Jump to content

Մարդու ոտքի անատոմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ոտք, մարդու մարմնի ստորին վերջույթ։ Ոտքի հիմնական ոսկրերն են ազդրոսկրը, ոլոքը (սրունքոսկր) և նրբոլոքը: Յուրաքանչյուր ոտքում կա երեսուն ոսկր:

Ազդրը գտնվում է կոնքազդրային և ծնկան հոդի միջև։ Սրունքի հետևի և առջևի մասը, կամ սրունքը, գտնվում են ծնկահոդի և կոճի միջև[1]։

Մարդու ոտքի անատոմիա
Տեսականատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադասlower limb?, human anatomical structure?, limb?[2], անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք և Ոտք
Մասն էմարդու մարմին
Կազմված էhuman foot?, human lower leg?, human thigh? և human hip?
ՏաքսոնH. sapiens?
Անատոմիայի հիմնարար մոդել7184
Նկարագրված էԾայրագույն վարդապետ Նիկեփորի աստվածաշնչյան հանրագիտարան, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան, Կենդանի վելիկոռուսերենի բացատրական բառարանում, Նոր հանրագիտարանային բառարան, 1911-1916, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան, 1911 Encyclopædia Britannica և The Domestic Encyclopædia; Or, A Dictionary Of Facts, And Useful Knowledge?
 Human legs Վիքիպահեստում

Ոտքերը օգտագործվում են կանգնելու, մարդկային շարժումների բազմաթիվ ձևերի, հանգստի, զվարճանքի նպատակով, ինչպիսին է պարը։ Էվոլյուցիան հանգեցրել է մարդու ոտքի զարգացմանը՝ վերածելով մեխանիզմի, որը հատուկ հարմարեցված է արդյունավետ երկոտանի քայլքի համար[3]։ Չնայած ուղղահայաց քայլելու ունակությունը բնորոշ չէ միայն մարդկանց, սակայն մյուս պրիմատները կարող են դրան հասնել միայն կարճ ժամանակահատվածում և մեծ էներգիայի ծախսով[4]։ Կանայք որպես կանոն, ունեն ավելի լայն կոնք, մինչդեռ տղամարդկանց ոտքերն ունեն ավելի երկար են՝ ազդրոսկրի և սրունքոսկրի երկարությունների հաշվին[5]։

Մարդու յուրաքանչյուր ստորին վերջույթ բաժանվում է կոնքի, ազդրի, ծնկի, սրունքի և ոտնաթաթի[6]։

Կառուցվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ոտքի մասեր

Մարդու անատոմիայում սրունքը ստորին վերջույթի այն մասն է, որը գտնվում է ծնկի և կոճի միջև[1][7]։ Սրունքի առաջային մասը կազմվում է նրբոլոքից և ոլոքից, ոլոքը նաև հետին մասն է կազմում[8][9]։ Ազդրը գտնվում է կոնքազդրային հոդի և ծնկի միջև և կազմում է ստորին վերջույթի մնացած մասը[1]։ Ստորին վերջույթ տերմինը սովորաբար օգտագործվում է ամբողջ ոտքը նկարագրելու համար։

Մարդու և գորիլայի կմախքների համեմատություն։ (Գորիլան ոչ բնական ձգված դիրքում է։)

Էվոլյուցիան մարդու մարմնին տվել է երկու տարբեր առանձնահատկություններ՝ վերին վերջույթի մասնագիտացումը տեսողականորեն ուղղորդվող մանիպուլյացիայի համար և ստորին վերջույթի զարգացումը դեպի մեխանիզմ, որը հատուկ հարմարեցված է արդյունավետ երկոտանի քայլքի համար[3]: Չնայած ուղղահայաց քայլելու ունակությունը բնորոշ չէ միայն մարդկանց, մյուս պրիմատները կարող են դրան հասնել միայն կարճ ժամանակահատվածում և մեծ էներգիայի ծախսով[4]:

Մարդու երկոտանի շարժմանը հարմարվելը ազդել է նաև մարմնի ծանրության կենտրոնի դիրքի, ներքին օրգանների վերակազմակերպման, ինչպես նաև իրանի ձևի և կենսամեխանիզմի վրա[10]: Մարդկանց շրջանում կրկնակի S-աձև ողնաշարը գործում է որպես հիանալի ցնցումների կլանիչ, որը իրանի քաշը տեղափոխում է ոտքերի բեռը կրող մակերեսի վրայով: Մարդու ոտքերը բացառիկ երկար և հզոր են՝ հենարանի և տեղաշարժի համար իրենց բացառիկ մասնագիտացման շնորհիվ։ Օրանգուտանների շրջանում ոտքի երկարությունը կազմում է իրանի 111%-ը, շիմպանզեների մոտ՝ 128%-ը, իսկ մարդկանց շրջանում՝ 171%-ը: Ոտքի մկաններից շատերը նույնպես հարմարված են երկոտանի շարժմանը, հիմնականում՝ հետույքի մկանները, ծնկան հոդի տարածիչները և սրունքի մկանները[11]:

Ոսկրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորին վերջույթի ոսկրեր

Ոտքի հիմնական ոսկրերն են՝ ազդրոսկրը, ոլոքը և նրբոլոքը, որոնք բոլորը երկար խողովակավոր ոսկորներ են։ Ծնկոսկրը քնջթաձև ոսկոր է (մարմնի ամենամեծը)՝ ծնկի առջևում։ Ոտքի կմախքի մեծ մասն ունի ոսկրային ելուններ և եզրեր, որոնք կարելի է շոշափել, իսկ որոշները ծառայում են որպես անատոմիական կողմնորոշման կետեր, որոնք սահմանում են ոտքի երկարությունը։ Այդ կետերն են՝ առաջային վերին զստային կտրուճը, մեծ տամբիոնը, սրունքոսկրի միջային կոճի վերին եզրը և միջային կոճը[12]։

Սովորաբար ստորին վերջույթների խոշոր հոդերը դասավորված են ուղիղ գծով, որը ներկայացնում է ոտքի մեխանիկական երկայնական առանցքը՝ Միկուլիչի գիծը։ Այս գիծը ձգվում է կոնքազդրային հոդից (ավելի ճշգրիտ՝ ազդրոսկրի գլխիկից), անցնում ծնկահոդի միջով (սրբոսկրի միջկոճային ելուն) և իջնում մինչև կոճի կենտրոնը։ Ոլոքի մարմնում մեխանիկական և անատոմիական առանցքները համընկնում են, բայց ազդրոսկրի մարմնում դրանք տարբերվում են 6°-ով, ինչը հանգեցնում է 174° ազդրոսկրի անկյան ՝ նորմալ առանցքային դասավորվածությամբ ոտքի դեպքում։ Ոտքը համարվում է ուղիղ, երբ ոտքերը միացված վիճակում կոճի միջային թմբիկները և ծնկի միջային կոճերը դիպչում են միմյանց։ Նորմալ ազդրոսկրի անկյան շեղումը կոչվում է genu varum, եթե ծնկան հոդի կենտրոնը կողմնային է մեխանիկական առանցքի նկատմամբ և genu valgum, եթե այն միջայնորեն է մեխանիկական առանցքին (միջկոճային հեռավորությունը գերազանցում է 5սմ-ն)[13]։

Ազդրոսկրի վզիկի և մարմնի միջև ձևավորված թեքության անկյունը տարիքի հետ փոխվում է՝ նորածնի մոտ 150°, մեծահասակների շրջանում այն աստիճանաբար նվազում է մինչև 126-128°, իսկ ծերության տարիներին հասնում է 120°-ի: Այս անկյան պաթոլոգիական փոփոխությունները հանգեցնում են ոտքի աննորմալ դիրքի, փոքր անկյունը առաջացնում է coxa vara, իսկ մեծը՝ coxa valga անկյուն։ Վերջինս սովորաբար զուգակցվում է genu varum-ի հետ, իսկ coxa vara-ն հանգեցնում է genu valgum-ի: Բացի այդ, ազդրոսկրի վզիկով անցնող գիծը, որը դրված է ազդրոսկրի կոճերով անցնող գծի վրա, առաջացնում է անկյուն՝ պտտման անկյուն, որը հնարավորություն է տալիս կոնքազդրային հոդի ծալման շարժումները վերածել ազդրոսկրի գլխիկի պտտական շարժումների: Աննորմալ մեծացած պտտման անկյունները հանգեցնում են վերջույթի դեպի ներս շրջվելու և վերջույթի դեպի դուրս շրջվելու անկյան նվազման։ Երկու դեպքում էլ նվազում է մարդու շարժունակության միջակայքը[14]:

Մկաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնքագոտի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոնքագոտու մկանների գործողությունները[15]
Շարժում Մկաններ
Կողմնային պտույտ

•Դերձակային մկան
•Հետույքային մեծ մկան
•Ազդրի քառակուսի մկան
•Ներքին փականցքային
•Հետույքային միջին և փոքր
•Զստագոտկային մկան
•Արտաքին փականցքային
•Բոլոր առբերիչները,բացի կտինայինից և նազելիից
•Տանձաձև մկան

Միջային պտույտ

•Հետույքային միջին և փոքր մկաններ
•Լայանկան փակեղի լարող մկան
•Մեծ առբերիչ մկան
•Կտինային մկան (զատիչների հետ միասին)

Տարածում

•Հետույքային մեծ
•Հետույքային միջին և փոքր մկաններ
•Մեծ առբերիչ մկան
•Տանձաձև մկան
•Կիսաթաղանթակազմ մկան
•Կիսաջլակազմ մկան
•Ազդրի երկգլուխ մկանի երկար գլուխ

Ծալում

•Զստատագոտկային մկան
•Լայն փակեղը լարող մկան
•Կտինային մկան
•Երկար առբերիչ մկան
•Կարճ առբերիչ մկան
•Նազելի մկան
•Ազդրի ուղիղ մկան
•Դերձակային մկան

Զատում

•Միջին հետույքային մկան
•Լայն փակեղը լարող մկան
•Մեծ հետույքային մկան
•Փոքր հետույքային մկան
•Տանձաձև մկան
•Ներքին փականցքային

