Մարտ (նկար, Լևիտան)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարտ (այլ կիրառումներ)
Մարտ
ռուս.՝ Март
տեսակգեղանկար
նկարիչԻսահակ Լևիտան
տարի1895
բարձրություն60
լայնություն75
ժանրբնանկար
նյություղաներկ, կտավ
գտնվում էՏրետյակովյան պատկերասրահ
հավաքածուՏրետյակովյան պատկերասրահ[1]
կայք
Ծանոթագրություններ
 March by Isaac Levitan Վիքիպահեստում

Մարտ (ռուս.՝ Март), ռուս նկարիչ Իսահակ Լևիտանի (ռուս.՝ Исаак Левитан, 1860-1900) բնանկարը՝ ստեղծված 1895 թվականին[2]։ Պահվում է Տրետյակովյան պատկերասրահում (ինվ. 1489)։ Նկարի չափերը՝ 60 × 75 սմ[3][4]։

Նկարն ստեղծվել է 1895 թվականի մարտին, երբ Լևիտանն ապրում էր Տվերի նահանգում՝ Գորկա կալվածքում։ Կտավը հանրությանն է ներկայացվել 1896 թվականի ցուցահանդեսում, և նույն թվականին այն գնել է Պավել Տրետյակովը[3]։

«Մարտ» նկարը համարվում է բնանկարի ամենահայտնի ու ամենավառ օրինակը Լևիտանի ստեղծագործական ժառանգության մեջ[5]։ Այն նաև նկարչի արվեստի վրա իմպրեսիոնիզմի ունեցած ազդեցության օրինակ է[6]։

Այս կենսահաստատ բնանկարը, որում պատկերված են ձյուն, գարնանային երկինք ու ծառեր, համարվում է «հայտնագործություն ռուսական բնանկարային գեղանկարչության մեջ»։ Հետագայում այդ մոտիվը մեծ տարածում է գտել 20-րդ դարի ռուս շատ նկարիչների շրջանում, որոնցից են Իգոր Գրաբարը, Կոնստանտին Յուոնը և այլք[7][8]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1894-1895 թվականներին Լևիտանն ապրել է Գորկա դաստակերտում, որ գտնվում էր Տվերի նահանգի Վիշնեվոլոցկի գավառում՝ Օստրովնո գյուղից մեկուկես կիլոմետր հեռավորության վրա (ներկայում՝ Ռուսաստանի Տվերի մարզ Ուդոմելսկի շրջանում)։ Դաստակերտը պատկանում էր գաղտնի խորհրդական Իվան Նիկոլաևիչ Տուրչանինովին, և այնտեղ հաճախ էր լինում Աննա Տուրչանինովան իր դուստրերի՝ Վարվարայի, Սոֆյայի ու Աննայի հետ[9][10][11]։ Կալվածքի գլխավոր շինությունը երկհարկանի տուն էր, որն ուներ կիսավերնահարկ և ներկված էր դեղնավուն գույնով։ Հենց այդ շինությունն է պատկերված «Մարտ» կտավում, ինչպես նաև Լևիտանի՝ ավելի վաղ ստեղծված «Աշուն։ Դաստակերտ» (ռուս.՝ «Осень. Усадьба», 1894) նկարում[11], որը ներկայում Օմսկի Մ. Վրուբելի անվան կերպարվեստի մարզային թանգարանի հավաքածուի մի մասն է[12][13]։

Աշուն։ Դաստակերտ, Իսահակ Լևիտան (1894)

