Մարկետ (կղզի)
| Մարկետ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կղզյակ |
| Երկիր |  Շվեդիա և  Ֆինլանդիա |
| Վարչատարածք | Համերլանդ, Նոռտելյե և Էստամար |
| ԲԾՄ | 2 մետր |
| Շրջանագծի երկարություն | 1 կմ |
| Մակերես | 0,033 կմ² |
| Նյութ | Դիաբազ |
| Մասն է | Ֆինլանդիա-Շվեդիա սահման և extreme points of Finland? |
| Ջրլիցի ափին | Ալանդյան ծով |
 | |
 | |
 | |
Մարկետ (նշան,շվեդերեն արտասանություն: [ˈmæ̂rːkɛt]), 3,3 հա մակերեսով անմարդաբնակ շխեր է (ժայռոտ կղզի) Բալթիկ ծովում, որը կիսում են Շվեդիան և Ֆինլանդիան (Ալանդ ինքնավար շրջանի տարածքում)[1]։ Մարկետը բաժանվել է երկու երկրների միջև այն բանից հետո, երբ 1809 թվականի Ֆրեդրիկշամնի պայմանագիրը սահմանել է Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի մեծ իշխանության միջև սահմանը կղզու մեջտեղով։ Կղզու ֆիննական կողմը Համարլենդի քաղաքապետարանի մի մասն է և Ֆինլանդիայի ամենաարևմտյան ցամաքային կետն է[2]։ Կղզու շվեդական հատվածն ինքնին բաժանված է Շվեդիայի երկու շրջաններով՝ Ուփսալա շրջան ( Օստհամմարի քաղաքապետարան ) և Ստոկհոլմի շրջան ( Նորթելյեի քաղաքապետարան )[3]։
Աշխարհագրություն և պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կղզին մոտավորապես 350 մ երկարություն 150 մ լայնություն ունի և մոտ 3,3 հա տարածք։ Կղզին բարձրություն է ձեռք բերում հետսառցադաշտային վերելքի պատճառով և հավանաբար եղել է ջրի տակ մինչև 1500-ական թվականները[4]։
Մարկետը ամենափոքր ծովային կղզին է, որը կիսում են երկու երկրներ[5]։ Նախկինում այն ուղիղ սահման է ունեցել, մինչև Ֆինլանդիայի մեծ խշխանությունը շվեդական կողմում փարոս կառուցելը։ Մարկետ՝ «Նշան» անվանումը, հավանաբար, առաջացել է որպես նավարկման նշան օգտագործվելը, նախքան փարոսի հայտնվելը։ Մինչ փարոսի կանգնեցումը, կղզին և նրա ծանծաղուտը վտանգավոր նավարկման վտանգներ են եղել, որոնցից ծովագնացները հուսահատորեն փորձել են խուսափել։ 1873 թվականին Շվեդիայի ափին և նրա կղզեխմբում 23 նավ խանծաղուտն են խրվել՝ փորձելով խուսափել Մարկետից, և նրանցից ութը նավաբեկության են ենթարկվել[6]։ Մարկետը առանձնացած է հիմնական Ալանդ կղզեխմբից, ամենամոտ կղզուց ավելի քան 10 կմ հեռավորության վրա է և ամենամոտ նավահանգիստը 23 կմ հեռավորության վրա է։ Խորը նավահանգիստ չկա. կղզի կարելի է հասնել միայն նավակներով։ Կան փոքր, հազիվ մակերեսային ժայռեր Մարկետից հյուսիս-արևմուտք, որոնք կոչվում են «Մարկետի քարեր» (շվեդ.՝ Märketshällor), որոնք չափազանց փոքր են բուսականությունը պահպանելու համար։
Կղզին կազմված է հիմնականում հարթ դիաբազային ապարներից՝ առավելագույն 2 մ բնական բարձրությամբ։ Տարածքի մեծ մասը փոթորիկների ժամանակ պարբերաբար լվանում է ծովի ջրով, իսկ ձմռանը պատվում է սառույցով։ Բուսականությունը, որը սահմանափակվում է ցածր աճող խոտաբույսերով, պահպանվում է միայն որոշ պաշտպանված հատվածներում։ Ընդհանուր առմամբ հայտնաբերվել է 23 բուսատեսակ[7]։
Մարկետի շրջակայքում կան մեծ մոխրագույն փոկերի համայնքներ, և կղզին դարձել է փոկերի սաֆարիների տարածք[8]։
Միջազգային սահման և փարոս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ներկայիս սահմանի ֆիննական հատվածում փարոս կա, որն ավտոմատացված է 1979 թվականից։ 1885 թվականին, երբ Ֆինլանդիայի մեծ իշխանություն կառուցել է փարոսը այն համարվում էր անմարդաբնակ, ուստի փարոսը պարզապես կառուցվել էր կղզու ամենաբարձր կետում[9]։ Այնուամենայնիվ, ընտրված վայրը կղզու շվեդական հատվածում էր։ Թեև փարոսը պաշտոնապես գտնվում էր սահմանի շվեդական կողմում, այն երբեք չի համարվել շվեդական կամ չի կառավարվել Շվեդիայի կողմից։
Արդյունքում 1985 թվականին սահմանը ճշգրտվել է այնպես, որ փարոսն այժմ գտնվում է Ֆինլանդիայի տարածքում[10]։ Ճշգրտումն իրականացվել է այնպես, որ տարածքի զուտ փոխանցում տեղի չի ունեցել, իսկ առափնյա գծի սեփականությունը մնացել է անփոփոխ՝ յուրաքանչյուր երկրի ձկնորսական իրավունքներին չխոչընդոտելու համար։
