Մարդու իրավունքները Շվեդիայում
Մարդու իրավունքները Շվեդիայում հիմնականում պաշտպանված են Սահմանադրությամբ և վավերացված միջազգային իրավունքով[1]։ Մարդու իրավունքներին վերաբերող երեք սահմանադրական ակտերն են՝ Կառավարական փաստաթղթերի 2-րդ գլուխը՝ Regeringsformen, «Մամուլի ազատության մասին» օրենքը, Tryckfrihetsförordningen (1949) և «Խոսքի ազատության հիմնարար օրենքը»՝ Yttrandefrihetsgrundlagen (1991)[2]: Բացի այդ, Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան 1995 թվականից ներառված է Շվեդիայի ներքին օրենսդրության մեջ[2]։
Մարդու իրավունքների պաշտպանության գործում Շվեդիան իրեն համարում է գլոբալ առաջնորդ[3]։ Ըստ Արտաքին գործերի նախարարության՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը խիստ կապված է ժողովրդավարության և օրենքի գերակայության հետ[4]։ 2018 թվականի մայիսին ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների անկախ փորձագետ Օբիորա Կ. Օկաֆորը բարձր գնահատեց միջազգային իրավունքի ոլորտում Շվեդիայի ներդրումը միջազգային կազմակերպություններին ֆինանսական աջակցության և մարդու իրավունքների խթանման համար[5]։ Մարդու իրավունքների նոր նորմերի և միջազգային հարաբերություններում առաջխաղացման համար Շվեդիան բարձր է գնահատվել իր փափուկ ուժային դիվանագիտության համար[6]։
Այնուամենայնիվ, Շվեդիան ազատված չէ մարդու իրավունքների ներքին խախտումներից։ Խիստ մտահոգությունների հիմնական ոլորտներն են օրենքի առջև հավասարությունը, խտրականությունը, ռասայական և սոցիալական խնդիրները, գույքի խաղաղ վայելքը և ապաստան հայցողների պաշտպանությունը։
Մարդու իրավունքների պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեդիայում մարդու իրավունքների առաջին պաշտպանությունը սկսվում է 14-րդ դարի կեսերից` Landslagen-ում («Թագավորության ընդհանուր օրենք») հայտնաբերված Konungabalk-ով («Թագավորի գլուխ»)[7]։ Konungabalk-ը եղել է Շվեդիայի առաջին գրավոր սահմանադրությունը։ Այն ներառում էր Շվեդիայի բոլոր հաջողակ միապետությունների երդումը՝ «պաշտպանել արդարությունն ու ճշմարտությունը և չհանդուրժել անարդարությունը, կեղծիքը և անօրինականությունը», «պահպանել ընդհանրությունը, չվնասել ոչ հարուստներին, ոչ աղքատներին, չզրկել ունեցվածքից, բացառությամբ դատական գործընթացների»[7]։ Արքայական երդումը ենթադրում էր հավատարիմ մնալ մարդու իրավունքների հիմնարար սկզբունքներին, ինչպիսիք են դատավարության իրավունքը և կյանքի պաշտպանությունը։
Այս արտահայտությունը հիմք է հանդիսացել 1809 թվականի Կառավարական փաստաթղթի 16-րդ հոդվածի համար[7]։ Հոդված 16-ը հին Սահմանադրության մեջ մարդու իրավունքներին վերաբերող միակ դրույթն էր։ Հոդվածում ասվում է.
