Մեզոթելիոմա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մեզոթելիոմա
Mesothelioma Case 116 (3954797985).jpg
Տեսակnotifiable disease? և հիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններwheeze?[1], հևոց, կրծքավանդակի ցավ, Թոքամզային արտաքիրտ, մարմնի քաշի կորուստ և dry cough?
Բժշկական մասնագիտությունուռուցքաբանություն և թոքաբանություն
Commons-logo.svg Mesothelioma Վիքիպահեստում

Մեզիոթելիոմա քաղցկեղի տեսակ, որը ծագում է մեզոթելից։ Այն մի շարք ներքին օրգանները ծածկող բարակ հյուսվածքային շերտ է[2]։ Առավել հաճախ ախտահարվում է պլևրան (թոքերը և կրծքավանդակը ծածկող թաղանթ)[3][4]։ Որովայնամիզը ավելի հազվադեպ է ախտահարվում, երբեմն դիտվում է պերիկարդի (սիրտը պատող թաղանթ)[5], կամ ամորձին պատող թաղանթի ախտահարում[3][6]։ Մեզոթելիոմայի նշաններն ու ախտանիշները կարող են ներառել՝ դժվարշնչություն, որովայնի մեծացում, կրծքավանդակի ցավ, հազ, հոգնածության զգացում և քաշի կորուստ։ Ախտանիշները սովորաբար դանդաղ են առաջանում[3]։

Մեզոթելիոմայի դեպքերի ավելի քան 80% -ը պայմանավորված է ասբեստի ազդեցության հետ[4]։ Որքան մեծ է ազդեցությունը, այնքան մեծ է ռիսկը[4]։ 2013 թվականի դրությամբ աշխարհում մոտ 125 միլիոն մարդ աշխատավայրում ենթարկվել է ասբեստի ազդեցությանը[7]։ Հիվանդացության բարձր մակարդակ դիտվում է այն մարդկանց մոտ, ովքեր զբաղվում են ասբեստի արտադրությամբ, արդյունահանմամբ, աշխատում են ասբեստի արտադրամասերում, ապրում են աշխատողների հետ կամ աշխատում են ասբեստ պարունակող շենքերում[4]։ Ասբեստի ազդեցությունից մինչև քաղցկեղի առաջացում տևում է մոտ 40 տարի[4]։ Ասբեստի հետ աշխատող մարդու հագուստը լվանալը նույնպես մեծացնում է ռիսկը[7]։ Ռիսկի այլ գործոնները ներառում են գենետիկան և սիմիական վիրուս 40-ով վարակումը[4]։ Ախտորոշումը կարող է կասկածվել կրծքավանդակի ռենտգեն և ՀՇ հետազոտությունների արդյունքների վերլուծությամբ և հաստատվում է, կամ քաղցկեղի կողմից արտադրված հեղուկի հետազոտմամբ, կամ հյուսվածքային բիոպսիայով[8]։

Կանխարգելումը կենտրոնացած է ասբեստի ազդեցության նվազեցման վրա[9]։ Բուժումը հաճախ ներառում է վիրահատություն, ճառագայթային թերապիա և քիմիաթերապիա.[10] Պլևրալ թերթիկները սպիացնելու համար կիրառվող պլևրոդեզ պրոցեդուրան, որը ներառում է այնպիսի նյութերի օգտագործումը, ինչպիսիք է տալկը, կարող է օգտագործվել թոքերի շուրջ մեծ ծավալով հեղուկային կուտակումը կանխելու նպատակով[10]։ Քիմիաթերապիան հաճախ ներառում է ցիսպլատին և պեմետրեքսեդ դեղամիջոցներ համկցած կիրառումը[8]։ Միացյալ Նահանգներում հինգ տարվա ապրելիությունը միջինում կազմում է 8%[11]։

2015 թվականին մեզոթելիոմայով հիվանդների քանակը եղել է 60800 մարդ, իսկ մահացությունը՝ 32000 մարդ[12][13]։ Հիվանդացության հաճախականությունը տարբեր տարածաշրջաններում տարբեր է[4]։ Հանդիպման հաճախականությունը ավելի բարձր է Ավստրալիայում, Միացյալ Թագավորությունում և ավելի ցածր՝ Ճապոնիայում։ ԱՄՆ-ում.[4] ԱՄՆ-ում տարեկան մոտ 3000 մարդու մոտ ախտորվում է մեզոթելիոմա[14]։ Ավելի հաճախ հիվանդանում են տղամարդիկ, քան կանայք[4]։ 1950-ական թվականներից սկսած հիվանդացության մակարդակն աճել է[4]։ Ախտորոշումը սովորաբար 65 տարեկանից հետո է, իսկ մահացությունը առավելապես դիտվում է 70 տարեկանում[4]։ Մինչ ասբեստի կոմերցիոն օգտագործումը հիվանդությունը հազվադեպ էր հանդիպում[4]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզոթելիոմայի ախտանշանները կամ նշանները կարող են ի հայտ գալ ասբեստի ազդեցությունից 20-50 տարի (կամ ավելի) հետո։ Դժվարաշնչությունը, հազը և պլևրալ ծոցերում հեղուկի կուտակման հետևանքով կրծքավանդակի ցավը պլևրալ մեզոթելիոմայի հաճախ հանդիպող ախտանիշներ են[15]։

Մեզոթելիոման, որն ախտահարում է պլևրան, կարող է առաջացնել հետևյալ նշաններն ու ախտանիշները[15]՝

Ծանր դեպքերում հիվանդը կարող է ունենալ բազմաթիվ ուռուցքային գոյացություններ։ Որոշ անհատների մոտ կարող է զարգանալ պնևմոթորաքս կամ թոքի կոլապս։ Հիվանդությունը կարող է մետաստազներ առաջացնել կամ տարածվել մարմնի այլ հատվածներ:[փա՞ստ]

Որովայն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որովայնամզային մեզոթելիոմայի ամենատարածված ախտանիշներն են որովայնի մեծացումը և ցավը, որոնք պայմանավորված են ասցիտով (որովայնի խոռոչում հեղուկի կուտակում)։ Այլ հատկանշական դրսևորումներից են քաշի կորուստը, ջերմությունը, գիշերային քրտնարտադրությունը, վատ ախորժակը, փսխումը, փորկապությունը և պորտային ճողվածքը[16]։

Ուռուցքները, որոնք ախտահարում են որովայնամիզը, հիվանդության վաղ փուլում հաճախ չեն առաջացնում ախտանիշներ։ Ախտանիշները ներառում են՝.

  • Որովայնի ցավ,
  • Ասցիտ,
  • Որովայնում գոյացություն,
  • Աղիքների ֆունկցիոնալ խանգարումներ,
  • Քաշի կորուստ։

Սիրտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պերիկարդի մեզոթելիոման լավ ուսումնասիրված չէ, սակայն դիտարկված դեպքերում դիտվում են սրտային ախտանիշեր, մասնավորապես, կոնստրիկտիվ պերիկարդիտ, սրտային անբավարարություն, թոքային էմբոլիա և սրտի տամպոնադա։ Կարող են դիտվել նաև ոչ սպեցիֆիկ ախտանիշներ, այդ թվում՝ կրծքավանդակի ցավ, օրթոպնեա (շնչարգելություն պարկած ժամանակ) և հազ։ Այս ախտանշանները առաջանում են, երբ ուռուցքը պատում է սիրտը կամ ներթափանցում դեպի սիրտ[5]։

Ուշ փուլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանր դեպքերում կարող են դիտվել հետևյալ նշաններն ու ախտանիշները [12]՝

Եթե մեզոթելիոման առաջացնում է մետաստազներ, դրանք առավել հաճախ ներառում են լյարդը, մակերիկամները, երիկամը կամ մյուս թոքը։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասբեստի հետ աշխատելը մեզոթելիոմայի հիմնական ռիսկի գործոնն է[17]։ Այնուամենայնիվ, որոշ անհատների մոտ նկատվել է մեզոթելիոմա՝ առանց ասբեստի որևէ հայտնի ազդեցության[18][19]։

Ասբեստոզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարզվել է, որ մեզոթելիոմայի հանդիպման հաճախականությունն ավելի բարձր է բնական ասբեստի մոտ ապրող բնակչության շրջանում։ Մարդիկ կարող են ենթարկվել բնական ասբեստի ազդեցությանը այն տարածքներում, որտեղ հանքարդյունաբերություն կամ ճանապարհաշինություն է իրականացվում, կամ երբ ասբեստ պարունակող ապարը բնական եղանակով քայքայված է։ Մեկ այլ տարածման ճանապարհ է ասբեստ պարունակող հողը, որը Հունաստանում օգտագործվում է շինարարական աշխատանքների համար[7]։ Կենտրոնական Կապադովկիայում (Թուրքիա) մեզոթելիոման երեք փոքր գյուղերում՝ Թուզքոյում, Կարաինում և Սարըհըդիրում, կազմում էր բոլոր մահերի 50%-ը։ Սկզբում դա վերագրվում էր էրիոնիտին։ Թուրքիայից բացի այլ վայրերում նույնպես դիտվել է ասբեստոզի նմանատիպ ազդեցություն, ներառյալ Կորսիկան, Հունաստանը, Կիպրոսը, Չինաստանը և Կալիֆոռնիան[7][20][21]։ Հունաստանի Մեցովո լեռնային քաղաքում այս ազդեղությունը հանգեցրել է մեզոթելիոմայով հիվանդացության աճին մոտ 300 անգամ և շատ հաճախ կապված էր պլևրալ կալցիֆիկացիայի հետ, որը հայտնի է որպես Մեցովոյի թոքեր[22][23]։

Ջրային պաշարներում և սննդամթերքում ասբեստի մանրաթելերի փաստագրված առկայությունը մտավախություններ է առաջացրել ընդհանուր բնակչության վրա այդ մանրաթելերի երկարաժամկետ և դեռևս անհայտ ազդեցության վերաբերյալ[24]։

Տալկի ազդեցությունը ևս մեզոթելիոմայի ռիսկի գործոն է համարվում։ Ազդեցության են ենթարկվում նրանք, ովքեր ապրում են տալկի հանքերի մոտ, աշխատում են տալկի հանքավայրերում կամ գործարաններում[25]։

Միացյալ Նահանգներում ասբեստը համարվում է չարորակ մեզոթելիոմայի առաջացման հիմնական պատճառը[26] և համարվում է «անվիճելի» [27] կապված մեզոթելիոմայի զարգացման հետ։

Պերիկարդի մեզոթելիոման կարող է կապված չլինել ասբեստի ազդեցության հետ[5]։

Ասբեստը հայտնի էր հին ժամանակներում, սակայն այն մինչև 19-րդ դարի վերջը չէր արդյունահանվում և լայնորեն չէր օգտագործվում առևտրային ոլորտում։ Ասբեստի վտանգներն հնում անհայտ չեն եղել։ Հռոմեացի հեղինակ և բնագետ Պլինիոս Ավագը նկատեց, որ ասբեստի քարհանքի ստրուկները հակված էին երիտասարդ տարիքում մահանալու[28]։ Ասբեստի օգտագործումը մեծապես աճել է երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Սկսած 1940-ականների սկզբից միլիոնավոր ամերիկացի աշխատողներ ենթարկվել են ասբեստի փոշու ազդեցությանը։ Սկզբում ասբեստի ազդեցության հետ կապված ռիսկերը հանրությանը հայտնի չէին։ Այնուամենայնիվ, ավելի ուշ մեզոթելիոմայի զարգացման ռիսկը հայտնաբերվեց նավատորմի անձնակազմի, նավաշինության աշխատողների, ասբեստի հանքերում և գործարաններում աշխատող մարդկանց, ասբեստի արտադրանք արտադրողների, ջեռուցման և շինարարության ոլորտում աշխատողների շրջանում։

Առաջին ազդեցությունից մինչև հիվանդության սկիզբը ընկած ժամանակահատվածը 25-ից 70 տարի է[29]։ Գործնականում այս թիվը տասնհինգ տարուց պակաս չէ, իսկ առավելագույնը 30-40 տարի է[27][30]։ Մեզոթելիոմա առաջացնող ասբեստի ազդեցության տևողությունը կարող է կարճ լինել։ Օրինակ, մեզոթելիոմայի դեպքեր գրանցվել են ընդամենը 1-3 ամսվա ազդեցության հետևանքով[31][32]։

Մասնագիտական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասբեստի մանրաթելերի ազդեցությունը 20-րդ դարի սկզբից ճանաչվել է մասնագիտական ​​ռիսկի գործոն։ Բազմաթիվ համաճարակաբանական հետազոտություններ ասբեստի մասնագիտական ​​ազդեցությունը կապում են պլևրալ թիթեղների առաջացման, դիֆուզ պլևրալ հաստացման, ասբեստոզի, թոքերի և կոկորդի կարցինոմայի, ստամոքս-աղիքային ուռուցքների և պլևրայի, որովայնամզի դիֆուզ չարորակ մեզոթելիոմայի հետ[33]։

Վիտտենումում (Արևմտյան Ավստրալիա) ասբեստի առևտրային արդյունահանումը տեղի է ունեցել 1937-1966 թվականներին։ Մեզոթելիոմայի առաջին դեպքը քաղաքում դիտվել է 1960 թվականին։ Երկրորդ դեպքը եղել է 1969 թվականին, և դրանից հետո նոր դեպքեր սկսել են ավելի հաճախ նկատվել։ Ասբեստի սկզբնական ազդեցության և մեզոթելիոմայի զարգացման միջև ուշացումը տատանվում էր 12 տարի 9 ամսից մինչև 58 տարի [34]։ Հանքավայրում աշխատող հանքափորների շրջանում ուսումնասիրությունները պարզել են, որ մինչև 1985 թվականը գրանցվել մեզոթելիոմային վերագրված 85 մահ։

ԱՄՆ-ում ասբեստի հիմնական մասնագիտական ազդեցությունը լինում է, երբ մարդիկ պահպանում են շինությունները, որոնցում պարունակվում են ասբեստ։ ԱՄՆ-ում մոտավորապես տարեկան 1,3 միլիոն աշխատող ենթարկվում է ասբեստի ազդեցությանը։ 2002 թվականին մոտ 44,000 հանքագործներ պոտենցիալ ենթարկվել են ասբեստի ազդեցությանը[25]։

Հարմասնագիտական երկրորդային ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընտանիքի անդամները և ասբեստի աշխատողների հետ ապրող այլ մարդիկ ունեն մեզոթելիոմայի, ասբեստի հետ կապված այլ հիվանդությունների զարգացման բարձր ռիսկ[6][35][36]։ Այս ռիսկը կարող է լինել ասբեստի փոշու ազդեցության հետևանք, որը տուն է բերվում ասբեստի աշխատողների հագուստի և մազերի միջոցով՝ աշխատողի հագուստը լվանալու կամ ասբեստով աղտոտված աշխատանքային հագուստի հետ շփվելու միջոցով[7][25]։ Ընտանիքի անդամներին ասբեստի մանրաթելերի ազդեցությանը ենթարկելու հնարավորությունը նվազեցնելու համար ասբեստի աշխատողներից սովորաբար պահանջվում է աշխատավայրից հեռանալուց առաջ ցնցուղ ընդունել և փոխել իրենց հագուստը։

