Մաքսիմ Պուրկաև

Մաքսիմ Պուրկաև

մարդ

Սեռ	արական
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Alle­gian­ce	ԽՍՀՄ
Անձնանուն	Максим
Ծննդյան օր	14 օգոստոսի 1894, 14 օգոստոսի 1894
Ծննդավայր	Purkayevo
Մահվան օր	1 հունվարի 1953
Մահվան վայր	Մոսկվա
Գերեզման	Նովոդեվիչյան գերեզմանոց
Տիրապետում է	ռուսերեն
Մասնագիտություն	սպա
Զբաղեցրած պաշտոն	ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի պատգամավոր
Շրջանավարտն է՝	Մ. Վ. Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիա
Աշխատանքային գործունեության ավարտ	1953
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ
Մասնակից է	Kuybyshev military parade (1941)
Զինվորական կոչում	բանակի գեներալ
Commander of (DEPRECATED)	Kalinin Front, Far Eastern Front, 2nd Far Eastern Front, Far Eastern Military District
Հակամարտություն	Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ, Հայրենական մեծ պատերազմ, Խորհրդա-ճապոնական պատերազմ
Ռազմական ստորաբաժանում	Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ

Մաքսիմ Ալեքսեևիչ Պուրկաև, ( ռուս.՝ Макси́м Алексе́евич Пурка́ев14 (26) օգոստոսի 1894, Նալիտովո գյուղ, Սիմբիրսկի նահանգ - 1 հունվարի 1953, Մոսկվա), խորհրդային զինվորական գործիչ, Հայրենական մեծ պատերազմի զորահրամանատար, բանակի գեներալ (26.10.1944)։

Երիտասարդ տարիներ և Առաջին համաշխարհային պատերազմ

Ծնվել է հյուսն-արհեստավորի ընտանիքում։ Ազգությամբ մորդվին էր։ Երկու տարեկանում մոր և մյուս երեխաների հետ տեղափոխվել է հոր մոտ՝ Լենայի ոսկու հանք (Բոդայբոյի շրջան)։ Հոր մահից հետո 1909 թվականին աշխատում էր հանքերում։ 1911 թվականին վերադարձել է Նալիտովո։ 1912-1915 թվականներին ապրել է Ալատիր քաղաքում։

1915 թվականի սեպտեմբերին կամավոր («որսորդ», ինչպես այն ժամանակ անվանում էին) զորակոչվել է Ռուսական կայսերական բանակ, որպես աշխարհազորի 2-րդ կարգի զինվոր։ Ծառայել է 94-րդ պահեստային հետևակային գնդում, 1916 թվականի հունվարին տեղափոխվել է Կազանի 164-րդ պահեստային հետևակային գումարտակ։ Մարտին ուղարկվել է ուսման, 1916 թվականի հունիսին ավարտել է Սարատովի պորուչիկների դպրոցը (պորուչիկի կոչում է ստացել 1916 թվականի հունիսի 15-ին)։ Ծառայել է Վյատկայի նահանգի Սարապուլ քաղաքի 166-րդ պահեստային հրաձգային գնդում որպես վաշտի կրտսեր սպա, 1917 թվականի հունիսին նշանակվել է 2-րդ պահեստային հետևակային բրիգադում, 1917 թվականի օգոստոսից՝ 256-րդ պահեստային հետևակային գնդում։

1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո ընտրվել է գնդի զինվորական կոմիտեում և պատվիրակվել Սարապուլի բանվորների, գյուղացիների և զինվորների պատգամավորների խորհուրդ։ Հեղափոխական ագիտացիա է վարել զինվորների շրջանում, ինչի համար 1917 թվականի սեպտեմբերին տեղափոխվել է Արևմտյան ռազմաճակատի 28-րդ հրետանային բրիգադ։ Մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո՝ 1917 թվականի դեկտեմբերից, եղել է պահեստային գնդի լուծարման հանձնաժողովի գրագիր Ալատիրում։ Ռուսական կայսերական բանակում վերջին զինվորական կոչումը՝ պորուչիկ։