Լևիտանն Աննա Նիկոլաևնա Տուրչանինովայի հետ ծանոթացել է 1894 թվականի ամռանն Օստրովնոյում, որտեղ ինքը նկարչուհի Սոֆյա Կուվշիննիկովայի հետ հյուրընկալվել էր Ուշակովների կալվածքում։ Լևիտանի ու Տուրչինինովայի միջև սկիզբ է առնում սիրավեպ, ինչի պատճառով նկարիչը գժտվում է Սոֆյա Կուվշիննիկովայի հետ։ Վերջինիս հետ հարաբերությունները խզելով՝ Լևիտանը տեղափոխվում է Գորկա կալվածք և ապրում այնտեղ 1894 թվականի օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին, ապա վերադառնում հաջորդ տարվա վաղ գարնանը[14][15]։ Հատուկ նրա համար կալվածքի տարածքում կառուցվում է երկհարկանի տուն-արվեստանոց, որ տեղակայված էր լճի ափին[11]։

Այդ ժամանակ՝ 1895 թվականի մարտին, ստեղծվում է «Մարտ» կտավը։ Այն ամբողջովին նկարվել է բնօրինակից, առանց նախնական էտյուդների, մի քանի կատարահերթով։ Նկարի ստեղծման ականատեսն է եղել Տուրչանինովների կրտսեր դուստրը՝ Աննան (ում ընտանիքում անվանում էին Լյուլյու), ով նկարչին օգնում էր տանել ներկերի արկղը, լսում էր նրա պատմությունները բնության գեղեցկության մասին և հիանում նրանով, թե ինչպես է ստեղծվում ապագա գլուխգործոցը[16]։

Գարուն։ Վերջին ձյունը, Իսահակ Լևիտան (էտյուդ, 1895)

Այդ նույն ժամանակաշրջանում Լևիտանը նկարել է ևս մեկ կտավ՝ «Գարուն։ Վերջին ձյունը» (ռուս.՝ «Весна. Последний снег»), որը հետագայում գտնվել է մոսկվացի մեկենաս Վլադիմիր Շմարովինի հավաքածուում։ Ներկայում նրա գտնվելու վայրն անհայտ է, սակայն պահպանվել է համանուն էտյուդը (25.5 × 33.3 սմ, յուղաներկ, կտավ, Ռուսական պետական թանգարան, ինվ.՝ Ж-4261)[17]:

«Մարտ» նկարը հանրությանն է ներկայացվել Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության 24-րդ ցուցահանդեսում, որ կազմակերպվել է 1896-1897 թվականներին Սանկտ Պետերբուրգում և Մոսկվայում, ինչպես նաև 1896 թվականին Նիժնի Նովգորոդում տեղի ունեցած Համառուսաստանյան արդյունաբերական ու նկարչական ցուցահանդեսում։ 1896 թվականին նկարը Լևիտանից գնել է Պավել Տրետյակովը[3]։

Գորկա դաստակերտն ավերվել է 20-րդ դարի սկզբի հեղափոխության տարիներին։ 1904 թվականին այրվել է տուն-արվեստանոցը, որտեղ 1890-ական թվականների կեսերին աշխատում էր Լևիտանը։ 1914 թվականին կալվածքը գնել է երկրորդ գիլդիայի առևտրական Ագեյ Ագեյիչ Մարկովը։ Հեղափոխությունից մի քանի տարի անց՝ 1923 թվականի հունիսի, դաստակերտը շենքը ոչնչացվել է հրդեհի հետևանքով (հավանաբար եղել է միտումնավոր հրկիզում)[11]։

Սյուժե և նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լևիտանը կտավը նկարել է Գորկա դաստակերտի հետնաբակում, որի գլխավոր շինության պատը երևում է նկարի աջ կողմում[11]։ Մարտյան արևոտ օր է, ձյունն արդեն սկսել է հալվել, երևում են ծառեր ու գյուղական ճանապարհը, որ ձգվում է մինչև սանդղամուտքը, որի մոտ կանգնած է սահնակին լծված ձին[18]։ Դիանկան (այդպես էին կոչում Գորկա կալվածքում եղած ձիուն) կանգնած է բնանկարի կենտրոնում և վերջինիս անբաժանելի մասն է[9][16]։

