Jump to content

Մարիո Կապեկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարիո Կապեկի
իտալ.՝ Mario Renato Capecchi
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 6, 1937(1937-10-06)[1][2][3] (87 տարեկան)
ԾննդավայրՎերոնա, Վենետո, Իտալիա
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան, Անտիոքի համալսարան, Antioch College? և George School?
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Մասնագիտությունկենսաբան, գենետիկ, գյուտարար և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրՀարվարդի համալսարան, Յուտայի համալսարան, University of Utah School of Medicine?[4], Յուտայի համալսարան[5], Howard Hughes Medical Institute?[6], Հարվարդի բժշկական դպրոց[7] և Հարվարդի բժշկական դպրոց[8]
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԼինչեի ազգային ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[20]
 Mario Capecchi Վիքիպահեստում

Մարիո Ռամբերգ Կապեկի (հոկտեմբերի 6, 1937(1937-10-06)[1][2][3], Վերոնա, Վենետո, Իտալիա) իտալական ծագումով մոլեկուլային գենետիկ և 2007 թվականի Նոբելյան մրցանակի ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում համամրցանակակիր՝ նոկաուտ մկների, մկներ, որոնց մոտ որոշակի գեն անջատված է, ստեղծման մեթոդի հայտնաբերման համար։[21][22][23][24][25][26] Նրա հետ համատեղ մրցանակի են արժանացել Մարտին Էվանսը և Օլիվեր Սմիթին։[27] Ներկայումս նա Յուտայի ​​համալսարանի բժշկական դպրոցի մարդու գենետիկայի և կենսաբանության վաստակավոր պրոֆեսոր է։[28][29][30][31][32]

Կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարիո Կապեկին ծնվել է Վերոնայում, Իտալիա, որպես Լուչիանո Կապեկիի և Լյուսի Ռամբբերգի միակ զավակը։[33] Նրա ծնողները ամուսնացած չեն եղել, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքով Եվրոպայում ստեղծված քաոսի պատճառով նրա վաղ կյանքի պատմությունը ուշագրավ է, սակայն մանրամասները պարզ չեն: 1941 թվականին նա և իր մայրը ապրում էին Բոլցանոյի մոտ, Ռեջիո Էմիլիա քաղաքում գտնվող հորից մոտ 160 մղոն դեպի հյուսիս։ Հակաֆաշիստական բրոշյուրներ տարածելու և հակաֆաշիստական ​​խմբին պատկանելու համար։[34] Մինչ ձերբակալվելը[35] նա անկանխատեսելի հանգամանքների համար պլաններ էր կազմել՝ իր ունեցվածքը վաճառել էր և հասույթը տվել մոտակա գյուղացի ընտանիքին՝ իր երեխային խնամելու համար: Այնուամենայնիվ, շատ չանցած Մարիոն հայտնվեց Բոլցանոյի փողոցներում։[36][37] 1942 թվականի հուլիսին, նրա հինգերորդ տարեդարձից մի քանի ամիս առաջ, իտալական գրառումները վկայում են, որ նա վերամիավորվել է իր հոր հետ Ռեջիո Էմիլիայում, ինչը Մարիոն հաստատել է, բայց հայտարարել, որ նա իր հոր հետ է մնացել ընդամենը մի քանի կարճ ժամանակահատված[38] և որ նա հիմնականում ապրել է փողոցներում, մինչև որ պատերազմի ավարտին նրան տեղափոխել են մանկատուն։

Մարիոն քիչ էր մնում մահանար թերսնումից։ Նրա մայրը վերապրեց պատերազմը Գերմանիայում, և միայն պատերազմի ավարտից հետո, նա սկսեց որդու փնտրտուքները։ Մայրը Մարիոյին գտավ մեկ տարի անց, նրա իններորդ տարեդարձին, Ռեջիո Էմիլիայի հիվանդանոցային անկողնում, հիվանդ տենդով և սնվում էր եղերդակի սուրճի և հացի կեղևով: Մայրը նրան տարավ Հռոմ, որտեղ նա իր առաջին լոգանքն ընդունեց։ Հորեղբոր՝ Էդվարդ Ռեմբերգի կողմից ուղարկված գումարով, ով ամերիկացի ֆիզիկոս RCA-ում էր, նրանք որոշեցին մեկնել Միացյալ Նահանգներ: Նրանք տեղափոխվեցին Փենսիլվանիա՝ ապրելու «միտումնավոր համագործակցող համայնքում», որը կոչվում էր Բրին Գվելեդ,[39] որի համահիմնադիրն էր Կապեկիի մոր մյուս հորեղբայրը՝ Վալտեր Ռամբերգը, նույնպես ամերիկացի նշանավոր ֆիզիկոս[40])։ 1956 թվականին նա ավարտեց Ջորջ դպրոցը՝ Քվակերների գիշերօթիկ դպրոցը Բաքս շրջանում, Փենսիլվանիա։[35]