Քաղաքացիական պատերազմի տարիներ

1918 թվականի հուլիսին կամավոր մտել է Կարմիր բանակ։ Նշանակվել է 24-րդ Սամարա-Սիմբիրսկի Երկաթե հրաձգային դիվիզիայի 3-րդ Սիմբիրսկի գնդի վաշտի հրամանատար, 1918 թվականի նոյեմբերից՝ այդ դիվիզիայի 215-րդ հրաձգային գնդի գումարտակի հրամանատար, 1919 թվականի ապրիլից՝ այդ գնդի հրամանատարի օգնական, 1920 թվականի սեպտեմբերից՝ այդ դիվիզիայի 213-րդ հրաձգային գնդի հրամանատար։ Կռվել է Արևելյան, Հարավային և Արևմտյան ռազմաճակատներում, մասնակցել է Սիմբիրսկի, Սամարայի, Բուգուրուսլանի, Օրսկի համար մղվող մարտերին, Կալաչ-նա-Դոնու քաղաքի շրջանի գյուղացիական ապստամբության ճնշմանը։ 1920 թվականին կռվել է լեհական ռազմաճակատում, որտեղ ստացել է 3 վիրավորում։ 1920 թվականի նոյեմբերին ճանաչվել է զինվորական ծառայության համար ոչ պիտանի, սակայն հրաժարվել է զորացրվելուց։

ՌԿ(բ)Կ/ԽՄԿԿ անդամ էր 1919 թվականից։

Միջպատերազմյան շրջան

1920 թվականի նոյեմբերից՝ 24-րդ հրաձգային բրիգադի 72-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարն էր, 1921 թվականի մայիսից՝ 72-րդ պահեստային Սիմբիրսկի հրաձգային գնդի գումարտակի հրամանատար, 1921 թվականի օգոստոսից՝ Սիմբիրսկի աշխատանքային ինժեներական ջոկատի հրամանատար և ռազմական կոմիսար, 1921 թվականի դեկտեմբերից՝ 291-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարի օգնական։

1922-1923 թվականներին սովորել է ՌԽԴԲ Կոմինտերնի անվան «Վիստրել» բարձրագույն տակտիկական-հրաձգային դպրոցում։ Նրա կուրսընկեր, ապագա գեներալ-գնդապետ Ի. Վ. Բոլդինը այսպես է հիշել այդ ժամանակաշրջանը.

