Մասնակից:Sona Alaverdyan/Ավազարկղ
Կրթությունը Իրանում կենտրոնացված է և բաղկացած է K-12 (12-ամյա ընդհանուր միջնակարգ կրթություն) և բարձրագույն կրթության համակարգերից: Դպրոցում տասներկուամյա կրթությունը (K-12) վերահսկվում է Կրթության նախարարության կողմից, իսկ բարձրագույն կրթությունը գտնվում է Գիտության և տեխնոլոգիայի ու Առողջապահության և բժշկական կրթության (Իրան) նախարարությունների վերահսկողության ներքո: 2015 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ իրանցի չափահասների 93%-ը կրթված է, մինչդեռ 2008 թվականի տվյալներով իրանցի չափահասների 85%-ն էր կրթված:Այսօր կրթվածների թիվը երիտասարդ տարիքի չափահասների շրջանում (15-24 տարեկան) աճել է մինչև 97% (առանց գենդերային առանձնացման):[1] 2007 թվականին Իրանում ուսանողների թիվը աշխատողների թվի հարաբերակցությամբ 10.2% էր, ինչը բավական բարձր ցուցանիշ է ամբողջ աշխարհի կտրվածքով:[2]
Իրանում միջնակարգ կրթությունը եռաստիճան համակարգով է՝ տարրական միջին և ավագ: Մինչև 2012 թվականը հիմնական կրթությունը 8 տարի էր, որից հինգը տարրական դպրոցինն էր (dabestân), իսկ երեքը՝ միջին դպրոցինը, որը հայտնի է նաև «կողմնորոշման շրջան» (doreh-e rahnama-ii) անունով: 2012 թվականին ընդունված բարեփոխումների արդյունքում հիմնական կրթությունը դարձավ 9 տարի: Տարրական դպրոցն ընդգրկեց 1-6 դասարանները (ընդունվում են 6 տարեկանում), իսկ միջին դպրոցը՝ 7-9-րդ դասարանները: Ավագ դպրոցը (Dabirestân)՝ 12-ամյա կրթության վերջին երեք տարիները, որոնք պարտադիր չեն, բաղկացած են տեսական, մասնագիտական/տեխնիկական և կիրառական կրթական ծրագրերից:[3]
Բարձրագույն կրթություն ստանալու, այսինքն՝ համալսարան մուտք գործելու համար անհրաժեշտ պայմաններն են ավագ դպրոցի ավարտական վկայականի առկայությունը և համալսարան մուտք գործելու միասնական՝ Համաիրանական քննությունից (Konkur) բավարար արդյունքները: Շատ շրջանավարտներ հաճախում են մեկամյա կամ երկամյա Peeshdaneshgahe դասապատրաստումների, որոնք համապատասխանում են բրիտանական Ընդհանուր կրթության A մակարդակին և միջազգային բակալավրիատին: Դասընթացների ավարտից հետո դիմորդներին տրվում են հավաստագրեր:[4]
Համալսարանները, տեխնոլոգիական ինստիտուտները, բժշկական դպրոցները և համայնքային քոլեջները ապահովում են բարձրագույն կրթություն: Բարձրագույն կրթություն ստանալու գործընթացում ուսանողին տրվում են մի քանի (տարբեր մակարդակի) դիպլոմներ. Fogh-e-Diplom կամ Kārdāni ուսանողը ստանում է բուհ ընդունվելուց 2 տարի անց, Kārshenāsi (հայտնի է նաև «լիցենզիա» անունով) հանձնվում է 4 տարի բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո (համապատասխանում է բակալավրի դիպլոմին), իսկ Kārshenāsi-ye Arshad՝ 6 տարի անց (համապատասխանում է մագիստրոսի դիպլոմին): Դրանից հետո ուսանողը կարող է քննություն հանձնել՝ դիմելով դոկտորական ծրագրին, որպեսզի ստանա դոկտորի (PhD) գիտական աստիճան:[5]
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տես նաև՝ Մեդրեսե
Դպրոցները XIX-XX դարերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օսմանյան ոչ կրոնական մոդելի տարրական առաջին դպրոցները հիմնադրվել են Թավրիզում շիաների հոգևոր դասի ուսուցիչ Հասան Ռուշդիի կողմից, որը «Ռուշդի» մականունը ստացել էր Օսմանյան կայսրության դպրոցների անունից (թուրք.՝ roshdiyye): Սկզբնական շրջանում քաղաքի բնակիչների և կրոնական առաջնորդների դիմադրության պատճառով Ռուշդիի գործունեությունը հաջողված չէր: Երբ քաղաքում ի հայտ եկավ ֆաթվան՝ ժամանակակից դպրոցի արգելման մասին, Ռուշդին ստիպված էր լքել այն:
Թեհրանում Մոզաֆերեդդին շահի օրոք Ռուշդին կառավարության աջակցությամբ հիմնեց «Ռուշդիի դպրոցը»: Ռուշդին իր դպրոցներում ներդրեց ժամանակակից կրթական մեթոդներ, որոնք հատկապես առնչվում էին այբուբենի ուսուցմանը: Դրանցից շատերը առ այսօր օգտագործվում են իրանական դպրոցներում:[6][7]
1910-ական թվականներին պետությունը սկսեց կարգավորել կրթական ոլորտը: Իրանական Մեջլիսը (Իսլամական խորհրդատվական խորհուրդ) ընդունեց օրենք, որը պարտավորում էր ծնողներին՝ զբաղվելու իրենց 7 տարեկանից բարձր երեխաների կրթությամբ: Հանրակրթական դպրոցները անվճար էին, նրանք բաժանված էին գյուղականի և քաղաքայինի, տարբերությունը դասարանների քանակի մեջ էր:
