Jump to content

Մարկ-Վիվիեն Ֆոե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարկ-Վիվիեն Ֆոե
ֆր.՝ Marc-Vivien Foé
Քաղաքացիությունը  Կամերուն և  Ֆրանսիա
Ծննդյան ամսաթիվ մայիսի 1, 1975(1975-05-01)[1][2]
Ծննդավայր Յաունդե, Կամերուն կամ Nkolo II, Méfou-et-Afamba, Կենտրոնական շրջան, Կամերուն[3]
Մահվան ամսաթիվ հունիսի 26, 2003(2003-06-26)[4][2] (28 տարեկան)
Մահվան վայր 7th arrondissement of Lyon, Լիոն[2]
Հասակ 188 սանտիմետր
Քաշ 85 կիլոգրամ
Դիրք կիսապաշտպան

Մարկ-Վիվիեն Ֆոե (ֆր.՝ Marc-Vivien Foé; մայիսի 1, 1975(1975-05-01)[1][2], Յաունդե, Կամերուն և Nkolo II, Méfou-et-Afamba, Կենտրոնական շրջան, Կամերուն[3] - հունիսի 26, 2003(2003-06-26)[4][2], 7th arrondissement of Lyon, Լիոն[2]), կամերունցի ֆուտբոլիստը հանդես է եկել կիսապաշտպանի դիրքում: Խաղացել է ֆրանսիական «Լանս» և «Օլիմպիկ» (Լիոն) ակումբներում, անգլիական «Վեստ Հեմ Յունայթեդում» ու «Մանչեսթեր Սիթիում», ինչպես նաև Կամերունի ազգային հավաքականում: Ֆոեն հանկարծամահ է եղել սրտի կաթվածից 2003 թվականին Կոնֆեդերացիաների գավաթի կիսաեզրափակչի ժամանակ, և նրա մահը ցնցել է ֆուտբոլային աշխարհը[5]։

Խաղացողի կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարկ-Վիվիեն Ֆոեն ծնվել է 1975 թվականի մայիսի 1-ին Կամերունի մայրաքաղաք Յաունդեում։ Ֆուտբոլիստի կարիերան սկսել է Կամերունի երկրորդ դիվիզիոնի «Յունիոն Գարուայի» կազմում[6]։ Ավելի ուշ Ֆոեն տեղափոխվել է «Կանոն Յաունդե» ակումբ՝ երկրի ամենամեծ ֆուտբոլային ակումբներից մեկը, և 1993 թվականին նրա կազմում նվաճել է ազգային գավաթը[7]։ Նույն թվականին Կամերունի մինչև 20 տարեկանների ազգային հավաքականը, որը ղեկավարում էր Ժան Մանգա-Օնգենեն, մեկնել է Ավստրալիա՝ մասնակցելու Աշխարհի առաջնությանը. 18 հոգուց բաղկացած հայտացուցակում էր նաև Մարկ-Վիվիենը[8]։ Նա հավաքականի բոլոր երեք հանդիպումներում մասնակցել է Ռուսաստանի (պարտություն՝ 0:2), Կոլումբիայի (պարտություն՝ 2:3) և Ավստրալիայի (հաղթանակ՝ 2:0) դեմ խաղերին: Կոլումբիայի դեմ խաղում Ֆոեն դարձել է գոլի հեղինակ, իսկ նրա հավաքականը խմբում զբաղեցրել է 3-րդ տեղը՝ դուրս չգալով քառորդ եզրափակիչ[8]։ Նույն թվականին սեպտեմբերի 23-ին Լոս Անջելեսի «Կոլիզեում» Մեմորիալ մարզադաշտում տեղի է ունեցել Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի դեբյուտը երկրի գլխավոր հավաքականի մարզաշապիկով, երբ նա անցկացրել է իր առաջին հանդիպումը Մեքսիկայի դեմ (հաղթանակ 1:0)[9][10]։