1961 թվականին Օհայոյի Անտիոք քոլեջից Կապեկին ստացել է գիտության բակալավրի կոչում քիմիայի և ֆիզիկայի բնագավառում։ Կապեկին եկել է MIT որպես ասպիրանտ՝ նպատակ ունենալով ուսումնասիրել ֆիզիկա և մաթեմատիկա,[41] սակայն ուսման ընթացքում նա սկսել է հետաքրքրվել մոլեկուլային կենսաբանությամբ։ Նրա հետաքրքրության փոփոխությունը պայմանավորված էր քիչ գիտնականների հետ աշխատելու և մեծ մեքենաներ չպահանջող փորձեր կատարելու նախընտրությամբ։ Այնուհետև նա տեղափոխվեց Հարվարդ՝ միանալու ԴՆԹ-ի կառուցվածքի համահեղինակ հայտնաբերող Ջեյմս Ուոթսոնի լաբորատորիայում։[42] 1967 թվականին Կապեկին պաշտպանեց դոկտորականը կենսաֆիզիկայի ոլորտում Հարվարդի համալսարանում, Ուոթսոնի ղեկավարությամբ։[43]

1969 թվականին Կապեկին դարձել է Հարվարդի բժշկական դպրոցի կենսաքիմիայի ամբիոնի ասիստենտ: 1971 թվականին ստացել է դոցենտի կոչում: 1973 թվականին նա միացել է Յուտայի ​​համալսարանի ֆակուլտետին: 1988 թվականից Կապեքչին նաև Հովարդ Հյուզի բժշկական ինստիտուտի հետազոտող է: ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ է։ Նա ելույթ է ունեցել Դյուկի համալսարանի գենետիկայի և գենոմիկայի ծրագրի համար՝ որպես հարգարժան դասախոսների շարքի ներկայացուցիչ։[44]

After the Nobel committee publicly announced that Capecchi was awarded the Nobel prize, an Austrian woman named Marlene Bonelli claimed that Capecchi was her long-lost half-brother.[45] Այն բանից հետո, երբ Նոբելյան կոմիտեն հայտարարեց, որ Կապեկին Նոբելյան մրցանակ է ստացել, ավստրիացի Մարլեն Բոնելլի անունով մի կին հայտարարեց, որ Կապեկին իր վաղուց կորած խորթ եղբայրն է։[46] 2008 թվականի մայիսին Կապեկին հանդիպեց այն ժամանակ 69-ամյա Բոնելիի հետ հյուսիսային Իտալիայում և հաստատեց, որ նա իր քույրն է։[47]

Նոկաուտ մկներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապեկին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի՝ նոկաուտ մուկ ստեղծելու համար։ Մուկը ստեղծվել է գենետիկական ինժեներիայի և արտամարմնային բեղմնավորման արդյունքում, որում որոշակի գեն անջատված է։[48] Այս աշխատանքի համար Կապեքչին արժանացել է 2007 թվականի Նոբելյան մրցանակի՝ բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի բնագավառում, Մարտին Էվանսի և Օլիվեր Սմիթիի հետ միասին, ովքեր նույնպես իրենց ներդրումն են ունեցել։

