Պապի գահի և Սրբազան Հռոմեական կայսրության գահի միջև պայքարի ժամանակ (կաթոլիկ եկեղեցու և աշխարհիկ իշխանության միջև տեղի ունեցած ամենամեծ հակամարտությունը Եվրոպայում) մակրոգրաֆ Լեոպոլդ II-ը Մելկում ապաստան է տրամադրում եպիսկոպոս Ալտման Պասաուսկուն, ով 1085 թվականին վտարվել էր Պասաուից Հռոմի պապի հանդեպ հավատարմության համար։ Հավանաբար հենց Ալտման Պասաուսկին ազդեցություն ունեցավ Լեոպոլդ II-ի վրա, ով էլ որոշեց Մելկում՝ Դանուբի ափին գտնվող ժայռապատ բլրի վրա կառուցել վանք։ 1089 թվականի մարտի 21-ին նորակառույց վանական համալիրում բնակություն հաստատցեին Զիգիբլոդ վանահոր առաջնորդությամբ Լամբախից ժամանած բենեդիկյան վանահայրերը[1]
1122 թվականին Մելկի վանական համալիրը Պասաուի եպիսկոպոսության կողմից ղեկավարումից անցնում է Հռոմի Պապի անմիջական ենթակայության ներքո։
Վանքում կար ձեռագրատուն, որտեղ աշխատում էին ձեռագիրները։ Ամենայն հավանականությամբ, 12-րդ դարում նրանց թվում էր հոգևորական (այլ տվյալներով, վանական, ճգնավոր) և բանաստեղծ-երգիծաբան Հենրիխ ֆոն Մելկը, ով հանդիսացել է ժամանակակից գերմաներենի նախնական զարգացման շրջանի ներկայացուցիչ։
Վանքում աբբա (վանահայր) Վալտեի ժամանակաշրջանին (1224-1227թթ.) թվագրվող որոշ ձեռագրեր են պահպանվել, որոնց մի մասում առկա են գունավոր մանրանկարներ։ 1160 թվականով թվագրվող ձեռագրերից մեկը փաստում է, որ վանքում ակտիվորեն գործել է դպրոց։
1297 թվականի օգոստոսի 14-ին եկեղեցական կառույցները և տնտեսական շինությունները ոչնչանում են ուժեղ հրդեհի հետևանքով։ Հրդեհից ոչնչանում է գրադարանը, այդ թվում՝ ձեռագրերի և պատմական փաստաթղթերի մեծ մասը։
Ուշ միջնադար և մելկյան վանական բարեփոխումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հրդեհից հետո վանքը վերածվել էր ավերակների։ Աբբա Ուլրիխ II-ի (1306-1324թթ.) ջանքերով հնարավոր եղավ վերականգնել միայն ամենաանհրաժեշտը:14-րդ դարի իրադարձությունները վանքին հնարավորություն չէին տալիս բնականոն կերպով զարգանալ։ ժանտախտը, ոչ բերքատու տարիները և Հռոմի եկեղեցու բաժանումը, որը տևեց 1378 թվականից մինչև 1417 թվականը, խարխլեցին վանական կարգապահությունն ու բացասաբար անդրադարձան վանական համալիրի գործունեության վրա։
Որոշակի դրական տեղաշարժեր նկատվեց հերցոգ Ռուդոլֆ IV-ի իշխանության տարիներին։ 1362 թվականին հերցոգը պատվիրեց և վանքին նվիրաբերեց շատ թանկարժեք ու գեղագիտորեն զարդարված խաչ՝ որպես բացառիկ մասունքների պահատուփ։ Մոտավորապես 1040 թվականին մակրոգրաֆ Ադալբերտի կողմից Մելկ են տեղափոխվել Հիսուս Քրիստոսի խաչափայտի մասնիկները, որոնք պահվում են խաչի մեջ։ Մեր օրերում Մելկի խաչը Մելկի վանական համալիրի ամենապաշտելի մասունքն է[2]։ Բացի այդ, հերցոգը վերակառուցում և ներկում է Սուրբ Կոլոմանի գերեզմանը։
15-րդ դարի սկզբներին վանական համալիրը, ինչպես այդ ժամանակների այլ վանքեր, հայտնվեցին մեծ պարտքերի մեջ։ Վանականները սկսեցին հակամարտության մեջ մտնել իրար հետ, ինչի հետևանքով կարգապահությունը ընկավ։ Կոստանցյան ժողովի ժամանակ որոշում կայացվեց բենեդիկյան վանքերում իրականացնել բարեփոխումներ։ Ընդունված որոշման դրույթների հիման վրա առաջին վանքը պետք է լիներ Մելկինը։ Իտալիայի բենեդիկյան աբբա Նիկոլաուս Զեյրինգերը, ով նախկինում եղել է Վիեննայի համալսարանի ռեկտոր, ուղարկվում է Մելկի վանք, որպեսզի հետևի բարեփոխումների ընթացքոին, և 1418 թվականին նա դառնում է մելկյան վանքի աբբա։
Զեյրինգերին հաջողվում է Մելկում հաստատել խիստ վանական կարգապահություն։ Մելկի վանական բարեփոխումը խթան է հանդիսանում հետագա լայնամասշտաբ եկեղեցական բարեփոխումների համար։ Մելկի վանքի խորհրդի անդամները նշանակվում էին այլ վանքերի աբաներ։ Այդպիսով այն դարձավ եկեղեցական բարեփոխումների կենտրոն։ Բարեփոխումները աստիճանաբար ընդգրկեցին ամբողջ Ավստրիան, հետագայում նաև՝ Հարավային Գերմանիան և Շվարցվալդի շրջանը։