Ասբեստոզ շինություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ շինանյութեր, որոնք մինչև ասբեստի արգելումը օգտագործվել են ինչպես հասարակական, այնպես էլ կենցաղային շինություններում, կարող են պարունակել ասբեստ։ Նրանք, ովքեր կատարում են վերանորոգման աշխատանքներ կարող են ենթարկվելլ ասբեստի փոշու ազդեցությանը։ Մեծ Բրիտանիայում քրիզոտիլ ասբեստի օգտագործումն արգելվել է 1999 թվականի վերջին։ Մեծ Բրիտանիայում շագանակագույն և կապույտ ասբեստն արգելվել է մոտ 1985 թվականին։ Մինչև նշված ժամկետները կառուցված կամ վերանորոգված շենքերը կարող են պարունակել ասբեստային նյութեր[37]։

գենետիկական խանգարումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականին սպիտակամորթ ամերիկացիների շրջանում կատարված հետազոտությունների ընթացքում պարզվել է, որ BAP1 գենի մուտացիա ունեցող մարդիկ մեզոթելիոմայի և ուվեալ մելանոմայի զարգացման ավելի բարձր ռիսկի ունեն[38]։

Էրիոտին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրիոնիտը ցեոլիտային հանքանյութ է, որն ունի ասբեստի նման հատկություններ և մեզոթելիոմա առաջացման հայտնի պատճառ է[6]։ Համաճարակաբանական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ էրիոնիտը մեզոթելիոմա առաջացնում է հիմնականում գենետիկ նախատրամադրվածություն ունեցող ընտանիքներում[7][20][21]։ Էրիոնիտը հայտնաբերվել է Արևմտյան Միացյալ Նահանգների հանքավայրերում, որտեղ այն օգտագործվում է խիճի մեջ ճանապարհների երեսպատման համար, և Թուրքիայում, որտեղ այն օգտագործվում է տներ կառուցելու համար։ Թուրքիայում, Միացյալ Նահանգներում և Մեքսիկայում էրիոնիտը կապված է մեզոթելիոմայի հետ և այդպիսով ԱՄՆ-ի Թունաբանության ազգային ծրագրի կողմից ճանաչվել է որպես «մարդու քաղցկեղածին նյութ»[21]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հազվադեպ դեպքերում մեզոթելիոման զուգորդվում է նաև կրծքավանդակի կամ որովայնի ճառագայթման, ներապլևրալ թորիումի երկօքսիդի (թորոտրաստ)՝ որպես կոնտրաստային նյութի և այլ մանրաթելային սիլիկատների ինհալացիայի հետ, ինչպիսիք են էրիոնիտը կամ տալկը[6][25]։ Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ simian virus 40 (SV40) կարող է հանդես գալ որպես մեզոթելիոմայի զարգացման կոֆակտոր։ [25] Սա հաստատվել է կենդանիների ուսումնասիրություններում[39][40], սակայն մարդկանց վրա կատարված ուսումնասիրությունները վերջնական չեն[39][41][42]։

Դիֆուզ պլևրալ մեզոթելիոմա պերիկարդի տարածուն ընդգրկումով

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզոթելիոմայի ռետգեն պատկերը
Մեզոթելիոմայով հիվանդի ՀՇ պատկեր։ Մեզոթելիոման նշված է դեղին սլաքներով, կենտրոնում աստղանիշով ցույց է տրված պլևրալ հեղուկը։(1) աջ թոք, (2) ողնաշար, (3) ձախ թոք, (4) կողեր, (5) վայրէջ կրծքային արոտա, (6) փայծաղ, (7) ձախ երիկամ, (8) աջ երիկամ, (9) լյարդ
Պլևրալ հեղուկի ցիտոպաթոլոգիկ նմուշի միկրոսկոպիկ պատկեր, որում դիտվում է մեզոթելիոմայի բնորոշ պատկեր:

Մեզոթելիոմա ախտորոշումը կարելի է կասկածել վիզուալիզացիայի մեթոդների միջոցով, սակայն ախտորոծումը հաստատվում է բիոպսիայով։ Այն պետք է կլինիկորեն և հյուսվածաբանորեն տարբերվի պլևրայի և թոքի չարորակ նորագոյացություններից, ներառյալ պլևրայի ռեակտիվ հիվանդությունը, թոքերի առաջնային քաղցկեղը, այլ քաղցկեղի պլևրալ մետաստազները և այլ առաջնային պլևրալ քաղցկեղները[6]։ Պերիկարդի առաջնային մեզոթելիոման հաճախ ախտորոշվում է ավշային հանգույցներ կամ թոքեր մետաստազավորումից հետո[5]։

Մեզոթելիոմայի միկրոսկոպիկ պատկեր ստացված բիոպսիոն նյութից։

Մեզոթելիոմայի ախտորոշումը հաճախ դժվար է, քանի որ ախտանիշները ոչ սպեցիֆիկ են։ Ախտորոշումը սկսվում է հիվանդի բժշկական պատմության վերանայմամբ։ Ասբեստի ազդեցության պատմությունը կարող է մեծացնել մեզոթելիոմա ախտորոշման կլինիկական կասկածները։ Կատարվում է ֆիզիկալ զննում, որին հաջորդում է կրծքավանդակի ռենտգեն հետազոտությունը և հաճախ թոքերի ֆունկցիայի թեստերը։ Ռենտգեն հետազոտությամբ կարելի է տեսնել պլևրայի հաստացում, որը սովորաբար նկատվում է ասբեստի ազդեցությունից հետո և մեծացնում է մեզոթելիոմայի կասկածը[15]։ Սովորաբար կատարվում է ՀՇ կամ ՄՌՏ հետազոտություն։ Եթե ​​առկա է մեծ քանակությամբ պլևրալ հեղուկ, աննորմալ բջիջները կարող են հայտնաբերվել ասպիրացված հեղուկի բջջաբանական հետազոտության միջոցով։ Պլևրային հեղուկի դեպքում դա արվում է թորակոցենտեզի կամ թորակոստոմիայի միջոցով, ասցիտի դեպքում՝ պարացենտեզով կամ ասցիտիկ դրենաժով, իսկ պերիկարդիալ հեղուկի համար պերիկարդիոցենտեզով։ Թեև ցիտոլոգիայում չարորակ բջիջների բացակայությունը լիովին չի բացառում մեզոթելիոման, այն շատ ավելի քիչ հավանական է դարձնում ախտորոշումը, հատկապես, եթե հնարավոր է այլընտրանքային ախտորոշում (օրինակ՝ տուբերկուլյոզ, սրտային անբավարարություն)։ Այնուամենայնիվ, պերիկարդի առաջնային մեզոթելիոմայի դեպքում պերիկարդի հեղուկը չի կարող պարունակել չարորակ բջիջներ, և հյուսվածքային բիոպսիան ավելի օգտակար է ախտորոշման համար[5]։ Չարորակ մեզոթելիոմայի բջջաբանական ախտորոշումը դժվար է, բայց իմունոհիստոքիմիան զգալիորեն մեծացրել է բջջաբանության ճշգրտությունը։

Բիոպսիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չարորակ մեզոթելիոմայի ախտորոշումը հաստատելու համար անհրաժեշտ է բիոպսիա։ Բժիշկը հեռացնում է հյուսվածքի նմուշը՝ պաթոլոգի կողմից մանրադիտակի տակ հետազոտելու համար։ Բիոպսիան կարող է կատարվել տարբեր ձևերով՝ կախված ուռուցքի տեղակայումից։ Եթե ​​քաղցկեղը գտնվում է կրծքավանդակում, բժիշկը կարող է կատարել թորակոսկոպիա։ Այս պրոցեդուրայով բժիշկը փոքր կտրվածք է անում կրծքավանդակի պատի վրա և երկու կողերի միջև ընկած տարածությունում դնում է բարակ խողովակ, որը կոչվում է թորակոսկոպ։ Թորակոսկոպիան թույլ է տալիս բժշկին նայել կրծքավանդակի ներսում և ստանալ հյուսվածքային նմուշներ։ Որպես այլընտրանք կրծքային վիրաբույժը կարող է ուղղակիորեն բացել կրծքավանդակը (թորակոտոմիա)։ Եթե ​​քաղցկեղը որովայնի շրջանում է, բժիշկը կարող է լապարոսկոպիա կատարել։ Հետազոտման համար հյուսվածք ձեռք բերելու համար բժիշկը փոքր կտրվածք է անում որովայնի հատվածում և հատուկ գործիքով մուտք գործում որովայնի խոռոչ։ Եթե ​​այս պրոցեդուրայի արդյունքում բավարար հյուսվածք չի ստացվում, ապա կարող է բաց վիրաբուժական միջամտություն կատարել անհրաժեշտություն լինել։

Իմունաքիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իմունոհիստոքիմիական հետազոտությունները կարևոր դեր են խաղում պաթոլոգի համար չարորակ մեզոթելիոման այլ նորագոյացություններից տարբերակելու համար, օրինակ՝ կրծքագեղձի կամ թոքերի քաղցկեղից, որրոնք մետաստազավորվել են դեպի պլևրա։ Կան բազմաթիվ թեստեր, բայց ոչ մի թեստ կատարյալ չէ մեզոթելիոման քաղցկեղից կամ նույնիսկ բարորակը չարորակից տարբերակելու համար։ Դրական մարկերները վկայում են մեզոթելիոմայի առկայության մասին; Դրական այլ մարկերներ առկայությունը կարող է վկայել քաղցկեղի այլ տեսակի մասին, օրինակ՝ կրծքագեղձի կամ թոքերի ադենոկարցինոմա։ Կալրետինինը հատկապես կարևոր մարկեր է մեզոթելիոման կրծքագեղձի կամ թոքերի քաղցկեղից մետաստատիկ տարբերակելու համար[6]։

Բնորոշ իմունաքիմիական ցուցանիշներ
Դրական Բացասական
EMA (Էպիթելիալ թաղանթային անտիգեն) in a membranous distribution CEA (Կարցինոէմբրիոնալ անտիգեն)[6]
WT1 (Վիլմսի ուռոցք 1)[6] MAb B72.3
Կարլիտին[6] MOC-3 1
Մեզոթելին[6] CD15
Ցիտոկորատին 5[6] Ber-EP4
HBME-1 (մարդու մեզոթելային բջիջ 1) TTF-1 (Տրանսկրիպցիայի թիրեոիդ գործոն-1)[6]
Պոդոպլանին (PDPN)[6] Կլաուդին-4[6]
Օստեոպոնտին[6] Էպիթելիալ բջջային ադհեզիայի մոլեկուլEpithelial cell adhesion molecule (EpCAM)[6]
Էստրոգենային ռեցեպտոր ալֆա[6]
Մամմագլոբին[6]

Ենթատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն չարորակ մեզոթելիոմայի երեք հիմնական հյուսվածաբանական ենթատեսակներ՝ էպիթելիոիդ, սարկոմատոզ և երկփուլ։ Էպիթելիոիդ և երկփուլ մեզոթելիոման կազմում են մեզոթելիոմաների մոտավորապես 75-95%-ը և հիստոլոգիական առումով լավ ուսումնասիրված են, մինչդեռ սարկոմատոզ մեզոթելիոման լայնորեն ուսումնասիրված չէ։ Մեզոթելիոմաների մեծ մասի դեպքում դիտվում է ցիտոկերատին 5-ի բարձր մակարդակ՝ անկախ ենթատեսակից[6]։

Էպիթելիոիդ մեզոթելիոմային բնութագրական է կալրետինինի բարձր մակարդակով[6]։

Սարկոմատոզ մեզոթելիոման չունի կալրետինինի բարձր մակարդա[6]։

Նկարագրված են այլ մորֆոլոգիական ենթատիպեր՝

  • Դեսմոպլաստիկ,
  • Մաքուր բջջային,
  • Դեցիցուոիդ,
  • Ադենոմատոիդ,
  • Գլանդուլյար,
  • Մուկոհիալինային,
  • Աճառային և ոսկրային մետապլազիա,
  • Լիմֆոհիստիոցիտիկ,

Տարբերակիչ ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզոթելիոման կանխարգելել հնարավոր է՝ կանխելով ասբեստի ազդեցությունը։ Աշխատանքի անվտանգության և առողջության ազգային ինստիտուտը առաջարկել է ազդեցության սահման 0,1 ասբեստ մանրաթել մեկ խորանարդ սանտիմետրում[25]։

Սկրինինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չկա համընդհանուր համաձայնեցված ուղեցույց ասբեստի ազդեցության ենթարկված մարդկանց սքրինինգի համար։ Սքրինինգային թեստերը կարող են ախտորոշել մեզոթելիոման ավելի վաղ, քան սովորական մեթոդները՝ բարելավելով հիվանդների ապրելիությունը։ Շիճուկային օստեոպոնտինի մակարդակը կարող է օգտակար լինել մեզոթելիոմայի սկրինինգի համար։ Ախտորոշման ժամանակ հիվանդների 75%-ի մոտ մեզոթելինի հետ կապված լուծվող սպիտակուցի մակարդակը բարձրանում է շիճուկում։ Ենթադրվում է, որ այն կարող է օգտակար լինել սքրինինգի համար[43]։ Բժիշկների կողմից սկսվել է թեստավորվել Մեզոմարկ անալիզը, որը չափում է մեզոթելիոմայի բջիջների կողմից արտադրվող մեզոթելին կապված լուծվող սպիտակուցների (SMRPs) մակարդակը[44]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր առմամբ մեզոթելիոման կայուն է ճառագայթման և քիմիաթերապևտիկ բուժման նկատմամբ[45]։ Երկարատև ապրելիությունը և բուժումը չափազանց հազվադեպ են[6]։ Վաղ փուլերում չարորակ մեզոթելիոմայի բուժումն ավելի լավ կանխատեսում ունի։ Հյուսվածքաբանական ենթատիպը, հիվանդի տարիքը և առողջական վիճակը նույնպես օգնում են կանխատեսել հիվանդության ելքը։ Էպիթելոիդ հյուսվածքային տիպը ավելի լավ է արձագանքում բուժմանը և սարկոմատոիդ տիպի նկատմամբ ունի ապրելիության առավելություն[46]։

Ճառագայթային թերապիայի արդյունավետությունը համեմատած քիմիաթերապիայի կամ վիրահատության հետ հայտնի չէ[47]։

Վիրահատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիրահատական բուժումը ինքնին հիասթափեցնող էր։ Հետվիրահատական (ներառյալ էքստրապլևրալ պնևմոնէկտոմիան) միջին ապրելիությունը կազմում էր ընդամենը 11,7 ամիս[48]։ Այնուամենայնիվ, հետազոտությունները ցույց են տալիս ճառագայթման և/կամ քիմիաթերապիայի հետ համատեղ բուժման արդյունավետությունը։ Պլևրէկտոմիան/դեկորտիկացիան ամենատարածված վիրահատությունն է, որի ժամանակ կատարվում է պլևրայի հեռացվում։ Ավելի քիչ տարածված է էքստրապլևրալ պնևմոնէկտոմիան, որի ժամանակ հեռացվում են թոքերը, պլևրան, հեմիդիաֆրագման և պերիկարդը։ Երբ ուռուցքը մետաստազավորվել է, պերիկարդեկտոմիան պալիատիվ խնամքի տարբերակ է։ Հաճախ հնարավոր չէ հեռացնել ամբողջ ուռուցքը[5]։

Ճառագայթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղայնացված հիվանդությամբ հիվանդների համար, և նրանց համար ովքեր արմատական վիրահատական բուժում են ստացել, ճառագայթումը կարող է կատարվել հետվիրահատական՝ որպես համատեղ բուժում։ Հեմիթորաքսը բուժվում է ճառագայթային թերապիայի ժամանակ, որը հաճախ տրվում է միաժամանակ քիմիաթերապիայի հետ։ Արմատական վիրահատությունից հետո ճառագայթային և քիմիաթերապևտիկ բուժումները հանգեցնում են հիվանդի կյանքի տևողության երկարացմանը։ Այն կարող է նաև առաջացնել ծանր կողմնակի ազդեցություն, ներառյալ ճառագայթային թոքաբորբ[49]։ Թեև մեզոթելիոման ընդհանուր առմամբ կայուն է միայն ճառագայթային թերապիայի միջոցով բուժման նկատմամբ, երբեմն ուռուցքային աճի հետ կապված ախտանիշները թեթևացնելու համար օգտագործվում են պալիատիվ բուժման սխեմաներ՝, օրինակ՝ խոշոր արյունատար անոթի խցանումը։ Բուժման նպատակով տրված ճառագայթային թերապիան երբեք չի բարելավում մեզոթելիոմայով հիվանդների ապրելիությունը։ Մեզոթելիոմայի բուժման համար անհրաժեշտ ճառագայթման չափաբաժինը գերազանցում է մարդու հանդուրժողականությունը։ Ճառագայթային թերապիան երբեմն օգտագործվում է մանկական մեզոթելիոմայի համար[5]։

Քիմիաթերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քիմիաթերապիան Մեզոթելիոմայի միակ բուժմումն է, որը ռանդոմիզացված և ստուգիչ խմբերով փոձերում ապացուցված բարելավում է հիվանդենորի ապրելիությունը։ 2003 թվականին Վոգելզանգի և գործընկերների կողմից հրապարակվել է հետազոտություն, որում այն հիվանդների մոտ, ովքեր նախկինում չեն ստացել քիմաթերապիա կամ վիրահատական բուժում համեմատվում էր միայնակ Ցիապլաստինով բուժումը Ցիսպլաստինի և Պեմատրեքսեդի (ապրանքանիշային անուն Ալմիտա) քիմաթերապևտիկ համադրության հետ[50]։ Այս հետազոտությունը առաջինն էր, որը վկայում էր պլևրալ մեզիոթելիոմայով հիվանդների մոտ քիմիաթերապիայի առավելությունը ապրելիության հարցում։ Միայն ցիսպլատինով բուժվող հիվանդների մոտ միջին ապրելիության ցուցանիշը 10 ամսից զգալիորեն բարելավել է մինչև 13,3 ամիս այն հիվանդների մոտ, ովքեր ցիսպլատին համատեղված պեմետրեքսեդի հետ բուժում են ստացել և նրանց, ովքեր նաև ստացել են ֆոլաթթվի և վիտամին B12-ի հավելումներ։

Փորձարկման ժամանակ հիվանդների մեծամասնությանը տրվել է վիտամինային հավելումներ, իսկ Պեմետրեքսեդի հետ կապված կողմնակի ազդեցությունները զգալիորեն ավելի քիչ են դիտվել, երբ օրական 500 մկգ ֆոլաթթու և1000 մկգ միջմկանային վիտամին B12 են կիրառվել։ Օբյեկտիվ արձագանքման մակարդակը Ցիսպլատինային խմբում 20% է մինչդեռ Պեմետրեքսեդի հետ համկցված խմբում՝ 46%։ Որոշ կողմնակի էֆեկտներ, ինչպիսիք են սրտխառնոցն ու փսխումը, ստոմատիտը և փորլուծությունը, ավելի տարածված են եղել Պեմետրեքսեդի հետ համակցված խմբում, սակայն ազդել են միայն հիվանդների փոքրամասնության վրա, և ընդհանուր առմամբ Պեմետրեքսեդի և Ցիսպլատինի համադրությունը տանելիությունը լավ է եղել, երբ հիվանդները ստացել են վիտամինային հավելումներ։ ինչպես կյանքի որակը, այնպես էլ թոքերի ֆունկցիոնալ թեստերը բարելավվել են Պերմետրեքսի հետ համատեղված խմբում։ 2004 թվականի փետրվարին Միացյալ Նահանգների սննդի և դեղերի վարչության (FDA) կողմից Պեմետրեքսեդը հաստատվել է որպես չարորակ պլևրալ մեզոթելիոմայի բուժման միջոց[51]։ Այնուամենայնիվ, դեռևս կան անպատասխան հարցեր քիմիոթերապիայի վերաբերյալ, ներառյալ՝ երբ սկսել բուժումը և ցիկլերի ինչ օպտիմալ քանակ կիրառել։ Ցիսպլատինի և Պեմետրեքսեդի համատեղ բուժման միջին ապրելիությունը 12,1 ամիս է[6]։

Ցիսպլատինը Ռալտիտրեքսեդի հետ համակցված ցույց է տալիս ապրելիության բարելավում, որը նման է Պեմետրեքսեդի հետ ցիսպլատինի համակցմանը, սակայն Ռալտիտրեքսեդն այս ցուցմամբ այլևս չի վաճառվում։ Այն հիվանդների համար, ովքեր չեն կարողանում հանդուրժել պեմետրեքսեդը, Ցիսպլատինը Գեմցիտաբինի կամ Վինորելբինի հետ համակցված այլընտրանք է։ Սակայն այս դեղերի համար ապրելիության բարելավում չի հայտնաբերվել։ Այն հիվանդների համար, որոնց դեպքում Ցիսպլատին չի կարող օգտագործվել, Կարբոպլատինը կարող է կիրառվել որպես այլընտրանք, սակայն ոչ ռանդոմիզացված փորձերըԿկարբոպլատինի հետ համակցությունների համար ցույց են տվել արձագանքման ավելի ցածր հաճախականություն և արյունաբանական թունավորության բարձր ցուցանիշներ[52]։ Ցիսպլատինը Պրեմետրեքսեդ դինատրիումի, ֆոլաթթվի և վիտամին B12-ի հետ համատեղ կարող է բարելավել քիմիաթերապիա ստացող մարդկանց ապրելիությունը[53]։

Պերիկարդի մեզոթելիոմայի դեպքում քիմիաթերապիան (սովորաբար Ադրիամիցին կամ Ցիսպլատինով) հիմնականում օգտագործվում է ուռուցքի չափերը փոքրացնելու համար այլ ոչ բուժման[5]։

Իմունաթերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իմունոթերապիայի հետ կապված բուժման սխեմաները տվել են փոփոխական արդյունքներ։ Օրինակ, փորձելով իմուն պատասխանը ուժեղացնել՝ Bacillus Calmette-Guérin-ի (BCG) ներապլևրալ պատվաստման արդյունքում ոչ մի օգտակար ազդեցություն չի դիտվել (մինչդեռ այն օգտակար է միզապարկի քաղցկեղով հիվանդների դեպքում)։ Մեզոթելիոմայի բջիջները ինտերլեյկին-2-ի (ԻԼ-2) ակտիվացումից հետո, հակված են LAK բջիջների կողմից in vitro քայքայման, սակայն այս թերապիան ստացող հիվանդների մոտ ծանր կողմնակի ազդեցություններ են դրսևորվում։ Այս փորձարկումը կասեցվեց՝ հաշվի առնելով ԻԼ-2-ի տոքսիկ անթույլատրելի բարձր մակարդակը և կողմնակի ազդեցությունների ծանրությունը, ինչպիսիք են տենդը և կախեքսիան։ Այնուամենայնիվ, ինտերֆերոն ալֆայի մասնակցությամբ այլ փորձարկումներն ավելի հուսադրող են եղել, երբ հիվանդների 20%-ի մոտ ուռուցքային գոյացության 50%-ից ավելի փոքրացում է դիտվել, որը զուգորդված է եղել նվազագույն կողմնակի ազդեցություններով։