«Մարտ» կտավը Տրետյակովյան պատկերասրահի Լևիտանյան սրահում

Նկարում պատկերված է անցնող ձմռան ու սկսվող գարնան, արևի ջերմության ու սառը ձյան պայքարը։ Դա ընդգծվում է նրանով, որ հետին պլանի սոճիների սև երանգը հակադրվում է նրանց դիմաց գտնվող կաղամախիների վառ, արևի շողերով լուսավորված ճյուղերին, որ կարծես թե ձգվում են դեպի գարնանային արևը[19]։ Մասնավորապես դեպի վեր այս ձգտումը լրացվում է ծառերից մեկի վրա տեղադրված սարյակի բնի՝ չափազանց բարձր դիրքով, ինչն ստեղծում է այնպիսի տպավորություն, թե այն ամրացված է շատ բարակ ճյուղի[18]։

Ձյան երանգները, ծառերի կապույտ ստվերներն ու երկնագույն երկինքն ստեղծում են գեղատեսիլ պատկեր՝ մի մոտիվ, որ հետագայում բազմիցս կրկնվել է ռուս այլ նկարիչների բնանկարներում[20]։ Ըստ Ալեքսեյ Ֆյոդորով-Դավիդովի՝ «Լևիտանից հետ նմանատիպ մոտիվը սիրելի թեմա է դարձել ռուսական բնանկարչության մեջ, որ մեծ տեղ է գրավել Իգոր Գրաբարի, Կոնստանտին Յուոնի և այլոց արվեստում»[7][8]։

Սյուժեով մոտ լինելով Ալեքսեյ Սավրասովի «Սերմնագռավները վերադարձան» հայտնի կտավին (1871, Տրետյակովյան պատկերասրահ)՝ «Մարտ» նկարը նրանից տարբերվում է իր նկարչական արվեստով[21]։ «Մարտ» նկարը այսպես կոչված «լևիտանյան բնանկարի» վառ օրինակ է, որում նույնիսկ նկարած լինելով «բնության հրճվալից վիճակը»՝ նկարչին հաջողվել է նկարում պահպանել ապրումների ու թախծի քնարական երանգը[5]։

Ընդունված է համարել, որ 1895 թվականին ստեղծված «Մարտ» և «Ոսկե աշուն» կտավներում ամենից վառ է արտահայտված իմպրեսիոնիզմի ազդեցությունը նկարչի արվեստի վրա[6]։ Մարտ կտավում առկա է իմպրեսիոնիզմին հատուկ «նյարդայնությունն ու քսելու պաստոզությունը», սական միաժամանակ բացակայում է «իմպրեսիոնիստական պատահականությունը»։ Նկարի շերտի հաստությունն անհամաչափ է. ձյան պատկերման համար օգտագործվել է ներկը շերտերով քսելու տեխնիկա, երկինքը նկարված է ավելի հարթ շերտով, իսկ այլ հատվածներում նշմարվում է կտավը[19]։

Որպես «Մարտ» նկարին իր թեմատիկայով նախորդող կտակ նախորդ հիշատակվում է ռուս իմպրեսիոնիստ նկարիչ Կոնստանտին Կորովինի «Ձմռանը» (1894, Տրետյակովյան պատկերասրահ) նկարը, որում նույնպես պատկերված է սահնակին լծված ձի, որ կանգնած է գյուղական տան մոտ։ Սակայն ի հակադրություն Լևիտանի նկարի արևոտ-գարնանային երանգների՝ Կորովինի կտավում պատկերված է ձմեռային մռայլ օր[22]։

«Մարտ» նկարի հատվածներ
Սահնակին լծված ձին
Կաղամախու ճյուղեր և սարյակի բույն
Ձյուն սանդղամուտքի տանիքին

Արձագանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստագետ Ալեքսեյ Ֆյոդորով-Դավիդովը Իսահակ Լևիտանի արվեստին նվիրված իր հոդվածում գրում է, թե նկարիչը «հազվադեպ է նկարել ձմեռը և ձյունն ընդհանրապես՝ ավելի հաճախ նկարելով նրա մնացորդները գարնանային բնանկարներում», սակայն 1895 թվականին նա հանձն առավ նկարել այդպիսի սյուժեով կտավ[7][8]։