Հետագա ժամանակաշրջանում վանքը, սերտորեն համագործակցելով Վիեննայի համալսարանի հետ, դարձավ մշակույթի կենտրոններից մեկը։ Վանքից դուրս եկան կրոնական ոլորտի այնպիսի անուններ, ինչպիսիք են Պյոտր ֆոն Ռոզենհեյմը, Յոհան ֆոն Շպեյերը, Մարտին ֆոն Սենգինգը[3], Վոլֆգանգ ֆոն Շտայերը[4], Յոհան Շիլտպահերը։ Վանքի ձեռագրատանը ստեղծվել և արտագրվել են կրոնական և գիտական աշխատություններ։ Մեր օրեր հասաց մելկյան ձեռագրերի 2/3-ը պատրաստվել են այդ ժամանակաշրջանում։
Սակայն տնտեսական առումով վանական համալիրի գործրը վատ չէին. վանքը շարունակում էր պայքարել տնտեսական դժվարությունների դեմ։ Երկրում սկսվել էին հուսյան պատերազմները և Ֆրիդրիխ III հակամարտությունը ազնվականության հետ։ Վանքը հայտնվում է սյուզերենների ֆինանսական պահանջներում և ներքաշվում հակամարտությունների մեջ։ 1482 թվականին հունգարական Մատյաշ Հունյադի թագավորը պատերազմ է հայտարարում Ավստրիային, որը ավարտբվում է Հունգարիայի հաղթանակով։ 1483 թվականին աբատ Ավգուստին ֆոն Օբերնալը ստիպված էր լքել իր պաշտոնը։ Նրա փոխարեն վանքի աբբա դարձավ Ֆրիդրիխ III-ի հովանավորյալ Վոլֆգանգ Շեֆենրատը։
16 և 17-րդ դարերի անկում և վերածնունդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
16-րդ դարի սկզբներին օսմանյան պատերազմները վանական համալիրին պատճառեցին նոր ծախսեր, որոնք խարխլեցին վանքի տնտեսական հիմքերը։ Վանքի՝ Վիեննայի մոտ գտնվող տիրույթները ավերվել էին և արժեզրկվել։
Միևնույն ժամանակ մոտակա բնակավայրերի բնակիչներն ու հարակից ամրոցների տերերը պաշտպանեցին ռեֆորմացիան։ Արդյունքում Մելկի կաթոլիկ վանական համալիր ընդունվողների քանակը նվազեց։ 1566 թվականին վանքում մնացել էին ընդամենը տաս մարդ։ Այն հայտնվել էր վերջնական փակման եզրին։
1564 թվականին Մելկ է ժամանում նոր աբբա՝ Ուրբան Պենտազը, ումից էլ սկսվեց վանքի վերածնունդը։ Սկզբնական շրջանում նա ստիպված է հարթել հակասությունները աշխարհիկ պաշտոնյաների հետ, որոնց համար կարևոր էր պահպանել իրենց իշխանությունը վանքի նկատմամբ։ Ուրբանի նկատմամբ նույնիսկ մեղադրանք է ներկայացվել։ Արդյունքում նրան հաջողվում է ոչ միայն իր վրայից հանել այդ մեղադրանքները, այլև նաև Հռոմից ստանալ աբբայի պաշտոնին նշանակվելու պաշտոնական հաստատում։ Նա կարողացավ նորից վերականգնել վանքի տնտեսությունը և հասնել այն բանին, որ Հարավային Գերմանիայից բազմաթիվ երիտասարդներ սկսեցին ընդունվել վանական համալիր։ Ուրբան Պենտազի գործը շարունակեցին նրա հետևորդներ Կասպար Հոֆմանը (1587-1623թթ.) և Ռայներ ֆոն Լանդաուն (1623-1673)։ Երեսնամյա պատերազմի և Օսմանյան կայսրության սպառնալիքների հետևանքով սահմանված բարձր հարկերի ու տոկոսադրույքների՝ վանական համալիրը վերջապես կարողանում է վճարել իր պարտքերը և նույնիսկ գնել գրավադրված ունեցվածքը։ Վանքը և եկեղեցին վերակառուցվում և վերանորոգվում են, մասամբ նորից կառուցվելով կամ վերաձևափոխվելով։ Աշխարհիկ իշխանության ազդեցությունը վանքի նկատմամբ աստիճանաբար նվազում էր, իսկ որոշ ժամանակ անց նաև՝ ամբողջությամբ վերացվում։ Նախկին ժամանակների պես վանական համալիրի համայնքը սկսեց զարթոնք ապրել, և Մելկի վանահայրերը սկսեցին հրավիրվել այլ վանքեր։ 17-րդ դարի վերջում դրամահավաքի գործընթաց սկսվեց, որպեսզի հետագայում բարոկկո ոճով կառուցվի նոր վանք։
Այս իրադարձություններին զուգընթաց վանքը դառնում է հակառեֆորմացիայի շրջանային կենտրոնը։ Պասաուի եպիսկոպոսության համաձայնությամբ Մելկի վանքը հարակից ծխական համայնքներում նշանակում է վանականների, որպեսզի այդպիսով կանխվի լյութերական գաղափարների տարածումը։