2020 թվականի հոկտեմբերին սննդի և դեղերի վարչությունը (FDA) Նիվոլումաբ (Օպդիվո) և Իպիլիմումաբ համադրությունը մեծահասակների մոտ հաստատել է որպես ոչ վիրահատելի չարորակ պլևրալ մեզոթելիոմայի առաջին գծի բուժման միջոց[51]։ Նիվոլումաբը և Իպիլիմումաբը մոնոկլոնալ հակամարմիններ են, որոնք, համակցման դեպքում, ուժեղացնելով T-բջիջների գործառույթը, նվազեցնում են ուռուցքային աճը[51]։ Համակցված թերապիան գնահատվել է բաց ռանդոմիզացված փորձի միջոցով, որի ընթացքում այն մասնակիցների ապրելիությունը, ովքեր ստացել են Նիվոլումաբ համակցված Իպիլիմումաբի հետ, միջինում կազմել է 18,1 ամիս, մինչդեռ քիմիաթերապիա ստացած մասնակիցները՝ 14,1ամիս[51]։

Բազմամոդալ թերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուլտիմոդալ թերապիան, որը ներառում է վիրաբուժական, ճառագայթային թերապիայի և քիմիաթերապիայի համակցված մոտեցում, չարորակ պլևրալ մեզոթելիոմայի բուժման ընտրության մեթոդ չի համարվում[54]։ Մուլտիմոդալ թերապիայի արդյունավետությունն ու անվտանգությունը պարզ չէ (չեն իրականացվել բավարար հետազոտություններ )[54]։

Բազմամոդալային թերապիայի վերաբերյալ հետազոտությունները ցույց են տվել ապրելիության չափավոր բարելավում (միջին ապրելիությունը 14,5 ամիս, իսկ 2 տարվա ապրելիությունը ընամենը 29,6% է)[48]։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզոթելիոման սովորաբար վատ կանխատեսում ունի։ Տիպիկ ապրելիությունը, չնայած վիրահատությանը, տևում է 12-ից 21 ամիս՝ կախված ախտորոշման ժամանակ հիվանդության փուլից։ Հինգ տարվա ապրելիությունը կազմում է 7.5%[55]։

Կանայք, երիտասարդները, քաղցկեղի ցածր աստիճան ունեցող մարդիկ և էպիթելիոդ քաղցկեղ ունեցող մարդիկ ավելի լավ կանխատեսում ունեն[6]։ Բացասական պրոգնոստիկ գործոններն են՝ սարկոմատոիդ կամ երկփուլ հիստոլոգիական տիպերը, թրոմբոցիտների բարձր մակարդակը (400000-ից բարձր), 50 տարեկանից բարձր տարիքը, 15,5-ից բարձր լեյկոցիտների քանակը, պլևրալ հեղուկում գլյուկոզայի ցածր մակարդակը, ալբումինի ցածր մակարդակը և ֆիբրինոգենի բարձր մակարդակը։ Մի քանի մարկերներ հետազոտվում են որպես կանխատեսող գործոններ, ներառյալ միջուկային աստիճանը և շիճուկային c-ռեակտիվ սպիտակուցը։ Երկարատև ապրելիությունը հազվադեպ է[56]։

Պերիկարդի մեզոթելիոմայի միջին ապրելիությունը 10 ամիս է[5]։

Պերիտոնալ մեզոթելիոմայի դեպքում WT-1 սպիտակուցի բարձր էքսպրեսիան վկայում է ավելի վատ կանխատեսման մասին:.[6]

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև վերջին 20 տարիների ընթացքում արձանագրված հիվանդացության ցուցանիշներն աճել են, մեզոթելիոման դեռևս համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող քաղցկեղ է։ Հիվանդացության մակարդակը տատանվում է 1-ից ցածր 1,000,000 մարդ հաշվարկով Թունիսում և Մարոկկոյում, մինչդեռ ամենաբարձր ցուցանիշը Բրիտանիայում, Ավստրալիայում և Բելգիայում է՝ տարեկան 30/1,000,000[57]։ Համեմատության համար նշենք, որ ծխելու բարձր մակարդակ ունեցող բնակչության մոտ թոքերի քաղցկեղի դեպքերը կարող են գերազանցել 1000։1,000,000: Արևմտյան զարգացած երկրներում չարորակ մեզոթելիոմայի դեպքերը ներկայումս տատանվում են 7-ից 40-ի սահմաններում 1,000,000 բնակչի հաշվով՝ կախված վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում բնակչության վրա ասբեստի ազդեցության հետ[58]։ Ամբողջ աշխարհում հիվանդացությունը գնահատվում է 1-6 1,000,000 բնակչի հաշվարկով[6]։ Մեզոթելիոմայի դեպքերը զիջում են ասբեստոզին, քանի որ դրա զարգացման համար ավելի երկար ժամանակ է պահանջվում. զարգացած երկրներում ասբեստի օգտագործման դադարեցման պատճառով ակնկալվում է, որ մեզոթելիոմայի դեպքերը կնվազեն[25]։ Մեզոթելիոման ավելի հաճախ հանդիպում է տղամարդկանց, քան կանանց մոտ, և ռիսկը մեծանում է տարիքի հետ, սակայն այս հիվանդությունը կարող է հայտնվել ինչպես տղամարդկանց, այնպես էլ կանանց մոտ ցանկացած տարիքում։ Մեզոթելիոմաների մոտ մեկ հինգերորդից մինչև մեկ երրորդը պերիտոնալ են։ Պերիկարդի մեզոթելիոմայի տարածվածությունը 0,002%-ից պակաս է; այն ավելի տարածված է տղամարդկանց, քան կանանց մոտ։ Այն սովորաբար ի հյատ է գալիս 50-70 տարեկանում[5][59]։

1940-1979 թվականներին ԱՄՆ-ում մոտավորապես 27,5 միլիոն մարդ ենթարկվել է ասբեստի մասնագիտական ազդեցությանը[60] : 1973-1984 թվականներին կովկասցի տղամարդկանց շրջանում պլևրալ մեզոթելիոմայի դեպքերն աճել են 300%-ով։ 1980-ից մինչև 1990-ականների վերջը ԱՄՆ-ում մեզոթելիոմայից տարեկան մահացության մակարդակը 2000-ից հասել է 3000-ի, ընդ որում տղամարդիկ չորս անգամ ավելի շատ են հիվանդանում, քան կանայք[6]։

Որովայնային մեզոթելիոմայի հաճախականությունը տղամարդկանց մոտ տարեկան կազմում է 0,5–3,0 միլիոն մարդ, իսկ կանանց մոտ՝ 0,2–2,0[61]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասբեստի ազդեցության և մեզոթելիոմայի միջև կապը հայտնաբերվել է 1970-ականներին։ Միացյալ Նահանգներում ասբեստի արտադրությունը դադարեցվել է 2002 թվականին[25]։

Ասբեստ արտադրողների դեմ առաջին հայցը հարուցվել է 1929 թվականին[62]։ 1960 թվականին Վագների և այլոց կողմից հրապարակված հոդվածը նպաստեց ասբեստը որպես մեզոթելիոմայի առաջացման ռիսկի գործոն հաստատելու հարցում։ Հոդվածը վերաբերում էր Հարավային Աֆրիկայում մեզոթելիոմա ունեցող մարդկանց ավելի քան 30 դեպքի ուսումնասիրություններին։ Մինչև մանրադիտակային առաջադեմ տեխնիկայի օգտագործումը, չարորակ մեզոթելիոման հաճախ ախտորոշվում էր որպես թոքերի քաղցկեղի տեսակ[63]։ 1962 թվականին ՄակՆալթին զեկուցեց ավստրալացի աշխատողի մոտ չարորակ մեզոթելիոմայի առաջին ախտորոշված դեպքի մասին[64]։ Աշխատողը Վիտտենումում 1948-1950 թվականներին աշխատել է ասբեստի հանքավայրում գտնվող ջրաղացում։