Կապեկին նաև հետամուտ է եղել մկների Hox գենային ընտանիքի համակարգված վերլուծությանը: Այս գենային ընտանիքը առանցքային դեր է խաղում բոլոր բազմաբջիջ կենդանիների սաղմի զարգացման վերահսկման գործում: Դրանք են որոշում բջջային զարգացման տեղաբաշխումը պատշաճ կարգով մարմնի առանցքի երկայնքով՝ ոտքից մինչև գլուխ։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  5. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  6. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  7. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  8. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  9. ↑ 2001 Winners — Lasker Foundation.
  10. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007 — Nobel Foundation.
  11. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  12. ↑ https://wolffund.org.il/mario-r-capecchi/
  13. ↑ GM Cancer Previous Prize Winners
  14. ↑ GRANTS AND AWARDS PROGRAM FACT SHEET
  15. ↑ https://www.kyotoprize.org/en/laureates/
  16. ↑ https://www.brandeis.edu/rosenstiel/gabbay-award/past.html
  17. ↑ https://clarivate.com/citation-laureates
  18. ↑ https://www.aacr.org/professionals/research/scientific-achievement-awards-and-lectureships/scientific-award-recipients/aacr-award-lifetime-achievement-recipients/
  19. ↑ https://thejohnscottaward.github.io/jsc/1951-2010.html
  20. ↑ Notable Names Database — 2002.
  21. ↑ Skipper, Magda (2005). «An Interview With Mario Capecchi». Nature Reviews Genetics. 6 (6): 434. doi:10.1038/nrg1647. ISSN 1471-0056. PMID 15934189. S2CID 31781543.
  22. ↑ Thomas, K. R.; Capecchi, M. R. (1987). «Site-directed mutagenesis by gene targeting in mouse embryo-derived stem cells». Cell. 51 (3): 503–512. doi:10.1016/0092-8674(87)90646-5. PMID 2822260. S2CID 31961262.
  23. ↑ Mansour, S. L.; Thomas, K. R.; Capecchi, M. R. (1988). «Disruption of the proto-oncogene int-2 in mouse embryo-derived stem cells: A general strategy for targeting mutations to non-selectable genes». Nature. 336 (6197): 348–352. Bibcode:1988Natur.336..348M. doi:10.1038/336348a0. PMID 3194019. S2CID 2997260.
  24. ↑ Capecchi, M. R. (1980). «High efficiency transformation by direct microinjection of DNA into cultured mammalian cells». Cell. 22 (2 Pt 2): 479–488. doi:10.1016/0092-8674(80)90358-x. PMID 6256082. S2CID 2189404.
  25. ↑ Chisaka, O.; Capecchi, M. R. (1991). «Regionally restricted developmental defects resulting from targeted disruption of the mouse homeobox gene hox-1.5». Nature. 350 (6318): 473–479. Bibcode:1991Natur.350..473C. doi:10.1038/350473a0. PMID 1673020. S2CID 972118.
  26. ↑ Thomas, K. R.; Folger, K. R.; Capecchi, M. R. (1986). «High frequency targeting of genes to specific sites in the mammalian genome». Cell. 44 (3): 419–428. doi:10.1016/0092-8674(86)90463-0. PMID 3002636. S2CID 30570106.
  27. ↑ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007». Nobelprize.org. Վերցված է 2007-10-08-ին.
  28. ↑ Կաղապար:AcademicSearch
  29. ↑ Kain, K. (2008). «The first transgenic mice: An interview with Mario Capecchi». Disease Models and Mechanisms. 1 (4–5): 197–201. doi:10.1242/dmm.001966. PMC 2590805. PMID 19093023.
  30. ↑ Cohen-Tannoudji, M. (2007). «Prix Nobel de Médecine 2007». Médecine/Sciences. 23 (12): 1159–1161. doi:10.1051/medsci/200723121159. PMID 18154719.
  31. ↑ Capecchi, M. (2005). «An Interview with». Nature Reviews Genetics. 6 (6): 434. doi:10.1038/nrg1647. PMID 15934189. S2CID 31781543.
  32. ↑ Dennis, C. (2004). «Mario Capecchi: From rags to research». Nature. 430 (6995): 10–11. Bibcode:2004Natur.430...10D. doi:10.1038/430010a. PMID 15229575. S2CID 4347862.
  33. ↑ Lois M. Collins (2007-10-08). «U. scientist Capecchi wins Nobel Prize». Deseret Morning News. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-02-20-ին. Վերցված է 2024-10-17-ին.
  34. ↑ Troy Goodman (2001-09-16). «U. scientist Mario Cappechi scores a 'knockout'». Salt Lake Tribune. Վերցված է 2007-10-08-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 Susan Sample (2007). «Scientist Profile: Mario Capecchi». University of Utah. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-10-11-ին.
  36. ↑ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007». NobelPrize.org. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  37. ↑ Hont G (December 2007). «Från gatubarn till Nobelpristagare. Mario Capecchis liv--en askungesaga» [From street child to Nobel Prize winner. Mario Capecchi's life--a Cinderella story]. Läkartidningen (Swedish). 104 (51–52): 3905–3907. PMID 18232538.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  38. ↑ «Nobelist's tales of wartime have inconsistencies». Deseret News. Associated Press. 6 November 2007. Վերցված է 20 February 2022-ին.
  39. ↑ American Philosophical Society. «Edward G. Ramberg Papers». American Philosophical Society.
  40. ↑ «Obituaries». The Washington Post. Վերցված է 2022-06-11-ին.
  41. ↑ Andrew Gumbel (2007-10-09). «Mario Capecchi: The man who changed our world». Belfast Telegraph.
  42. ↑ Arkajit Dey (2007-10-16). «Two Nobel Prize Winners MIT-Affiliated». The Tech. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2024-10-17-ին.
  43. ↑ Capecchi, Mario (1967). On the Mechanism of Suppression and Polypeptide Chain Initiation (PhD thesis). Harvard University. ProQuest 302261581.
  44. ↑ «Distinguished Lecture Series». Duke University. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-08-ին.
  45. ↑ Peter Popham (2007-10-18). «Reunion beckons for Nobel winner and his long lost step-sister». Belfast Telegraph.
  46. ↑ "'Looking at the pictures, it was obviously my sister,' Capecchi said, noting her resemblance to their mother."«Nobel Winner Reunited With Sister Lost in WWII». ABC News. Associated Press. 2008-06-06.
  47. ↑ "'Looking at the pictures, it was obviously my sister,' Capecchi said, noting her resemblance to their mother."«Nobel Winner Reunited With Sister Lost in WWII». ABC News. Associated Press. 2008-06-06.
  48. ↑ University of Utah, Transgenic Mice
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարիո_Կապեկի&oldid=10154372» էջից