1994 թվականին Կամերունի հավաքականի կազմում Ֆոեն հանդես է եկել ԱՄՆ-ում կայացած աշխարհի առաջնությունում՝ բոլոր երեք հանդիպումներն էլ անցկացնելով Կամերունի հավաքականի կազմում[11]։ Ֆինանսական խնդիրների և անկարգապահ խաղի պատճառով[12] կամերունցիները չեն մոտեցել այն ցուցանիշին, որը նրանց թույլ էր տվել 4 տարի առաջ դուրս գալ Իտալիայի մունդիալի քառորդ եզրափակիչ[13]։ Կամերունցիները ոչ-ոքի են խաղացել Շվեդիայի հետ (2:2), պարտվել Բրազիլիային (0:3) և Ռուսաստանին (1:6)[14]։ Շվեդների դեմ խաղում Ֆոեն, սակայն, դարձել է գոլային փոխանցման հեղինակ[15]։

Աշխարհի առաջնությունից հետո Ֆոեն առաջարկներ է ստացել «Օսերից» և «Լանսից»՝ ընտրություն կատարելով վերջինիս օգտին («Լանսը» խաղացել է ֆրանսիական Լիգա 1-ում)[16]։ Դեբյուտային հանդիպումն անցկացրել է 1994 թվականի օգոստոսի 13-ին «Մոնպելյեի» դեմ (հաղթանակ 2:1)[16]։ «Լանսի» կազմում անցկացրել է 5 մրցաշրջան՝ 1998 թվականին հաղթելով Ֆրանսիայի առաջնությունում։ Նույն 1998 թվականին «Լանսին» առաջարկել են Ֆոեին վաճառել «Մանչեսթեր Յունայթեդին» 3 միլիոն ֆունտ ստերլինգով, սակայն ֆրանսիական ակումբը մերժել է «կարմիր սատանաների» առաջարկը[17], իսկ այն բանից հետո, երբ Ֆրանսիայում կայանալիք աշխարհի առաջնության հավաքին Ֆոեն ոտքի ծանր վնասվածք ստացավ և ստիպված բաց է թողել աշխարհի գավաթը, բոլոր բանակցությունները վերջնականապես դադարեցվեցին[18]։

1999 թվականի հունվարին շարք վերադառնալուց հետո Ֆոեն տեղափոխվել է «Վեստ Հեմ Յունայթեդ»՝ ակումբի համար ռեկորդային 4,2 միլիոն ֆունտ ստերլինգի դիմաց[19]։ «Մուրճագործների» կազմում նա անցկացրել է 38 հանդիպում՝ գոլ խփելով ԱՊԼ-ի «Շեֆիլդ Ուենսդեյի» դեմ խաղում[13][20] և աչքի ընկնելով 1999/2000 ՈՒԵՖԱ-ի գավաթի «Օսիեկի» դեմ խաղում[21]։

2000 թվականի մայիսին Ֆոեն, ով այդ տարի Կամերունի հավաքականի հետ նվաճել է Աֆրիկայի ազգերի գավաթը, վերադարձավ Ֆրանսիա՝ տեղափոխվելով «Լիոն»[22], բայց մեծ մասը բաց է թողել մալարիայի պատճառով[23]։ 2001 թվականին նա թիմի հետ նվաճել է Լիգայի գավաթը, իսկ 2002 թվականին դարձել է երկրի չեմպիոն։ Նույն թվականին նա, Կամերունի թիմի հետ հաղթելով իր կարիերայի երկրորդ Աֆրիկայի ազգերի գավաթը, ընդգրկվել է Կորեայում և Ճապոնիայում կայանալիք Աշխարհի առաջնության հայտացուցակում. թիմը վաստակել է 4 միավոր՝ հաղթելով Սաուդյան Արաբիային, ոչ-ոքի խաղալով Իռլանդիայի հետ և պարտվելով Գերմանիային[13]։