Ես հայտնվեցի նույն սենյակում իմ հայրենակից Մաքսիմ Պուրկաևի հետ, ով հետագայում դարձավ խոշոր զորահրամանատար, բանակի գեներալ, Հայրենական մեծ պատերազմի հերոս։ Ինչպես և ես, նա սակավահող գյուղացիների ընտանիքից էր, ծառայել էր ցարական բանակում, կռվել էր և իմպերիալիստական, և քաղաքացիական պատերազմում, դպրոց էր եկել նույնպես որպես գնդի հրամանատար։ Նրա հետ մենք բառացիորեն ընկերացել էինք և մինչև ուսման վերջին օրը անբաժան էինք։ Պուրկաևը միջահասակ էր, հաստակազմ, ժպտերես։ Գլուխը ծածկված էր հիանալի բաց գույնի մազերով, որի համար նա դպրոցում ստացել էր «Բլոնդին» մականունը։ Մաքսիմը հիանալի ընկեր էր, անխոնջ կատակաբան, բոլոր նախաձեռնությունների՝ զվարճալի և լուրջ, կազմակերպիչ։ Մեզ հետ ապրում էին նույնպիսի, ինչպես մենք, երեկվա ռազմաճակատայիններ՝ գումարտակի հրամանատարներ Ֆոմիչևը, Սմիրնովը, Շուտովը, Կիրիչենկոն և մի քանի այլ ընկերներ։ Պատահում էր, եթե հանրակացարանից անսպասելիորեն անհետանում էր Պուրկաևը, ինչ-որ մեկը դիմում էր ինձ. - Հիմա քո ընկեր Բլոնդինը մեզ կուրախացնի ինչ-որ նոր բանով։ Եվ իրոք, որոշ ժամանակ անց վարդագույն այտերով Մաքսիմը հայտնվում էր հերթական որսով՝ վառելափայտի տախտակներով կամ ինչ-որ սննդամթերքով։ Կարճ ասած, նա մեր անխոնջ ինտենդանտն էր և լավ ընկերը։ Ինչպես հիմա հիշում եմ, մի անգամ նստած էինք հանրակացարանում, բավականին մրսած և սոված։ Հանկարծ սենյակ է ներխուժում Պուրկաևը վառելափայտի մի խուրձով։ Շպրտեց դրանք ամուրների պատկերներով զարդարված հին վառարանի մոտ և կատակով դիմեց մեզ. - Վառելիք կա, իսկ հիմա խնդրում եմ կիսվել ձեր հարստություններով։ Ում մոտ կա նորին մեծություն կարտոֆիլը, առանց ամաչելու նետեք կրակի մեջ։ Նա, մայրիկը, հանուն մեզ ցանկացած տառապանքի պատրաստ է։ Էհ, տղերք, տղերք։ Դուք չեք էլ կասկածում, որ ոչ մի այլ մոլորակի վրա, բացի մերից, չկա ավելի հիանալի սնունդ, քան տաք կարտոֆիլը։ Տխրությունը կարծես անցավ։ Սկսվեց ուրախ իրարանցում։ Վառեցինք կրակը, գտանք մի տասնյակ կարտոֆիլ, թաղեցինք շոգում, և երբ այն պատրաստ էր, սկսեցինք ուտել։ Եվ այն ժամանակ մեզ թվաց. իրոք, ճիշտ էր Պուրկաևը՝ չկա ավելի լավ բան, քան թխված կարտոֆիլը։ Հանրակացարանում երբեմն կարելի էր լսել այդ տարիներին մեշչանական հայտնի երգի խոսքերը «Շականակագույն աչքեր»։ Այն մեզ մոտ էր ներթափանցել նույն Պուրկաևի թեթև ձեռքով։ Սովորաբար մենք այն երգում էինք, երբ դպրոցում «տոն» էր լինում՝ փաթեթում տալիս էին չոր, նիհար և անհավատալի աղի ձուկ դուրս պրծած աչքերով։ Հենց դրան էլ Մաքսիմը անվանել էր «շականակագույն աչքեր»։ Մենք ձուկը բերում էինք հանրակացարան և տալիս Պուրկաևին։ Իսկ նա նետում էր եռացող ջրի մեջ և եփում դրանից մի բան՝ ձկնապուրի նման։ Ահա հենց այդ ժամանակ, նախատեսելով հաճույքը, մենք երգում էինք «Շականակագույն աչքերի» սրտաճմլիկ խոսքերը, անհամբերությամբ սպասելով այն պահին, երբ մեր «շեֆ-խոհարարը» կավարտի իր սրբազան գործողությունը և յուրաքանչյուրի կաթսայի մեջ կլցնի տաք հեղուկի մի բաժին եփած ձկով։ Այդպիսի «ձկնապուրը» մեր երազանքների սահմանն էր։

1923 թվականի ապրիլից՝ հրամանատար, իսկ 1924 թվականի օգոստոսից՝ Բելառուսական ռազմական օկրուգի 33-րդ Սամարայի հրաձգային դիվիզիայի 99-րդ հրաձգային գնդի հրամանատար-ռազմական կոմիսար, 1926 թվականի օգոստոսից՝ այդ դիվիզիայի շտաբի պետի օգնական։ 1926 թվականի նոյեմբերից՝ 29-րդ հրաձգային դիվիզիայի շտաբի պետի օգնական, 1927 թվականի նոյեմբերից՝ (1927 թվականի հուլիսից) 48-րդ Տվերյան հրաձգային դիվիզիայի շտաբի պետի օգնական, 1928 թվականի փետրվարից՝ 48-րդ Տվերյան հրաձգային դիվիզիայի շտաբի պետ։

Խորհրդային Միության մարշալ Ա. Մ. Վասիլևսկին հետագայում հիշել է.

<…> Հեռավոր Արևելքի ռազմաճակատի զորքերի հրամանատար նշանակվեց իմ լավ ընկերը, ընկերը և 48-րդ Տվերյան հրաձգային դիվիզիայի հին ծառայակիցը՝ գեներալ-գնդապետ Մ. Ա. Պուրկաևը։

1930 թվականի հունվարից ծառայել է որպես Մոսկվայի ռազմական օկրուգի շտաբի 2-րդ բաժնի պետ։ 1930 թվականին ավարտել է Մ. Վ. Ֆրունզեի անվան ՌԽԴԲ ռազմական ակադեմիայի բարձրագույն հրամանատարական կազմի կատարելագործման դասընթացները։ 1931 թվականի դեկտեմբերից՝ Մոսկվայի ռազմական օկրուգի շտաբի պետի տեղակալ։ 1935 թվականին կրկին ուղարկվել է ուսման։