1920-1930 թվականներին կրթության կենտրոնացման գործընթացը սկսվեց, Կրթության գերագույն խորհուրդը պատասխանատվություն կրեց ամբողջ երկրում տարվող կրթության համար, Իրանը նաև ֆինանսական և անձնակազմային աջակցություն ցուցաբերեց հարևան երկրներում գործող պարսկական դպրոցների համար: Հենց այդ ժամանակ ավելի քան 300 դպրոցների բացմամբ դրվեց միջնակարգ կրթության համակարգի հիմքը: 1943 թվականից սկսած՝ համապատասխան օրենքի ի հայտ գալուց հետո, պետությունը զբաղվեց երկրում պարտադիր հանրակրթության ընդլայնմամբ: 1950-ական թվականներից ի վեր կրթության զարգացմանը նպաստելու համար պետությունը թույլ տվեց բացել մասնավոր չորսդասյա դպրոցներ, բայց դրանց զուգահեռ բացվեցին նաև մասնավոր միջնակարգ դպրոցներ:
1960-ական թվականներին տեղի ունեցավ կրթական կարևոր բարեփոխում: 1966 թվականից հանրակրթությունը բաժանվեց երեք աստիճանի՝ տարրականի, միջինի և ավագի՝ ընդհանուր դառնալով 12 տարի: Տարրական դպրոցները անվճար էին և պարտադիր:[8]
Ժամանակակից կրթահամակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արևմտյան տիպի հանրակրթական առաջին դպրոցները ստեղծվեցին Հաջի-Միրզա Հասան Ռուշդիի կողմից: 19-րդ դարի կեսերին Ամիր Քաբիրը օգնեց հիմնել իրանական ժամանակակից առաջին քոլեջը, իսկ իրանական առաջին համալսարանը մոդելավորվեց եվրոպական համալսարանների հիմնադրվելուց հետո՝ Փահլավիների առաջին շրջանում:[9]
Իրանում կան ինչպես անվճար հանրային, այնպես էլ մասնավոր դպրոցներ բոլոր մակարդակների համար՝ տարրական դպրոցից սկսած մինչև համալսարան: Իրանում կրթությունը մեծապես կենտրոնացված է: Կրթության նախարարությունը պատասխանատու է կրթության պլանավորման, ֆինանսավորման, կառավարման, ուսումնական ծրագրերի և դասագրքերի զարգացման համար: Ուսուցչի վերապատրաստումը, գնահատումը և քննումը նույնպես մտնում են նախարարության պարտականությունների մեջ: Համալսարանական մակարդակի համար հանրակրթական դպրոց հաճախողներից յուրաքանչյուրը պարտավոր է կառավարությանը ծառայություն մատուցել մի քանի տարի (սովորաբար տարիների քանակը համարժեք է համալսարանում անցկացրած տարիներին) կամ վճարել ոչ այնքան բարձր տուգանք (հիմնականում՝ մի քանի հարյուր դոլար): Ուսանողը ամբողջովին ազատվում է տուգանքից, եթե կարողանում է Իսլամական կառավարությանը ապացուցել իր անվճարունակությունը:
1970-ականների սկզբին մեծ ջանքեր են գործադրվել կրթական համակարգի բարելավման ուղղությամբ, ինչի արդյունքում արդիականացվել են դպրոցական ուսումնական ծրագրերը, ներդրվել են ժամանակակից դասագրքեր, իրականացվել են ուսուցիչների վերապատրաստումներ:[10]
Ուսումնական ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարիք | Կրթության մակարդակը (պարսկերեն) | Տևողություն | Համապատաս-խանություն | Նշումներ |
---|---|---|---|---|
5-6 | Նախադպրոցական/մանկապարտեզային | 1 տարի (K-12) | Պարտադիր չէ, այլ լրացուցիչ: Այդ տարիքի երեխաների մոտ 50%-ը ստանում է նախադպրոցական կրթություն: | |
6-12 | Տարրական կրթություն (Dabestân) | 6 տարի (K-12) | Չնայած տարրական կրթությունն անվճար է և պարտադիր, սակայն 2004 թվականի տվյալներով համապատասխան տարիքի ոչ բոլոր երեխաներն էին հաճախում տարրական դպրոց: | |
12-15 | Միջինից ցածր (Rahnamayi) | 3 տարի (K-12) | Միջին դպրոց | 7-9 դասարանները պարտադիր են և անվճար: Կրթության այս մակարդակի նպատակն է բացահայտել երեխայի կարողություններն ու հմտությունները, որպեսզի պարտադիր կրթության ավարտից հետո ձեռք բերված գիտելիքը երեխային հնարավորինս ճիշտ մատնանշի դեպի իր համար ամենահամապատասխան ուղին: |