Սա հանգեցրեց անսովոր ձևի միջազգային սահմանին, որը բավարարում էր ինչպես ֆիննական, այնպես էլ շվեդական շահերը։ Ճշգրտված եզրագիծը ստանում է շրջված «S»-ի ձևը, և փարոսը միացված է Ֆինլանդիայի մնացած տարածքներին միայն մի կարճ հատվածով։ Կղզու սահմանը մոտ 480 մ երկարություն ունի[11]։ Երկու երկրները ներկայացնող պաշտոնյաների կողմից 25 տարին մեկ պարբերաբար ստուգվում է սահմանը։ Վերջին նման համատեղ ստուգումը տեղի է ունեցել 2006 թվականի օգոստոսին[12]։ Եզրագիծը նշվում է ժայռի մեջ փորված անցքերով, քանի որ սեզոնային դրեյֆի սառույցը կարող է կոտրել դուրս ցցված ցանկացած սահմանանշան։ Սկանդինավյան անձնագրային միության և Շենգենյան համաձայնագրի պատճառով 1958 թվականից ի վեր սահմանին անձնագրային ստուգումներ կամ սահմանային այլ ձևակերպումներ չեն եղել, ուստի ներսկանդինավյան/ներշենգենյան այցելուները կարող են ազատորեն այցելել կղզի։
Փարոսը շտապ պահպանման կարիք ունի, և ֆիննական շահերի խումբը փորձում է միջոցներ հայթայթել դրա պահպանման համար 1979 թվականից, և շրջակա շենքերն այլևս չեն օգտագործվում։ GPS- ի ընդհանուր հասանելիության աճը փարոսի հիմնական գործառույթն ավելորդ է դարձրել։
Ռադիոսիրողական գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ամբողջ աշխարհում ռադիոսիրողները Մարկետի ֆիննական մասը կամ ինչպես իրենք են անվանում Մարկետ Ռիֆը համարում են Ֆինլանդիայից, Ալանդյան կղզիներից և Շվեդիայից տարբերվող առանձին միավոր։ Մարկետ Ռիֆի ֆիննական հատվածը նախկինում ռադիոսիրողների հետ շփման համար աշխարհի ամենացանկալի «երկրներից» մեկն էր՝ իր հատուկ կարգավիճակի և համեմատաբար հեռավորության պատճառով։ Տարեկան մեկ կամ մի քանի անգամ, եթե եղանակը թույլ է տվել սիրողական ռադիոարշավներ են տեղի ունեցել կղզի։ Այս արշավների ընթացքում տասնյակ հազարավոր ռադիոկապեր են հաստատվում աշխարհի տարբեր մասերի մարդկանց հետ։ Բաց ծովում վայրէջք հնարավոր է միայն ուղղաթիռով։ Մարկետի նկարները ցուցադրվում են QSL քարտերի վրա։ Ֆիննական կողմում օգտագործման պաշտոնական OJ0 ազդականչը Մարկետ Ռիֆի համար։ Ազդականչի OJ0 նշանը կարելի է ձեռք բերել վճարովի Traficom.fi-ից՝ Ֆինլանդիայի տրանսպորտի և կապի գործակալությունից։ CEPT-ին աջակցող երկրների լիցենզիա ունեցող սիրողականները կարող են գործել խութից՝ օգտագործելով OJ0/ ազդականչը սեփական զանգի նշանի դիմաց։ Կղզու ամբողջ ռադիոակտիվությունը DX-peditions- ի այցելուների կողմից է։ Երբ խութի ֆիննական հատվածին տրվել է հատուկ կարգավիճակ սիրողական ռադիոյում, 1960-ականների վերջին փարոսապահը դարձել է լիցենզավորված սիրողական ռադիոօպերատոր, որ սկզբում օգտագործեց OH0MA ազդականչը։ Մարկետ Ռիֆի շվեդական կողմում օգտագործվել են 8S9M և SI8MI ազդականչերը[13]։
Կլիմա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| 1995 թվականից առ այսօր Մարկետի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 9.3 (48.7) |
9.0 (48.2) |
12.8 (55) |
15.5 (59.9) |
23.3 (73.9) |
24.0 (75.2) |
27.8 (82) |
26.0 (78.8) |
22.2 (72) |
18.2 (64.8) |
13.6 (56.5) |
10.3 (50.5) |
27.3 (81.1) |
| Միջին օրական °C (°F) | −0.1 (31.8) |
−1.2 (29.8) |
0.4 (32.7) |
2.9 (37.2) |
6.5 (43.7) |
11.5 (52.7) |
16.0 (60.8) |
16.5 (61.7) |
12.9 (55.2) |
8.0 (46.4) |
4.2 (39.6) |
1.6 (34.9) |
6.6 (43.88) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −13.7 (7.3) |
−19.4 (−2.9) |
−10.3 (13.5) |
−4.0 (24.8) |
−1.3 (29.7) |
4.3 (39.7) |
8.2 (46.8) |
7.7 (45.9) |
4.2 (39.6) |
−1.7 (28.9) |
−8.3 (17.1) |
−10.7 (12.7) |
−19.4 (−2.9) |
| Աղբյուր #1: {{{աղբյուր 1}}} | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: Extremes 1995-present[14] | |||||||||||||
