Մասնակից:2020likilik/Ավազարկղ Տոպելիուս

Զախարիաս Տոպելիուս

Ֆինլանդիայի ականավոր գրող և բանաստեղծ, կարելի-ֆիննական և սաամական բանահյուսության հետազոտող: Գրել է շվեդերեն, Ալեքսանդրովյան կայսերական համալսարանի պրոֆեսոր և ռեկտոր (1875-1878).

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1818 թվականի հունվարի 14-ին, բժշկի և ժողովրդական բանաստեղծությունների հայտնի բանահավաքի ընտանիքում: Ընտանիքի պատմությունն ինքնին հիշեցնում է հին լեգենդ: Հյուսիսային պատերազմի ժամանակ մեծ պապը՝ Քրիստոֆեր Տոպելիուսը, 1714 թվականին մոր հետ փախել էՕուլուից Մուխոս, որտեղ էլ նրանք թաքնվել են: Կազակները, այնուամենայնիվ, գտան նրանց և տղային ստրկացրին: Տարիներ անց նա փախավ Հարավային Ֆինլանդիա։ Տեղափոխվելով Ստոկհոլմ՝ նա պատահաբար հանդիպեց իր մորը։ Հետագայում ընտանիքի այս պատմությունը դրդեց Զախարիաս Տոպելիուսին գրել «Կեչին ու աստղը» հեքիաթը: Նրա գեղարվեստական ունակությունները՝ հարուստ երևակայություն, դիտողականություն, հետաքրքրություն խորհրդավոր ու առեղծվածային երևույթների հանդեպ,դրսևորվել են դեռևս մանկության տարիներից։ Տասնմեկ տարեկանում նա սովորում է Ուլեաբորգի (Օուլու) դպրոցում:

1833 թվականին տեղափոխվել է Հելսինքֆորս, որտեղ հանդիպել է Յոհան Լյուդվիգ Ռունբերգին, որը ղեկավարել է 1830-ականների ֆիննական ազգային-հայրենասիրական շարժումը: Ռունբերգի շրջապատը մեծ ազդեցություն է ունեցել երիտասարդ Տոպելիուսի վրա՝ կանխորոշելով նրա գրական և հասարակական-քաղաքական գործունեության հետագա զարգացումը: 1840 թվականին Տոպելիուսն ավարտեց Հելսինքֆորսի համալսարանը, իսկ 1841 թվականին նա դարձավ «Հելսինքֆորսի լուրեր» (Helsingfors Tidningar)-ի գլխավոր խմբագիր և այս պաշտոնը զբաղեցրեց մինչև 1860 թվականը: Նրա լրագրությունը աչքի էր ընկնում լիբերալ հայացքներով։ 1845 թվականին լույս տեսավ Տոպելիուսի բանաստեղծությունների չորս ժողովածուներից առաջինը՝ «Heather Flowers»-ը։ Նույն 1845 թվականին սկսվել է «Ֆինլանդիայի պատմությունը նկարներում» գրքի հատորների հրատարակումը, որը լույս է տեսել մինչև 1852 թվականը։ 1847 թվականին նա դարձավ պատմական գիտությունների դոկտոր, յոթ տարի անց՝ պրոֆեսոր։ Սակայն Ղրիմի պատերազմի ժամանակ Տոպելիուսի ռուսամետ դիրքորոշումը վանեց նրանից առավել արմատական ֆիններին ։ 1854 թվականից զբաղեցրել է Հելսինքֆորի համալսարանի պրոֆեսորի պաշտոնը, իսկ 1875 թվականից՝ նույն բուհի ռեկտորի պաշտոնը։ 1878 թվականին թողել է երկու պաշտոնները, որպեսզի ամբողջովին նվիրվի գրական գործունեությանը։ 1886 թվականին իր գրական վաստակի համար պարգևատրվել է Շվեդիայի ակադեմիայի ոսկե մեդալով: Նրա դուստրը՝ Եվան, դարձավ նկարչուհի։

Ստեղծագործությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոպելիուսի գրական ստեղծագործությունը բազմաժանր է։ Նրա քնարերգությունը խորապես հայրենասիրական է՝ լցված հայրենիքի և նրա բնության հանդեպ ունեցած սիրով («Ուլեո գետի սառույցների հալվելը», «Անտառային երգեր», «Ձմեռային փողոց» և այլն): Տոպելիուսի ավելի ուշ գրված բանաստեղծություններում գերակշռում են կրոնական դրդապատճառները: Բացի այդ,Տոպելիուսը հայտնի է պատմական արձակով՝ վեպեր, վիպակներ և պատմվածքներ, որոնք կրել են Վալտեր Սքոթի, Վիկտոր Հյուգոյի և դանիացի վիպասան Բերնհարդ Սևերին Ինգեմանի ազդեցությունը: Տոպելիուսի՝ 1850 թվականին հրատարակված «ֆիննական դքսուհին» վեպը ֆիննական գրականության մեջ ազգային մեծ պատմական վեպ ստեղծելու առաջին փորձն էր: «Բուժակի պատմությունները» գեղարվեստական ակնարկ է Ֆինլանդիայի պատմության մասին Գուստավ II Ադոլֆի ժամանակներից մինչև Գուստավ III-ի ժամանակները: 1879 թվականին լույս է տեսել Շվեդիայի թագուհի Քրիստինայի ժամանակների մասին գրված վեպը՝ «Աստղերի երեխաները»։ Տոպելիուսի դրամատիկ ստեղծագործություններից լայն ճանաչում են ունեցել «Ռեգինա ֆոն Էմմերից» (1853) ողբերգությունը և «50 տարի անց» (1851) դրաման, որոնց հիմքում ընկած են «Բուժակի պատմություններ»–ի դրվագները։ Եվրոպայում Տոպելիուսը հիմնականում հայտնի է որպես հեքիաթագիր (1847-1852): Ավելի վաղ գրված գործերում զգացվում էր Հանս Քրիստիան Անդերսենի ազդեցությունը, բայց հետո նա գտնում է իր ուրույն ոճը.

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոպելիուսն առաջին անգամ առաջարկեց Ֆինլանդիայի դրոշի գույները դարձնել սպիտակ և կապույտ: Նրա առաջարկած դրոշն ուներ երեք թեք կապույտ շերտեր՝ սպիտակ ֆոնի վրա, իսկ կենտրոնում՝ սպիտակ աստղ: Սպիտակ գույնը նշանակում էր ձյուն, իսկ կապույտը`լճեր:
Տոպելիուսը սատարեց Բերինգի նեղուցով անցնող տրանսկոնտաժային մայրուղու գաղափարը (սա արտացոլվում է նրա հեքիաթում՝ «Ինչպես դարբին Պաավոն դարբնոց սարքեց», մեկ այլ թարգմանությամբ՝ «Այն մասին, թե ինչպես է երկաթուղինն ստացել յոթոտանի կոշիկներ»):
1985 թվականին ԽՍՀՄ-ում Տոպելիուսի «Սամպո Լոպարենոկ» հեքիաթի հիման վրա թողարկվեց «Սամպո Լապլանդիայից» մուլտֆիլմը:

Հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոպելիուս Զ. Tales. Per. Շվեդիայի հետ: / Կազմը՝ Դ. Կոբոզև: - Մ .: Գրքի ակումբ «Ննիգովեկ», 2018. - 560 էջ:
Տոպելիուս Զ. հեքիաթներ / Փոքր երեխաների համար, մշակել է Ա. Լյուբարսկայան: Բանաստեղծություններ Ս.Խմելնիցկիի անվճար թարգմանությամբ: Դիզայնը նկարիչ Տ.Զինբերգի: Ն.Պետրովայի նկարները: - Պետրոզավոդսկ. Կարելի-Ֆիննական ԽՍՀ պետական հրատարակչություն, 1955.- 96 էջ:
Տոպելիուս Զ. Ձմեռային հեքիաթ / Retold by A. Lyubarskaya; համարները մեկ. Ս.Խմելնիցկի, հիվանդ: A. Jacobson. - Լ .: Մանկական գրականություն, 1969. - 300,000 օրինակ:
Զ. Թոփելիուսի հեքիաթները. 4-րդ հրատ., - Սանկտ Պետերբուրգ. Գրանստրեմ հրատարակչություն, 1903. - 237 էջ:
Տոպելիուս Զ. - Սորտավալա. KFSSR պետական հրատարակչություն, 1955. - 96 էջ, տպաքանակ ՝ 150 000 օրինակ:

Կատեգորիա:Հունվարի 14 ծնունդներ Կատեգորիա:1818 ծնունդներ Կատեգորիա:Գրողներ այբբենական կարգով Կատեգորիա:Ֆինն բանահավաքներ