Մասնակից:Menua 2810/Սևագրություն 1
| Բնակավայր | |
|---|---|
| Menua 2810/Սևագրություն 1 | |
Տիուանակո կամ Տայպիկալա (երբեմն՝ Տիաուանակոо, Тиуанаку, Тиванако, այմարա՝ Tiwanaku), հնագույն քաղաք, նույնանուն Անդյան քաղաքակրթության հոգևոր և քաղաքական կենտրոնը։ Գտնվում է Բոլիվիայի Տիտիկակա լճի հարավային ափից 15 կմ հեռավորության վրա[1]։ 2000 թվականից հանդիսանում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային օբյեկտ[2]։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեղի բնակչության մեծ մասը խոսում է այմարի լեզվով (հնդիկների երեք լեզուներից մեկը, որը հիշեցնում է կեչուայի լեզուն), փոքրամասնությունը՝ ուրուի (Uru) կամ նրա նման չիպայի լեզվով (Chipaya)։ Առաջ տարածված էր ներկայումս անհետացած պուկինա լեզուն։ Ալան Կոլատան կարծում էր, որ բոլոր այս լեզուները կարևոր էին Տիուանակոյում։[3] Տեղանքի անունը այմարա լեզվով համահունչ էր Տայպիկալա (Taypikala, Taipikala), որը նշանակում է «քարը կենտրոնում», որովհետև տեղանքը գտնվում է, իրենց կարծիքով, երկրի կենտրոնի մոտ[4]։ Գոյություն ունի կարծիք, որ մինչ այդ եղել է անվանում պուկինա լեզվով[5]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համարվում է, որ նախագաղութային Բօլիվիայում 2--րդից 9-րդ դդ․ Տիուանակոն եղել է Կենտրոնական Անդ տարածաշրջանի խոշորագույն քաղաքը և Պուկինա պետության կենտրոնը։Այդ ժամանակ քաղաքը զբաղեցնում էր 6 կմ² տարածք և ուներ 40 հազար բնակիչ։ Մոտավորապես 1180 թվականին բնակիչները լքեցին Պւկինա քաղաքը կոլյա ցեղերի ավերածություններից(այմարա)։ Պուկինա պետության անումից հետո, նրա կարևոր կենտրոնը, շարունակում էր կարևոր դեր խաղալ ինկերի դիցաբանության մեջ։ Նրանք համարում էին Տիուանակոն այն տեղը, որտեղ ծնվել է իրենց առաջին լեգենդար կառավարիչ սապա ինկա Մանկո Կապակ և նրա քույրն ու կինը Մամա Օկլո։ Այս ամենը վկայում է ի օգուտ այն հիպոթեզի ըստ, որի ինկերը ծագումով ( արյունակցական կապեր ուներ Տաուանտինսույու պետության հետ) Տիուանակո։ Ժամանակակից այմարա ժողովրդի լեգենդներում և հավատալիքներում մեծ տեղ է զբաղեցնում Տիուանակոն։
Строения[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ հետազոտողներ թվագրում են հնագույն ավերակները մ․թ․ա․ 200 թվականից մինչև 200 թվականները հիմնական կառույցները Մ․թ․ 600 -ից մինչև 1000 թվականնները։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
-
Արևի դարպասներ -
Կալասասայա մատուռի դարպասները և աստիճանը -
Արձան Տիուանակոյում -
«Պերուի խրոնիկա» գրքի առաջին մասը, որն առաջին անգամ նկարագրում է Տիաուանակոյի ավերակները (1553) -
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Britannica, 2008, P. 1915
- ↑ «Tiwanaku: Spiritual and Political Centre of the Tiwanaku Culture». unesco.org (անգլերեն). Վերցված է 2017-10-03-ին.
- ↑ Kolata, 1993, P. 33—35, 66—69
- ↑ Kolata, 1993, P. 8
- ↑ Medinaceli, 2006, P. 194
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Britannica Concise Encyclopedia : From the editors of the Encyclopedia Britannica / Ed. by Anita Wolff. — Revised and expanded edition. — Encyclopædia Britannica, 2008. — 2114 с. — ISBN 978-1-59339-492-9.
- Kolata, Alan L. The Tiwanaku : Portrait of an Andean Civilization. — Wiley-Blackwell, 1993. — 336 с. — ISBN 978-1-55786-183-2.
Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Куприенко С.А. Источники XVI-XVII веков по истории инков: хроники, документы, письма / Под ред. С.А. Куприенко. — Կաղապար:К. : Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 418 с. — ISBN 978-617-7085-03-3.