1936 թվականին ավարտել է Մ. Վ. Ֆրունզեի անվան ՌԽԴԲ ռազմական ակադեմիայի հատուկ ֆակուլտետը (նրա կուրսընկերներն էին այնտեղ Ի. Վ. Բոլդինը, Ա. Ի. Երեմենկոն, Ի. Ս. Կոնևը)։ 1936 թվականի հուլիսից՝ 1-ին մոտորիզացված դիվիզիայի հրամանատար և ռազմական կոմիսար։ 1938 թվականի ապրիլից՝ Բելառուսական ռազմական օկրուգի շտաբի պետ։ 1939 թվականի օգոստոսից մինչև 1940 թվականի փետրվարը՝ ԽՍՀՄ լիազոր ներկայացուցչի մոտ Գերմանիայում ռազմական կցորդ, այդ գործուղումից վերադառնալուց հետո կրկին կատարում էր Բելառուսական հատուկ ռազմական օկրուգի շտաբի պետի պարտականությունները։ 1940 թվականի հուլիսից՝ Կիևյան հատուկ ռազմական օկրուգի շտաբի պետ։

Հայրենական մեծ պատերազմ

Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբում՝ Հարավ-արևմտյան ռազմաճակատի շտաբի պետ։ Ուկրաինական ԽՍՀ-ում առաջին պաշտպանական մարտերի մասնակից, այդ թվում՝ Դուբնո-Լուցկ-Բրոդի շրջանում տանկային մարտերի, Լվով-Չեռնովիցկի և Կիևյան պաշտպանական գործողությունների մասնակից։ Պաշտոնից ազատվել է 1941 թվականի հուլիսի 23-ին։ Պահեստազորում գտնվելուց հետո նշանակվել է ՌԽԴԲ Գլխավոր շտաբի ակադեմիայի ավագ դասախոս, իսկ այնտեղից տեղափոխվել է նոր զորամասերի ձևավորման տեսչություն։

1941 թվականի նոյեմբերից՝ 60-րդ պահեստային բանակի հրամանատար, որը դեկտեմբերին վերանվանվեց 3-րդ հարվածային բանակ։ Այդ նույն ժամանակ Պետական պաշտպանության կոմիտեն երկու կարևորագույն խնդիր հանձնարարեց գեներալ Պուրկաևին։ Առաջինը՝ 60-րդ պահեստային բանակի յոթ դիվիզիաների տեղափոխման նախապատրաստումը Մոսկվայի պաշտպանական գոտու թիկունքում՝ Գորկիի պաշտպանական գիծ։ Երկրորդը՝ 1941 թվականի նոյեմբերի 7-ի ռազմական շքերթը Կույբիշևում, որի հրամանատարն էր նշանակվել Պուրկաևը։ Անհրաժեշտ էր անցկացնել զորքերի հանդիսավոր քայլերթ և ավիացիայի թռիչք ԽՍՀՄ-ում հավատարմագրված բոլոր օտարերկրյա դիվանագետների, դեսպանությունների և առաքելությունների ներկայացուցիչների, «պահեստային մայրաքաղաք» Մոսկվայից տարհանված մարդկանց առջև։ Այս շքերթը պետք է լիներ Խորհրդային Միության ռազմական հզորության ցուցադրում ինչպես դաշնակիցների, այնպես էլ պոտենցիալ հակառակորդների համար, որոնք դեռ չէին մտել պատերազմի մեջ։

3-րդ հարվածային բանակի գլուխ անցած՝ մասնակցել է Տորոպեցկո-Խոլմսկի և Դեմյանսկի գործողություններին։

1942 թվականի օգոստոսի 26-ից մինչև 1943 թվականի ապրիլի 25-ը՝ Կալինինի ռազմաճակատի հրամանատար։ Այս պաշտոնում անցկացրել է Ռժև-Սիչյովկայի գործողությունը, «Մարս» գործողությունը, Վելիկիե Լուկի գործողությունը, Ռժև-Վյազմայի գործողությունը։ Հեռացվել է ռազմաճակատի հրամանատարությունից մատակարարման վատ կազմակերպման համար, որի արդյունքում 1943 թվականի առաջին եռամսյակում եղել է զինվորների մահվան 76 դեպք՝ սովից։ 1943 թվականի ապրիլի 29-ին ռազմաճակատը Պուրկաևից ընդունեց գեներալ Ա. Ի. Երեմենկոն։

