Jump to content

Մարտին Չելֆի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարտին Չելֆի
անգլ.՝ Martin Chalfie
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 15, 1947(1947-01-15)[1][2][3][…] (77 տարեկան)
ԾննդավայրՉիկագո, Իլինոյս, ԱՄՆ[4][5][6]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան, Կոլումբիայի համալսարան և Niles East High School?
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Մասնագիտությունկենսաբան, նյարդակենսաբան, քիմիկոս, համալսարանի դասախոս և պրոֆեսոր
ԱշխատավայրԿոլումբիայի համալսարան
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Լոնդոնի թագավորական ընկերություն
 Martin Chalfie Վիքիպահեստում

Մարտին Լի Չելֆի (հունվարի 15, 1947(1947-01-15)[1][2][3][…], Չիկագո, Իլինոյս, ԱՄՆ[4][5][6]) ամերիկացի քիմիկոս։ Նա Կոլումբիայի համալսարանի համալսարանի պրոֆեսոր է։[13] Նա 2008 թվականին Օսամու Շիմոմուրայի և Ռոջեր Ցիենի հետ համատեղ «կանաչ լյումինեսցենտ սպիտակուցի՝ GFP-ի հայտնաբերման և զարգացման համար» արժանացել է քիմիայի Նոբելյան մրցանակի։[14] Նա նեյրոկենսաբանական գիտությունների թեկնածու է Հարվարդի համալսարանից։

Կրթություն և վաղ կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոլ Կրուգմանը, Ռոջեր Ցյենը, Մարտին Չալֆին, Օսամու Շիմոմուրան, Մակոտո Կոբայաշին և Տոշիհիդե Մասկավան՝ 2008թ. Նոբելյան մրցանակակիրներ, Ստոկհոլմում Շվեդիայի Գիտությունների ակադեմիայում կայացած մամուլի ասուլիսում։

Չելֆին մեծացել է Չիկագոյում, Իլինոյս, կիթառահար Էլի Չելֆիի (1910–1996) և հագուստի խանութի սեփականատեր Վիվիան Չելֆիի (ծն. Ֆրիդլեն, 1913–2005) որդին։ Նրա մորական պապը՝ Մեյեր Ֆրիդլենը, վաղ տարիքում ներգաղթել է Չիկագո Մոսկվայից. նրա հայրական տատիկն ու պապիկը՝ Բենջամին և Էսթեր Չելֆիները, եկել են Ցինցինատի Բրեստ-Լիտովսկից[15], և հրեա են։[16]

1965 թվականին նա ընդունվեց Հարվարդի համալսարան՝ մաթեմատիկայի մասնագիտություն ձեռք բերելու մտադրությամբ,[17] բ սակայն նա անցավ կենսաքիմիայի, քանի որ այն համատեղում էր քիմիայի, մաթեմատիկայի և կենսաբանության նկատմամբ նրա հետաքրքրությունները։[17] Նա կրտսեր տարվա ամառն անցկացրեց Հարվարդում Կլաուս Վեբերի լաբորատորիայում, բայց «ամբողջովին ձախողվելը «այնքան մեծ հուսահատություն էր, որ ես որոշեցի կենսաբանությամբ չպետք է զբաղվեմ»։[18] Արդյունքում, մասնագիտությունն ավարտելով և անցել է իրավունքի, թատրոնի և ռուս գրականության դասընթացներ։[17]

Նա նաև հանդես է եկել Հարվարդի լողի թիմում և ավագ տարում նշանակվել է կապիտան։ Այդ ժամանակ լողի մարզիչ Բիլ Բրուքսն ասաց. «Մարտին հիանալի կապիտան կդառնա, քանի որ նա սիրված է ողջ թիմի կողմից»։[19] Որպես ավագ՝ նա շահեց «Հարոլդ Հարվարդի գավաթը, առաջնորդության, սպորտային վարպետության և թիմային համագործակցության հատկանիշների լավագույնս դրսևորման համարէ»։[20] Չելֆիի Նոբելյան մրցանակի հայտարարումից հետո, նրա առաջին կուրսեցի սենյակակիցը նկատեց․ Չելֆիին «Նա միշտ իրեն լողորդ էր ճանաչում»։[18]

1969 թվականին ուսումն ավարտելուց հետո նա մի շարք ժամանակավոր աշխատանքներ է կատարել, օրինակ՝ իր ծնողների հագուստի արտադրության բիզնեսում զգեստներ է վաճառել։ [17] և դասավանդել Համդեն Հոլ Քանթրի Դպրոցում Համդենում, Կոնեկտիկուտ։[17] 1971 թվականի ամռանը Յեյլի համալսարանի Խոսե Զադունայսկու լաբորատորիայում նրա հետազոտությունը հանգեցրեց առաջին հրապարակմանը: Հաջողությամբ ոգևորված,[17] նա վերադարձավ Հարվարդ՝ Ռոբերտ Պերլմանի մոտ ասպիրանտուրայի համար և 1977 թվականին պաշտպանեց թեկնածություական թեզը։