Տնտեսական աճին զուգահեռ զարգացում է վանքում վերածնվում էգրական և գիտական գործունեությունը։ Այդ ժամանակաշրջանում Մելկում ապրում էին, զբաղվում ուսումնասիրություններով և ձեռագիր աշխատություններ գրում Յոհաննես Զալերը և «Մելկի տարեգրության» հեղինակ Անսել Շրամբը։ Ընդլայնվում է նաև Մելկի վանական դպրոցը՝ վերափոխվելով 6 դասարանյա ճիզվիտական գիմնազիայի։ Սովորողները սկզբում ավարտում էին վանական չորսամյա դասափուլը, այնուհետև ուսումը ավարտելու նպատակով տեղափոխվում Վիեննայի ճիզվիտական քոլեջ։
Բարոկկո ոճով վանքի կառուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1700 թվականի նոյեմբերի 18-ին վանքի աբբա է ընտրվում երեսունամյա Բերտոլդ Դիտմայիրը[5], ով հենց սկզբից նպատակ դրեց բարձրացնել վանքի կրոնական, հոգևոր և քաղաքական կշիռը։ Այդ նպատակների իրագործման համար նա ցանկանում էր վանքը բարոկկո ոճով վերակառուցել։
Նախագիծը մշակվում է ճարտարապետ Յակոբ Պրանդտաուերի կողմից, ով էլ ղեկավարում էր շինարարությունը 34 տարիների ընթացքում՝ մինչև իր մահը (1726 թվականի սեպտեմբեր)։ Վանի կառուցման գործը ստանձնում է Յակոբի եղբորորդի Յոզեֆ Մունգենաստը։
1701 թվականին սկսվեց խորանի վերականգնման աշխատանքները, սակայն աշխատանքների սկսումից անմիջապես հետո որոշվեց կառուցել նոր եկեղեցի։ 1702 թվականին նոր եկեղեցու հիմքում դրվում է առաջին քարը։ Սակայն այդ պահին էլ որոշվում է կառուցել նոր վանքային համալիր։ Մեր օրեր է հասել վանքի 1711 թվականի հորիզոնական պրոեկցիայի նախագիծը։
Շինության ներքին ճարտարապետի պաշտոնը զբաղեցնելու համար Վիեննայից հրավիրեցին ինժեներ, թատերական ճարտարապետ և գեղարվեստական ձևավորող Անտոնինո Բեդուցիին (Բեդուչի)։ 1716 թվականից ծեփակերտության աշխատանքները ղեկավարում էր Յոհան Պյոկը։ Միևնույն ժամանակ նկարիչ Յոհան Միխաիլ Ռոտմայերը առաստաղի նկարում էր որմնանկարներ։ Շինարարությանն ու հարդարմանը մասնակցել են նաև հայտնի այլ նկարիչներ ինչպես տեղացի, այնպես էլ այլ վայրերից հրավիրված։ Գրադարանի և Մրամրյան սրահի որմնանկարները ստեղծել է ավստրիացի գեղանկարիչ Պաուել Տրչոգերը։ Դեկորատիվ ոսկեջրման համար պատասխանատու էր Վիեննայից ժամանած Կրիստիան Դավիդը։
1736 թվականին ինչպես վանքի, այնպես էլ եկեղեցու շինարարությունը, ընդհանուր առմամբ, ավարտվել էր։ 1738 թվականին վանքում կրկին ուժեղ հրդեհ է բռնկվում, որը ոչնչացնում է գրեթե բոլոր տանիքները, երկու աշտարակները և որոշ հանդիսությունների սրահներ։ Բերտոլդ Դիտմայերը անմիջապես կարգադրում է սկսել վերականգնողական աշխատանքներ, սակայն մինչև շինարարության ավարտը 1739 թվականին մահանում է։ Վերականգնման աշխատանքները հաջողվում է ավարտին հասցնել նրա հետնորդներին, և 1746 թվականին վերջապես օծում են նոր եկեղեցին։
18-րդ դարում սկսվում է վանքի գիտական և երաժշտական զարթոնքը։ Վանական համալիրի երկու բենեդիկտյան վանահայրեր՝ եղբայրներ Բերնարդ Պեցը և Իերոնիմ Պեցը, ովքեր լուսավորության դարաշրջանի ներկայացուցիչներ էին, անգնահատելի ավանդ են ունենում Ավստրիայի պատմության ուսումնասիրության ոլորտում։ Մեծ ուշադրություն և հեղինակություն ունեին երաժիշտները, ինչպիսին է կոմպոզիտոր, Յոզեֆ Հայդնի աշակերտ Ռոբերտ Կիմերլինգը[6], նրա աշակերտ, քահանա Մարիան Պարադայզերը[7]), ով մինչև իր կյանքի վերջին օրերը դասավանդել է վանքի գիմնազիայում, ինչպես նաև եկեղեցական կոմպոզիտոր և երաժշտության տեսաբան, ծխական քահանա Մակսիմիլիան Շտադլեռը։ Մինչև 1793 թվականը վանքի երգեհոնահարը եղել է Յոհան Գեորգ Ալբրեխտսբերգենը, ով հետագայում ստացել է Վիեննայի Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճարի երգչախմբի պետի պաշտոնը։