Առբերում

•Մեծ առբերիչ մկան
•Երկար առբերիչ մկան
•Կարճ առբերիչ մկան
•Մեծ հետույքային մկան
•Նազելի մկան
•Կտինային մկան
•Ազդրի քառակուսի մկան
•Արտաքին փականցքայինexternus
•Կիսաջլակազմ մկան

Նշումներ Ունեն ազդեցություն ողնաշարի և ծնկան հոդի վրա։

Կան կոնքագոտու մկանների դասակարգման մի քանի եղանակներ՝

  1. ըստ տեղակայման
  2. ըստ զարգացման՝ հիմնվելով դրանց սկզբնակետերի վրա և
  3. ըստ գործողության[16]

Որոշ կոնքազդրային մկաններ ազդում են նաև ծնկան կամ ողնաշարային հոդերի վրա: Բացի այդ, քանի որ այս մկաններից շատերի սկզբնական և անցման շրջանները շատ ընդարձակ են, այս մկանները հաճախ մասնակցում են մի քանի շատ տարբեր շարժումների: Կոնքազդրային հոդում կողմնային և միջային պտույտները տեղի են ունենում վերջույթի առանցքի երկայնքովտարածումը և ծալումը տեղի են ունենում լայնակի առանցքի երկայնքով, իսկ առբերումը և զատումը տեղի են ունենում սագիտալ առանցքի շուրջ[15]:

Զստագոտկային մկանները երկու կամ երեք մկաններից բաղկացած խումբ են, որոնք ունեն ընդհանուր կպման կետ ազդրոսկրի փոքր տամբիոնների վրա: Գոտկային մեծ մկանը սկիզբ է առնում վերջին ողից և ողնաշարի երկայնքով ձգվում է դեպի կոնք: Զստային մկանը սկիզբ է առնում զստոսկրի փոսից: Երկու մկանները միանում են՝ կազմելով զստագոտկային մկանը, որը տեղադրվում է ազդրոսկրի փոքր տամբիոնի վրա: Գոտկային փոքր մկանը, որն առկա է միայն մոտ 50 տոկոսի շրջանում, սկիզբ է առնում մեծ տամբիոնից վերև[17]։

Լայնական փակեղի ջիլը ձգվում է առաջային վերին զստային կտրուճից ներքև դեպի զստա-ոլոքային ուղի, սեղմում է ազդրոսկրի գլուխը քացախափոսում, բայց նաև ծալվում է, պտտվում է միջային ուղղությամբ և զատվում է դեպի կոնքազդրային հոդ: Տանձաձև մկանը սկիզբ է առնում սրբոսկրի առաջային կոնքային մակերեսից, անցնում է նստոսկրի մեծ անցքով և տեղադրվում է տրիցեպսի հետին մասում: Կանգնած դիրքում այն կողմնային պտտող մկան է, բայց նաև օգնում է ազդրի ձգմանը: Մեծ հետույքային մկանը սկիզբ է առնում զստային կատարի և պոչուկի միջև։ Մեծ հետույքային մկանը հիմնականում կոնքազդրային հոդի տարածող և կողմնային պտտող մկանն է, և այն ակտիվանում է աստիճաններով բարձրանալիս կամ նստած դիրքից կանգնած դիրքի անցնելիս: Երկու խորանիստ հետույքային մկանները՝ միջին և փոքր հետույքային մկանները, սկիզբ են առնում կոնքի կողմնային հատվածից: Միջին մկանը գլխարկի ձև ունի: Դրա առաջային մանրաթելերը գործում են որպես միջային պտտող և ծալող մկան, իսկ հետին մկանաթելերը՝ որպես կողմնային պտտող և տարածող մկան, և ամբողջ մկանը զատում է կոնքը: Փոքր մկանն ունի նմանատիպ գործառույթներ, և երկու մկաններն էլ կպնում են մեծ տամբիոնին[18]։

Կոնքագոտու մկաններ

Կոնքի որովայնային մկանները գործում են որպես կողմնային պտտող մկաններ և կարևոր դեր են խաղում մարմնի հավասարակշռության կարգավորման գործում: Քանի որ դրանք ավելի ուժեղ են, քան միջային պտտող մկանները, ոտքի նորմալ դիրքում ոտնաթաթի գագաթնակետը ուղղված է դեպի դուրս՝ ավելի լավ հենարան ապահովելու համար: Ներքին փականցքային մկանը սկիզբ է առնում կոնքից՝ փականցքի և դրա թաղանթի վրայից, անցնում է փոքր նստոսկրային անցքով։ փոքր նստոսկրային անցքի վրա, որը ծառայում է որպես հենման կետ, այս մկանը կազմում է կոնքի ամենաուժեղ կողմնային պտտող մկանները՝ մեծ հետույքային և ազդրոսկրի քառակուսային մկանների հետ միասին: Երբ նստած եք ծնկները ծալած, այն գործում է որպես զատող մկան: Արտաքին փականցքային մկանն ունի զուգահեռ ընթացք, որի սկիզբը գտնվում է փակ անցքի հետին եզրին: Այն ծածկված է մի քանի մկաններով և գործում է որպես կողմնային պտտող և թույլ ազբերող մկան: Ստորին և վերին նազելիմ կանները ներկայացնում են ներքին փականցքային մկանի եզրային գլուխները և օգնում են այս մկանին: Այս երեք մկանները կազմում են եռագլուխ մկան, որը հայտնի է որպես ազդրի եռագլուխ մկան[19]։ Ազդրոսկրի քառագլուխ մկանը սկիզբ է առնում նստոսկրի թմբիկից և ամրանում է միջտամբիոնային կատարին։ Այս մկանը գործում է որպես ազդրի ուժեղ կողմնային պտտող և առբերող մկան[20]։

Ազդրի առբերիչներ

Կոնքագոտու շրջանի առբերող մկանները նյարդավորվում են փականցքային նյարդի կողմից, բացառությամբ կտինայինի, որը նյարդափելեր է ստանում ազդրային նյարդից: Նազելի մկանը սկսվում է ցայլային սիմֆիզի մոտից և յուրահատուկ է առբերիչ մկանների մեջ նրանով, որ այն հասնում է ծնկից այն կողմ՝ ամրանալով ոլոքի մարմնի միջային կողմին, այդպիսով ազդելով երկու հոդերի վրա: Կտինային մկանը սկիզբ է առնում ցայլային կատարից՝ նազելի մկանի կողմնային մասում, և ուղղանկյունաձև է։ Այն կոնքազդրային հոդի ծալող մկան է, ինչպես նաև ազդրը առբերող մկան և թույլ միջային պտտող մկան։ Կարճ առբերող մկանը սկիզբ է առնում ցայլոսկրի ստորին ճյուղից ՝ նազելիի տակ, և թեքորեն ձգվում է կտինայինից ներքև՝ մինչև սահմանային գծի վերին երրորդականը։ Բացի ձգող մկան լինելուց, այն նաև կողմնային պտտող մկան է և կոնքազդրային հոդի թույլ ծալող մկան[21]։

Երկար զատիչ մկանը սկիզբ է առնում ցայլոսկրի ստորին աղեղից և միջայնորեն միանում է սահմանային գծի միջին երրորդին: Մեծ զատիչ մկանի միջիլը կպնում է սահմանային գծին, իսկ մյուս ջիլը հասնում է մինչև առբերիչ թմբիկ ՝ ազդրոսկրի դիստալ ծայրի միջային կողմում։ Փոքր առբերիչ մկանը մեծ առբերիչ մկանի ոչ լիովին բաժանված մասն է: Այն ազդրոսկրի առբերիչ և կողմնային պտտման գործառույթն է ապահովում[22]։

Ազդրային շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շարժում Մկաններ
Տարածում
  • Ազդրի քառակուսի
  • Լայն փակեղը լարող մկան
Ծալում

•Semimembranosus muscleԿիսաթաղանթակազմ մկան
•Semitendinosus muscleԿիսաջլակազմ մկան
•Ազդրի երկգլուխ մկան
•Նազելի մկան
•Sartorius muscleԴերձակների մկան
•Popliteus muscleԾնկափոսային մակն
•Gastrocnemius muscleԵրկվորյակ մկան


Միջային պտույտ

•Կիսաթաղանթակազմ մկան
•Կիսաջլակազմ մկան
•Նազելի մկան
•Դերձակային մկան
•Ծնկափոսային մկան

Կողմնային պտույտ

•Ազդրի երկգլուխ
•Լայն փակեղը լարող մկան

Ազդրի մկանները կարելի է դասակարգել երեք խմբի՝ ըստ իրենց տեղակայման՝ առաջային և հետին մկաններ և միջային(առբերիչներ): Բոլոր առբերիչները, բացառությամբ նազելի մկանի, ներթափանցում են ազդրոսկրի վրա և ազդում են կոնքազդրային հոդի վրա, ուստի ֆունկցիոնալ առումով որակվում են որպես կոնքագոտու մկաններ: Ազդրի մկանների մեծ մասը՝ «իսկական» ազդրոսկրի մկանները, անցնում են սրունքի վրա և հիմնականում ազդում են ծնկահոդի վրա: Սովորաբար, տարածիչ մկանները գտնվում են ազդրի առաջային մասում, իսկ ծալիչն մկանները՝ հետին մասում: Չնայած դերձակային մկանը ծալում է ծունկը, այն համարվում է տարածող մկան, քանի որ դրա տեղաշարժը երկրորդային է[16]:

Ազդրի առաջային մասի մկաններից ամենամեծը ազդրոսկրի քառագլուխ մկան է՝ ազդրի ուղիղ մկանը, որը շրջապատված է երեք խրձերով ՝ միջանկյալ, միջային և կողմնային լայն մկաններով։ Ազդրի ուղիղ մկանը ամրացված է կոնքին երկու ջլերով, մինչդեռ խրձերը կպնում են ազդրոսկրին։ Բոլոր չորս մկանները միավորվում են ընդհանուր ջլով։ Միջին և կողմնային խրձերից եկող մանրաթելերը կազմում են երկու ջլեր, որոնք երկու կողմերից ձգվում են ծնկոսկրի կողքով մինչև սրունքոսկրի կոճերը։ Քառագլուխը ծնկի տարածիչն է, բայց ազդրի ուղիղ մկանը լրացուցիչ ծալում է նաև կոնքազդրային հոդը, իսկ ծնկահոդային մկանը պաշտպանում է ծնկի հոդապարկը առբերման ժամանակ սեղմվելուց։ Դերձակների մկանը մակերեսորեն և թեքորեն ներքև է ձգվում ազդրի առաջային կողմում՝ առաջային վերին զստային փշից մինչև ծնկի միջային կողմում գտնվող ոլոքի թմբկությանը, որտեղից այն ձգվում է դեպի դեպի սրունքի փակեղ։ Դերձակներ մկանը գործում է որպես ծալող մկան և՛ կոնքի, և՛ ծնկի վրա, բայց իր թեք ընթացքի պատճառով այն նաև նպաստում է ոտքի միջային պտույտինև կոնքի հոդի կողմնային պտույտին[23]։

Գոյություն ունեն ազդրի հետին չորս մկաններ։ Ազդրոսկրի երկգլուխ մկանն ունի երկու գլուխ։ Երկար գլուխը սկիզբ է առնում նստային թմբից և սրբոսկրաթմբային կապանից։ Կարճ գլուխը սկիզբ է առնում անհարթ գծի կողմային շրթի միջին երրորդից և ազդրի կողմնային միջմկանային խտրոցից և ազդում է միայն մեկ հոդի վրա։ Այս երկու գլուխները միանում են՝ կազմելով երկգլուխ մկանը, որը միանում է նրբոլոքին։ Երկգլուխը ծալում է ծնկան հոդը և պտտում ծալված ոտքը կողմնայնորեն՝ այն ծնկի միակ կողմնային պտտող մկանն է և, հետևաբար, պետք է հակադրվի բոլոր միջային պտտող մկաններին։ Բացի այդ, երկար գլուխը առբերում է կոնքազդրային հոդը։ Կիսաջլակազմ և կիսաթաղանթակազմ մկանները իրենց սկզբնակետերով համապատասխանում են երկգլուխ մկանի երկար գլխի հետ, և երկուսն էլ միանում են ոլոքի թմբկության միջային մակերեսին՝ կիսաջլակազմ և դերձակային մկանների հետ միասին՝ կազմելով ջլային լայնանք՝ մակերեսային սագաթաթ։ Կիսաջլակազմը ազդում է երկու հոդերի վրա։ Ազդրի առբերում, ծնկան ծալում և ոտքի միջային պտույտ: Հեռադիր մասում կիսաթաղանթակազմ ջիլը բաժանված է երեք մասի: Ֆունկցիոնալ առումով կիսաթաղանթակազմը նման է կիսաջլակազմին և, հետևաբար, առբերում, ինչպես նաև ծալում և միջային պտույտ[24][25]։

Սրունք և ոտնաթաթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ոտնաթաթի մկանների ֆունկցիան[26]
Շարժում Մկան
Կողմնային պտույտ

•Առաջային ոլոքային մկան
•Մատները տարածող երկար մկան
•Բութ մատը տարածող երկար

Ներբանային ծալում

•Եռվորյակ մկան
•Նրբոլոքային երկար
•Նրբոլոքային կարճ
•Մատները ծալող երկար մկան
•Հետին ոլոքային մկան

Վարհակում

•Նրբոլոքային երկար մկան
•Նրբոլոքային կարճ մկան
•Մատների երկար վարհակող մկան
•Նրբոլոքային երրրդ մկան

Վերհակում

•Եռվորյակ մկան
•Ոլոքային հետին մկան
•Բութ մատի երկար ծալիչ մկան
•Մատների երկար ծալիչ մկան
•Ոլոքային առաջային

Սրունքի բոլոր մկանները կպած են ոտնաթաթի մկաններին և, ըստ տեղակայման, կարելի է դասակարգել առաջային և հետին խմբերի, որոնք միմյանցից բաժանված են ոլոքով, նրբոլոքով և միջոսկրային թաղանթով։ Իր հերթին, այս երկու խմբերը կարելի է բաժանել ենթախմբերի կամ շերտերի։ Առաջային խումբը բաղկացած է տարածող և ոտքը բարձրացնող մկաններից, իսկ հետին խումբը՝ մակերեսային և խորը շերտերից։ Գործառույթային առումով, ոտքի մկանները կամ տարածողներ են, որոնք պատասխանատու են ոտնաթաթի մեջքային ծալման համար, կամ ծալիչներ, որոնք պատասխանատու են ներբանային ծալման համար։ Այս մկանները կարող են նաև դասակարգվել ըստ նյարդավորման՝ մկանները, որոնք սնուցվում են հյուսակի ընդհանուր նրբոլոքային նյարդից և մկաններ, որոնք նյարդավորվում են ոլոքային նյարդով[27][28]։

Մեջքային ծալումը և ներբանային ծալումը տեղի են ունենում կոճահոդի միջային թմբիկի ծայրից մինչև կողմնային թմբիկի ծայրը անցնող լայնակի առանցքի շուրջ: Վարհակումը և վերհակումը տեղի են ունենում կոճահոդի թեք առանցքի երկայնքով[26]:

Արտաքին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջային մկաններ

Առջևի երեք մկանները տարածող մկաններ են։ Սրունքոսկրի կողմնային մակերեսից և միջոսկրային թաղանթից իր սկզբնակետից, ոլոքային առաջային մկանը ձգվում է վերին և ստորին արտաքին թաղանթից ներքև մինչև առաջին նախագարշապարային ոսկրեր։ Մատների երկար տարածիչ մկանն ունի լայն սկիզբ, որը ձգվում է սրունքոսկրի կողմնային կոճից ներքև՝ միջոսկրային թաղանթի երկայնքով։ Կոճում ջիլը բաժանվում է չորսի, որոնք ձգվում են ոտքի վրայով մինչև չորս կողմնային մատների վերջին ֆալանգների մեջքային ապոնևրոզները։ Ոչ ծանրաբեռնված ոտքի դեպքում մկանը ձգում է մատները և ծալում ոտքը, իսկ ծանրաբեռնված ոտքի դեպքում այն գործում է ինչպես առաջային ոլոքային մկանը։ Մատների երկար տարածիչը սկիզբ է առնում ոտնաթաթի և միջոսկրային թաղանթի վրա՝ մյուս երկու տարածողների միջև, և, ինչպես մատների տարածողը, տեղադրված է մեծ մատի վերջին ֆալանգի վրա («hallux»)։ Մկանը ծալում է մեծ մատը և գործում է ինչպես առաջային ոլոքային մկանը[29]։ Ոտքի կողմնային հատվածում գտնվող երկու մկանները կազմում են սրունքամկանային(պերոնեալ) խումբը։ Երկար և կարճ նրբոլոքային մկանները սկիզբ են առնում անցնում են կողմնային կոճի հետև, որտեղ նրանց ջլերն անցնում են նրբոլոքային թաղանթի տակ։ Ոտնաթաթի տակ երկար ծայրամկանային մկանը ձգվում է կողմնայինից մինչև միջային կողմը ակոսով, այդպիսով ամրացնելով ոտքի լայնակի կամարը[30]։ Նրբոլոքային մկանները խիստ փոփոխական են, և երբեմն կարող են առկա լինել մի քանի տարբերակներով[31]։

Հետին մկաններից երեքը գտնվում են մակերեսային շերտում: Հիմնական ծալում են ոտնաթաթի մկանները, որոնք են ներբանայինը, ձկնամկան և երկվորյակ մկանը, որի երկու գլխիկները առաջանում են ազդրոսկրի դիստալ ծայրից: Այս մկանները միավորվում են մեծ ծայրային ջիլի՝ Աքիլեսյան ջիլի մեջ, որը ամրացած է կրունկոսկրի հետին թմբիկին: Ներբանային մկանը սերտորեն հարում է երկվորյակ մկանի կողմնային գլխիկին: Դրա ջիլը անցնում է ոտնաթաթի և երկվորյակ մկանիմիջև և ներկառուցվում է կրունկոսկրի ջիլի միջային ծայրում[32]:

Խորը շերտում հետին ոլոքային մկանը սկիզբ է առնում միջոսկրային թաղանթից և հարակից ոսկրային հատվածներից և ձգվում է ներքև ՝ միջային կոճի հետև։ Ոտնաթաթի տակ այն բաժանվում է հաստ միջային մասի, որը ամրացված է նավակոսկրին, և մի փոքր ավելի թույլ կողմնային մասի, որը ամրացված է երեք սեպաձև ոսկորներին։ Մկանը միաժամանակյա ներբանային ծալում և կրունկը մոտեցնում է սրունքին։ Ձեռքի բութ մատի երկար ծալիչ մկանը սկսվում է հեռակայից, որտեղից նրա համեմատաբար հաստ մկանային շերտով ձգվում է շատ դիստալ։ Այն ներբանային ծալում է մեծ բութ մատը։ Մատների երկար ծալիչ մկանը, սկիզբ է առնում նրբոլոքային մկանի վերին մասից։ Դրա ջիլը ձգվում է մինչև ներբանը, որտեղ այն բաժանվում է չորս ծայրային ջլերի, որոնք ամրացված են չորս կողմնային մատների վերջին ֆալանգներին։ Այն հատում է սրունքի հետին մասի ջիլը կողմայնորեն՝ սրունքի վրա։ Դրանից կողմնայնորեն դրա մեջ է մտնում ներբանի քառակուսի մկանը, իսկ միջին ֆալանգների մոտ նրա ջլերը թափանցում են մատների կարճ ծալիչ մկանի ջիլերի մեջ[25]։

Ներքին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոտնաթաթի ներքին մկանները, որոնց փորիկը գտնվում է ոտնաթաթի բուն հատվածում, կամ մեջքային (վերին) կամ ներբանային մկաններ են։ Մեջքային կողմում երկու երկար արտաքին տարածող մկանները մակերեսային են ներքին մկանների նկատմամբ, և դրանց ջլերը կազմում են մատների մեջքային ջլոնը։ Կարճ ներքին տարածող մկանները և ոտնաթաթի ու մեջքային միջոսկրային մկանները ճառագայթային կերպով անցնում են այս ջլոնների մեջ։ Մատների կարճ տարածող մկանը և բութ մատի կարճ տարածող մկանը ունեն ընդհանուր սկիզբ՝ կրունկոսկրի առաջային կողմում, որտեղից նրանց ջլերը ձգվում են 1-4-րդ մատների մեջքային ջլոնների մեջ։ Դրանք գործում են այս մատների մեջքային ծալման համար[33]։