2002/2003 մրցաշրջանում Ֆոեն վարձավճարով հանդես է եկել «Մանչեսթեր Սիթիում». «քաղաքաբնակների» վարձավճարն արժեցել է 550 հազար ֆունտ ստերլինգ[24]։ Ֆոեի համար դեբյուտային հանդիպումը տեղի ունեցավ ԱՊԼ-ի առաջին տուրում, երբ Քևին Քիգանի թիմը ջախջախիչ պարտություն է կրել «Լիդս Յունայթեդից» 0:3 հաշվով: Ֆոեն այդ մրցաշրջանում մասնակցել է 41 հանդիպումներից 38-ին, իսկ ակումբի կազմում առաջին գոլը խփել է 2002 թվականի դեկտեմբերի 9-ին «Սթեդիում օֆ Լայթ» մարզադաշտում «Սանդերլենդի» դարպասը։[25]։ Հունվարին նա աչքի ընկավ ևս հինգ անգամ, իսկ 2003 թվականի ապրիլի 21-ին խփել է «Մեյն Ռոուդ» մարզադաշտի պատմության մեջ իր վերջին գոլը և իր երկրորդ գոլը «Սանդերլենդի» դեմ խաղում (հաղթանակ 3:0)[26]։

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարկ-Վիվիենն ամուսնացած էր Մարի-Լուիզ անունով մի աղջկա հետ, նրանք ունեցել են 1 որդի՝ Մարկ-Սքոթը։ Ֆոեն հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու հավատացյալ էր և իր վաստակից մեծ գումարներ էր փոխանցում բարեգործությանը. բնութագրվում էր որպես ընկերության հոգի և հումորի զգացումով կենսուրախ մարդ[19]։ Նա նաև բուսակեր էր և երբեք ալկոհոլ չէր օգտագործում։ Իր գոլերը նշել է պարերով[27].

Նրա որդին՝ Մարկ-Սքոթը, 2015 թվականի նոյեմբերին հայտնվել է մեղադրյալի աթոռին. նրա նկատմամբ քրեական գործ է հարուցվել Լիոնում քահանա Լյուկ Բիկեի վրա հարձակման փաստով: Մարկ-Սքոթն իր հանցակից Սոֆյան Բարդոյի հետ, որը ծնունդով Լիոնից էր և հայր չուներ, պայմանավորվել են թալանել հոգևորականին, երբ նա պատրաստվում էր տուն գնալ։ Նրանք նրան ձեռնաշղթաներ են հագցրել և ատրճանակի բռնակով ծեծել, սակայն ոչ մի խոշոր գումար չեն հայտնաբերել։ Մեղադրող կողմը պնդում էր 8 տարվա ազատազրկում Մարկ-Սքոթի և 12 տարվա բանտարկություն Բարդոյի նկատմամբ։ Պաշտպանությունը պնդում էր մեղմացուցիչ հանգամանքներ Մարկ-Սքոթի հոգեկան խանգարման տեսքով այն պատճառով, որ նա չի հաշտվել իր հոր վաղ մահվան հետ (բացի այդ, Անգլիայում նա ծեծի է ենթարկվել որոշ ավազակների կողմից), և քահանայի կողմից մեղադրյալների նկատմամբ պահանջների վերացման տեսքով: Արդյունքում Մարկ-Սքոթը 2018 թվականին 5 տարվա ազատազրկման է դատապարտվել[28]։

Մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆոեն ընդգրկվել է Կամերունի հավաքականի հայտացուցակում 2003 թվականի Կոնֆեդերացիաների գավաթի համար, որն անցկացվել է Ֆրանսիայում: Հավաքականի կազմում խմբային փուլում նա մասնակցել է Բրազիլիայի և Թուրքիայի դեմ խաղերին (երկու հանդիպումներում էլ Կամերունը հաղթել է 1:0 հաշվով), իսկ ԱՄՆ-ի դեմ խաղում դուրս չի եկել (ոչ-ոքի՝ 0:0): 2003 թվականի հունիսի 26-ին Կամերունը Լիոնի «Ստադ դը Ժեռլան» մարզադաշտում խաղացել է Կոլումբիայի դեմ, և Մարկ-Վիվիենը դուրս է եկել մեկնարկային կազմ. Կամերունի հավաքականը աչքի է ընկել արդեն 9-րդ րոպեին և այդ հաշիվը պահել մինչև եզրափակիչ սուլիչը[29]։