15-18 | Միջինից բարձր (Dabirestân) | 3 տարի (K-12) | Ավագ դպրոցի վկայական (DiplomMotevaseth) | Իրանում միջինից բարձր կրթությունը պարտադիր չէ: 2010 թվականի 14-17 տարեկան երեխաների 80% -ն էր հաճախում Dabirestân: Միջինից բարձր կրթական հաստատությունների մոտ 6% -ը մասնավոր են:[5] Այդ դպրոցները պետք է համապատասխանեն Կրթության նախարարության կանոնակարգերին, թեև նրանք հիմնականում ֆինանսավորվում են աշակերտներից ստացված ուսման վարձերից: Կան երեք տիպի դպրոցներ՝ տեսական, տեխնիկական/մասնագիտական և կիրառական (Kar-Danesh): Վերջին երկուսը աշակերտներին պատրաստում են անմիջապես մուտք գործել աշխատաշուկա՝ մասնագիտացնելով առևտրի, գյուղատնտեսության, արդյունաբերության մեջ: Կիրառական դպրոցները ձևավորում են կիսահմուտ և հմուտ աշխատողներ, վարպետներ և ղեկավարներ: Բացի այդ, յուրաքանչյուր ճյուղ ունի իրեն հատուկ մասնագիտությունները (օրինակ՝ «Մաթեմատիկա/Ֆիզիկա», «Փորձարարական գիտություններ» կամ «Գրականություն/Հումանիտար գիտություններ», եթե աշակերտը ընտրել է տեսական տիպի դպրոց): Ավագ դպրոցի վկայական ունեցող աշակերտները իրավունք են ստանում հանձնել միասնական քննություն (Konkur): 2009 թվականին դիմորդների ~11%-ը ընդունվել է (1,278,433 դիմորդ), որոնցից 60% -ը իգական սեռի ներկայացուցիչ էր:[11] Konkur հանձնող աշակերտները ստանում են Կրթության ընդհանուր վկայագրի A մակարդակին և/կամ Միջազգային բակալավրիատին համարժեք աստիճան: |
18-20 (կամ ավելի բարձր) | Տեխնիկական/մասնագիտական դպրոց | 2 տարի | Կրտսեր մասնագետ
(Fogh-e-Diplom կամ Kārdāni) |
Սովորողները կարող են ևս երկու տարի ուսումնառել և ստանալ բարձրագույն կրթություն, ինչը նրանց հնարավորություն կտա՝ դառնալու որակյալ մասնագետ և ստանալու «միավորված կրտսեր մասնագետի աստիճան»: |
18-22 (կամ ավելի բարձր) | Համալսարան (բակալավրիատ) | 4 տարի | Բակալավրի աստիճան (Kārshenāsi կամ լիցենզիա) | Ուսումնական տարին սեպտեմբեր-հունիս ընկած ժամանակահատվածն է: Ուսանողները հաճախում են դասերին շաբաթ օրվանից մինչև հինգշաբթի: Ուսումնական տարին բաժանված է 2 կիսամյակների և գործում է կրեդիտային համակարգը: Համալսարանները ֆինանսավորվում են պետությունից, և ուսանողները սովորաբար չեն վճարում այդ հաստատություններում իրենց ուսման և գիշերելու համար (բացառություն է Ազադի իսլամական համալսարանը): |
22-24 (կամ ավելի բարձր) | Համալսարան (մագիստրատուրա) | 2 տարի | Մագիստրոսի աստիճան
(Kārshenāsi-ye Arshad կամ Fogh Licence) |
Իրանում են գտնվում Մերձավոր Արևելքի այնպիսի հեղինակավոր համալսարաններ, ինչպիսիք են Թեհրանի բժշկական համալսարանը, Թեհրանի համալսարանը, Շարիֆի համալսարանը և Իրանի գիտատեխնոլոգիական համալսարանը (սրանք ընդգրկված են աշխարհի ամենատարածված 1000 համալսարանների շարքում՝ համաձայն SCImago միջազգային վարկանիշային աղյուսակի): Շիրազի համալսարանը, Սպահանի տեխնոլոգիական համալսարանը, Թեհրանի Շահիդ Բեհեշտիի անվան համալսարանը, Ֆերդուսու անվան Մաշհադի համալսարանը և Ամիր Քաբիրի տեխնոլոգիական համալսարանը (Թեհրան) նույնպես երկրում հայտնի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ են: |
24-27/8 (կամ ավելի բարձր) | Ասպիրանտուրա | 3 տարի | Դոկտորի (PhD) գիտական աստիճան (Karshenasi-arshad-napayvasteh) | Ընդունվելու համար անհրաժեշտ է քննություն հանձնել: 2012 թվականին Իրանն ուներ 120,000 PhD ուսանող, իսկ ահա 2013 թվականին, համաձայն ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման համաժողովի, միայն ~60,000 ուսանող: |
Թվեր | Տառեր | Նշումներ |
---|---|---|
16-20 | A | |
14-15.99 | B | |
12-13.99 | C | |
10-11.99 | D | Անցողիկ միավորը 10-ից բարձրն է: |
0-9.99 | F կամ ձախողում (անգլ. Fail-ձախողվել բառից) | 7-ը կարող է անցողիկ միավոր համարվել որոշ առարկաների դեպքում, սակայն պարսկերենի դեպքում անհրաժեշտ է հավաքել 10-ից բարձր միավոր: |
ԿՈՂՄՆՈՐՈՇՄԱՆ ՇՐՋԱՆԻ ԾՐԱԳԻՐ | 6-րդ դաս. | 7-րդ դաս. | 8-րդ դաս. |
---|---|---|---|
Պարսկերեն և պարսկական գրականություն | 5 | 5 | 5 |
Մաթեմատիկա | 5 | 5 | 5 |
Բնական գիտություններ | 4 | 4 | 4 |
Կրոնական կրթություն | 2 | 2 | 2 |
Պատմություն | 1 | 1 | 1 |
Աշխարհագրություն | 1 | 1 | 1 |
Արաբերեն | - | 2 | 2 |
Հասարակական գիտություներ | 1 | 1 | 1 |
Արվեստ | 2 | 1 | 1 |
Տեխնիկական/մասնագիտական կրթություն | 3 | 3 | 3 |
Օտար լեզու | - | 4 | 4 |
Զինվորական ծառայության նախապատրաստում
(միայն տղաների համար) |
- | - | 1 |
Ղուրան | 2 | 2 | 2 |
Ընդհանուր | 26 | 31 | 32 |
Աղբյուրը՝ Համաշխարհային կրթական ծառայություններ, 2004[5]
Ուսումնական տարի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսումնական տարին սեպտեմբեր-հունիս ընթացքն է ընդգրկում: Անհրաժեշտ է նշել նաև, որ աշակերտներն ու ուսանողները հաճախում են դասերի շաբաթ օրվանից մինչև հինգշաբթի, և հանգստյան միակ օրը ուրբաթն է:[5]