Ոտնաթաթի մկանները կարելի է բաժանել երեք խմբի, որոնք կապված են երեք շրջանների հետ՝ բութ մատի, ճկույթի և այս երկուսի միջև ընկած շրջանի մկաններ։ Այս բոլոր մկանները ծածկված են հաստ և խիտ ոտնաթաթի ջլոնով, որը երկու կոշտ միջնապատերի հետ միասին կազմում է երեք խմբերի միջև ընկած տարածությունները։ Այս մկանները և դրանց ճարպային հյուսվածքը գործում են որպես բարձիկներ, որոնք մարմնի քաշը փոխանցում են ներքև։ Ընդհանուր առմամբ, ոտքը ֆունկցիոնալ ամբողջություն է[34]։

Բութ մատի զատիչ մկանը ձգվում է ոտնաթաթի միջային եզրի երկայնքով՝ կրունկից մինչև առաջին մատի առաջին ֆալանգի հիմքը և միջային քնջութոսկրը։ Այն զատիչ և թույլ ծալող մկան է, ինչպես նաև օգնում է պահպանել ոտնաթաթի կամարը։ Բութ մատի զատիչ մկանի կողմնային մասում գտնվում է մատների կարճ ծալող մկանը, որը սկիզբ է առնում միջային սեպաձև ոսկորից և հետին ոլոքայինի ջլից։ Մատերը ծալող մկանն ունի միջային և կողմնային գլուխներ, որոնք տեղադրված են զատիչի մկանի կողմնային մասում։ Այն կարևոր ոտնաթաթի ծալող մկան է, որը լայնորեն օգտագործվում է դասական բալետում (այսինքն՝ պուանտեի համար)[34]։ Բութ մատի առբերիչ մկանն ունի երկու գլուխ՝ ավելի ուժեղ թեք գլուխ, որը ծագում է խորանարդաձև և կողմնային սեպաձև ոսկորներից, ինչպես նաև երկրորդ և երրորդ նախագարշապարային ոսկրերի հիմքերից, և լայնակի գլուխ, որը ծագում է երրորդ-հինգերորդ նախագարշապարային ոսկորների դիստալ ծայրերից։ Երկու գլուխներն էլ տեղադրված են բութ մատի կողմնային սեզամաձև ոսկորի վրա[35][35]։

Չորս լումբրիկալ մկանները սկիզբ են առնում մատների երկար ծալող մկանի ջլերից, որտեղից տարածվում են մինչև երկրորդ-հինգերորդ մատների առաջին ֆալանգի հիմքերի միջային կողմը: Բացի ոտնաթաթի կամարը ամրացնելուց, դրանք նպաստում են ոտնաթաթի ծալմանը և չորս մատները տեղափոխում դեպի բութ մատը: Ձեռքի լումբրիկալ մկաններին ի տարբերություն դրանք բավականին փոփոխական են, երբեմն բացակայում են, իսկ երբեմն առկա են չորսից ավելի մկաններ: Ոտքի քառակուսաձև մկանը մտնում է մատների երկար ծալող մկանի ջլի մեջ և հայտնի է որպես այս մկանի «ոտքի գլուխ»: Մմատների կարճ ծալող մկանը սկսվում է կրունկի տակից՝ իր ջլերը մտցնելով 2-4 մատների միջին ֆալանգների վրա։ Քանի որ երկար մատների ծալող մկանի ջլերը անցնում են այս ջլերի միջև, կարճ մկանը երբեմն կոչվում է պերֆորատուս։ Այս երկու մկանների ջլերը շրջապատված են ջլային թաղանթով։ Կարճ մկանը գործում է ոտնաթաթի միջին ֆալանգները ծալելու համար[36]։

Ճկունություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճկունությունը կարելի է պարզապես սահմանել որպես շարժման հասանելի տիրույթ[37]։ Մեծ մասամբ, ճկունությունը մեծացնող վարժությունները կատարվում են մկանների ընդհանուր երկարությունը մեծացնելու, վնասվածքի ռիսկը նվազեցնելու և ֆիզիկական ակտիվության ժամանակ մկանային հնարավորությունը բարելավելու նպատակով[38]: Ցանկացած ֆիզիկական ակտիվությունից հետո մկանների ձգումը կարող է բարելավել մկանային ուժը, մեծացնել ճկունությունը և նվազեցնել մկանային ցավը[39]: Եթե հոդի ներսում առկա է սահմանափակ շարժում, մկանի կամ մկանային խմբի «անբավարար ձգվողությունը» կարող է սահմանափակել հոդի ակտիվությունը[40]:

Ձգում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ենթադրվում է, որ լարված ֆիզիկական ակտիվությունից առաջ ձգումները բարձրացնում են մկանային ֆունկցիան՝ փափուկ հյուսվածքը ձգելով հասանելի երկարությունից այն կողմ՝ շարժումների տիրույթը մեծացնելու համար[37]: Ֆիզիկապես ակտիվ շատ անհատներ այս տեխնիկաները կիրառում են որպես նախավարժանք՝ որոշակի մարզական շարժումների համար մկանային պատրաստվածության որոշակի մակարդակի հասնելու համար:

  • Ոտնաթաթի ծալում. Սրունքի ստորին հատվածի մկանների ամենատարածված ձգումներից մեկը կանգնած վիճակում կրունկի բարձրացումն է, որը հիմնականում ներառում է երկվորյակ մկանը, ձկնամկան և Աքիլեսյան ջիլը[41]: Կանգնած կրունկի բարձրացումը թույլ է տալիս անհատին ակտիվացնել սրունքի մկանները ՝ կանգնելով աստիճանի վրա մատներով և ոտնաթաթի առջևի մասով ՝ կրունկը թողնելով աստիճանից կախված։ Այս վարժությունը հեշտությամբ կարող է փոփոխվել՝ հավասարակշռությունը պահպանելու համար բռնվելով մոտակա ձողից և սովորաբար կրկնվում է 5-10 անգամ:
  • Դուրս պտտում. Սրունքի առաջային մկանները ձգելու համար լավ են աշխատում սրունքի խաչաձև ձգումները[42]: Այս շարժումը կձգի մեջքային ծալման մկանները, հիմնականում՝ առաջային ոլոքային մկանը, բութ մատի երկար տարածիչը և մատների երկար տարածիչը ՝ դանդաղորեն ձգելով մկանները, երբ մարմնի քաշը հենվում է կոճի վրա՝ օգտագործելով հատակը որպես դիմադրություն ոտնաթաթի վերին մասին[42]: Խաչաձև սրունքի ձգումները կարող են կատարվել տարբեր ինտենսիվությամբ՝ կախված կոճի հոդի վրա կիրառվող մարմնի քաշից, երբ անհատը ծալվում է ծունկը: Այս ձգումը սովորաբար պահվում է 15-30 վայրկյան:
  • Վարհակում և վերհակում․ Մկանների ձգումը հնարավորություն է տալիս ավելի լավ շարժման տիրույթ ապահովել կոճի հոդի համար[38]: Նստած դիրքում կոճի բարձրացումները և խորացումները կձգեն այս շարժումների հետ կապված նրբոլոքային և առաջային ոլոքային մկանները, երբ դրանք երկարում են։ Այս ձգումը կբարձրացնի վարհակումը և վերհակումը մկանների խմբի ընդհանուր երկարությունը և կապահովի կոճի հոդի ավելի մեծ ճկունություն՝ գործունեության ընթացքում շարժման ավելի մեծ տիրույթ ապահովելու համար:[37][38]

Անոթավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զարկերակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին վերջույթի զարկերակները բաժանվում են մի քանի հատվածների։

Կոնքի հատվածում, վերջին գոտկային ողի մակարդակում, որովայնային աորտան, որը վայրէջ աորտայի շարունակությունն է, բաժանվում է ընդհանուր զստային զարկերակների։ Սրանք անմիջապես բաժանվում են ներքին և արտաքին զստային զարկերակների, որոնցից վերջինս իջնում է գոտկային մեծ մկանի միջային սահմանով և դուրս է գալիս կոնքի հատվածից աճուկային կապանի տակ գտնվող անոթային թողանցքի միջոցով[43]։

Զարկերակը մտնում է ազդր որպես ազդրային զարկերակ, որը իջնում է ազդրի միջային մասով դեպի առբերիչների խողովակը։ Անոթն անցնում է վերջույթի առաջային մասից դեպի հետին մասը, որտեղ զարկերակը դուրս է գալիս առբերիչների բացվածքով և դառնում է ծնկափոսային զարկերակ։ Ծնկի հետևի մասում ծնկափոսային զարկերակը անցնում է ծունկափոսի միջով դեպի ծնկափոսային մկանը, որտեղ այն բաժանվում է առաջային և հետին սրունքային զարկերակների[43]։

Սրունքի ստորին հատվածում առաջային սրունքային զարկերակը մտնում է միջոսկրային թաղանթի վերին սահմանի մոտ՝ իջնելով դեպի ոլոքային առաջային և ոտքի բութ մատը տարածող մկանների միջև։ Հետին սրունքային զարկերակը մտնում է սրունքի մկանների ծալիչներ՝ իջնելով միջային թմբիկի ետևում, որտեղ այն բաժանվում է միջային և կողմնային ներբանային զարկերակների[43]։

