Մարիա Տելկեշ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարիա Տելկեշ
Ծնվել էդեկտեմբերի 12, 1900(1900-12-12)
Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել էդեկտեմբերի 2, 1995(1995-12-02) (94 տարեկան)
Գրենադա[1]
Քաղաքացիություն Հունգարիա և  ԱՄՆ
Մասնագիտությունքիմիկոս, կենսաֆիզիկոս և գյուտարար
Հաստատություն(ներ)Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ[2]
Գործունեության ոլորտջերմաէլեկտրականություն
Ալմա մատերԲուդապեշտի համալսարան (1920)
Պարգևներ
 Mária Telkes Վիքիպահեստում

Մարիա Տելկեշ (հունգ.՝ Telkes Mária, դեկտեմբերի 12, 1900(1900-12-12), Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա - դեկտեմբերի 2, 1995(1995-12-02), Գրենադա[1]), հունգարաամերիկացի գիտնական և գյուտարար, արևային էներգիայի տեխնոլոգիաների ոլորտի մասնագետ[5]։

Վաղ տարիներ և կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1900 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Բուդապեշտում, Հունգարիա։ Բուդապեշտի համալսարանում սովորել է ֆիզիկական քիմիա։ 1920 թվականին ավարտել է համալսարանը։ 1924 թվականին պաշտպանել է դոկտորական դիսերտացիա, որից հետո տեղափոխվել է ԱՄՆ[6]։

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում Մարիա Տելկեշը բիոֆիզիկոս է աշխատել է Քլիվլենդի կլինիկայի ֆոնդում։ 1937 թվականին նա ստացել է ԱՄՆ-ի քաղաքացիություն և սկսել է հետազոտող ինժեներ աշխատել Westinghouse Electric-ում։ 1939-1953 թվականներին նա Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում զբաղվել է արևային էներգիայի ուսումնասիրությամբ։ 1953 թվականին աշխատանքի է անցել Նյու Յորքի համալսարանում[6]։

Տելկեշը հայտնի է որպես 1947 թվականին առաջին ջերմաէլեկտրական գեներատորի ստեղծող։ 1948 թվականին նա Մասաչուսեթս նահանգի Դովերում «Արևային տան» համար մշակել է առաջին արևային ջեռուցման համակարգը (տունն ամբողջությամբ կառուցված էր արևային ջեռուցմամբ՝ ըստ ճարտարապետ Էլեանոր Ռեյմոնդի նախագծի)[7]։ 1953 թվականին նա ստեղծել է առաջին ջերմաէլեկտրական սառնարանը՝ օգտագործելով կիսահաղորդիչային ջերմաէլեկտրականության սկզբունքները։

Տելկեշը հայտնաբերել է գործնական բազմաթիվ ջերմային սարքեր, այդ թվում և փոքրիկ աղազատիչ սարք փրկամակույկներում կիրառման համար, որն աշխատում էր արևային էներգիայիով։ Այդ սարքավորումը կարող է փրկել օդաչուների և նավաստիների կյանքը, որոնք հայտնվում են բաց ծովում առանց քաղցրահամ ջրի[5]։ Տելկեշը ջերմության պահպանման արևային համակարգի ստեղծողներից մեկն է, ինչի շնորհիվ ստացել է «Արևի թագուհի» մականունը[8]։

1977 թվականին Մարիա Տելկեշը թոշակի է գնացել, սակայն համալսարանում խորհրդատու է մնացել մինչև 1990-ական թվականների սկիզբ։ Կյանքի վերջին տարիներն ապրել է Մայամիում։ Մահացել է 1995 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Բուդապեշտում, ուր որոշել է առաջին անգամ այցելել արտագաղթելուց հետո[6]։

Մարիա Տելկեշի պատվին անվանակոչվել են դպրոցներ Հարավային Կարոլինայում, Սան Ֆրանցիսկոյում և Օհայոյում։

Մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1952՝ Կին ինժեներների միավորման մրցանակ,
  • 1977՝ Արևային էներգիայի ամերիկյան միավորում, Չարլզ Գրիլ Աբբոտի մրցանակ,
  • 2012՝ ներառվել է ԱՄՆ գյուտարարների փառքի ազգային սրահում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 PIM identifier
  2. Máría Telkes, la científica "Reina del Sol" que diseñó la primera casa con calefacción solar y otras maravillas tecnológicas (իսպ.) — 2024.
  3. https://www.invent.org/inductees/maria-telkes
  4. https://swe.org/awards/individual-awards/
  5. 5,0 5,1 «Maria Telkes». National Inventors Hall of Fame. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 4-ին.
  6. 6,0 6,1 6,2 Maria Telkes // Inventors and Inventions. 2008
  7. Denzer, Anthony (2013). The Solar House: Pioneering Sustainable Design. Rizzoli. ISBN 978-0847840052. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 6-ին.
  8. Elizabeth H. Oakes (2007). «Maria Telkes». Encyclopedia of World Scientists. Infobase Publishing. էջ 714. ISBN 978-1-4381-1882-6. {{cite encyclopedia}}: More than one of |ISBN= and |isbn= specified (օգնություն)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]