Վիտտենում քաղաքում ասբեստ պարունակող հանքերի թափոններն օգտագործվել են դպրոցների բակերը և խաղահրապարակները ծածկելու համար։ 1965 թվականին British Journal of Industrial Medicine ամսագրում հրապարակված հոդվածում հայտարարվում էև, որ մարդիկ, ովքեր ապրում էին ասբեստի գործարանների և հանքերի շրջակայքում, բայց չէին աշխատում դրանցում, հիվանդացել էին մեզոթելիոմայով։

Չնայած ապացույցներին, որ ասբեստի արդյունահանման և մանրեցման արդյունքում ձևավորված փոշին առաջացնում է ասբեստի հետ կապված հիվանդություն, 1943 թվականին Վիտտենումում սկսվեց ասբեստի հանքարդյունաբերություն և շարունակվեց մինչև 1966 թվականը:1974 թվականին Ավստրալիայի Bulletin ամսագրում՝ «Այս մարդասպանը քո տա՞նն է» վերնագրով հոդվածում, կապույտ ասբեստի վտանգի մասին առաջին հանրային նախազգուշացումները հրապարակվեցին։ 1978թ.-ին Առողջապահության նախարարության «Առողջության վտանգը Վիտտենումում» գրքույկի հրապարակումից հետո, որը պարունակում էր օդի նմուշառման արդյունքներ և համաշխարհային բժշկական տեղեկատվության գնահատումներ, Արևմտյան Ավստրալիայի կառավարությունը որոշեց աստիճանաբար տարհանել Վիտենում քաղաքը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ http://www.asbestos.com/mesothelioma/symptoms.php
  2. ↑ «Malignant Mesothelioma—Patient Version»։ NCI։ January 1980։ Արխիվացված է օրիգինալից 6 April 2016-ին։ Վերցված է 3 April 2016 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Malignant Mesothelioma Treatment–Patient Version (PDQ®)»։ NCI։ September 4, 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 April 2016-ին։ Վերցված է 3 April 2016 
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 «Malignant pleural mesothelioma: an epidemiological perspective»։ Annals of Cardiothoracic Surgery 1 (4): 491–496։ November 2012։ PMC 3741803։ PMID 23977542։ doi:10.3978/j.issn.2225-319X.2012.11.04 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 5,9 «Primary pericardial mesothelioma unique case and literature review»։ Texas Heart Institute Journal 39 (2): 261–264։ 2012։ PMC 3384041։ PMID 22740748 
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 «The established and future biomarkers of malignant pleural mesothelioma»։ Cancer Treatment Reviews 41 (6): 486–495։ June 2015։ PMID 25979846։ doi:10.1016/j.ctrv.2015.05.001 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 «Asbestosis and environmental causes of usual interstitial pneumonia»։ Current Opinion in Pulmonary Medicine 21 (2): 193–200։ March 2015։ PMC 4472384։ PMID 25621562։ doi:10.1097/MCP.0000000000000144 
  8. ↑ 8,0 8,1 «Malignant pleural mesothelioma: an update on diagnosis and treatment options»։ Therapeutic Advances in Respiratory Disease 10 (3): 275–288։ June 2016։ PMC 5933604 ։ PMID 26873306։ doi:10.1177/1753465816628800 
  9. ↑ Cancer epidemiology and prevention (3rd ed.)։ Oxford: Oxford University Press։ 2006։ էջ 669։ ISBN 9780199747979 
  10. ↑ 10,0 10,1 «Malignant Mesothelioma Treatment–Patient Version (PDQ®)»։ NCI։ September 4, 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 April 2016-ին։ Վերցված է 3 April 2016 
  11. ↑ «Age-Adjusted SEER Incidence and U.S. Death Rates and 5-Year Relative Survival (Percent) By Primary Cancer Site, Sex and Time Period»։ NCI։ Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2015-ին։ Վերցված է 3 April 2016 
  12. ↑ 12,0 12,1 Vos Theo և այլք: (October 2016)։ «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015»։ Lancet 388 (10053): 1545–1602։ PMC 5055577 ։ PMID 27733282։ doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6 
  13. ↑ Wang Haidong և այլք: (October 2016)։ «Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015»։ Lancet 388 (10053): 1459–1544։ PMC 5388903 ։ PMID 27733281։ doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1 
  14. ↑ «What are the key statistics about malignant mesothelioma?»։ American Cancer Society։ 2016-02-17։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 April 2016-ին։ Վերցված է 3 April 2016 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «Malignant mesothelioma: a case presentation and review»։ The Journal of the American Osteopathic Association 106 (12): 699–704։ December 2006։ PMID 17242414։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-04-22-ին 
  16. ↑ «Advances in the management of peritoneal mesothelioma»։ World Journal of Gastroenterology 20 (33): 11700–11712։ September 2014։ PMC 4155360։ PMID 25206274։ doi:10.3748/wjg.v20.i33.11700 
  17. ↑ EBSCO database Archived 2012-05-12 at the Wayback Machine. verified by URAC; accessed from Mount Sinai Hospital, New York
  18. ↑ «Study says Carbon Nanotubes as Dangerous as Asbestos»։ Scientific American 
  19. ↑ «Malignant Mesothelioma and Its Non-Asbestos Causes»։ Archives of Pathology & Laboratory Medicine 142 (6): 753–760։ June 2018։ PMID 29480760։ doi:10.5858/arpa.2017-0365-RA 
  20. ↑ 20,0 20,1 «Environmental mesothelioma associated with tremolite asbestos: lessons from the experiences of Turkey, Greece, Corsica, New Caledonia and Cyprus»։ Regulatory Toxicology and Pharmacology 52 (1 Suppl): S110–S115։ October 2008։ PMID 18171598։ doi:10.1016/j.yrtph.2007.11.001 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Erionite: An Emerging North American Hazard»։ National Institute for Occupational Safety and Health։ 22 November 2011։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 September 2015-ին 
  22. ↑ «Mesothelioma in Cappadocian villages»։ Indoor and Built Environment 12 (6): 367–375։ 2003։ ISSN 1420-326X։ doi:10.1177/1420326X03039065 
  23. ↑ «A mesothelioma epidemic in Cappadocia: scientific developments and unexpected social outcomes»։ Nature Reviews. Cancer 7 (2): 147–154։ February 2007։ PMID 17251920։ doi:10.1038/nrc2068 
  24. ↑ «Asbestos in Drinking-water: Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water quality.»։ 2003։ Վերցված է July 30, 2019 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 25,6 25,7 «CDC - NIOSH Publications and Products - Current Intelligence Bulletin 62: Asbestos Fibers and Other Elongate Meneral Particles: State of the Science and Roadmap for Research»։ www.cdc.gov։ 2011։ doi:10.26616/NIOSHPUB2011159։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-24-ին։ Վերցված է 2015-08-25 
  26. ↑ Kanarek, Marty S., Phd., MPH, Annals of Epidemiology Volume 21, Issue 9, Pages 688-697, September 2011
  27. ↑ 27,0 27,1 «Malignant mesothelioma and occupational exposure to asbestos: a clinicopathological correlation of 1445 cases»։ Ultrastructural Pathology 26 (2): 55–65։ 2002։ PMID 12036093։ doi:10.1080/01913120252959227 
  28. ↑ Malignant mesothelioma։ Berlin: Springer։ 2011։ էջ 2։ ISBN 9783642108624 
  29. ↑ «Malignant mesothelioma: facts, myths, and hypotheses»։ Journal of Cellular Physiology 227 (1): 44–58։ January 2012։ PMC 3143206։ PMID 21412769։ doi:10.1002/jcp.22724 