Գործնական պատճառներով ստորին վերջույթը բաժանվում է որոշ չափով կամայական շրջանների[44]: Ազդրի բոլոր շրջանները գտնվում են ազդրում։ Առաջային մասում աճուկային շրջանը սահմանակից է աճուկային կապանին, դերձակաձև մկանին և կտինային կապանին և կազմում է ազդրային եռանկյան մի մասը, որը կողմնայնորեն ձգվում է մինչև երկար ազդրային մկանը: Հետին մասում հետույքային շրջանը համապատասխանում է հետույքային մեծ մկանին: Ազդրի առաջային շրջանը կողմնայնորեն ձգվում է ազդրային եռանկյունուց մինչև ծնկան շրջան և կողմնայինորեն՝ մինչև լայնական մկանի փակեղ: Հետին շրջանն ավարտվում է ծնկափոսում: Ծնկի առաջային և հետին շրջանները ձգվում են մոտակա շրջաններից մինչև ոլոքի թմբկության մակարդակը: Սրունքի առաջային և հետին շրջանները ձգվում են մինչև նրբոլոքային մկանները: Նրբոլոքային մկանների հետևում գտնվում են կողմնային և միջային հետին նրբոլոքային շրջանները, և դրանց հետևում գտնվում է կրնկի շրջանը: Վերջապես, ոտնաթաթը բաժանվում է վերին մասում գտնվող մեջքային և ստորին մասում գտնվող ներբանային շրջանի[44]:

Երակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորին վերջույթի երակները

Երակները բաժանվում են երեք համակարգի։ Խորը երակները վերադարձնում են արյան մոտավորապես 85 տոկոսը, իսկ մակերեսային երակները՝ մոտավորապես 15 տոկոսը։ Մակերեսային և խորը համակարգերը միացնում են միակցող երակների շարքը։ Կանգնած դիրքում ոտքի երակները ստիպված են դիմակայել բացառիկ ծանրաբեռնվածության, քանի որ գործում են ձգողականության դեմ՝ արյունը սիրտ վերադարձնելիս։ Երակային փականները նպաստում են արյան հոսքի մակերեսայինից խորը ուղղության պահպանմանը[45]։

Մակերեսային երակներ՝

  • Ենթամաշկային մեծ երակ
  • Ենթամաշկային փոքր երակ

Խորը երակներ՝

  • Ազդրային երակ, որի հատվածը ընդհանուր ազդրային երակն է
  • Ծնկափոսային երակ
  • Առաջային ոլոքային երակ
  • Հետին ոլոքային երակ
  • Նրբոլոքային երակ

Նյարդավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին վերջույթների զգայական և շարժողական նյարդավորումը ապահովվում է գոտկա-սրբոսկրային հյուսակի կողմից, որը ձևավորվում է գոտկային և սրբոսկրային ողնաշարային նյարդերի որովայնային ճյուղերից՝ ենթակողային նյարդի (T12) և պոչուկային նյարդի (Co1) լրացուցիչ մասնակցությամբ։ Տարածման և տեղագրության հիման վրա գոտկա-սրբոսկրային հյուսակը բաժանվում է գոտկային հյուսակի (T12-L4) և սրբոսկրային հյուսակի (L5-S4)։ Վերջինս հաճախ հետագայում բաժանվում է նստանյարդի և սեռական նյարդի[46]:

Գոտկային հյուսակը ձևավորվում է միջողնային անցքերի կողմնային մասում՝ առաջին չորս գոտկային ողնաշարային նյարդերի (L1-L4) որովայնային ճյուղերից, որոնք բոլորն էլ անցնում են գոտկային մեծ մկանով։ Հյուսակի ավելի մեծ ճյուղերը դուրս են գալիս մկանից՝ կտրուկ ներքև անցնելով և հասնելով որովայնի պատին և ազդրին ( աճուկային կապանի տակ)՝ բացառությամբ փականցքային նյարդի, որն անցնում է կոնքի խոռոչ և հասնում ազդրի միջային մաս։ Գոտկային հյուսակի նյարդերը անցնում են կոնքազդրային հոդի առջևից և հիմնականում նյարդավորում են ազդրի առաջային մասը[46]։

Զստաստորորովայնային նյարդերը (T12-L1) և զստային-աճային նյարդերը (L1) դուրս են գալիս գոտկային մեծ մկանից՝ մկանի սկզբնամասի մոտ, որտեղից դրանք անցնում են կողմնային ուղղությամբ՝ ներքև՝ անցնելով առաջային զստային կատարից ՝ որովայնի լայնակի և որովայնի ներքին թեք մկանի միջև, ապա անցնում աճուկային կապանի վերևով։ Երկու նյարդերն էլ մկանային ճյուղեր են տալիս այս երկու մկաններին։ Զստաստորորովայնայինը զգացող ճյուղեր է մատակարարում ազդրի կողմնային հատվածի մաշկին, իսկ դրա վերջնական ճյուղը ծակում է որովայնի արտաքին թեք մկանի ջիլը՝ աճուկային օղակի վերևում՝ զգացող ճյուղեր մատակարարելով այնտեղի մաշկին։ Զստային-աճուկային նյարդը դուրս է գալիս աճուկային օղակի միջով և զգայուն ճյուղեր է մատակարարում մաշկին ՝ ցայլային սիմֆիզի և ամորձապարկի կողմնային մասի վերևում[47]։

Սեռաազդրային նյարդը (L1, L2) դուրս է գալիս մեծ գոտկամկանից, անմիջապես բաժանվում է երկու ճյուղերի, որոնք իջնում են մկանի առաջային կողմով։ Զգացող ազդրային ճյուղը նյարդավորում է աճուկային կապանի տակ գտնվող մաշկը, մինչդեռ խառը սեռական ճյուղը նյարդավորում է սեռական օրգանի շուրջ գտնվող մաշկը և մկանները։ Կողմնային ազդրային մաշկային նյարդը (L2, L3) դուրս է գալիս գոտկային մեծ մկանից՝ նախորդ նյարդի տակից, անցնում է թեք և կողմնային ուղղությամբ՝ ներքև՝ զստային մկանից վերև, դուրս է գալիս կոնքի շրջանից՝ զստոսկրի առաջային վերին փշին մոտ, և նյարդավորումէ ազդրի առաջային շրջանի մաշկը[47]։

Փականցքային նյարդը (L2-L4) անցնում է միջային ուղղությամբ՝ գոտկային մեծ մկանի հետևից, դուրս գալով կոնքից փականցքային խողովակով, որից հետո այն ճյուղեր է տալիս դեպի արտաքին փականցքային նյարդը և բաժանվում է երկու ճյուղի, որոնք անցնում են կարճ առբերիչ մկանի հետևից և առջևից՝ մյուս բոլոր առբերիչ մկաններին շարժիչ նյարդավորումն ապահովելու համար: Առաջային ճյուղը նաև զգացող նյարդեր է մատակարարում մաշկին՝ ազդրի դիստալ միջային մակերեսի մի փոքր հատվածում[48]: Ազդրային նյարդը (L2-L4) գոտկային հյուսակի նյարդերից ամենամեծն ու ամենաերկարն է: Այն շարժիչ նյարդավորում է ապահովում զստագոտկային, կտինային, դերձակային և քառագլուխ մկաններին, իսկ զգացող ճյուղերը՝ ազդրի առաջային հատվածին, սրունքի ստորին միջային հատվածին և ոտնաթաթի հետին հատվածին[48]:

Սրբոսկրային հյուսակի նյարդերը անցնում են կոնքազդրային հոդի ետևով՝ նյարդավորելով ազդրի հետին մասը, սրունքի մեծ մասը և ոտնաթաթը[46]։ Վերին (L4-S1) և ստորին հետույքային նյարդերը (L5-S2) նյարդավորում են հետույքային մկանները և լայնական փակեղի ջիլը։ Ազդրի Հետին մաշկային նյարդը (S1-S3) զգացող ճյուղեր է հաղորդում ազդրի հետին մասի մաշկին[49]։ Նստանյարդը (L4-S3), որը մարդու մարմնի ամենամեծ և ամենաերկար նյարդն է, դուրս է գալիս կոնքից մեծ նստային անցքի միջով։ Ազդրի հետին մակերեսին այն սկզբում ճյուղեր է տալիս դեպի ազդրային երկգլուխ մկանների կարճ գլուխը, ապա բաժանվում է ոլոքային (L4-S3) և ընդհանուր նրբոլոքային նյարդերի (L4-S2)։ Նրբոլոքային նյարդը շարունակվում է ներքև՝ ազդրի երկգլուխ մկանների միջային կողմում, պտտվում է նրբոլոքի վզիկի շուրջ։ Այնտեղ այն բաժանվում է խորանիստ և մակերեսային վերջնական ճյուղերի։ Մակերեսային ճյուղը սնուցում է նրբոլոքային մկանները, իսկ խորը ճյուղը գնում է տարածիչներ։ Երկու ճյուղերն էլ հասնում են ոտնաթաթի թիկնային մակերեսին։ Ազդրի ոլոքային նյարդը ճյուղեր է տալիս դեպի կիսաջլակազմ, կիսաթաղանթակազմ, մեծ առբերիչ մկաններ և ազդրային երկգլուխ մկանների երկար գլուխը։ Այնուհետև նյարդը ուղիղ անցնում է ոտքի հետևի մասով՝ ծնկափոսի միջով, ապա շարունակում է ներքև՝ սնուցելով ոտնաթաթի բոլոր մկանները[50]։ Սեռական նյարդը (S2-S4) և պոչուկային հյուսակը (S5-Co) սնուցում են կոնքի հատակի և շրջակա մաշկի մկանները[51][52]։

Գոտկա-սրբանային ցողունը կապող ճյուղ է, որը անցնում է սրբոսկրային և գոտկային հյուսակների միջև և պարունակում է L4-ից դուրս եկող որովայնային նյարդաթելեր: Պոչուկային նյարդը, վերջին ողնաշարային նյարդը, դուրս է գալիս սրբոսկրային անցքերից, միանում է վերջին երկու սրբոսկրային նյարդերի որովայնային ճյուղերին և կազմում է պոչուկային հյուսակը[46]:

Սրունք և ոտնաթաթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին վերջույթները և կոճը պետք է մարզված և լավ շարժվող լինեն, քանի որ դրանք ամբողջ մարմնի հիմքն են։ Ստորին վերջույթները պետք է ուժեղ լինեն՝ մարմնի մնացած մասի քաշը հավասարակշռելու համար։

Վարժություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավասարաչափ և հիմնական վարժություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան մի շարք վարժություններ, որոնք կարելի է անել ստորին վերջույթը ամրացնելու համար: Օրինակ՝ ներբանի խորանիստ տարածիչ մկանները ձգելու համար կարելի է նստել հատակին՝ ոտքերը ծալված կոնքերը ծալած, կոճը՝ չեզոք դիրքով, ծնկները լիովին ձգած: Այս տեսակի վարժությունը օգտակար է, քանի որ այն գրեթե չի առաջացնում որևէ հոգնածություն[53]: Երկվորյակ մկանի համար իզոմետրիկ վարժության մեկ այլ տեսակ կլինի նստած վիճակում սրունքների բարձրացումը, որը կարող է կատարվել սարքավորումներով կամ առանց դրա: Կարելի է նստել սեղանի շուրջ՝ ոտքերը գետնին հարթ դնելով, ապա ծալում իրականացնել սրունք-թաթային հոդերում, որպեսզի կրունկները բարձրացվեն հատակից[54]: Այլընտրանքային շարժում կարող են լինել կրունկի իջեցման վարժությունները՝ մատները հենված բարձր մակերեսի վրա։ Որպես հակառակ շարժում սա կբարելավի շարժումների տիրույթը[55]: Երկվորյակ մկանի համար մեկ ոտքով մատների բարձրացումը կարող է կատարվել՝ մեկ ձեռքում բռնելով մեկ ծանրաձող, մինչդեռ մյուսը օգտագործել հավասարակշռության համար։ Հաջորդ քայլը կլինի ներբանային ծալումը և ծնկան հոդի ուղիղ կամ թեթևակի ծալված պահելը: Այս վարժության ընթացքում եռագլուխ մկանը կծկվում է[56]: Կայունացման վարժությունները, ինչպիսին է BOSU գնդակի վրա նստացատկը, նույնպես կարևոր են, հատկապես, քանի որ դրանք օգնում են կոճերին հարմարվել գնդակի ձևին՝ հավասարակշռությունը պահպանելու համար[57]:

Ազդրի ստորին մասի ամրացումը կարևոր է ոտքի ընդհանուր կայունության, հավասարակշռության և վնասվածքների կանխարգելման համար: Մի քանի արդյունավետ վարժություններ ուղղված են ոտքի ստորին հատվածի մկաններին։ Սրունքի բարձրացումը հիմնարար վարժություն է։ Կանգնած՝ ոտքերը կոնքերի լայնությամբ բացած, դուք բարձրացնում եք մեկ ոտքի կրունկը գետնից և իջեցնում ներքև։ Սրունքի բարձրացումը նստած վիճակում, որը կատարվում է ծնկներին ծանրություն դնելով, կենտրոնանում է հատկապես ոտնաթաթի մկանների վրա, որը կարևոր է դիմացկունությունն ավելացնող վարժությունների համար:

Ոտքի մատների բարձրացումը շատ արդյունավետ է: Կանգնած՝ ոտքերը հարթ դիրքում, դուք բարձրացնում եք մատները գետնից՝ կրունկները պահելով անշարժ, ապա իջեցնում դրանք ներքև: Կոճի շարժունակությունը բարելավելու համար օգտակար են սրունք-թաթային հոդի շրջանաձև շարժումները ՝ հոդը պտտելով ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ և ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ նստած կամ կանգնած ժամանակ: Նմանապես, կրունկների վրա քայլելը, որի դեպքում դուք քայլում եք կրունկների վրա՝ մատները բարձրացրած, բարելավում է հավասարակշռությունը:

Դիմադրության ժապավենների նման սարքավորումների օգտագործումը կարող է բազմակողմանիություն հաղորդել ռեժիմին: Օրինակ՝ ժապավենը ոտքի շուրջը օղակաձև փաթաթելը և այն դեպի ձեզ քաշելը ուժեղացնում է ստորին վերջույթների տարբեր մկաններ: Պարանը մեկ այլ հիանալի տարբերակ է, որը բարելավում է սրունքների ուժը։

Այս վարժությունները մարզումների օրակարգում ներառելը կարող է զգալիորեն բարելավել ստորին վերջույթների ուժը և կայունությունը: Սկսեք պատշաճ տաքացումից և աստիճանաբար բարձրացրեք ինտենսիվությունը՝ վնասվածքը կանխելու համար:

Կլինիկական նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեռնագնացները ոտքերի լուրջ վնասվածքների ավելի մեծ ռիսկի են ենթակա։ Սա, որպես կանոն, պայմանավորված է լեռնային շրջաններում բժշկական օգնության բացակայությամբ, ինչպես նաև տեղափոխման խնդիրներով, որոնք սահմանափակում են այլ բժշկական ծառայություններից օգտվելու հնարավորությունը։

Ստորին վերջույթի վնասվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վազքի կամ սպորտով զբաղվելու ժամանակ հաճախ են հանդիպում ստորին վերջույթների վնասվածքները։ Մարզիկների մոտ բոլոր վնասվածքների մոտ 10%-ը բաժին է ընկնում ստորին վերջույթներին[58]։ Մարզիկների մեծ մասը կոճն է վնասում։ Այն հիմնականում պայմանավորված է ոտքերի վրա ավելացող բեռներով, երբ դրանք ոտքը իջեցնում են ներքև։ Ոտնաթաթի բոլոր հատվածները՝ առջևի, միջին և հետևի մասերը, վազքի ժամանակ կլանում են տարբեր ուժեր, և սա նույնպես կարող է հանգեցնել վնասվածքների[59]։ Վազքը և տարբեր ակտիվությունները կարող են առաջացնել սթրեսային կոտրվածքներ, ջլերի բորբոքում, մկանային-ջլային վնասվածքներ կամ ցանկացած քրոնիկ ցավ ստորին վերջույթներում[58]։

Ակտիվությոան տեսակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քառագլուխ մկանի կամ ազդրի հետին վնասվածքները առաջանում են ոտքերի վրա անընդհատ ազդման արդյունքում՝ ֆիզիկական վարժությունների ժամանակ, օրինակ՝ գնդակին հարվածելիս։ Այս տեսակի շարժումը կատարելիս այդ ցնցման 85%-ը կլանվում է ազդրի հետին խմբի մկաններ կողմից, ինչը կարող է լարվածություն առաջացնել այդ մկանների վրա[60]։

  • Ցատկելը ևս մեկ ռիսկ է, քանի որ եթե ոտքերը ճիշտ չեն վայրէջք կատարում ցատկից հետո, կարող է վնասվել ծնկների մենիսկը, ոտքի շրջման կամ թեքման հետևանքով կոճը ձգվել, կամ վնասվել Աքիլեսյան ջիլը[61]։
  • Ծանրամարտը, ինչպիսին է անպատշաճ կերպով կատարված խորը նստացատկը, նույնպես վտանգավոր է ստորին վերջույթների համար, քանի որ վարժությունը կարող է հանգեցնել ծնկի կապանների գերձգման կամ ձգման և ժամանակի ընթացքում ցավ պատճառել[61]։
  • Վազքը ստորին վերջույթների վնասվածքի հետ կապված ամենատարածված գործունեությունն է: Վազքի ընթացքում ձգողականության ուժը անընդհատ ճնշում և լարվածություն է գործադրում ոտքերի, ծնկների և ոտնաթաթի վրա: Ոտքերի մկանների պատռվածքները կամ ոտքերի տարբեր հատվածներում ցավը կարող են լինել վազքի վատ կենսամեխանիկայի հետևանք:
Վազք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վազքի ժամանակ ամենատարածված վնասվածքները կապված են ծնկների և ոտնաթաթերի հետ։ Տարբեր ուսումնասիրություններ կենտրոնացել են վազքի հետ կապված այս վնասվածքների սկզբնական պատճառի վրա և պարզել են, որ կան բազմաթիվ գործոններ, որոնք կապված են այդ վնասվածքների հետ[62]։ Ստորին վերջույթների վրա ազդող մեծ ուժերը կապված էին գրավիտացիոն ուժերի հետ, և սա կապված էր ծնկոսկր-ազդրային ցավի կամ ծնկի հնարավոր վնասվածքների հետ[62]։ Հետազոտողները նաև պարզել են, որ վազքի հետ կապված այս վնասվածքները ազդում են նաև ոտքերի վրա, քանի որ նախկինում վնասվածքներ ստացած վազորդները վազքի ժամանակ ավելի շատ ոտքի թեքում և գերծալում են գրանցել, քան առողջ վազորդները[63]։ Սա ավելի շատ լարվածություն է առաջացնում ոտնաթաթի և կոճի ջլերի վրա[63]։ Վազքի վնասվածքների մեծ մասը պայմանավորված է գերծանրաբեռնվածությամբ՝ շաբաթական ավելի երկար հեռավորություններ վազելը երկար ժամանակով վտանգ է ներկայացնում ստորին վերջույթների վնասվածք ստանալու տեսանկյունից[64]։

Կանխարգելիչ գործողություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջավայրը և շրջակայքը, ինչպիսիք են անհարթ տեղանքը, կարող են ոտքերի անբնական դիրքի պատճառ դառնալ, ուստի գետնի հարվածից ուժերը կլանող և ոտքերը կայունացնող կոշիկներ կրելը կարող է նաև կանխել որոշ վնասվածքներ վազքի ժամանակ[65]: Կոշիկները պետք է կառուցված լինեն այնպես, որ կոշիկի մակերեսն ապահովվի շփում-ձգողություն, տեղ ունենան ոտքի տարբեր հարվածային լարվածությունների համար և ոտքերի համար հարմարավետ, հավասար կամարներ ապահովեն[66]:

Ամփոփում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին վերջույթների վնասվածքի հետ կապված որոշ գործողությունների մասին գիտելիքներ ունենալը և վազքի ճիշտ ձև մշակելը կնվազեցնեն մեր ստորին վերջույթների վնասման հավանականությունը։ Կանխարգելիչ միջոցառումները, ինչպիսիք են տարբեր ձգումները և համապատասխան կոշիկներ կրելը, նույնպես կնվազեցնեն վնասվածքները։

Կոտրվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոտքի կոտրվածքը կարելի է դասակարգել ըստ վնասված ոսկորի ՝

  • Ազդրոսկրի կոտրվածք (ոտքի վերին հատվածում)
  • Սրունքի կոտրվածք (ոտքի ստորին հատվածում)

Ցավի կառավարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին վերջույթների և ոտնաթաթի ցավի կառավարումը կարևոր է հետագա վնասվածքների, անհարմար զգացողությունների զարգացումը նվազեցնելու և քայլելու ու վազելու ժամանակ փոփոխությունները սահմանափակելու համար: Մարդկանց մեծ մասը տառապում է ստորին վերջույթների և ոտնաթաթի տարբեր ցավերից՝ տարբեր գործոնների պատճառով: Մկանների բորբոքումը, լարվածությունը, զգայունությունը, այտուցը և մկանների պատռվածքը մկանների գերօգտագործման կամ սխալ շարժման հետևանքով մի շարք խնդիրներ են, որոնք հաճախ հանդիպում են մարզիկների և լայն հանրության կողմից բարձր ինտենսիվությամբ ֆիզիկական ակտիվության ընթացքում և դրանից հետո: Հետևաբար, առաջարկվում են ցավի կառավարման մեխանիզմներ՝ ցավը նվազեցնելու և վնասվածքի զարգացումը կանխելու համար:

Ոտնաթաթի փակեղաբորբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոտնաթաթի փակեղաբորբի դեպքում խորհուրդ է տրվում նվազեցնել փակեղաբորբի պատճառած ցավը։ Ոտնաթաթի փակեղի ձգումը կատարելու համար, նստած աթոռին, կոճը դրեք հակառակ ծնկի վրա և բռնեք վնասված ոտնաթաթի մատները՝ դանդաղորեն հետ քաշելով: Ձգումը պետք է կատարվի մոտավորապես տասը վայրկյան, օրական երեք անգամ[67]:

Սրունքի միջին երրորդականի լարվածության համախտանիշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրունքի ջղաձգումներից առաջացած ցավը վերահսկելու համար կարելի է օգտագործել մի քանի մեթոդներ: Վազքից առաջ և հետո տուժած հատվածին սառույց դնելը կօգնի նվազեցնել ցավը: Բացի այդ, օրթոզներ (օրթոպեդիկ սարքեր) կրելը: Սրունքի ձգումը և ամրացումը ապահովելու համար անհրաժեշտ է կատարել վարժություններ, ինչպիսիք են սրունքի ձգումը[68]:

Աքիլեսյան ջլի բորբոքում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աքիլեսյան ջլի բորբոքումից առաջացող ցավը կառավարելու բազմաթիվ համապատասխան մոտեցումներ կան: Հիմնական գործողությունը հանգիստն է: Խորհուրդ է տրվում նաև այնպիսի գործողություններ, որոնք լրացուցիչ լարվածություն չեն առաջացնի վնասված ջլի վրա: Օրթոպեդիկ պրոթեզ կրելը կապահովի հարմարավետություն և կկանխի վնասված Աքիլեսյան ջլի հետագա լարվածությունը քայլելիս և թերապևտիկ ձգումներ կատարելիս: Մի քանի ձգման մեթոդներ կամ էքսցենտրիկ վարժություններ, ինչպիսիք են մատների ծալումը, ինչպես նաև սրունքի և կրունկի ձգումը, օգտակար են Աքիլեսյան ջլի ախտահարում ունեցող հիվանդների ցավը նվազեցնելու համար[69]։

Մշակույթ և հասարակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1854 թվականի անգլիական մուլտֆիլմ, որն արտահայտում է վիկտորիանական դարաշրջանի կանանց դիլեման, որոնք ստիպված էին կամ իրենց հագուստի ծայրերը քարշ տալ թաց կամ կեղտոտ իրերի միջով, կամ թեթևակի բարձրացնել կիսաշրջազգեստները և գրավել տղամարդկանց ուշադրությունը (որոնցից շատերն այդ ժամանակ հետաքրքրություն էին ցուցաբերում կանանց ծնկների կամ կոճերի նկատմամբ):

Սկանդինավյան դիցաբանության մեջ Յոտունների ցեղը ծնվել է Իմիրի ոտքերից: Ֆիննական դիցաբանության մեջ Երկիրը ստեղծվել է Իլմաթարի ծնկներից ընկած ոսկե աչքի ձվի բեկորներից: Չնայած այս պատմությունը չի հանդիպում ֆինո-ուգրիկյան այլ դիցաբանություններում, Պավել Մելնիկով-Պեչերսկին մի քանի անգամ նշել է, որ ոտքերի գեղեցկությունը մորդովյան դիցաբանության մեջ հաճախ հիշատակվում է որպես ինչպես կանացի դիցաբանական կերպարների, այնպես էլ իրական էրզյան և մոկշան կանանց բնութագիր:

Միջնադարյան Եվրոպայում ոտքերը ցույց տալը կանանց համար ամենամեծ տաբուներից մեկն էր, հատկապես բարձր սոցիալական կարգավիճակ ունեցողների համար։ Վիկտորիական Անգլիայում մի քանի դար անց ոտքերի մասին ընդհանրապես չէին խոսում (ոչ միայն մարդկային, այլև սեղանի կամ դաշնամուրի), այլ անվանում էին «վերջույթներ»[70]։ Կարճ կիսաշրջազգեստները և ոտքերը բաց այլ հագուստները առաջին անգամ տարածվեցին 20-րդ դարի կեսերին։ Այդ ժամանակվանից ի վեր դրանք դարձան արևմտյան մշակույթների հիմնական թեման, և կանացի ոտքերը հաճախակիորեն ցուցադրվում էին ֆիլմերում, հեռուստատեսային գովազդներում, տեսահոլովակներում, պարային շոուներում և տարբեր սպորտաձևերում (օրինակ՝ սառցադաշտում կամ կանանց մարմնամարզության մեջ)[71]։

Կանացի ոտքերով հրապուրվող շատ տղամարդիկ հակված են դրանք գեղագիտականորեն դիտարկել գրեթե նույնքան, որքան սեռական առումով՝ ոտքերը ընկալելով որպես ավելի էլեգանտ, ակնարկող, զգայական կամ գայթակղիչ մինչդեռ կանացի կուրծքը կամ հետույքը շատ ավելի սեքսուալ են համարվում[71]։ Այնուամենայնիվ, ոտքերը (հատկապես ազդրի վերին երրորդական ներքին մասը, որն ունի ամենազգայուն և նուրբ մաշկը) համարվում են կնոջ մարմնի ամենասեքսուալացված տարրերից մեկը, հատկապես Հոլիվուդյան ֆիլմերում[72]։

Ե՛վ տղամարդիկ, և՛ կանայք, ընդհանուր առմամբ, երկար ոտքերը գրավիչ են համարում[73], ինչը կարող է բացատրել բարձրահասակ մոդելների նախընտրությունը: Տղամարդիկ նաև հակված են նախապատվությունը տալ այն կանանց, ովքեր ունեն ոտքերի և մարմնի երկարության ավելի բարձր հարաբերակցություն, սակայն կանանց նախընտրության չափանիշները ճիշտ հակառակն են[71]:

Արևմտյան շատ մշակույթներում դեռահաս և չափահաս կանայք հաճախ հեռացնում են ոտքերի մազերը[74]։ Ձիգ, արևայրուք ընդունած, սափրված ոտքերը երբեմն ընկալվում են որպես երիտասարդության նշան և հաճախ համարվում են գրավիչ այդ մշակույթներում։

Տղամարդիկ, որպես կանոն, ոչ մի մշակույթում չեն սափրում ոտքերը։ Այնուամենայնիվ, ոտքերի սափրումը մոդելային գործունեության մեջ ընդհանուր առմամբ ընդունված պրակտիկա է։ Այն նաև բավականին տարածված է սպորտաձևերում, որտեղ մազահեռացումը մարզիկին զգալիորեն ավելի արագ է դարձնում՝ նվազեցնելով դիմադրողականությունը։ Ամենատարածված դեպքը մրցակցային լողն է[75]։

Պատկերներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Մարդու ոտքի մակերեսային անատոմիա
    Մարդու ոտքի մակերեսային անատոմիա
  • Հետույքային և ազդրի հետին շրջանի մկաններ
    Հետույքային և ազդրի հետին շրջանի մկաններ
  • Փոքր ենթամաշկային երակը և իր ճյուղերը
    Փոքր ենթամաշկային երակը և իր ճյուղերը
  • Ծնկափոսային, ստորին ոլոքային և նրբոլոքային զարկերակներ
    Ծնկափոսային, ստորին ոլոքային և նրբոլոքային զարկերակներ
  • Աջ ստորին վերջույթի նյարդերը, հետին տեսք
    Աջ ստորին վերջույթի նյարդերը, հետին տեսք
  • Ստորին վերջույթի ոսկրեր
    Ստորին վերջույթի ոսկրեր