Լուսավորության շրջանի գաղափարներ ու ժոզեֆիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իոսիֆ II կայսեր ղեկավարման ժամանակաշրջանում Ավստրիայում իրականացվող լուսավորության ոգով ազատական բարեփոխումների հետևանքով Մելկի վանական համալիրը ենթարկվեց որոշ փոփոխությունների։ Լուսավորության բացարձակության գաղափարներին հետևելով՝ Իոսիֆ II-ը իրականացրեց բարեփոխումներ, որոնց հետևանքով կաթոլիկ եկեղեցի ամբողջությամբ ենթակա դարձավ պետությանը։ Պետությունը վերահսկում էր եկեղեցու ամեն քայլ, այդ թվում հավատքին առնչվող հարցեր։ Այդ բարեփոխումները, ըստ էության, պետք է ծառայեին պետության շահերին ու համընդհանուր բարգավաճմանը։ Համաձայն փոփոխությունների դրույթների՝ բազմաթիվ եկեղեցական հաստատությունները, ինչպես օրինակ վանքերը, չէին իրականացնում սոցիալական գործառույթներ, այդ իսկ պատճառով այդ հաստատությունները մասսայաբար փակվում էին հասարակական օգտակար գործառույթ չկատարելու հետևանքով։
1783 թվականին կայսերական հրովարտակի համաձայն Մելկում չեղյալ է հայտարարվում աստվածաբանության ուսուցումը։ Բոլոր կրոնավորները պետք է ուսուցանեին միայն Վիեննայի ընդհանուր սեմինարիայում։ Բոլոր նրանք, ովքեր Վիեննայում ուսանելուց հետո վերադառնում էին Մելկ, պետք է զարգացնեին և տարածեին նոր գաղափարները։
Բազմաթիվ պետական որոշումներն ու վճիռները սահմանափակում էին Մելկի վանական համալիրի ինքնուրույնությունը։ Պետությունն էր նշանակում հոգևորական նոր ծխերում, որոնք ստեղծվել էին համաձայն «հոգևորականների մասին պետական որոշման»։ Պետությունն էր վճարում հոգևորականների կացարանների և դպրոցների համար։ Կապված պետության համար վանքի նշանակալի գործունեության հետ՝ դպրոցները խուսափում են փակվելուց։ Սակայն 1785 թվականին աբբա Ուրբան Հայերի մահից հետո Իոսիֆ II կայսրը արգելեց նոր աբբայի ընտրությունները։ Փոխարենը Մելկի վանքի ղեկավարումը փոխանցվում է պետական կոմիսար-աբբային։
1790 թվականին Իոսիֆ II-ի մահից հետո Մելկի վանական համալիրի հետ կապված նրա կարգադրությունները չեղյալ են հայտարարվում։ Պետական կոմիսար-աբբա Իսիդոր Պայրհուբերը, ով 1788 թվականին վանքը պետության կողմից նշանակվել էր որպես հաստատության ղեկավար, ընտրվում է վանքի աբբայության նոր վերահաստատված ղեկավարի պաշտոնում։
Վանական համալիրը 19-րդ դարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չհասցնելով ազատվել պետության ազդեցությունից՝ Մելկի վանքի գործերին սկսեց խառնվել Սանկտ Պյոլտեն քաղաքի նոր եպիսկոպոսը։ 1787 թվականին նրա նախաձեռնությամբ վանքի գիմնազիան տեղափոխվեց Սանկտ Պյոլտեն, և միայն 1804 թվականին այն կրկին վերադարձվեց Մելկ։
1805 թվականի դեկտեմբերի 14-ին վանքի ամրացված հյուսիսային աշտարակում բռնկված հրդեհից զոհվում են Ռուսական կայսերական բանակի 200 կամ 300 զինվոր, ովքեր գերի էին վերցվել Աուստեռլիցի ճակատամարտի ժամանակ։ Ռուս զինվորներին թաղեցին Մելկի և Վինդեն գյուղի միջև եղբայրական գերեզմանատանը։ Գերեզմանի վրա սկզբնական շրջանում տեղադրված էր փայտյա խաչ, սակայն 1891 թվականին Ալեքսանդր III կայսրը կարգադրեց սև մրամրից կառուցել հուշահամալիր։ 1945 թվականին Մելկ մտած դաշնակից զորքերի կողմից 20-րդ հրաձգային կորպուսի հրամանատարության կարգադրությամբ հուշահամալիրը վերակառուցվեց։ Ներկայում հուշահամալիրը գտնվում է В 1 դաշնային ճանապարհի հարևանությամբ և հանդիսանում է պատմական հուշարձան[8][9][10]։