Խաղի 72-րդ րոպեին նա, գտնվելով կենտրոնական շրջանում, հանկարծակի ընկել է խոտածածկին[30]. կողքին խաղացողներից ոչ ոք չի եղել[31]։ Բժիշկները փորձել են ֆուտբոլիստին գիտակցության բերել, սակայն ապարդյուն. նրան պատգարակով տարել են խաղադաշտից, իսկ նրան խաղադաշտում փոխարինել է Վալերի Մեզագեն: Տուժած ֆուտբոլիստին բժիշկները արհեստական շնչառություն են տվել և թթվածնային դիմակ դրել։ 45 րոպե անց սիրտը կրկին բաբախել, և Մարկ-Վիվիենին տեղափոխել են մարզադաշտի հարևանությամբ գտնվող հիվանդանոց, բայց խաղացողի կյանքը փրկել չհաջողվեց, և նա շուտով մահացավ[30]։

Առաջին դիահերձումը ոչ մի արդյունք չի տվել, և մահվան պատճառը միանգամից պարզել չի հաջողվել։ Սակայն երկրորդ փորձից բժիշկները պարզել են, որ Ֆոեին ունեցել է հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա՝ սրտանոթային համակարգի ժառանգական հիվանդություն, որը ֆիզիկական վարժությունների ժամանակ կարող է հանգեցնել խաղացողի հանկարծակի մահվան։ Կոլումբիայի դեմ խաղի ժամանակ տեղի ունեցած սրտի կաթվածը ճակատագրական է դարձել Ֆոեի համար[32]։ Կամերունի հավաքականի մարզիչ Ուինֆրիդ Շեֆերն ավելի ուշ պատմել է, որ ողբերգությունից րոպեներ առաջ ցանկացել է փոխարինել Ֆոեին՝ նկատելով, որ ֆուտբոլիստը հոգնած տեսք ունի, սակայն Մարկ-Վիվիենը նշաններով ցույց է տվել, որ շարունակելու է խաղալ: Մարկ-Վիվիենի կինը՝ Մարի-Լուիզը, ասել է, որ Ֆոեի մոտ խաղից քիչ առաջ ախտորոշվել է դիզենտերիա և ստամոքսի հետ կապված խնդիրներ, սակայն Մարկ-Վիվիենը հրաժարվել է բաց թողնել հանդիպումը՝ պատճառաբանելով, որ երազում է խաղալ Կամերունի հավաքականում Լիոնի մարզադաշտում, որն իր համար հարազատ քաղաք է դարձել[33]։

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի մահը շոկ է դարձել ֆուտբոլային աշխարհի համար. ֆուտբոլիստի հարազատներին ու մտերիմներին ցավակցություն են հայտնել ֆուտբոլիստները, մարզիչները, երկրպագուները, ակումբները, պաշտոնատար անձինք և լրագրողները[27]։ Արդեն Ֆրանսիա-Թուրքիա կիսաեզրափակիչի երկրորդ խաղում, որն ավարտվել է ֆրանսիացիների հաղթանակով՝ 3:2 հաշվով, Թիերի Անրին, գրավելով թուրքերի դարպասը, տոնել է այն՝ մատը բարձրացնելով դեպի երկինք և այդպիսով հարգանքի տուրք մատուցելով Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի հիշատակին: Նույն բանն են արել նաև մյուս խաղացողները այդ խաղում[34]։ Գավաթի եզրափակիչ հանդիպումը տեղի է ունեցել հունիսի 29-ին Կամերունի և Ֆրանսիայի միջև և ավարտվել ֆրանսիացիների հաղթանակով՝ 1:0: Հանդիպման մեկնարկից առաջ երկու հավաքականների ավագները (Ռիգոբեր Սոնգը Կամերունից և Մարսել Դեսային Ֆրանսիայից) դաշտ դուրս էին բերել Ֆոեի մեծ դիմանկարը: Խաղից հետո կամերունցիները երեք պտույտ կատարեցին մարզադաշտի շուրջը: Պարգևատրման արարողության ժամանակ ֆրանսիացիներն ու կամերունցիները հավաքվել էին՝ պահելով Ֆոեի դիմանկարը. նա նաև հետմահու պարգևատրվել է արծաթե մեդալով[35][36]։