Մարկետն ունի մայրցամաքային կլիմա, որը ազդվում է օվկիանոսից. այն Ֆինլանդիայի ամենաքամոտ վայրերից մեկն է[15]։ Օդերևութաբանական կայանը կառավարվում է փարոսապահների կողմից 1896 թվականից, իսկ Ֆինլանդիայի օդերևութաբանական ինստիտուտի ավտոմատ կայանը բացվել է 1977 թվականի նոյեմբերի 10-ին[16]։
Ծովի ազդեցությունը շատ կարևոր է կղզու կլիմայի համար. ջերմային իներցիան կտրուկ նվազեցնում է տարվա ընթացքում ջերմաստիճանի տատանումները՝ համեմատած մայրցամաքի տատանումների հետ, և ավելի քիչ՝ Ֆաստա Ալանդի կենտրոնական մասում՝ Ալանդ կղզեխմբի ամենամեծ կղզին։ Մարկետը ցերեկային ջերմաստիճանի հինգ ռեկորդ է գրանցել Ֆինլանդիայի օդերևութային կայաններում, բոլորը նոյեմբերի 29-ից հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածում, 10,2°C 2006 թվականի դեկտեմբերի 15-ին և 88°C[փա՞ստ] 1975 թվականի դեկտեմբերի 31-ին[17]։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը մոտավորապես 6°C է և ամենաբարձրներից մեկն է Ֆինլանդիայում, հունվար ամիսը ավելի մեղմ է, քան մայրցամաքում -2.5°C միջին հաշվով) և տաք ամառ 15.8°C միջինը հուլիսին[18]։ Կղզին ավելի չոր է, քան մայրցամաքը, միջին տարեկան տեղումները սովորաբար չեն գերազանցում 550 մմ[19]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Lighthouses of Finland: Åland». www.ibiblio.org. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 2-ին.
- ↑ citizen's Map Site – National Land Survey of Finland
- ↑ Frank Jacobs (2012 թ․ ապրիլի 24). «One Island, Two Countries». The New York Times.
- ↑ Frank Jacobs (2012 թ․ ապրիլի 24). «One Island, Two Countries». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ World island superlatives
- ↑ Tom Backmansson, 1998. TV series "Fyren - Majakka", episode 10: Märket. First shown on Yle TV1, 16 July 2000 17.59. Produced by Yleisradio Oy, http://areena.yle.fi/1-682613 https://www.youtube.com/watch?v=ytNqj9QfG70
- ↑ Ekman, J.; Bråvander, L. G.; Ekman, G.; Zachrisson, E. (1998). «Märket - en märklig ö» (PDF). Daphne (շվեդերեն): 56–58. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «Hyljesafari» (ֆիններեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 5-ին.
- ↑ Tom Backmansson, 1998. TV series "Fyren - Majakka", episode 10: Märket. First shown on Yle TV1, 16 July 2000 17.59. Produced by Yleisradio Oy, http://areena.yle.fi/1-682613 https://www.youtube.com/watch?v=ytNqj9QfG70
- ↑ Märket – a remarkable island Արխիվացված 27 Հոկտեմբեր 2017 Wayback Machine by Joakim Ekman, Lars-Gunnar Bråvander, Gabriel Ekmand, and Ebbe Zachrisson (sv) includes a map of the island
- ↑ https://minkarta.lantmateriet.se/
- ↑ Shifting Territories: Märket Reef, Hidden Europe Magazine Արխիվացված 2007-10-21 Wayback Machine, 11 (November 2006), pp. 26–29.
- ↑ «Islands on the Air - IOTA Directory - Group Information». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ «FMI open data». FMI. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 22-ին.
- ↑ (fi) Association finlandaise des phares Արխիվացված 27 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine – Presentation of the Island
- ↑ (fi) Institut météorologique national de Finlande – A list and characteristics of the meteorological stations of Finland
- ↑ (fi) Institut météorologique national de Finlande – Statistiques nationales pour le mois de décembre
- ↑ (en) Conseil de coopération nordique Արխիվացված 14 Հոկտեմբեր 2007 Wayback Machine – Statistiques générales sur Åland
- ↑ (en) Institut météorologique national de Finlande Արխիվացված 27 Ապրիլ 2010 Wayback Machine – Statistiques climatiques de la période 1971–2000
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարկետ (կղզի)» հոդվածին։ |
| ||||||