Նապոլեոնյան պատերազմների ժամանակ վանական համալիրը հայտնվեց ծանր հարկային պարտավորության տակ՝ պահպանելով նաև Իոսիֆ II-ի կողմից սահմանված հարկերը։ Այդ իրավիճակից ելնելով վերցված պարտքերը վանքը կարողացավ մարել միայն Նապոլեոն Բոնապարտի իշխանության ավարտից հետո աբբա Մարիանե Ցվինգերի օրոք (1819-1837)։
1848 թվականի հեղափոխությունից հետո վանքը կորցրեց հողատարածքների սեփականության իրավունքը կորցրեց։ Այնուամենայնիվ, վանքին վճարվեց դրամական փոխհատուցում։ Այդ գումարների մի մասը ուղղվեցին վանական համալիրի շինությունների հիմնանորոգմանը, իսկ մնացած գումարով Մարգիտա քաղաքում գնվեց գույք (քաղաք ժամանակակից Ռումինիայում)։
19-րդ դարում ավվա և քաղաքական գործիչ Ալեքսանդր Կառլի ղեկավարման օրոք (1875-1909 թթ.) վանքը վերականգնում է իր ազդեցությունը շրջանում։ Վախաու հովիտը պարտական է վանքին ճանապարհի ամբողջ երկայնքով տնկված մրգատու ծառերի և խաղողի այգիների տնկման համար։ Մելկ քաղաքում վանքը կառուցել է մանկական այգի և քաղաքին նվիրել մի քանի հողատարածքներ, որոնց վրա հետագայում հիմնվեց թաղամաս։ Թաղամասին հարակից Կառլ Աբտ Շտրասե փողոցը կրում է աբբա Ալեքսանդր Կառլի անունը։
Վանքի զարգացումը 20-րդ դարում և 21-րդ դարի սկզբին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
20-րդ դարի սկզբին վանքի տարածքում տեղադրվում է խմելու ջրի և կոյուղատար ժամանակակից համակարգ, անցկացվում էլեկտրականություն և իրականացվում շինությունների հիմնանորոգում։ Նշված բոլոր աշխատանքները հաջողությամբ ավարտվեցին՝ չնայած արդեն սկսվել էրԱռաջին համաշխարհային պատերազմը։ Այնուամենայնիվ, ֆինանսական դժվարությունները ստիպեցին վանքին հրաժարվել որոշ արժեքավոր իրերից։ Մասնավորապես, վանքը ստիպված 1926 թվականին Եյլի համալսարանին վաճառվեց Գութենբերգի Աստվածաշունչը։
1938 թվականին Ավստրիայի անշլյուսից հետո նացիստները փակում են վանքի գիմնազիան, իսկ վանական համալիրին պատկանող բազմաթիվ շինություններ բռնագրավվում ու փոխանցում են պետական լրիվ միջնակարգ դպրոցի հաշվեկշռին։ Մտավախություն կար, որ նացիստները ամբողջությամբ կփակեն վանքը, սակայն ո՛չ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի և ո՛չ էլ դաշնակից զորքերի կողմից Ավստրիայի օկուպացիայի տարիներին վանական համալիրը գրեթե չի վնասվել՝ չհաշված խաղողի այգիների ոչնչացումը։
1960 թվականին ամբողջովին վերանորոգվում է վանքի ճակատային հատվածը։
1989 թվականին նշվեց Մելկի վանքի հիմնադրման 900 ամյակը, ինչի կապակցությամբ վանքում կազմակերպվեց ցուցահանդես, որը բաց էր մինչև 1990 թվականը։ Այդ ժամանակահատվածում ցուցադրությունը տեսնելու նպատակով վանք այցելեցին 1 միլիոն 100 հազար այցելու։ Ցուցահանդեսի բացման նախօրեին վերանորոգվել էին այն շինությունների մուտքերը, որոնցով այցելուները պետք է մտնեին վանքի տարածք, մասնավորապես՝ վերանորոգվեց վանքի մուտքն ու հոգևորականների սենյակների բակը։
Հոբելյանական միջոցառումների նախօրեին ակնհայտ դարձավ, որ վանքի հետագա վերակառուցման անհրաժեշտություն կա։ Մելկի վանքին պատկանող Գամնիգի կարտեզյան վանքը ֆինանսական միջոցների բացակայության պատճառով վաճառվեց և դրամական միջոցներն ուղղվեց Մելի վանքի վերակառուցմանը։
1990 թվականին իրականացվեցին գրադարանի, Սուրբ Կոլոմանի սրահի և վանքի հյուսիսային հատվածի հենասյուների ամրացման աշխատանքներ։ 1991-1995 թվականներին վերակառուցվեց վանքի հյուսիսային հատվածը, արևելյան և հարավային ճակատները և այլ շինություններ։