2003 թվականի հուլիսի 7-ին Ֆոեն պետական պատիվներով թաղվել է Յաունդե քաղաքում՝ մարզահամալիրի հարևանությամբ, որտեղ վերապատրաստվել են երիտասարդ ֆուտբոլիստները[5]։ Հուղարկավորությունը հեռարձակվել է պետական հեռուստատեսությամբ[37]։ Երկրի նախագահ Փոլ Բիյայի հրամանագրով Մարկ-Վիվիեն Ֆոեն հետմահու ճանաչվել է Արիության ազգային շքանշանի հրամանատար[38]։ Մարկ-Վիվիեն Ֆոեին նվիրված տեղադրվել են մի քանի հուշարձաններ՝ Մանչեսթերում՝ «Էթիհադ» մարզադաշտի հարևանությամբ և Լիոնում՝ «Ստադ Ժեռլան» մարզադաշտի պատին։ «Լանս» ակումբի առաջարկով «Բոլար Դելելիս» արենայից ոչ հեռու գտնվող փողոցը վերանվանվել է Ֆոեի անունով։ Ավելի ուշ բոլոր երեք ակումբները շրջանառությունից հանեցին խաղային համարները. «Լիոնը» և «Լանսը» շրջանառությունից հանեցին 17 համարը, իսկ «Մանչեսթեր Սիթին»՝ 23 համարը: Այնուամենայնիվ, 2008 թվականին կամերունցի Ժան Մակունը համոզել է «Լիոնին» իրեն տալ 17 համարը՝ ասելով, որ նա առաջին հերթին կկրի այս մարզաշապիկը «ի հիշատակ Մարկի և հանուն փառահեղ Կամերունի»[27];

2009 թվականին Կոնֆեդերացիաների գավաթի եզրափակիչ ԱՄՆ-Բրազիլիա հանդիպման մեկնարկից առաջ ելույթով հանդես է եկել Մարկ-Վիվիենի 14-ամյա որդին՝ Մարկ-Սքոթը։ Դեռ դրանից առաջ լուրեր էին պտտվում Կոնֆեդերացիաների գավաթի մրցաշարին Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի անունը տալու մասին, ինչը, սակայն, մնաց ասեկոսեների մակարդակում[27]։

Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի հիշատակի հավերժացում
«Էթիհադ» հուշաքարը մարզադաշտի մոտ, Մանչեստր
Ծաղիկներ՝ ի հիշատակ Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի, «Մայն Ռոուդ» մարզադաշտի դարպասների մոտ, Մանչեստր
Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի փողոցի անվանատախտակը Լուվր—Լենս թանգարանի և Բոլար-Դելելիս մարզադաշտի մոտ, Լանս

Վիճակագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակումբային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ելույթներն ակումբում Առաջնություն Գավաթ Լիգայի գավաթ Մայրցամաքային գավաթ Ընդհանուր
Մրցաշրջան Ակումբ Լիգա Խաղեր Գոլեր Խաղեր Գոլեր Խաղեր Գոլեր Խաղեր Գոլեր Խաղեր Գոլեր
Ֆրանսիա Առաջնություն Ֆրանսիայի գավաթ Լիգայի գավաթ Եվրագավաթներ Ընդհանուր
1994/1995 Լանս Դիվիզիոն 1 15 3 15 3
1995/1996 19 2 19 2
1996/1997 28 2 28 2
1997/1998 18 2 0 0 18 2
1998/1999 5 2 1 0 6 2
Անգլիա Առաջնություն Անգլիայի գավաթ Լիգայի գավաթ Եվրագավաթներ Ընդհանուր
1998/1999 Վեստ Հեմ Յունայթեդ ԱՊԼ 13 0 0 0 0 0 0 0 13 0
1999/2000 25 1 1 0 3 0 3 1 32 2
Ֆրանսիա Առաջնություն Ֆրանսիայի գավաթ Լիգայի գավաթ Եվրագավաթներ Ընդհանուր
2000/2001 Լիոն Դիվիզիոն 1 25 1 3 0 3 0 8 1 39 2
2001/2002 18 2 0 0 0 0 8 0 26 2
Անգլիա Առաջնություն Անգլիայի գավաթ Լիգայի գավաթ Եվրագավաթներ Ընդհանուր
2002/2003 Մանչեսթեր Սիթի ԱՊԼ 35 9 1 0 2 0 0 0 38 9
Երկիր Ֆրանսիա 128 14 3 0 3 0 17 1 151 15
Անգլիա 73 10 2 0 5 0 3 1 83 11
Ընդհանուր 201 24 5 0 8 0 20 2 234 26

Հավաքականում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորև ներկայացված են Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի հավաքականի բոլոր խաղերը՝ ըստ RSSSF-ի[39]։

Հավաքական Տարի Խաղեր Գոլեր
ԿամերունԿամերուն
1993 2 0
1994 6 0
1995 2 1
1996 4 0
1997 6 0
1998 5 0
1999 2 0
2000 8 3
2001 9 2
2002 14 2
2003 4 0
Ընդհանուր 62 8

Գոլերը հավաքականում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղյուսակում առաջինը նշված են Կամերունի հավաքականի գոլերը[39]։
Մարկ-Վիվիեն Ֆոեի գոլերը Կամերունի հավաքականում
Համար Ամսաթիվ Մարզադաշտ Խաղերի քանակ Հակառակորդ Հաշիվը գոլից հետո Վերջնական հաշիվ Մրցաշար
1 Դեկտեմբերի 24, 1995 Ստադ Ահմադու Ահիջո, Յաունդե, Կամերուն 10 Լիբերիա Լիբերիա 1:0 1:0 Ընկերական հանդիպում
2 Հունվարի 22, 2000 Աքրա սպորտային մարզադաշտ, Աքրա, Գանա 28 Գանա Գանա 1:0 1:1 Աֆրիկայի ազգերի գավաթ 2000
3 Փետրվարի 6, 2000 31 Ալժիր Ալժիր 2:0 2:1
4 Ապրիլի 19, 2000 Ստադ Ահմադու Ահիջո, Յաունդե, Կամերուն 34 Սոմալի Սոմալի 2:0 3:0 Աշխարհի առաջնություն 2002 (ԿԱՖ-ի ընտրական մրցաշար)
5 Հուլիսի 1, 2001 42 Տոգո Տոգո 2-0 2-0
6 Հուլիսի 14, 2001 Անկախության մարզադաշտ, Լուսակա, Զամբիա 43 Զամբիա Զամբիա 1:0 2:2
7 Հունվարի 7, 2002 Օգոստոսի 4-ի մարզադաշտ, Ուագադուգու, Բուրկինա Ֆասո 45 Բուրկինա Ֆասո Բուրկինա Ֆասո 1:0 3:1 Ընկերական խաղ
8 Փետրվարի 7, 2002 Մարտի 26-ի մարզադաշտ, Բամակո, Մալի 51 Մալի Մալի 3:0 3:0 Աֆրիկայի ազգերի գավաթ 2002

Ձեռքբերումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակումբային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավաքականում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Transfermarkt.com(բազմ․) — 2000.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Fichier des personnes décédées mirror
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 https://www.ligue1.fr/joueur?id=marc-vivien-foe
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  5. ↑ 5,0 5,1 Etonge, Martin (2003 թ․ հուլիսի 7). «State funeral for Foe». BBC Sport. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  6. ↑ «Thousands follow Foe to burial». Rediff. 2003 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  7. ↑ «La fiche de Marc-Vivien Foé» (ֆրանսերեն). L'Equipe. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 «Facts and figures» (PDF). FIFA. էջեր 122, 138, 142. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  9. ↑ «Marc-Vivien Foe Factbox». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2003 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  10. ↑ Julie Cart (1993 թ․ սեպտեմբերի 23). «Mexico's reserve team easily beats Cameroon». Los Angeles Times. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  11. ↑ «World Cup 1994». RSSSF. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  12. ↑ Brian Glanville The Story of the World Cup. — London: Faber and Faber, 2005. — С. 343. — ISBN 0-571-22944-1
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Glanville, Brian (2003 թ․ հունիսի 28). «Marc-Vivien Foé». London: The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  14. ↑ Glanville, Brian The Story of the World Cup. — London: Faber and Faber, 2005. — С. 344. — ISBN 0-571-22944-1
  15. ↑ «Planet World Cup – 1994 – Group B – Sweden v Cameroon» (անգլերեն). Planet World Cup. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «La vie de Marc Vivien Foé» (ֆրանսերեն). Bonaberi. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  17. ↑ Metcalf Rupert, Nixon Alan (1998 թ․ մայիսի 19). «Football: Lens want United to dig deep for Foe». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  18. ↑ Metcalf, Rupert (1998 թ․ մայիսի 25). «Foe's World Cup dream ends with broken leg». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Frank Keogh (2003 թ․ հունիսի 27). «Fans unite in Foe grief». BBC Sport. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  20. ↑ Rowbottom, Mike (1999 թ․ նոյեմբերի 21). «Wednesday undone by Di Canio». London: The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  21. ↑ Mark Isaacs (1999 թ․ սեպտեմբերի 30). «Hammers ease ahead on cruise control». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  22. ↑ «Summer signings». BBC Sport. 2000 թ․ օգոստոսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  23. ↑ «Marc-Vivien Foe». ESPN. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  24. ↑ «Foe signs for City». Manchester Evening News. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  25. ↑ «Sunderland now in free fall». Irish Examiner. 2002 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  26. ↑ «Foe: Career on two continents». BBC Sport. 2003 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Дмитрий Симонов (2011 թ․ օգոստոսի 27). «Жизнь после смерти». Спорт-Экспресс. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  28. ↑ «Marc Vivien Foe's son sentenced to five years in jail» (անգլերեն). Journal du Cameroun. 2018 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  29. ↑ «Cameroon 1-0 Colombia» (անգլերեն). FIFA. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 «Cameroon star Foe dies». BBC Sport. 2003 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  31. ↑ «Footballer Foe dies during game». London: The Guardian. 2003 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  32. ↑ «Autopsy reveals Foe died of heart problem». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2003 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  33. ↑ «Foe ill before match». BBC Sport. 2003 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  34. ↑ «France 3–2 Turkey». BBC. 2003 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2004 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  35. ↑ Тихолиз О. (2004 թ․ հունվարի 13). «Загадочная смерть. Шалва Апхазава простился с жизнью в 23 года» (ռուսերեն). Советский спорт. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  36. ↑ Александр Просветов На «Стад де Франс» торжествовала доброта // Спорт-Экспресс. — 2003. — № 140 (3227).
  37. ↑ «Последний путь Марка Вивьена Фоэ» (ռուսերեն). Спорт-Экспресс. 2003 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  38. ↑ Hughes, Rob (2003 թ․ հուլիսի 9). «Soccer: Joy and sadness of the star's brief life cycle» (անգլերեն). The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 29-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 Mamrud, Roberto (2014 թ․ հոկտեմբերի 30). «Marc-Vivien Foé – International appearances». Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  40. ↑ «FIFA Confederations Cup official awards». FIFA. 2003 թ․ հունիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 29-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարկ-Վիվիեն_Ֆոե&oldid=10489461» էջից