1943 թվականի ապրիլի 25-ից մինչև 1945 թվականի օգոստոսի 4-ը Պուրկաևը՝ Հեռավոր Արևելքի ռազմաճակատի հրամանատարն էր։ 1945 թվականի օգոստոսի 5-ից մինչև 1945 թվականի հոկտեմբերի 1-ը՝ 2-րդ Հեռավոր Արևելքի ռազմաճակատի հրամանատար։ Հեռավոր Արևելքում ավելի քան երկու տարվա ծառայության ընթացքում մեծ ջանքեր գործադրեց ճապոնական Կվանտունյան բանակի դեմ մարտական գործողությունների նախապատրաստման համար, իսկ 1945 թվականի օգոստոսին խորհրդա-ճապոնական պատերազմի ժամանակ նրա հրամանատարության տակ գտնվող ռազմաճակատը հաջողությամբ անցկացրեց Սունգարիի գործողությունը։

Հետպատերազմյան ծառայությունը

1945 թվականի սեպտեմբերից՝ Հեռավոր Արևելքի ռազմական օկրուգի զորքերի հրամանատար։ 1947 թվականի հունվարից մայիս ամիսներին գտնվել է ԽՍՀՄ զինված ուժերի նախարարի տրամադրության տակ, այնուհետև նշանակվել է Հեռավոր Արևելքի խորհրդային զորքերի գլխավոր հրամանատարի շտաբի պետ-առաջին տեղակալ։ 1952 թվականի հուլիսից՝ ԽՍՀՄ ռազմական նախարարության բարձրագույն ռազմական ուսումնական հաստատությունների վարչության պետ։

ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի 2-րդ գումարման պատգամավոր (1946-1950 թվականներին)։

Հուղարկավորված է Մոսկվայի Նովոդևիչի գերեզմանատանը։

Կարծիքներ

Խորհրդային Միության մարշալ Գեորգի Ժուկով.

Ես աշխատել եմ Մ. Ա. Պուրկաևի հետ Բելառուսական ռազմական օկրուգում, որտեղ նա այն ժամանակ օկրուգի շտաբի պետն էր։ Սա փորձառու և բազմակողմանիորեն իր գործն իմացող գեներալ էր, բարձր մշակույթի տեր մարդ, մեծ մասշտաբի շտաբիստ։

Խորհրդային Միության մարշալ Կիրիլ Մոսկալենկո.

Նրա մասին հիմա գրում են, որ նա չոր էր և չափազանց կտրուկ։ Չգիտեմ, գուցե։ Բայց ինձ նա լավ ընդունեց, բարեհամբույր էր, պատմեց օկրուգում ծառայության առանձնահատկությունների մասին, նոր ձևավորումների մասին, այդ թվում՝ 1-ին հակատանկային հրետանային բրիգադի մասին։ Զուսպ և խոսքերում ժլատ նա դարձավ միայն այն ժամանակ, երբ խոսակցությունն անցավ սահմանի վրա իրավիճակին։ Սակայն օկրուգի շտաբի պետի ասածից էլ թերևս ավելին քան բավարար էր՝ զգալու նրա անհանգստությունը։

ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարարի հատուկ հանձնարարությունների գեներալ Պետրով.

Լավ եմ հիշում Մաքսիմ Ալեքսեևիչ Պուրկաևին, անսպառ էներգիայի տեր մարդուն, միշտ շատ ուշադիր և հոգատար իր ընկերների նկատմամբ... Մաքսիմ Ալեքսեևիչի հետ հեշտ էր աշխատել նույնիսկ ամենադժվարին պայմաններում։ Նրան միշտ բնորոշ էին խորը և բազմակողմանի գիտելիքների ձգտումը, հանձնարարված գործի համար պատասխանատվության բարձր զգացումը։