Բյուջե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յուրաքանչյուր տարի պետական ծախսերի 20%-ը և ՀՆԱ-ի 5%-ը բաժին է հասնում կրթությանը, որը զարգացող մյուս երկրների համեմատ բավական բարձր ցուցանիշ է: Կրթության ծախսերի 50% -ը տրվում է միջնակարգ կրթությանը, և կրթության պետբյուջեի 21% -ը տրամադրվում է բարձրագույն կրթությանը:[12]
Կրթության բարեփոխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնգամյա զարգացման չորրորդ ծրագիրը (2005-2010) նախատեսում էր բարելավել կրթական համակարգի որակը բոլոր մակարդակներում, ինչպես նաև բարեփոխել ուսումնական ծրագրերը և մշակել մասնագիտական կրթությանը համապատասխանող ծրագրեր, իրականացնել աշխատաշուկային համապատասխանող կողմնորոշիչ ուսուցում և վերապատրաստումներ:[13]
Կրթության բարեփոխման նոր՝ 2012 թվականի ծրագրի համաձայն՝ նախահամալսարանական տարին փոխարինվեց տարրական դպրոցում լրացուցիչ տարվանով (նախկինում տարրական դպրոցը 5 տարի էր, որին հաջորդում էին միջին դպրոցը՝ 3 տարի, ավագ դպրոցը՝ 3 տարի, և նախահամալսարանական 1 տարին): Այսինքն՝ եթե նախկինում գործում էր տասներկուամյան կրթության 5+3+3+1 համակարգը, ապա այժմ սկսեց գործել 6+3+3 համակարգը:[14] Աշակերտները տարրական դպրոցում առաջին երեք տարվա համար նույն ուսուցիչն էին ունենալու: Մաթեմատիկային և մեխանիկական հիշողությանը ուշադրություն դարձնելու փոխարեն շեշտը դրվեց հետազոտական մտքի, գիտելիքների և քննադատական մտածողության զարգացման վրա: Նոր համակարգում ուսուցիչը այլևս չէր լինի միայն հրահանգիչ, այլ նաև ուղղորդիչ և ֆասիլիտատոր:
Կրթության բարեփոխման հիմնական նպատակներն են՝
- գիտելիքի առումով կրթությունը ավելի գլոբալ դարձնել,
- ձևավորել այնպիսի երեխաներ, որոնք հավատում են մեկ Աստծուն,
- ապահովել սոցիալապես արդար կրթական համակարգ,
- մեծացնել ընտանիքի դերը կրթական համակարգում,
- բարձրացնել կրթական համակարգի արդյունավետությունը,
- տարածաշրջանում հասնել կրթության ամենաբարձր չափանիշներին:[15]
Մանկավարժական ուսուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆարհանյան համալսարանը ուսուցիչների կրթության և մարդկային ռեսուրսների զարգացման համալսարան է, որը գտնվում է Կրթության նախարարության ենթակայության տակ:
Իրանում Ուսուցիչների վերապատրաստման կենտրոնները իրականացնում են ուսուցիչների մանկավարժական վերապատրաստումներ տարրական և միջին, ինչպես նաև օժտված երեխաների դպրոցների համար: Այս կենտրոնները առաջարկում են 4-ամյա ծրագրեր, որոնց ընթացքում տրվում են անհրաժեշտ և բակալավրիական կրթությանը համապատասխանող գիտելիքներ: Կենտրոնները ընդունում են դիմորդների, որոնք ունեն նվազագույնը ավագ դպրոցի վկայական: Ընդունելության համար միասնական քննություն հանձնելը անհրաժեշտ է:
Իրանում Ուսուցչական վերապատրաստման 98 կենտրոն կա, և դրանք բոլորը պատկանում են Ֆարհանյան համալսարանին:
Օտար լեզուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրանի պաշտոնական լեզուն պարսկերենն է: Քանի որ Ղուրանի լեզուն արաբերենն է, այն ուսուցանվում է 7-12-րդ դասարաններում: 7-12-րդ դասարաններում արաբերենից բացի աշակերտներն անցնում են ևս մեկ օտար լեզու: Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ շատ դպրոցներ աշակերտներին օտար լեզուներից առաջարկում են գերմաներեն, ֆրանսերեն, իսպաներեն և չինարեն, անգլերենը, այնուամենայնիվ, շարունակում է մնալ ամենից ցանկալի լեզուն:[16]
Kanoun-e-Zabaan-e-Iran-ը կամ Իրանի լեզվի ինստիտուտը հիմնադրվել է 1979 թվականին Երեխաների և երիտասարդների մտավոր զարգացման կենտրոնին առընթեր: Այնտեղ յուրաքանչյուր կիսամյակում ավելի քան 175.000 ուսանող սովորում է պարսկերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, իսպաներեն, գերմաներեն և արաբերեն:[16]
Անգլերենը դասավանդվում է rahnamaei-ում (բառացի նշանակում է «առաջնորդում» կամ «կողմնորոշում»): Կառավարությունն այժմ մտածում է անգլերենի դասավանդումը սկսել տարրական դպրոցից: Այնուամենայնիվ, դպրոցներում անգլերենի ուսուցման որակը գոհացուցիչ չէ, և աշակերտներից շատերը անգլերենի վարժ իմացության համար շատ հաճախ ստիպված են լինում հաճախել մասնավոր հաստատությունների առաջարկած անգլերենի դասընթացներին:[16]
