Մասնակից:Juleta Gevorgyan/Ավազարկղ5

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D1%8D%D0%BA%D1%84%D0%B5%D0%B9%D1%81 Բլեյքֆեյս (անգլ.՝ Blackface՝ «սև դեմք»), թատերական դիմափոշու տարատեսակ, որը կոմիկ դերասաններն օգտագործում էին իրենց շոուի և զավեշտախաղի ժամանակ ու ծաղրականորեն իրենց դեմքը ներկայացնում էին սևամաշկ մարդկանց պատկերներով: Այդպիսի դիմահարդարմամբ նորաձևությունը առաջին անգամ տարածվել է XIX դարի առաջին կեսերին և ամրապնդել է սևամորթ ռասայի դեմ կարծրատիպերը: Մասնավորապես, «բլեյքֆեյսի» շնորհիվ անգլերենում հաստատուն է դարձել «էթնոֆոլիզմ», ինչպես նաև «անհոգ սևամորթը պլանտացիայում» (անգլ.՝ happy-go-lucky darky on the plantation) և «սևուկ դենդիները» (անգլ.՝ dandified coon) անվանումները: 1848 թվականին «բլեյքֆեյսը» դարձավ Ամերիկայի ազգային մշակույթի մասը՝ նվազեցնելով հետագա թատրոնի դիրքերի լրջությունը: Կատակերգական ներկայացումներում «բլեյքֆեյսը» հայտնի դարձավ 1960-ական թվականներին, երբ ԱՄՆ-ում նոր թափ առավ Սևամորթների իրավունքների համար պայքարը:

Ավելի քան հարյուր տարի «բլեյքֆեյսը» համարվել է Ամերիկայի մշակույթի կարևոր մաս: Առաջին անգամ տվյալ տեսակի դիմափոշու մասին հիշատակվել է 1830 թվականին: Ամերիկայում և Եվրոպայում բլեյքֆեյսի նորաձևությունը անցել է ավելի արագար, Մեծ Բրիտանիայում այն դարձավ նույնիսկ ավելի հայտնի, քանի իր հայրենիքում: Հայտնի է, որ բրիտանական հեռուստատեսությունում բլեյքֆեյսը ավելի երկար է մնացել, քան Ամերիկայում. վերջին այդպիսի ելույթը տեղի է ունեցել 1978 («The Black and White Minstrel Show» շոու) և 1981 թվականներին:

Սկզբից դերասանների համար այդ դիմափոշին ստանալու համար խանձել են խցանները, իսկ ավելի ուշ՝ գուտալինը: Սև նյութերով դեմքը ներկել եմ մինչև բերանի հատված, իսկ մնացած մասը թողել են մաքուր: Բացի դրանից հաճախակի, որպես վերջնական տեսք օգտագործել են հնամաշ գանգուր կեղծամներ, ձեռնոցներ, ֆրակներ կամ հակառակ՝ ցնցոտիներ: Հատկանշական է, որ սևամորթ արտիստները երբեմն փորձել են իրենց պատկերել «բլեյքֆեյսի» կերպարով:

Ստերեոտիպները, դերասան-բլեյքֆեյս կերպարների մարմնավորումը, ոչ միայն կարևոր դեր է խաղացել ռասաների հայացքների ու տրամադրությունների տարածմանը, այլ նաև նպաստել է աֆրոամերիկական մշակույթների հայտնիությանը: «Բլեյքֆեյսի» կերպարը հաճախ առաջացրել է հակասական արձագանքներ: Ըստ տարածված կարծիքների, այդպիսի դիմափոշին հանդիսանում է երկու տարբեր դերերի տրանսվեստիզմի, երբ մարդը փորձում է սոցիալական դասի կամ ռասաների, բնորոշ գծերը և այլ սեռի առանձնահատկությունները, որոնց անհամեմատելի պատկերները և գաղափարները չեն բավարարում առօրյա կյանքի պահանջներին: XX դարի կեսերին «բլեյքֆեյս» դիմափոշու օգտագործումը սկսեց պակասել, և եթե նման դիմափոշին օգտագործում էին, ապա միայն վերագրում էին երգիծական երանգների:

Ծագման պատմություն

«Բլեյքֆեյսի» ծագման հստակ ժամանակն և վայրը հայտնի չէ: Լրագրող և գրող Ջոն Սթրաուսբաուգը իր «Black Like You: Blackface, Whiteface, Insult and Imitation in American Popular Culture» գրքում պատմում է, որ ըստ սովորույթի սևամաշկ մարդիկ սպիտակներին զվարճացնելու համար առաջացել է 1441 թվականին, երբ Արևմտյան Աֆրիկայի ստրուկները հանրային ցույցեր են կազմակերպել Պորտուգալիայի դեմ: Ավելի ուշ սպիտակամորթ դերասանները սևամորթ պատկերները կատարում էին նաև դասական թատրոնում, ամենահայտնի օրինակներից է «Օթելլոյի» առաջին բեմադրությունը (1604): Վերածննդյան դարաշրջանում սևամորթների պատկերներին չէր միանում ծաղրական ունակությունները:

Վաղ հասակում «բլեյքֆեյսի» միջոցով հայտնի է դարձել սպիտակ դերասան Հելմեն Լույիս փոքրը, երբ 1769 թվականի մայիսի 29-ին Նյու Յորքի Ջոն Սթրիթ թատրոնում «Ամրոց» (անգլ.՝ Padlock) ներկայացման ժամանակ կատարել է Մունգոյի դերը (նեգր հարբած ծովային): Նրա խաղին ուշադրություն են դարձրել մի շարք դերասաններ և շուտով սկսել նրան կրկնօրինակել: Օրինակ 1810 թվականին մեծ տարածում է ունեցել բլեյքֆեյս ծաղրածուները: Ամերիկայում իր շրջագայություններից հետո 1822—1823 թվականներին, բրիտանացի դերասան Չարլզ Մետյուսը իր ելույթների համար օրինակել է աֆրոամերիկական մոտիվներ: Իր հաջորդ «Ուղևորություն դեպի Ամերիկա» (անգլ.՝ A Trip to America) շոուի ժամանակ միացրել են «Possum up a Gum Tree» երգը, սևամորթների մոտ հայտնի երգ՝ տենչալի ազատության մասին: Դերասաններ Էդվին Ֆորիսթը և Ջորջ Վաշինգթոն Դիքսոնը նույնպես կազմակերպել են իրենց գործունեությունը, շրջագայելով դեպի բլեյքֆեյս»: Բայց իրականում «բլեյքֆեյսը» համաշխարհային ճանաչում ստացել է «Թոմաս Ռեյս» կատակերգությունից հետո, և ազնվորեն նրա 1828 թվականին «Թռիր Ջիմ Կրոու» երգից հետո, որտեղ միացրել էի ոչ միայն վոկալային, այլև պարային տարրեր : ԱՄՆ-ում շրջագայություններիը ժամանակ Ռայսը, համերգում հանդես է եկել «Հորեղբայր Ջոն Կրոու» բեմադրության տակ: Ավելի ուշ Հարավում՝ վերակառուցման ժամանակ, «Ջիմ Կրոու» («սևուկ», «նեգր») տերմինը սկսել է ասոցացվել ռասայական խտրականության և ընդունել են ռասայական խտրականության մասին օրենք:

1830—1840 թվականներին «բլեյքֆեյսները» սկսել են մասնակցել հիմնականում հասարակ և անվայել ներկայացումներում, սակայն ժամանակի ընթացքոըմ սև դեմքով դերասանները հնարավորություն ունեցան հանդիսատեսներին ներկայացնել ընդմիջման ժամանակ ավելի հաստատուն և լուրջ կատարումներ: «Բլեյքֆեյսի» մասին կարծրատիպերը աճեցին. արդեն դա դարձավ սնահավատ, երկչոտ, վավաշոտ և ծույլ կատակ, որը գողացված, սուտ և աղավաղված է անգլերեն լեզվից (սպիտակ դերասնները ձգտում էին ընդօրինակել նեգրերին և դրա համար ասում է աֆրոամերիկական անգլերեն): 19-րդ դարի կեսերին «բլեյքֆեյս» դեմքով խաղացել են միայն տղամարդիկ, դրա համար հաճախ հանդիպել են տրավեստի, որոնց պատկերները հնչյունավորել են սևամորթ կանայք: Հաճախ եղել են կամ «մայրիկների» կերպարներ, կամ հարգելի տարիքում հոգատար և անգրագետ կանայք, կամ էլ գրոտերական առնանման կանայք:

«Բլեյքֆեյսը» 19-րդ դարում Ամերիկայի ներկայացումներում միակ հայտնի անձ չէր, ծաղրերգել են նաև յանկիներին և սահմանային շերտերում ապրող բնակիչներին: 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի բեմերում հայտնվել են այլ ստերեոտիպեր. խարդախ և կոռուպացված հրեաներ, հարբած և աղմկոտ իռլանդացիներ, կեղծ բարեպաշտ իտալացիներ, ծանրամարմին գերմանացիներ, ինչպես նաև դյուրահավատ գյուղացիներ բոլոր ազգերից:

Ավելի հաճախ սև դեմքով մենեսրենները հանդես են եկել միայնակ, ժամանակ առ ժամանակ զույգերով, ավելի քիչ՝ եռյակներով: Ավելի ուշ ելույթին մասնակցել են ամբողջ «բլեյքֆեյս» խմբով, շրջագայելով երկրով ու ներկայացնելով այն: 1842 թվականին Էդվին Փիրս Քրիստին Բուֆալոյում ստեղծել է իր սեփական ներկայացումը, կազմված բացառապես «բլեյքֆեյս» ոճի համարներից։ 1843 թվականին Դեն Էմեթը և իր «Վիրջինյան գուսաններ» թատերախումբը ցուցադրել է առաջին ամբողջական կոլեկտիվ ելույթը

В 1842 году Эдвин Пирс Кристи устроил в Буффало своё собственное представление, состоявшее исключительно из номеров в стиле «блэкфейс». В 1843 году Дэн Эммет и его труппа «Менестрели Вирджинии» дали первое полноценное коллективное выступление, избавившись, таким образом, от статуса «дешёвых комиков», выступающих в перерывах между действиями других спектаклей[22]. Структура выступления «Менестрелей Вирджинии» на долгое время стала классической: вокруг выступавших комиков полукругом сидели музыканты, бубнист с одного края и мастер костей — с другого[23], выступление состояло из трёх частей (к 1852 году сатирические скетчи стали составлять полноценный 3 акт представления[24]).

Выступления «блэкфейсов» сопровождались песнями композитора и поэта Стивена Фостера. Его тексты зачастую были политически некорректными, а также писались на диалекте, но, в отличие от других авторов, Фостер в своих песнях не отзывался о чернокожих злобно или саркастически, а наоборот выражал сочувствие, что нравилось тогдашней публике, пресыщенной представлениями старого образца[25].