Նա հատուկ հայտնիություն և հեղինակություն ձեռք բերեց Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին՝ ղեկավարելով ճակատի շտաբը, հրամանատարելով 3-րդ հարվածային բանակի, Կալինինի և 2-րդ Հեռավոր Արևելյան ճակատների զորքերը: Նա գերազանց պատրաստված, հրամանատարական-շտաբային ծառայության հսկայական գործնական փորձով զինվորական հրամանատար և լավ ընկեր էր: Դեռևս դիվիզիայում մեր միջև հաստատված ընկերական, ամենաջերմ հարաբերությունները պահպանվեցին մինչև նրա կյանքի վերջին օրերը: - Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, Խորհրդային Միության մարշալ Վասիլևսկի։ Ողջ կյանքի գործը։ 2-րդ հրատարակություն, լրացված։ Մ․՝ Քաղաքական գրականության հրատարակչություն, 1975. - էջ 62-63։

Պարգևներ

• Լենինի 2 շքանշան (12.11.1943 - «Կարմիր բանակի ղեկավարության առաջադրանքների օրինակելի կատարման համար՝ կապված մասերի և միավորումների մոբիլիզացիայի, ձևավորման, համալրման և ուսուցման հետ», 21.02.1945),
• Կարմիր դրոշի 4 շքանշան (11.05.1922, 22.02.1941, 03.11.1944, 20.06.1949),
• Սուվորովի 1-ին աստիճանի շքանշան (08.09.1945),
• Կուտուզովի 1-ին աստիճանի շքանշան (28.01.1943),
• «Մոսկվայի պաշտպանության համար» մեդալ (01.05.1944),
• «Հայրենական մեծ պատերազմում Գերմանիայի դեմ հաղթանակի համար 1941-1945 թվականներ» մեդալ (09.05.1945),
• «Ճապոնիայի դեմ հաղթանակի համար» մեդալ (30.09.1945),
• «Բանվորագյուղացիական Կարմիր բանակի XX տարի» հոբելյանական մեդալ (22.02.1938),
• «Խորհրդային բանակի և նավատորմի 30 տարի» հոբելյանական մեդալ (21.01.1948),
• «Պատվո լեգիոն» շքանշան (ԱՄՆ),
• «Ճապոնիայի դեմ հաղթանակի համար» մեդալ (Մոնղոլիա, 1945),
• «Կորեայի ազատագրման համար» մեդալ (ԿԺԴՀ, 1948):

Զինվորական կոչումներ

• Կոմբրիգ - 17 փետրվարի 1936 թվական
• Կոմդիվ - 15 հուլիսի 1938 թվական
• Կոմկոր - 9 փետրվարի 1939 թվական
• Գեներալ-լեյտենանտ - 4 հունիսի 1940 թվական
• Գեներալ-գնդապետ - 18 նոյեմբերի 1942 թվական
• Բանակի գեներալ - 26 հոկտեմբերի 1944 թվական

Հիշատակ

• Սարանսկի կենտրոնում՝ Փառքի պուրակում, տեղադրված է զորավար Մ. Ա. Պուրկաևի կիսանդրին:
• Հարազատ Նալիտովո գյուղը վերանվանվել է Պուրկաևո (1966 թվական):
• Մ. Ա. Պուրկաևի անունով են կոչվել Սարանսկի և Յուժնո-Սախալինսկ քաղաքների փողոցները:

Հղումներ

• Пуркаев Максим Алексеевич // Сайт Министерства обороны Российской Федерации. — Раздел «Герои».

Գրականություն

• Կաղապար:Книга:Советская военная энциклопедия
• Կաղապար:Книга:Военная энциклопедия (1994—2004)
• Կաղապար:Книга:ВОВ. Энциклопедия
• Дьяконов А. А. Генерал Пуркаев. — Саранск: Мордовское книжное издательство Госкомиздата РСФСР, 1971. — 148 с.
• Прохоров П. В. М. А. Пуркаев. — Саранск: Мордовское книжное издательство Госкомиздата РСФСР, 1986. — 238 с. — (В памяти народной живы).
• Пуркаев Максим Алексеевич: выписка из послужного списка // «Пишу исключительно по памяти…»: Командиры Красной Армии о катастрофе первых дней Великой Отечественной войны: в 2 томах / Сост., авт. предисл., коммент. и биогр. очерков С. Л. Чекунов. — Т. 2. — М.: Русский фонд содействия образованию и науке, 2017. — 560 с. — ISBN 978-5-91244-208-7; 978-5-91244-209-4 (Т. 1). — С. 6—7.
• Фролов В. И. «…И полмира почти прошагал через злые бои»: Генерал армии М. А. Пуркаев на фронтах Великой Отечественной войны. // Военно-исторический журнал. — 1994. — № 9. — С. 12—17.