  30. ↑ «Latent period for malignant mesothelioma of occupational origin»։ Journal of Occupational Medicine 34 (7): 718–721։ July 1992։ PMID 1494965 
  31. ↑ «Occupational characteristics of cases with asbestos-related diseases in The Netherlands»։ The Annals of Occupational Hygiene 47 (6): 485–492։ August 2003։ PMID 12890657։ doi:10.1093/annhyg/meg062 
  32. ↑ «Hygiene standards for airborne amosite asbestos dust. British Occupational Hygiene Society Committee on Hygiene Standards»։ The Annals of Occupational Hygiene 16 (1): 1–5։ April 1973։ PMID 4775386։ doi:10.1093/annhyg/16.1.1 
  33. ↑ «Learn About Asbestos» (անգլերեն)։ US Environmental Protection Agency։ 2013-03-05։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-23-ին։ Վերցված է 2016-07-08 
  34. ↑ «Malignant mesotheliomas in former miners and millers of crocidolite at Wittenoom (Western Australia) after more than 50 years follow-up»։ British Journal of Cancer 106 (5): 1016–1020։ February 2012։ PMC 3305966։ PMID 22315054։ doi:10.1038/bjc.2012.23 
  35. ↑ Protecting Workers' Families: A Research Agenda of the Workers' Family Protection Task Force Archived 2017-06-19 at the Wayback Machine.. National Institute for Occupational Safety and Health. DHHS (NIOSH) Publication No. 2002-113.
  36. ↑ «Radiographic abnormalities and exposure to asbestos-contaminated vermiculite in the community of Libby, Montana, USA»։ Environmental Health Perspectives 111 (14): 1753–1759։ November 2003։ PMC 1241719։ PMID 14594627։ doi:10.1289/ehp.6346 
  37. ↑ «Where can you find asbestos?»։ www.hse.gov.uk։ Վերցված է 2022-06-27 
  38. ↑ Germline BAP1 mutations predispose to malignant mesothelioma Archived 2011-10-14 at the Wayback Machine. Testa et al. 43(10):1022-5 - Nature Genetics
  39. ↑ 39,0 39,1 «Chapter 75»։ Murray & Nadel's Textbook of Respiratory Medicine (5th ed.)։ Saunders Elsevier։ 2010։ ISBN 978-1-4160-4710-0 
  40. ↑ Holland-Frei (2010)։ «Chapter 79»։ Cancer Medicine (8th ed.)։ People's Medical Publishing House USA։ ISBN 978-1607950141 
  41. ↑ Fishman's Pulmonary Diseases and Disorders (4th ed.)։ McGraw-Hill։ 2008։ էջ 1537։ ISBN 978-0-07-145739-2 
  42. ↑ Robbins Basic Pathology (8th ed.)։ Saunders Elsevier։ 2007։ էջեր 536։ ISBN 978-1-4160-2973-1 
  43. ↑ «Soluble mesothelin-related protein--a blood test for mesothelioma»։ Lung Cancer 49 (Suppl 1): S109–S111։ July 2005։ PMID 15950789։ doi:10.1016/j.lungcan.2005.03.020 
  44. ↑ «MESOMARK: a potential test for malignant pleural mesothelioma»։ Clinical Chemistry 53 (4): 666–672։ April 2007։ PMID 17289801։ doi:10.1373/clinchem.2006.079327 
  45. ↑ Milosevic, V. et al. Wnt/IL-1β/IL-8 autocrine circuitries control chemoresistance in mesothelioma initiating cells by inducing ABCB5.Int. J. Cancer, https://doi.org/10.1002/ijc.32419
  46. ↑ «Malignant mesothelioma: a clinical study of 238 cases»։ Industrial Health 49 (2): 166–172։ 2011։ PMID 21173534։ doi:10.2486/indhealth.MS1147 
  47. ↑ «Radiotherapy for malignant pleural mesothelioma»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2010 (3): CD003880։ July 2006։ PMC 8746191 ։ PMID 16856023։ doi:10.1002/14651858.CD003880.pub4 
  48. ↑ 48,0 48,1 «Malignant pleural mesothelioma: clinicopathologic and survival characteristics in a consecutive series of 394 patients»։ European Journal of Cardio-Thoracic Surgery 33 (2): 307–313։ February 2008։ PMID 18164622։ doi:10.1016/j.ejcts.2007.09.044 
  49. ↑ Fatal pneumonitis associated with intensity-modulated radiation therapy for mesothelioma, Allen AM and alt, in Int J Radiat Oncol Biol Phys, 2006 Jul 1;65(3):640-5.
  50. ↑ «Phase III study of pemetrexed in combination with cisplatin versus cisplatin alone in patients with malignant pleural mesothelioma»։ Journal of Clinical Oncology 21 (14): 2636–2644։ July 2003։ PMID 12860938։ doi:10.1200/JCO.2003.11.136։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-02-ին 
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 «FDA Approves Drug Combination for Treating Mesothelioma»։ U.S. Food and Drug Administration (FDA) (Press release)։ 2 October 2020։ Վերցված է 2 October 2020   This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  52. ↑ «Pemetrexed plus cisplatin or pemetrexed plus carboplatin for chemonaïve patients with malignant pleural mesothelioma: results of the International Expanded Access Program»։ Journal of Thoracic Oncology 3 (7): 756–763։ July 2008։ PMID 18594322։ doi:10.1097/JTO.0b013e31817c73d6 
  53. ↑ «Pemetrexed disodium in combination with cisplatin versus other cytotoxic agents or supportive care for the treatment of malignant pleural mesothelioma»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2012 (1): CD005574։ January 2007։ PMC 8895712 ։ PMID 17253564։ doi:10.1002/14651858.CD005574.pub2 
  54. ↑ 54,0 54,1 «Radical multimodality therapy for malignant pleural mesothelioma»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 1 (1): CD012605։ January 2018։ PMC 6491325 ։ PMID 29309720։ doi:10.1002/14651858.CD012605.pub2 
  55. ↑ «Survival statistics for mesothelioma»։ www.cancer.org։ 17 February 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 6 November 2016-ին։ Վերցված է 28 November 2016 
  56. ↑ «Prognostic factors in malignant pleural mesothelioma»։ Human Pathology 46 (6): 789–804։ June 2015։ PMID 25824607։ doi:10.1016/j.humpath.2015.02.006 
  57. ↑ «Malignant mesothelioma: global incidence and relationship with asbestos»։ Industrial Health 45 (3): 379–387։ June 2007։ PMID 17634686։ doi:10.2486/indhealth.45.379 
  58. ↑ «Advances in malignant mesothelioma»։ The New England Journal of Medicine 353 (15): 1591–1603։ October 2005։ PMID 16221782։ doi:10.1056/NEJMra050152 
  59. ↑ «Primary pericardial tumors»։ Radiographics 33 (6): 1613–1630։ October 2013։ PMID 24108554։ doi:10.1148/rg.336135512 
  60. ↑ «DB-397.0.REPORT.JN.ppt»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-24-ին։ Վերցված է 2010-08-20 
  61. ↑ «Epidemiology of peritoneal mesothelioma: a review»։ Annals of Oncology 18 (6): 985–990։ June 2007։ PMID 17030547։ doi:10.1093/annonc/mdl345 
  62. ↑ «Diffuse pleural mesothelioma and asbestos exposure in the North Western Cape Province»։ British Journal of Industrial Medicine 17 (4): 260–271։ October 1960։ PMC 1038078։ PMID 13782506։ doi:10.1136/oem.17.4.260 
  63. ↑ «Malignant mesothelioma»։ Orphanet Journal of Rare Diseases 3: 34։ December 2008։ PMC 2652430։ PMID 19099560։ doi:10.1186/1750-1172-3-34 
  64. ↑ «Malignant pleural mesothelioma in an asbestos worker»։ The Medical Journal of Australia 49 (2): 953–954։ December 1962։ PMID 13932248։ doi:10.5694/j.1326-5377.1962.tb24396.x 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեզոթելիոմա&oldid=8615311» էջից