|
Թագավորը պետք է պահպանի և առաջ տանի արդարությունն ու ճշմարտությունը, կանխի և արգելի անօրինությունն ու անարդարությունը, նա որևէ մեկին չպետք է զրկի կամ թույլ տա որևէ մեկին առանց դատական քննության և դատավճռի զրկել կյանքից, պատիվից, անձնական ազատությունից կամ բարեկեցությունից, առանց որևէ պատշաճ դատաքննության և դատավճռի.... նա չպետք է կաշկանդի կամ թույլ տա կաշկանդել որևէ անձի խիղճը, այլ պաշտպանի յուրաքանչյուրի կրոնական ազատ հավատալիքները[7] : | 
|
Չնայած սա ավելի շատ «սկզբունքային ընդհանուր հայտարարություն» է[7], այն ցույց է տալիս Շվեդիայի մարդու իրավունքների հիմնարար սկզբունքները վաղաժամ ճանաչելը։
Մահապատիժը, որը հաճախ դիտարկվում էր որպես մարդու իրավունքներն արմատապես վերացնող, երկար ժամանակ գործադրվել է Շվեդիայում[8]։ 16-րդ և 17-րդ դարերի ընթացքում 68 հանցագործ կրել է մահապատիժ, ներառյալ գողություններ, դավաճանության և Աստծո դեմ կրոնական հանցագործությունների ձևեր[8]։ 1921 թվականին Ռիքսդագը պաշտոնապես վերացրեց խաղաղ ժամանակ կատարված հանցագործությունների համար սահմանված մահապատիժը[7]։ Վերջին պետական մահապատիժը տեղի է ունեցել 1910 թվականին։
Սահմանադրության մեջ իրավունքների հիմնական աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
20-րդ դարում Շվեդիայի մարդու իրավունքների պաշտպանության իրավունքը զգալիորեն զարգացավ Սահմանադրության և «Խոսքի ազատության հիմնարար օրենքի» և «Մամուլի ազատության մասին» հիմնարար օրենքի արդիականացման միջոցով։ Սահմանադրությամբ մարդու իրավունքների պաշտպանությունը ենթադրում է, որ սովորական օրենքը ենթակա է և չի կարող գործել, եթե հակասում է սահմանված իրավունքներին։ Շվեդիայի Սահմանադրությունում ամրագրված մարդու իրավունքները դժվար է փոփոխել և պահանջում է ավելի մանրակրկիտ գործընթաց, քան սովորական օրենքը[9]։
Մարդու իրավունքների աղբյուրներ միջազգային իրավունքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեդիայում մարդու իրավունքների պաշտպանության համար հիմք են հանդիսանում միջազգային իրավունքը և կոնվենցիաները։ Շվեդիան պահպանում և ստորագրում է մարդու իրավունքներին վերաբերող բազմաթիվ միջազգային պայմանագրեր։ Շվեդիայի ներքին և արտաքին մարդու իրավունքների քաղաքականության վրա ազդում են մարդու իրավունքներին վերաբերող միջազգային ստանդարտներ, որոնք առկա են Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում, Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայում, Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրում և Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագրում։ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը հիմնարար փաստաթուղթ է ժամանակակից մարդու իրավունքների համար և մեծապես ազդել է միջազգային կոնվենցիաների և պայմանագրերի վրա, որոնք Շվեդիան ստորագրել է։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «The Constitution of Sweden» (PDF).
- ↑ 2,0 2,1 Nergelius, Joakim (2011). Constitutional Law in Sweden. The Netherlands: Kluwer Law International. էջեր 99–105. ISBN 978-90-411-3435-6.
- ↑ «Openness shapes Swedish society». sweden.se (բրիտանական անգլերեն). 2015 թ․ ապրիլի 2. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
- ↑ Wallström, Margot (2016 թ․ դեկտեմբերի 8). Human rights, democracy and the principles of the rule of law in Swedish foreign policy (PDF) (Report). Ministry of Foreign Affairs. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
- ↑ «OHCHR | UN human rights expert to assess Sweden's international solidarity and development agenda». www.ohchr.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
- ↑ Carlson-Rainer, Elise (Winter 2017). «SWEDEN IS A WORLD LEADER IN PEACE, SECURITY, AND HUMAN RIGHTS». World Affairs. 180 (4): 79–85. doi:10.1177/0043820018759714. GALE A541811494.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Danelius, Hans (1973). Human Rights in Sweden. Stockholm: The Swedish Institute. էջեր 7–8. ISBN 978-91-520-0033-5.
- ↑ 8,0 8,1 Franck, Hans Göran; Nyman, Klas (2003 թ․ հունվարի 1). The Barbaric Punishment: Abolishing the Death Penalty (անգլերեն). Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-9041121516.
- ↑ Riksdagsförvaltningen. «The Constitution». www.riksdagen.se (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.