Խոսքը վերաբերում է «Մարտ» նկարին, որում ամեն ինչ դեռ շնչում է գարնան նախազգացումով, և որը դեռ ձմեռային արևոտ օրվա պատկեր է։ Անդրադառնալով իր համար դեռ նոր այդ մոտիվին՝ Լևիտանն ստեղծել է մի բնանկար, որ դարձել է բացահայտում ռուսական բնանկարչության մեջ։ Այդպես գունեղ ու գեղատեսիլ, կապույտ ստվերներով նրանից առաջ ոչ ոք չի նկարել ձյունը, որ լուսավորված է արևով, ոչ ոք այդպես չի պատկերել գարնանային երկինքն ու ծառերը։

«Մարտ» կտավը ԽՍՀՄ նամականիշի վրա, 1960 թվական

Նկարիչ Բորիս Իոգանսոնը գրում է, թե ամեն անգամ «Մարտ» նկարը տեսնելիս ինքը «կախարդվածի» նման կանգնում է այդ հրաշքի առջև, և երբ իրեն հաջողվում է «մարտին լինել բնության գրկում կամ նստել քաղաքի ծառուղում մարտյան արևոտ առավոտյան, ապա մտքում ծագում է կատակային մի պարադոքս. «Ինչքան զարմանալիորեն է բնությունը նմանակում Լևիտանի «Մարտ» նկարին»»[23]։

Իր հուշերում Վասիլի Բակշեևը գրում է, թե Լևիտանն իր հիշողության մեջ մնացել է «որպես նկարիչ, որ կապված է բնանկարչության ռուսական ազգային դպրոցի հետ», ընդ որում՝ «խորապես սիրող հայրենի բնությունը, անխոնջ կերպով ուսումնասիրելով այն ու մեծ վարպետությամբ պատկերելով այդ բնությունն իր աշխատանքներում»։ Խոսելով «Մարտ» նկարի մասին՝ նա գրում է[24][25].