Ներկայումս երկրում ավելի քան 5000 օտարալեզու դպրոցներ կան, որոնցից 200-ը գտնվում են Թեհրանում: Մի քանի հեռուստաալիքներ հեռարձակում են անգլերենով և արաբերենով դասընթացներ հիմնականում համալսարան ընդունվել պատրատվողների համար:[16]
Անգլերենի ուսուցումը մեծ մասամբ սկսվում է միջնակարգ դպրոցում, սակայն մինչև 2018 թվականը տարրական որոշ դպրոցներ (12 տարեկանից ցածր) նույնպես անգլերեն էին ուսուցանում: Բայց 2018 թվականի հունվարին կրթական ավագ պաշտոնյան պետական հեռուստատեսությամբ հայտարարեց, որ անգլերենի դասավանդումը ինչպես պետական, այնպես էլ ոչ պետական տարրական դպրոցներում արգելված է:[17]
Ինտերնետ և հեառավար ուսուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինտերնետի ամբողջական ծառայությունը հասանելի է բոլոր խոշոր քաղաքներում, և հասանելիությունը շարունակում է արագորեն աճել: Փոքր շատ քաղաքներ և նույնիսկ որոշ գյուղեր այժմ ամբողջական ինտերնետ հասանելիություն ունեն: Պետությունը մտադիր էր մինչև 2008 թվականի վերջը ինտերնետի միջոցով իրականացնել կառավարական և առևտրային ծառայությունների 10%-ը, ինչպես նաև բոլոր դպրոցներն ապահովել համակարգիչներով և կապի միջոցներով:[18]
Փայամ-ե Նուր համալսարանը (հիմնադրվել է 1987 թվականին)՝ որպես հեռավար ուսուցում իրականացնող բացառիկ հաստատություն, Գիտության, հետազոտության և տեխնոլոգիայի նախարարության հսկողության տակ գտնվող պետական համալսարան է:[19]
Բարձրագույն կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2013 թվականի դրությամբ 4,5 միլիոն ուսանող ընդունվել են բուհեր այն դեպքում, երբ բնակչության ընդհանուր թիվը 75 միլիոն է: Իրանական համալսարանները տարեկան 750 հազար շրջանավարտ են տալիս:[20]
Իրանում համալսարանական կրթության ավանդույթը հայտնվել է իսլամի վաղ դարերից: Սակայն 20-րդ դարում զգացվել է համակարգի հնացած լինելը, ուստի ձևափոխվել է՝ ըստ ֆրանսիական մոդելի: Երկրի 16 համալսարանները փակվել են 1979 թվականի հեղափոխությունից հետո և ապա աստիճանաբար վերաբացվել են 1982 և 1983 թվականների Իսլամական կառավարության վերահսկողության ներքո:
Այն ժամանակ, երբ համալսարանները փակվել էին, Մշակութային հեղափոխության հանձնաժողովը ուսումնասիրեց պրոֆեսորներին և ուսուցիչներին: Արդյունքում ազատվեցին նրանք, ովքեր մարքսիզմի, ազատականության և «իմպերիալիստական» այլ գաղափարախոսությունների ներկայացուցիչներ էին: Բուհերը վերաբացվեցին իսլամական ուսումնական ծրագրերով: 1997 թվականին բարձրագույն բոլոր հաստատություններն ունեին 40,477 ուսուցիչներ և 579.070 գրանցված ուսանողներ:
Պետական համալսարանների ընդունելությունը բացառապես կախված է համազգային Konkour քննության արդյունքներից: Պետական բուհերից Իսլամական Ազադի համալսարանն է միայն այլընտրանք առաջարկում, որը հայտնի է նաև բարձր վարձավճարներով:[21]
Իրանում բոլոր բուհերի ուսումնական պլանը որոշվում է ազգային խորհրդի կողմից, որի արդյունքում համալսարանների միջև կրթության որակի տարբերությունը կախված է միայն ուսանողների և դասախոսների գտնվելու վայրից և որակից: Երկրի լավագույն բուհերի շարքում կան երեք բուհեր, որոնցից յուրաքանչյուրը hայտնի է իրեն բնորոշ որոշ պատճառներով: Այսպես՝
- Թեհրանի համալսարանը (հիմնադրված 1934 թվականին) ունի 10 ֆակուլտետ՝ ներառյալ Իսլամական աստվածաբանության բաժինը: Այն ամենահին (ժամանակակից համակարգում) և ամենամեծ համալսարանն է Իրանում: Այն հասարակական և քաղաքական բազմաթիվ շարժումների ծննդավայր է եղել:
- Թեհրանում գտնվող Թարբիաթ Մոդարես համալսարանը բացառապես հետբուհական ինստիտուտ է, որն առաջարկում է միայն մագիստրոսական, ասպիրանտական և հետդոկտորական ծրագրեր: Այն Իրանի Գիտության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող միակ համալսարանն է, որն ունի բժշկական դպրոց: Իրանական բոլոր մյուս բժշկական դպրոցները առանձին հաստատություններ են և վերահսկվում են Առողջապահության նախարարության կողմից: Օրինակ՝ Թեհրանի բժշկական գիտությունների համալսարանը (սովորաբար հայտնի է որպես Թեհրանի համալսարանի բժշկական դպրոց) փաստացի առանձնացված է Թեհրանի համալսարանից:
- Շարիֆի անվան տեխնոլոգիական համալսարանը նույնպես Թեհրանում է գտնվում: Հայտնի է ճարտարագիտության և ֆիզիկական գիտությունների ոլորտում բակալավրիական աստիճանի որակյալ ուսանողների պատրաստմամբ: Այն միջազգայնորեն ևս ճանաչվել է լավագույն համալսարաններից, որը կրթում է բակալավրի կոմպետենտ ուսանողներ:
Խաջե Նասիրեդդին Թուսի պոլիտեխնիկ համալսարանը և Ամիրքաբիրի տեխնոլոգիական համալսարանը Թեհրանում ամենահեղինակավորներից են: Խոշորագույններից են նաև Շիրազի, Թավրիզի, Սպահանի, Մաշհադի, Ահվազի, Քերմանի, Քերմանշահի, Բաբոլսարի, Ռաշթի և Ուրմիայի համալսարանները: Իրանում գործում են մոտ 50 քոլեջներ և 40 տեխնոլոգիական ինստիտուտներ:[10]
2009 թվականի տվյալներով 18-25 տարիքային խմբում գտնվողներից 33.7%-ը ընդգրկված էր 92 համալսարաններից, Փայամ-ե Նուր համալսարանի 512 մասնաճյուղերից և գիտահետազոտական և տեխնոլոգիական 56 ինստիտուտներից մեկում: Այժմ Իրանում մոտ 3,7 միլիոն համալսարանական ուսանող կա, իսկ 1,5 միլիոնը սովորում է Իսլամական Ազադի համալսարանի 500 մասնաճյուղերում:[22]
Ուսումնառության ոլորտը | 2010 | Նշումներ |
---|---|---|
Ճարտարապետություն և շինարարություն | 31% | Զարգացած է. աշխարհի ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկն է ներկայացնում: |
Սոցիալական գիտություն, բիզնես և իրավունք | 23% | Զարգացած չէ, բայց արագորեն զարգանալու միտում ունի: |
Հումանիտար գիտություններ և արվեստ | 14% | |
Գիտություն | 10% | Զարգացած է. աշխարհի ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկն է ներկայացնում: |
Ձեռնարկատիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերջին տասնամյակում Իրանը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերել ձեռնարկատիրության տարբեր ոլորտներում, բարձրագույն կրթական համակարգերում, քաղաքականության մեջ և բիզնեսում: Չնայած տարրական և միջնակարգ դպրոցական դասագրքերը չեն անդրադառնում ձեռնարկատիրությանը, մի քանի համալսարաններ, ներառյալ Թեհրանի համալսարանը և Շարիֆի համալսարանը, առաջարկում են ձեռնարկատիրության դասընթացներ բակալավրի և մագիստրատուրայի ուսանողների համար:
Համաձայն հնգամյա զարգացման երրորդ ծրագրի՝ մշակվել է «Ձեռնարկատիրական համագործակցության ծրագրեր իրանական համալսարաններում»-ը (հայտնի է ԿԱՐԱԴ ծրագիր անունով) և գործարկվել երկրի տասներկու համալսարաններում Ղեկավարման և պլանավորման կազմակերպության ու Գիտության, հետազոտության և տեխնոլոգիայի նախարարության վերահսկողության ներքո:[23][24][25][26]
Կանայք կրթության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2012 թվականի սեպտեմբերի տվյալներով կանայք կազմել են Իրանի ուսանողության ընդհանուր թվի ավելի քան 60%-ը:[27] Սակայն թվերը միշտ չէ, որ այսպես խոստումնալից են եղել. իրականում բարձրագույն կրթության մեջ ներգրավվածության այս բարձր մակարդակը անցած տասնամյակների վերջին զարգացումն է: Կրթություն ստանալու իրավունքը իրանցի կանանց կողմից 20-րդ դարի սկզբին ծայր առած շարժման հիմնական պահանջն էր: Մինչև 1979 թվականի հեղափոխությունը սահմանափակ թվով կանայք էին հաճախում արական սեռի դպրոցներ, և ավանդական շատ ընտանիքներ իրենց աղջիկներին չէին ուղարկում դպրոց, քանի որ ուսուցիչները տղամարդիկ էին կամ դպրոցը իսլամական չէր:[28] 1990-ականների ընթացքում կրթական հաստատություններում կանանց ընդգրկումը սկսեց աճել: Ազադի իսլամական մասնավոր համալսարանի («Daneshgah-e-azad-e islami») հիմնադրումը և մասնաճյուղերի բացումը նույնպես նպաստեց ինչպես կանանց, այնպես էլ տղամարդկանց ընդգրկվելուն: Ռաֆսանջանիի և Մշակութային հեղափոխության բարձրագույն խորհրդի նախագահության ներքո ստեղծվեց Կանանց սոցիալական և մշակութային խորհուրդ՝ ուսումնասիրելով կանանց իրավական, սոցիալական և տնտեսական խնդիրները: 1993 թվականին խորհուրդը իսլամական ֆեմինիստների աջակցությամբ փորձում էր վերացնել բոլոր սահմանափակումները, որ տարածվում էին ուսման ոլորտում ներգրավված կանանց վրա: Իսլամական հեղափոխությունից հետո Այաթոլլա Ռուհոլլա Խոմեյնին և նրա նոր ռեժիմը առաջնահերթությունը տվեցին Իրանի կրթական համակարգի իսլամացմանը ինչպես կանանց, այնպես էլ տղամարդկանց համար:[29] 1989 