Քանի որ վանքի արդյունաբերությունը, որն իրենից ներկայացնում է գյուղատնտեսական և անտառային աշխատանքներ, չի բավարարում նույնիսկ ընթացիկ ծախսերը ծածկելու համար, վերջին տարիներին եկամտի աղբյուր դարձավ նաև զբոսաշրջությունը։ Վանքը զբոսաշրջիկների համար բացեցին վերանորոգումից հետո, և այժմ այն այցելում է տարեկան շուրջ 500.000 մարդ։ Ներկայում էքսկուրսիաներից ստացված շահույթը հանդիսանում է վանքի բյուջեի հիմնական մասը։ Զբոսաշրջիկների համար ստեղծվել են նաև համապատասխան ենթակառուցվածքներ՝ ժամանակակից ընդարձակ ավտոկայանատեղի, իրերի պահման համար նախատեսված փակվող պահարաններով հեծանվակայանատեղ, ինչն էլ հեծանվորդներին հնարավորություն է տալիս այցելել վանք Դանուբի երկայնքով ձգվող հեծանվային արահետներով։ Վանքի տարածքում առկա է նաև ռեստորան, հաճախակի փոփոխվող բնապատկերներով վանական զբոսայգի։ Կազմակերպվում են էքսկուրսիաներ վանական համալիրում և զբոսայգու տարածքում։
Մելկի վանական համալիրը պատկերված է 1951 թվականին թողարկված ավստրիական 50 շիլլինգ անվանական արժեքով թղթադրամի ետնամասում։ Թղթադրամը դուրս է եկել շրջանառությունից եվրոյի ներդրման հետևանքով։
Վանական համալիրի ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մելկի վանքը զարմացնում է իր չափերով։ Ավստրիայում այն համարվում է բարոկկո ոճով կառուցված ամենամեծ վանական համալիրը։ Վանքի զբաղեցրած տարածքը կազմում է 17.5 հազար մ², հարավային թևի երկարություն կազմում է 240 մ, հիմնական առանցքի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 320 մ[11]։
Վանքի մուտք, արևելյան ճակատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որպես կանոն, այցելուները վանք են մտնում սյունասրահի միջով, որը գտնվում է վանքի պարսպի արևելյան հատվածում։ 1718 թվականին կառուցված սյունասրահի կողքերում կանգնած են ամրոցապարսպի աշտարակները։ Հարավային ամրացված աշտարակը կառուցվել է 1650 թվականին։ Հյուսիսային աշտարակը կառուցել է Յակոբ Պրանդտաուերը, ով հանդիսանում է նոր վանքային համալիրի հեղինակը։ Դարպասների աջ և ձախ կողմերում 1716 թվականին տեղադրվել են Ավստրիայի և Վիեննայի հովանավոր կարկոգրաֆ Սուրբ Լեոպոլդ III-ի և Սուրբ Կոլոմանի պատկերագիր արձանագրությունները, որոնց հեղինակը հանդիսանում է Վիեննայի պալատական քանդակագործ Լորենցո Մատիելին։ Նրա ձեռքին են պատկանում նաև սյունասրահի ճակտոնի հրեշտակները։
Անցնելով սյունասրահի միջով՝ այցելուները հայտնվում են դռնապանի բակ (Torwartlhof), որի ձախ կողմում գտնվում է այցելուների ընդունման գոտին և տոմսարկղը։ Աջ կողմում է գտնվում երկու Բաբենբերգյան աշտարակներից մեկը՝ վանքի պաշտպանական հին ամրությունների ավերակները։
Անմիջապես Բակի դիմաց է գտնվում արևելյան շքեղ ճակատային հատվածը, որն ավելի շատ նման է պալատի։ Ճակատային հատվածի պատշգամբներից մեկից հին ժամանակներում աբբաները ավանդաբար ողջունում էին հյուրերին։
Վանական մեծ զբոսայգի և ռեստորան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սյունասրահի մոտ գտնվում է դեպի վանական զբոսայգի մտնելու մուտքը։ Այգին հիմնվել է 1746-1747 թվականներին աբբա Թոմաս Պաերուի կարգադրությամբ և դեռևս պահպանում է իր յուրօրինակ կառուցվածքը։ Զբոսայգու հեղինակն է եղել ճարտարապետ և գեղանկարիչ Ֆրանց Ռոզենշթինգլը։ Այն ընդգրկված է Ավստրիայի առավել նշանակալի զբոսա-ճարտարապետական համալիրների ցուցակում և պահպանվում է որպես մշակութային հուշարձան։
Այգում է գտնվում բարոկկո ոճով կառուցված զբոսայգու տաղավարը, որը կառուցվել է 1747-1748 թվականներին Ֆրանց Մունգենաստի նախագծով։ Տաղավարի սրահների որմնանկարները ստեղծվել են 1763-1764 թվականներին Յոհան Բապտիստ Վենզել Բերգլի հորինվածքով։ Ներկայում զբոսայգու տաղավարում գործում է սրճարան, հաճախ կազմակերպվում են համերգներ։
Վանական զբոսայգին բաժանված է մի քանի գոտու, որոնցից է Դրախտային պուրակը, ինչպես նաև բարոկկո ոճով կառուցված ջրային ավազանը, որտեղ աճում են 250 ամյա լորենիներ։