Նրա «Մարտ» ստեղծագործությունը ես համարում եմ մեր դպրոցի լավագույն ստեղծագործություններից մեկը։ Դա նույնպիսի մարգարիտ է, ինչպես Վասիլևի «Հալոցքը», ինչպես Սավրասովի «Սերմնագռավները վերադարձան» նկարը։ Այս բնանկարում այնքան շատ է գարնանային տաքությունը, այնքան շատ է լույսը, ջերմացնող արևը։ Սա Լևիտանի լավագույն աշխատանքներից մեկն է։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ http://www.art-catalog.ru/picture.php?id_picture=79 (ռուս.)
  2. ↑ Григорий Стернин От Репина до Врубеля. — Галарт, 2009. — С. 72. — 280 с. — 1500 экз.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Государственная Третьяковская галерея — каталог собрания / Я. В. Брук, Л. И. Иовлева. — Москва: Красная площадь, 2001. — Т. 4: Живопись второй половины XIX века, книга 1, А—М. — С. 362. — 528 с. — ISBN 5-900743-56-X
  4. ↑ «Левитан Исаак Ильич — Март». Государственная Третьяковская галерея, www.tretyakovgallery.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 31.03.2015-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Лидия Иовлева. «О левитановском пейзаже и юбилейной левитановской выставке» (PDF). журнал «Третьяковская галерея», 2010, № 3, с.4—13. Վերցված է 30.03.2015-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Левитан Исаак Ильич». Государственная Третьяковская галерея, www.tretyakovgallery.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2016 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 30.03.2015-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 А. А. Фёдоров-Давыдов. Русское и советское искусство: статьи и очерки. — Москва: Искусство, 1975. — С. 536. — 739 с.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 А. А. Фёдоров-Давыдов. «Статья о творчестве Исаака Левитана» (HTML). isaak-levitan.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 31.03.2015-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Н. А. Ионина. 100 великих картин. — Москва: Вече, 2006. — 510 с. — ISBN 9785953311250
  10. ↑ «Исторические усадьбы России — Усадьбы Тверской области — Усадьба Горка» (HTML). hist-usadba.narod.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 30.03.2015-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 «Антон Павлович Чехов — Имение Горка». Литературная карта Тверского края, litmap.tvercult.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 30.03.2015-ին.
  12. ↑ «Левитан Исаак Ильич — Осень. Усадьба, 1894» (HTML). www.art-catalog.ru. Վերցված է 31.03.2015-ին.
  13. ↑ С. Королёва. Исаак Ильич Левитан (Великие художники, том 15). — Москва: Директмедиа Паблишинг и Комсомольская правда, 2009. — С. 29, 48. — 48 с. — ISBN 978-5-87107-188-5
  14. ↑ Маргарита Чижмак. «Хроника жизни и творчества Исаака Левитана» (PDF). журнал «Третьяковская галерея», 2010, № 3, с.58—71. Վերցված է 30.03.2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  15. ↑ Илья Сергеев (24 августа 2012). «Гений русского пейзажа — Исаак Левитан и тверские страницы его биографии». «Тверские ведомости» — www.vedtver.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 30.03.2015-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 С. А. Пророкова. Левитан. — Москва: Молодая гвардия, 1960. — 240 с. — (Жизнь замечательных людей).
  17. ↑ Государственный Русский музей — Живопись, XVIII — начало XX века (каталог). — Ленинград: Аврора и Искусство, 1980. — 448 с.
  18. ↑ 18,0 18,1 В. А. Петров. Исаак Ильич Левитан. — Санкт-Петербург: Художник России, 1992. — С. 92—94. — 200 с. — (Русские живописцы XIX века).
  19. ↑ 19,0 19,1 Н. Г. Дружинкина. «Монография о художнике Исааке Левитане (часть 10)» (HTML). isaak-levitan.ru. Վերցված է 31.03.2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  20. ↑ «Исаак Ильич Левитан — Лучшие картины, пейзажи — Март, 1895» (HTML). isaak-levitan.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 31.03.2015-ին.