թվականին՝ Խոմեյնիի մահվանից հետո, նրան հաջորդեց Աքբար Հաշեմի Ռաֆսանջանին, որի նախագահության ընթացքում շատ, բայց ոչ բոլոր սահմանափակումները՝ կանանց վրա տարածվող, վերացվեցին: Բոլորի համար կրթության իրավունքն առանց խտրականության ակնհայտորեն երաշխավորված է Իրանի սահմանադրության և միջազգային փաստաթղթերի հիման վրա, որոնք Իրանն ընդունել է կամ որին մասնակից է:[30] Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ կանանց համար բարձրագույն կրթությունը հասանելի չէ, և դրա պատճառը Իրանի իսլամական խիստ հասարակությունում կանանց իրավունքների ճնշումներն են, որոնք իրականացվում են հատուկ քաղաքականության արդյունքում: Այնուամենայնիվ, իրանցի կանայք ունեն ազատ մուտք բարձրագույն կրթության ոլորտ, քանի որ նկատվում է կնոջ ներգրավվածության և շրջանավարտների թվի զգալի աճ, ինչի արդյունքում իգական սեռի ուսանողներն այժմ գերազանցում են արական սեռի ուսանողներին: Ավելին, իրանցի կանայք զբաղեցնում են ավելի բարձր պաշտոններ և հասարակության մեջ առկա է պրոֆեսիոնալ կանանանց նկատմամբ վստահություն:
Դպրոցներ օժտված երեխաների համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրանում Բացառիկ տաղանդների զարգացման ազգային կազմակերպությունը, որը հայտնի է նաև որպես SAMPAD (سمپاد), գործում է միջին և ավագ դպրոցներում: Այն նպատակ ունի աշակերտների համար ապահովել նմանը չունեցող կրթական միջավայր: Այս դպրոցներ մուտք գործելու համար անհրաժեշտ է հանձնել ընդունելության երկու փուլով քննություն: Ընդունելության մրցույթի ժամանակ լինում է բարձր մրցակցություն: Նրանց ուսման վճարի չափն այնքան է, որքան մասնավոր դպրոցներինը, սակայն վճարը կարող է մասամբ կամ լիովին զեղչվել՝ կախված աշակերտների ֆինանսական վիճակից:
Այս դպրոցները հեղափոխությունից հետո մի քանի տարով փակվել էին, սակայն շուտով վերաբացվեցին: Իսկ ահա 2017 թվականի դեկտեմբերին Իրանի Իսլամական Հանրապետության օրենսդիր մարմինը որոշեց դադարեցնել հաստատության աշխատանքը և այն փոխարինել նոր համակարգով: Արդյունքում, ընդունելության քննությունները չեղյալ հայտարարվեցին: Այս պահին ընդունելություններ տեղի չեն ունենում, սակայն դպրոցները կշարունակեն բաց մնալ, մինչև բոլոր աշակերտներն ավարտեն (նախատեսվում է մինչև 2024 թվականը):[31]
Կրթական հետազոտությունների և պլանավորման կազմակերպություն (ԿՀՊԿ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ԿՀՊԿ-ն կառավարական, գիտական, ուսումնական կազմակերպություն է: Այն ունի որակյալ և գիտելիքահեն ուսումնական ծրագրեր, որոնք համապատասխանում են գիտական և հետազոտական արդյունքներին, տեխնոլոգիական, ազգային ինքնությանը, իսլամական և մշակութային արժեքներին:
ԿՀՊԿ-ի պարտականություններն են՝
- ուսումնասիրել կրթության բովանդակությունը,
- ուսումնասիրել և զարգացնել քննությունների և կրթական գնահատումների համար պարզ մեթոդներ,
- գրել, խմբագրել և տպագրել ձեռնարկներ,
- սահմանել և տրամադրել ուսուցման միջոցներ ու չափորոշիչների ցանկ ուսուցման միջոցների և սարքավորումների համար,
- կատարել հետազոտություն կրթության որակի և ծավալի բարելավման վերաբերյալ,
- իրականացնել այլ պարտականություններ՝ ԿՀՊԿ-ի կողմից արձակված:
Միջազգային բակալավրիատի դպրոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրանը ունի Միջազգային բակալավրիատի երեք դպրոցներ: Դրանք են Մեհրի-Թաբան[32], Շահիդ Մահդավի[33] և Թեհրանի միջազգային դպրոցները[34]:
Մեհրի-Թաբանը լիազորված Միջազգային բակալավրիատի համաշխարհային դպրոց է, որը գտնվում է Շիրազում: Այն առաջարկում է տարրական, միջին դպրոցների և դիպլոմ ծրագրեր: Շահիդ Մահդավին Թեհրանում գտնվող Միջազգային բակալավրիատի համաշխարհային դպրոց է, որն առաջարկում է տարրական և միջին դպրոցի ծրագրեր: Իսկ ահա Թեհրանի Միջազգային բակալավրիատի համաշխարհային դպրոցը առաջարկում է դիպլոմ ծրագրեր:
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «International Literacy Day». Pars Today (անգլերեն). 2016-09-08. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 2011-01-12. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Education in Iran». WENR (ամերիկյան անգլերեն). 2017-02-07. Վերցված է 2018-12-15-ին.