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Muscolino, Joseph (2016). «1 - Basic Kinesiology Terminology». The Muscular System Manual: The Skeletal Muscles of the Human Body (անգլերեն). Elsevier. էջ 1. ISBN 978-0-323-32771-8.
  2. ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
  3. ↑ 3,0 3,1 Striedter, Georg; Bullock, Theodore; Preuss, Todd; Rubenstein, John (2016). «3.12 - Evolved Mechanisms of High-Level Visual Perception in Primates». Evolution of Nervous Systems (անգլերեն). Elsevier. էջեր 222–226. ISBN 978-0-128-04096-6.
  4. ↑ 4,0 4,1 Hefti, Fritz (2015). «4 - Spine, trunk». Pediatric Orthopedics in Practice (անգլերեն) (2 ed.). Springer Science+Business Media. էջ 87. doi:10.1007/978-3-662-46810-4. ISBN 978-3-662-46810-4.
  5. ↑ Shultz SJ, Nguyen AD, Schmitz RJ (2008). «Differences in lower extremity anatomical and postural characteristics in males and females between maturation groups». J Orthop Sports Phys Ther. 38 (3): 137–49. doi:10.2519/jospt.2008.2645. PMID 18383647.
  6. ↑ «Lower limb anatomy».
  7. ↑ Tortora, Gerard; Nielsen, Mark (2020). «27 - Surface Anatomy». Principles of Human Anatomy (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 995. ISBN 978-1-119-66286-0.
  8. ↑ McDowell, Julie (2010). «11 - The Skeletal System». Encyclopedia of Human Body Systems (անգլերեն). Vol. 2. ABC-CLIO. էջ 587. ISBN 978-0-313-39176-7.
  9. ↑ Patton, Kevin (2015). «1 - Organization of the Body». Anatomy and Physiology (անգլերեն). Elsevier. էջ 12. ISBN 978-0-323-34139-4. OCLC 928962548.
  10. ↑ Soames, Roger; Palastanga, Nigel (2018). «3 - Lower limb». Anatomy and Human Movement (անգլերեն) (7 ed.). Elsevier. էջեր 220–222. ISBN 978-0-702-07259-8.
  11. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), p. 360
  12. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), p. 361
  13. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), p. 362
  14. ↑ Platzer (2004), p. 196
  15. ↑ 15,0 15,1 Platzer (2004), pp. 244–47
  16. ↑ 16,0 16,1 Platzer, (2004), p. 232
  17. ↑ Platzer (2004), p. 234
  18. ↑ Platzer (2004), p. 236
  19. ↑ Moore, Keith L. (2018). Clinically oriented anatomy (Eighth ed.). Philadelphia. էջ 728. ISBN 9781496347213.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  20. ↑ Platzer (2004), p. 238
  21. ↑ Platzer (2004), p. 240
  22. ↑ Platzer (2004), p. 242
  23. ↑ Platzer (2004), p. 248
  24. ↑ Platzer (2004), p. 250
  25. ↑ 25,0 25,1 Platzer (2004), p. 264
  26. ↑ 26,0 26,1 Platzer (2004), p. 266
  27. ↑ Platzer (2004), p. 256
  28. ↑ Starkey, Chad; Brown, Sara (2015). «8 - Foot and Toe Pathologies». Examination of Orthopedic & Athletic Injuries (անգլերեն) (4 ed.). F. A. Davis Company. էջ 175. ISBN 978-0-8036-4503-5.
  29. ↑ Platzer (2004), p. 258
  30. ↑ Platzer (2004), p. 260
  31. ↑ Chaitow (2000), p. 554
  32. ↑ Platzer (2004), p. 262
  33. ↑ Platzer (2004), p. 268
  34. ↑ 34,0 34,1 Platzer (2004), p. 270
  35. ↑ 35,0 35,1 Platzer (2004), p. 272
  36. ↑ Platzer (2004), p. 274
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Alter, M. J. (2004). Science of Flexibility (3rd ed., pp. 1–6). Champaign, IL: Human Kinetics.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Lower Extremity Stretching Home Exercise Program (April 2010). In Aurora Healthcare.
  39. ↑ Nelson, A. G., & Kokkonen, J. (2007). Stretching Anatomy. Champaign, IL: Human Kinetics.
  40. ↑ Weppler, C. H., & Magnusson, S. P. (March 2010). Increasing Muscle Extensibility: A Matter of Increasing Length or Modifying Sensation. Physical Therapy, 90, 438–49.
  41. ↑ Roth, E. Step Stretch for the Foot. AZ Central. http://healthyliving.azcentral.com/step-stretch-foot-18206.html Արխիվացված 5 Օգոստոս 2016 Wayback Machine
  42. ↑ 42,0 42,1 Shea, K. (12 August 2013). Shin Stretches for Runners. Livestrong. http://www.livestrong.com/article/353394-shin-stretches-for-runners/
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Thieme Atlas of Anatomy (2006), p. 464
  44. ↑ 44,0 44,1 Platzer (2004), p. 412
  45. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), pp. 466–67
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Thieme Atlas of anatomy (2006), pp. 470–71
  47. ↑ 47,0 47,1 Thieme Atlas of anatomy (2006), pp. 472–73
  48. ↑ 48,0 48,1 Thieme Atlas of anatomy (2006), pp. 474–75
  49. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), p. 476
  50. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), pp. 480–81
  51. ↑ Drake, Richard L.; Vogl, A. Wayne; Mitchell, Adam W. M.; Tibbitts, Richard; Richardson, Paul (2014 թ․ հուլիսի 14). Gray's Atlas of Anatomy. Churchill Livingstone. էջ 252. ISBN 978-1-4557-4802-0.
  52. ↑ Thieme Atlas of Anatomy (2006), pp. 482–83
  53. ↑ Masood, Tahir; Bojsen-Møller, Jens; Kalliokoski, Kari K.; Kirjavainen, Anna; Äärimaa, Ville; Peter Magnusson, S. (2014). «Differential contributions of ankle plantarflexors during submaximal isometric muscle action: A PET and EMG study» (PDF). Journal of Electromyography and Kinesiology. 24 (3): 367–74. doi:10.1016/j.jelekin.2014.03.002. PMID 24717406. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 28-ին. {{cite journal}}: |hdl-access= requires |hdl= (օգնություն)
  54. ↑ Jeong, Siwoo; Lee, Dae-Yeon; Choi, Dong-Sung; Lee, Hae-Dong (2014). «Acute effect of heel-drop exercise with varying ranges of motion on the gastrocnemius aponeurosis-tendon's mechanical properties». Journal of Electromyography and Kinesiology. 24 (3): 375–79. doi:10.1016/j.jelekin.2014.03.004. PMID 24717405.
  55. ↑ Starrett, Kelly; Cordoza, Glen (2013). Becoming a Supple Leopard: The Ultimate Guide to Resolving Pain, Preventing Injury, and Optimizing Athletic Performance. Las Vegas: Victory Belt. էջ 391. ISBN 978-1-936608-58-4.
  56. ↑ Delavier, Frédéric (2010). «One-Leg Toe Raises». Strength Training Anatomy. Human Kinetics. էջեր 150–51. ISBN 978-0-7360-9226-5.
  57. ↑ Clark, Micheal A.; Lucett, Scott C.; Corn, Rodney J., eds. (2008). «Ball Squat, Curl to Press». NASM Essentials of Personal Fitness Training. Lippincott Williams & Wilkins. էջ 286. ISBN 978-0-7817-8291-3.
  58. ↑ 58,0 58,1 Kjaer, M., Krogsgaard, M., & Magnusson, P. (Eds.). (2008). Textbook of Sports Medicine Basic Science and Clinical Aspects of Sports Injury and Physical Activity. Chichester, GBR: John Wiley & Sons.[Հղում աղբյուրներին]
  59. ↑ Bartlett, R. (1999). Sports Biomechanics: Preventing Injury and Improving Performance. London, GBR: Spon Press.[Հղում աղբյուրներին]
  60. ↑ Bartlett, R. (1999). Sports Biomechanics: Preventing Injury and Improving Performance. London, GBR: Spon Press.[Հղում աղբյուրներին]
  61. ↑ 61,0 61,1 Bartlett, R. (1999). Sports Biomechanics: Preventing Injury and Improving Performance. London, GBR: Spon Press.[Հղում աղբյուրներին]
  62. ↑ 62,0 62,1 Hreljac, Alan; Ferber, Reed (2006). «A biomechanical perspective of predicting injury risk in running: review article». International Sportmed Journal. 7 (2): 98–108.
  63. ↑ 63,0 63,1 Willems, T.M.; De Clercq, D.; Delbaere, K.; Vanderstraeten, G.; De Cock, A.; Witvrouw, E. (2006). «A prospective study of gait related risk factors for exercise-related lower leg pain». Gait & Posture. 23 (1): 91–98. doi:10.1016/j.gaitpost.2004.12.004. PMID 16311200.
  64. ↑ Malisoux, Laurent; Nielsen, Rasmus Oestergaard; Urhausen, Axel; Theisen, Daniel (2014). «A step towards understanding the mechanisms of running-related injuries». Journal of Science and Medicine in Sport. 18 (5): 523–28. doi:10.1016/j.jsams.2014.07.014. PMID 25174773.
  65. ↑ Spiker, Ted (2007 թ․ մարտի 7). «Build Stronger Lower Legs». Runner's World.
  66. ↑ Bartlett, R. (1999). Sports Biomechanics: Preventing Injury and Improving Performance. London, GBR: Spon Press.[Հղում աղբյուրներին]
  67. ↑ «Easing the pain of plantar fasciitis. To relieve heel pain, simple therapies may be all you need». Harvard Women's Health Watch. 14 (12): 4–5. 2007. PMID 17722355.(չաշխատող հղում)
  68. ↑ Garl, Tim (2004). «Lower Leg Pain in Basketball Players». FIBA Assist Magazine: 61–62.
  69. ↑ Knobloch, Karsten; Schreibmueller, Louisa; Longo, Umile Giuseppe; Vogt, Peter M. (2008). «Eccentric exercises for the management of tendinopathy of the main body of the Achilles tendon with or without the AirHeel Brace. A randomized controlled trial. A: Effects on pain and microcirculation». Disability & Rehabilitation. 30 (20–22): 1685–91. doi:10.1080/09638280701786658. PMID 18720121. S2CID 36134550.
  70. ↑ Swati Gautam. «When legs were taboo» (անգլերեն). Telegraph India. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 Leon F. Seltzer. «Why Do Men Find Women's Legs So Alluring?» (անգլերեն). Psychology Today. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  72. ↑ Smith, Lauren E., «A Leg Up For Women? Stereotypes of Female Sexuality in American Culture through an Analysis of Iconic Film Stills of Women's Legs Արխիվացված 16 Դեկտեմբեր 2023 Wayback Machine». Senior Theses, Trinity College, Hartford, CT 2013.
  73. ↑ Ian Sample (2008 թ․ հունվարի 17). «Why men and women find longer legs more attractive». The Guardian. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  74. ↑ Phil Edwards (2015 թ․ մայիսի 22). «How the beauty industry convinced women to shave their legs» (անգլերեն). Vox. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  75. ↑ Michelle Martin. «Why Men Should Shave Their Legs» (անգլերեն). TriathlonOz. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 27-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարդու_ոտքի_անատոմիա&oldid=10469666» էջից