  21. ↑ В. Н. Пилипенко. Пейзажная живопись. — Санкт-Петербург: Художник России, 1994. — С. 74. — 208 с. — (Русские живописцы XIX века). — ISBN 5-7370-0315-9
  22. ↑ Михаил Киселёв. «Биография К. Коровина (часть 3)» (HTML). Сайт, посвящённый Константину Коровину — kkorovin.ru. Վերցված է 30.03.2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  23. ↑ Б. В. Иогансон. Исаак Ильич Левитан / И. А. Куратова. — Москва: Искусство, 1970. — С. 5. — 60 с.
  24. ↑ Василий Бакшеев. «Воспоминания об Исааке Ильиче Левитане» (HTML). isaak-levitan.ru. Վերցված է 31.03.2015-ին.
  25. ↑ Исаак Ильич Левитан. Письма, документы, воспоминания / А. А. Фёдоров-Давыдов. — Москва: Искусство, 1956. — С. 146. — 335 с.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Алленов М. М. Русское искусство XIX — начала XX века // Русское искусство X — начала XX века. Архитектура, скульптура, живопись, графика / М. М. Алленов, О. С. Евангулова, Л. И. Лифшиц. — М.: Искусство, 1989. — С. 257—473. — 480 с.
  • Алпатов М. В. Левитан. — М.: Искусство, 1945. — 32 с. — (Массовая библиотека).
  • Горелов, Михаил Иванович С. Ю. Жуковский. Жизнь и творчество. 1875—1944. — М.: Искусство, 1982. — 272 с.
  • Захаренкова Л. И. История персональных выставок И. И. Левитана и подготовка в Третьяковской галерее выставки, приуроченной к 150-летию со дня рождения художника // Третьяковские чтения 2009. — М.: Экспресс 24, 2010. — С. 219—225. — ISBN 978-5-89580-105-5.
  • Ильина Т. В. История искусств. Отечественное искусство. — М.: Высшая школа, 2000. — 408 с. — ISBN 5-06-003705-3
  • Иовлева Л. И. О левитановском пейзаже и юбилейной левитановской выставке // Третьяковская галерея. — 2010. — № 3. — С. 4—13.
  • Иогансон Б. В. Исаак Ильич Левитан / И. А. Куратова. — М.: Искусство, 1970. — 60 с.
  • Ионина Н. А. 100 великих картин. — М.: Вече, 2006. — 510 с. — ISBN 9785953311250
  • Карлсен Г., Кочик О. Я., Виктурина М. П. Особенности техники живописи Левитана // Художник. — 1963. — № 3. — С. 30—34.
  • Кац Л. И. Художники в Удомельском крае. — Калинин: Московский рабочий, 1983. — 144 с.
  • Киселёв М. Ф. Константин Коровин. — М.: Белый город, 2001. — 64 с. — (Мастера живописи). — ISBN 5-7793-0334-7
  • Коваленская Т. М. Русский реализм и проблема идеала. — М.: Изобразительное искусство, 1983. — 304 с.
  • Колокольцов В. И. Вокруг «Дома с мезонином» // Известия Русского генеалогического общества. —СПб., 2000. — В. 11.
  • Королёва С. Исаак Ильич Левитан (Великие художники, том 15). — М.: Директмедиа Паблишинг и Комсомольская правда, 2009. — 48 с. — ISBN 978-5-87107-188-5
  • Круглов В. Ф. Исаак Левитан. — М.: Арт-Родник, 2001. — 50 с. — (Золотая галерея русской живописи). — ISBN 5-88896-051-9
  • Лужецкая А. Н. Техника масляной живописи русских мастеров с XVIII по начало XX века. — М.: Искусство, 1965. — 192 с.
  • Лясковская О. А. Пленер в русской живописи XIX века. — М.: Искусство, 1966. — 192 с.
  • Мальцева Ф. С. И. И. Левитан и пейзажная живопись 1890-х годов // История русского искусства / И. Э. Грабарь, В. Н. Лазарев, А. А. Сидоров, О. А. Швидковский. — М.: Наука, 1968. — Т. 10, кн. 1. — С. 108—178.
  • Мальцева Ф. С. Мастера русского пейзажа. Вторая половина XIX века. Часть 4. — М.: Искусство, 2002. — 84 с. — ISBN 9785210013484
  • Манин В. С. Русская пейзажная живопись. Конец XVIII — XIX век. — СПб.: Аврора, 2012. — 344 с. — ISBN 978-5-7300-0847-2
  • Минченков Я. Д. Воспоминания о передвижниках. — М.: Directmedia, 2016. — 448 с. — ISBN 978-5-4475-7816-9
  • Петров В. А. Исаак Ильич Левитан. — СПб.: Художник России, 1992. — 200 с. — (Русские живописцы XIX века).