Կարիերա և հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չելֆին իր հետդոկտորական հետազոտությունն անցկացրեց Մոլեկուլային կենսաբանության լաբորատորիայում (LMB) Սիդնի Բրենների և Ջոն Սուլսթոնի հետ, և երեքը 1985-ին հրապարակեցին «C. elegans-ում հպման զգայունության նեյրոնային շղթան» աշխատությունը։[21] Այնուհետև Չելֆին 1982 թվականին լքեց LMB-ն և միավավ Կոլումբիայի համալսարանի կենսաբանական գիտությունների բաժնին և շարունակեց ուսումնասիրել C. elegans հպման մուտանտները։

Նա ամուսնացավ Թուլ Հազելրիգի հետ։ Հետագայում Թուլը միացավ նրան Կոլումբիայի համալսարանի ֆակուլտետում։[17] Նա Չելֆիին թույլ տվեց իր հիմնական գիտական ​​աշխատության «Կանաչ լյումինեսցենտ սպիտակուցը որպես գենի արտահայտման նշան» մեջ մեջբերել իր չհրապարակված հետազոտությունը՝[22] պայմանով, որ նա մեկ ամիս սուրճ պատրաստեր, եփեր և դատարկեր աղբը ամեն գիշեր։[23]

1992 թվականի հուլիսին Չելֆին և նրա կինը դուստր են ունեցել՝ Սառա։

2004 թվականին Չելֆին ընտրվել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։

Նա Նոբելյան մրցանակի կոմիտեի հեռախոսազանգի ժամանակ նա քնած էր։ [18][24] Երբ նա արթնացավ, գիտեր, որ մրցանակն արդեն հայտարարված է, ուստի ասաց «Լավ, ո՞վ է այն հիմարը (schnook), ով ստացել է մրցանակը»: Եվ նա բացեց իր նոութբուքը, հասավ Նոբելյան մրցանակի կայք և պարզեց, որ այն հիմարը՝ շնուկն ինքն է։[24]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Chalfie M. GFP: lighting up life (Nobel Lecture). // Angewandte Chemie International EditionWiley, 2009. — Vol. 48, Iss. 31. — P. 5603—5611. — ISSN 1433-7851; 1521-3773doi:10.1002/ANIE.200902040PMID:19569155
  2. 2,0 2,1 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1474495/Martin-Chalfie
  3. 3,0 3,1 Encyclopædia Britannica
  4. 4,0 4,1 4,2 http://www.nrf.gov.sg/scientists-profiles/all-scientists-profiles/nobel-prize-in-chemistry-(2008)
  5. 5,0 5,1 5,2 http://www.nyas.org/whoweare/bog/chalfie.aspx
  6. 6,0 6,1 6,2 http://www.scientificamerican.com/article/chemistry-nobel-glows-green/
  7. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2008/
  8. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  9. https://www.ascb.org/award/e-b-wilson-medal/
  10. https://www.brandeis.edu/rosenstiel/rosenstiel-award/past.html
  11. https://royalsociety.org/news/2018/05/distinguished-scientists-elected-fellows-royal-society-2018/
  12. http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  13. The Nobel Prize in Chemistry 2008 Արխիվացված Հոկտեմբեր 11, 2008 Wayback Machine
  14. Website of the Nobel Prize committee.
  15. Autobiography on Nobelprize.org
  16. JINFO. «Jewish Nobel Prize Winners in Chemistry». www.jinfo.org. Վերցված է March 30, 2023-ին.
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 Davis, Tinsley (January 28, 2008). «Profile of Martin Chalfie». Proceedings of the National Academy of Sciences. National Academy of Sciences. 105 (5): 1393–5. Bibcode:2008PNAS..105.1393D. doi:10.1073/pnas.0704615105. PMC 2234153. PMID 18227519.
  18. 18,0 18,1 18,2 Wu, June Q. (October 9, 2008). «Harvard Alumni Win Nobel Prize». Harvard Crimson. Արխիվացված է օրիգինալից February 16, 2009-ին. Վերցված է October 11, 2008-ին.
  19. «Chalfie is named tankers' captain». Harvard Crimson. March 21, 1968.
  20. Beach, Bennett H. (April 18, 1969). «Two Awards Presented To Diver Bill Murphy». Harvard Crimson. Արխիվացված է օրիգինալից November 18, 2005-ին. Վերցված է October 13, 2008-ին.
  21. "The Neural Circuit for Touch Sensitivity in C. Elegans"
  22. Chalife, M; Tu, Y; Euskirchen, G; Ward, WW; Prasher, DC (1994). «Green Fluorescent Protein as a Marker for Gene Expression». Science. 263 (5148): 802–805. Bibcode:1994Sci...263..802C. doi:10.1126/science.8303295. PMID 8303295. S2CID 9043327.
  23. Nobel Lecture slide 17
  24. 24,0 24,1 Smith, Adam. «Interview with Martin Chalfie». Nobel Foundation.