- ↑ «Study in Iran :: Iran Education System». www.arabiancampus.com. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «WEP-Iran». web.archive.org. 2012-02-24. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ Персидская энциклопедия (The Persian Encyclopedia), статья о Рушди, том 1, стр. 1085-1086.
- ↑ Статья "The Memory of Some People", в газете "Iran" о Рашди и его наследии.
- ↑ «EDUCATION ix. PRIMARY SCHOOLS – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ Hassan Pour, Faramarz (5 June 2014). "Design of Higher Education Learning Spaces in Iran; From the Qajar Period to the Present Time". Snapshots International Symposium on Learning Spaces, the University of Melbourne. https://minerva-access.unimelb.edu.au/bitstream/handle/11343/42271/FH%20Full%20Conference.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- ↑ 10,0 10,1 «Education - Iran - system». www.nationsencyclopedia.com. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ presstv2009, Press TV/Iran Today/The education system of Iran/12/22/2009/Part1, Վերցված է 2018-12-11-ին
{{citation}}
: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - ↑ Nash, Jason John; Sasmaz, Aytng (January 2011). "The Business Year 2011: Iran". London, U.K.: The Business Year: 232. ISBN 978-1-908180-00-1.
- ↑ «Iran - Country Brief». web.worldbank.org. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ PressTV Mobile, Iran makes changes in its educational system - Press TV News, Վերցված է 2018-12-11-ին
- ↑ www.ritell.org (PDF) http://www.ritell.org/Resources/Documents/language%20project/Country%20Projects/Iran.pdf. Վերցված է 2018-12-11-ին.
{{cite web}}
: Missing or empty|title=
(օգնություն) - ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 «With the verve of words: Learning foreign languages in Iran - Tehran Times». web.archive.org. 2012-11-23. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Iran bans English in primary schools after leaders' warning». Reuters (անգլերեն). 2018-01-07. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ "Telecoms And Technology Forecast for Iran", Economist Intelligence Unit, August 18, 2008.
- ↑ «Education and training to Iran - For Australian exporters - Austrade». web.archive.org. 2007-06-14. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 2012-03-05. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ Farrokhi-Khajeh-Pasha, Y., Nedjat, S., Mohammadi, A., Rad, E. M., Majdzadeh, R., Monajemi, F., ... & Yazdani, S. (2012). The validity of Iran’s national university entrance examination (Konkoor) for predicting medical students’ academic performance. BMC medical education, 12(1), 60.
- ↑ 22,0 22,1 «Access & Quality». The Business Year. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Iran Entrepreneurship Association | کانون کارآفرینی ایران». web.archive.org. 2015-09-16. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «سازمان سنجش آموزش کشور». sanjesh.org. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ Karimi, Saeid. «Entrepreneurship Education in Iranian Higher Education: The Current State and Challenges» (անգլերեն).
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(օգնություն) - ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 2015-09-24. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ Sahraei, Fariba. “Iranian University Bans on Women Causes Consternation.” BBC 21 Sept. 2012. Web. 30 Apr. 2013.
- ↑ Esfandiari, Golnaz. “Iran: Number Of Female University Students Rising Dramatically.” Rferl.org. Radio Free Europe/Radio Liberty, 19 Nov. 2012. Web. 10 May 2013.
- ↑ Rezai-Rashti, Goli. “Women and Education in the Islamic Republic of Iran: Repressive Policies, Unexpected Outcomes.
- ↑ “Joint Statement on the Right to Education and Academic Freedom in Iran.” iranhrdc.org. n.p., May 2012. Web. 3 May 2013.
- ↑ «National Organization for Development of Exceptional Talents» (անգլերեն). 2018-12-03.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(օգնություն) - ↑ «Mehr International School | Home». www.mehrschool.com. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Mahdavi | International School». www.mahdavischool.org. Վերցված է 2018-12-11-ին.
- ↑ «Tehran International & Adaptive Schools - مجتمع تطبیقی و بین المللی تهران». www.tissch.ir. Վերցված է 2018-12-11-ին.