  • Петрунина Л. Я. Выставка И. И. Левитана глазами зрителей // Третьяковские чтения 2010—2011. — М.: Инико, 2012. — С. 606—618. — ISBN 978-5-89580-106-2.
  • Пилипенко В. Н. Пейзажная живопись. — СПб.: Художник России, 1994. — 208 с. — (Русские живописцы XIX века). — ISBN 5-7370-0315-9
  • Подушков Д. Л. Знаменитые россияне в истории Удомельского края. — Тверь: СФК-офис, 2009. — 416 с. — ISBN 9785915040082
  • Подушков Д. Л. Художник Исаак Ильич Левитан в Удомле // Левитановские чтения. Материалы научно-практической конференции (3—4 октября 2011 года) / И. В. Доступова. — Плёс: Плёсский государственный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник, 2014. — С. 116—126. — ISBN 9785897292141.
  • Подушков Д. Л. «Колдовское озеро». Художник И. И. Левитан и писатель А. П. Чехов на Удомельской земле. — Вышний Волочёк: Ирида-прос, 2018. — 168 с. — ISBN 978-5-93488-212-0
  • Пророкова С. А. Левитан. — М.: Молодая гвардия, 1960. — 240 с. — (Жизнь замечательных людей).
  • Пророкова С. А. Корни. Воспоминания, дневники, письма. — Ярославль: Верхне-Волжское книжное издательство, 1989. — 126 с.
  • Прытков В. А. Исаак Ильич Левитан. К 100-летию со дня рождения. — М.: Советский художник, 1960. — 70 с.
  • Рогинская Ф. С. Товарищество передвижных художественных выставок. — М.: Искусство, 1989. — 430 с.
  • Сарабьянов Д. В. История русского искусства второй половины XIX века. — М.: Издательство Московского университета, 1989. — 381 с.
  • Стернин Г. Ю. От Репина до Врубеля. — М.: Галарт, 2009. — 208 с. — ISBN 978-5-269-01086-6
  • Турков А. М. Исаак Ильич Левитан. — М.: Искусство, 1974. — 160 с. — (Жизнь в искусстве).
  • Фёдоров-Давыдов А. А. Исаак Ильич Левитан. Жизнь и творчество. — М.: Искусство, 1966. — 403 с.
  • Фёдоров-Давыдов А. А. И. И. Левитан // Русское и советское искусство. Статьи и очерки. — М.: Искусство, 1975. — С. 523—539. — 739 с.
  • Филиппов В. А. Импрессионизм в русской живописи. — М.: Белый город, 2003. — 320 с. — ISBN 5-7793-0577-3
  • Чижмак М. С. Хроника жизни и творчества Исаака Левитана // Третьяковская галерея. — 2010. — № 3. — С. 58—71.
  • Чуйко В. В. Выставка передвижников (окончание) // Всемирная иллюстрация. — 1896. — Т. 55. — № 1413. — С. 230—231.
  • Чурак Г. С. «Художник чудный и гениальный» // Наше наследие. — 2010. — № 95. — С. 30—43.
  • Государственная Третьяковская галерея — каталог собрания / Я. В. Брук, Л. И. Иовлева. — М.: Красная площадь, 2001. — Т. 4: Живопись второй половины XIX века, книга 1, А—М. — 528 с. — ISBN 5-900743-56-X
  • Государственный Русский музей — Живопись, XVIII — начало XX века (каталог). — Л.: Аврора и Искусство, 1980. — 448 с.
  • Государственный Русский музей — каталог собрания / Г. Н. Голдовский, В. А. Леняшин. — СПб.: Palace Editions, 2016. — Т. 6: Живопись второй половины XIX века (К—М). — 176 с. — ISBN 978-5-93332-565-9
  • Исаак Ильич Левитан. Письма, документы, воспоминания / А. А. Фёдоров-Давыдов. — М.: Искусство, 1956. — 335 с.
  • Исаак Ильич Левитан. Документы, материалы, библиография / А. А. Фёдоров-Давыдов. — М.: Искусство, 1966. — 240 с.
  • Каталог XXIV передвижной выставки «Товарищества передвижных художественных выставок». — Харьков: Типография Ю. А. Счасни, 1896. — 10 с.
  • Омский областной музей изобразительных искусств имени М. А. Врубеля. Русская живопись XVIII — начала XX века / И. Г. Девятьярова. — Омск: ООМИИ имени М. А. Врубеля, 2012. — 204 с. — ISBN 978-5-8042-0271-3
  • Товарищество передвижных художественных выставок. Письма, документы. 1869—1899 / В. В. Андреева, М. В. Астафьева, С. Н. Гольдштейн, Н. Л. Приймак. — М.: Искусство, 1987. — 668 с.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսահակ Լևիտանի նկարներ
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարտ_(նկար,_Լևիտան)&oldid=9722468» էջից