Դարպասների դիմաց տեղակայված է զբոսայգու մյուս հատվածը, որտեղ գտնվում է վանական ռեստորանը սպասարկման այլ օբյեկտներ։
Սուրբ Բենեդիկտի սրահ և պրելատների բակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անցնելով պատշգամբի տակ գտնվող կամարի միջով՝ այցելուները հայտնվում են լուսավոր երկհարկանի սրահում՝ Սուրբ Բենեդիկտի սրահում։ Սուրբը պատկերված է առաստաղի որմնանկարներում։ Ֆրանց Ռոզենշտինգլի կողմից ստեղծված սկզբնական ոճը հետագայում՝ 1852 թվականին, համալրվել է ավստրիացի գեղանկարիչ, դիմանկարիչ և պատմական թեմաների նկարների հեղինակ Ֆրիդրիխ Շիլհերմի կողմից։ Սուրբ Բենեդիկտի սրահից բացվում է տեսարան դեպի Պրելատների բակ (բարձրաստիճան հոգևորականների բակ), գերմ.՝ Prälatenhof), որն ունի 84 մ х 42 մ չափեր։ Բակն ունի ուղղանկյուն քառակուսու տեսք՝ ուղղվածդեպի վանքի եկեղեցու գմբեթը, ինչը Պրելատների բակից ստացված տպավորությունն ավելի է ուժեղացնում։
Շինությունների ճակատային մասը, որը շրջանակի մեջ է վերցրել Պրելատների բակը, առանձնանում է իր պարզությամբ և հանգիստ ներդաշնակությամբ։ Կենտրոնական վերնաճակատին Ֆրանց Ռոզենշտինգլի կողմից բարոկկո ոճով նկարված որմնանկարները պատկերում էին չորս հիմնական առաքինությունները (համաձայն Պլատոնի)՝ չափավորություն (հյուսիսային կողմից), իմաստություն (արևմտյան կողմից), քաջություն (հարավային կողմից) և արդարություն (արևելյան կողմից)։ 19-րդ դարի կեսերին այդ որմնանկարները փոխարիննվեցին ավստրիացի գեղանկարիչ Ֆրիդրիխ Շիլհերմի որմնանկարներով։ Սակայն այդ որմնանկարները նույնպես չեն պահպանվել, քանի որ 20-րդ դարի 80-ական թվականների լայնամասշտաբ վերակառուցման ժամանակ հնարավոր չի եղել վերականգնել և փոխարինվել ենժամանակակից նկարիչ Պետեր Բիշոֆի և Հելմուտ Կրումպելի աշխատանքներով[12]։
Պրելատների բակի կենտրոնում գործում է Սուրբ Կոլոմանի շտրվանը, որը ստեղծվել է 1687 թվականին և վանքի տարածքում մնացել մինչև 1722 թվականը:, երբ աբբա Բերտոլդ Դիտմայերը այն վաճառեց Մելկ քաղաքին, որպեսզի տեղադրվի քաղաքի կենտրոնական՝ շուկայի հրապարակում։ 19-րդ դարի սկզբին շատրվանը գնվել է Վալդհաուզենի վանքից և այդ ժամանակվանից կրկին գտնվում է Պրելատների բակի տարածքում։
Կայսերական սանդուղք, կայսերական ապարանքներ և թանգարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կայսերական սանդուղք և կայսերական ապարանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրելատների բակի ետին ձախ անկյունում (հարավ-արևելքում) գտնվող դարպասը հանդիսանում է արարողակարգային կայսերական սանդուղքի սկիզբը, որն էլ տանում է դեպի կայսերական բակ՝ վանական համալիրի այն հատվածը, որտեղ գտնվում էին կայսերական ընտանիքի հանգստարանները։ Ճոխ կայսերական սանդուղքը, որը զարդարված է սպիտակ կրաքարից պատրաստված սյուներով, ներքևի հատվածում թվում է ոչ բավարար լայն, բայց որը լայնանում է վերևում։ Սանդուղքի վերին հատվածը զարդարված է ծեփածո արվեստի գործերով և երկու առաքինությունների դավանաբանական քանդակներով՝ Constantia (հաստատունություն) և Fortitudo (քաջություն)։ Առաստաղի որմնանկարներում պատկերված է արծվի հետ խաղացող պատանիներ, որոնք մատնացույց են անում կայսերական երկգլխանի արծվին։ Այդ հանգամանքը վկայում է ոչ միայն այն մասին, որ կայսերական ապարանքի աշխարհիկ բնութագրի մասին, այլև այն քաղաքական դերի, որը խաղացել է վանական համալիրը Ավստրիայի պետական համակարգում։ Սրբազան Հռոմեական կայսրոթյան կայսր Կառլ VI-ը, ում կարգախոսն էր «Կայունություն և քաջություն» ("Constantia et fortitudine)", մշտապես ընդգծել է իր հատուկ վերաբերմունքը վանական համալիրին և վանքի աբբա Բերտոլդ Դիտմայերի հանդեպ։
Երկրորդ հարկում գտնվող կայսեր հանգստարանի երկարությամբ գտնվող կայսերական պատկերասրահն ունի 196 մետր երկարություն և անցնում է գրեթե ամբողջ հարավային շենքի երկարությամբ։ Պատերին փակցված են Բաբենբերգների և Հաբսբուրգների դինաստիաների ավստրիական առաջնորդները։ Նկարների հետ փակցված են նաև նրանց կենսագրական հակիրճ տվյալներ։ Հին նկարների մեծ մասը ստեղծվել էին 1759 թվականին վանական նկարիչ Ֆրանց Յոզեֆ Կրեմերի կողմից, ով հանդիսանում էր Պաուլ Տրոգերի նկարչական դպրոցի ներկայացուցիչ։
Սենյակները, որոնք նախատեսված էին կայսերական ընտանիքի համար, գտնվում էին պատկերասրահի ձախ կողմում։ Հետագայում կայսերական սենյակների կահույքը փոխանցվում է Լաուենբուրգ ամրոց։
Թանգարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեր օրերում նախկին կայսերական սենյակներում տեղակայված է վանքի թանգարանը։ Յուրաքանչյուր սրահի ցուցադրություն վերաբերվում է ստորև նշված թեմաներից մեկին կամ միանգամից երկուսին
- Սուրբ Բենեդիկտ և Սուրբ Բենեդիկտի շքանշանի հաստատում
- Բաբենբերգների դինաստիա, Սուրբ Կոլոման և Մելկի վանքի հիմնադրում
- Վանքի և եկեղեցու պատմության զարթոնքն ու անկումը
- Ռոմանական և գոթական ճարտարապետություն՝ լորենու փայտից պատրաստված ռոմանական խաչափայտ (12-րդ դարի վերջ), որը նախկինում գտնվում էր Վիեննայի Սուրբ Ռուպերտների եկեղեցում
- Կյանքը բարոկկոյի ժամանակաշրջանում
- Աբբա Բերտոլդ Դիտմայեր և բարոկկո ոճով վանքի վերակառուցում։ Ցուցադրությունում ներկայացված են խորանի սփռոցներ աբբայական գավազաններ
- Լուսավորյալ կատարելություն և իոսիֆիզմ։ Ցուցադրությունում ներկայացված են կաշվե իրեր և այսպես կոչված բազմօգտագործման դագաղ, որը օգտագործվել է Իոսիֆ II-ի իշխանության ժամանակաշրջանում
- Ձևավորվող մարդ և վանքի առաջադրանքներ
- Մելկի խորան, որը պատրաստվել է Յորգ Բրեյ ավագի կողմից 1502 թվականին։ Երկու կողմերում տեղադրված ութ տախտակների վրա պատկերված են Հիսուս Քրիստոսի կյանքի դրվագներ։
- Վանքի տնտեսություն։ Վանքի շինարարության պատմություն։
- Վանքի բարոկո ոճի անսամբլը և նրա ձևավորումը։ Ցուցադրությունում ներկայացված է ամբողջ վանական համալիրի մակետը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Das große Kulturensemble Europas.(գերմ.)
- ↑ «Kolomanimonstranz» (անգլերեն)։ Stift Melk։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-24-ին։ Վերցված է 2017-05-07(գերմ.)
- ↑ «Martinus de Senging»։ Digitale Repertorium "Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters"(գերմ.)
- ↑ «Wolfgangus de Styra»։ Digitale Repertorium "Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters"(գերմ.)
- ↑ Элиша Зинде (25.03.2013)։ «Выше Вены»։ Коммерсантъ(ռուս.)
- ↑ Robert Kimmerling.(չաշխատող հղում)(անգլ.)
- ↑ Paradeiser, P. Marian (Carl).(անգլ.)
- ↑ Ignaz Franz Keiblinger: Geschichte des Benedictiner-Stiftes Melk in Nieder-Oesterreich, seiner Besitzungen und Umgebungen, Wien 1851–1869, S. 1061 ff.(գերմ.)
- ↑ Anton Eder (Hrsg.): 150. Jahresbericht des Stiftsgymnasiums Melk, Melk 2008, S. 192 f.(գերմ.)
- ↑ Barbara Stelzl-Marx: „Ewiger Ruhm den Helden der Roten Armee“, Grabanlagen sowjetischer Kriegstoter in Österreich, S. 5, FN 20.(գերմ.)
- ↑ Путеводитель по Австрии, Вокруг Света, 2005, с. 151.(ռուս.)
- ↑ «Das kulturelle Geschehen»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-12-26-ին։ Վերցված է 2017-11-23(գերմ.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մելկի վանական համալիրի կայք: (բազմալեզու)
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Մելկի վանական համալիր կատեգորիայում։ |