Մասնակից:Պավել Սահակյան/Ավազարկղ39
Ուսապարկ (գերմ.՝ Rucksack - թիկունքին կրելու համար պայուսակ), մասնագիտացված պայուսակ՝ նախատեսված տարբեր իրեր մեջքին երկար ժամանակ կրելու համար։ Այն ունի երկու (երբեմն` մեկ) թեք (ուսից դեպի պարանոցի կողմերը) ուսաժապավեն, որոնք ամրացվում են ուսերին, ինչպես նաև, շատ դեպքերում, վերին մասում գտնվող բռնակ՝ կայունացնող և բեռնաթափող գոտիներով, և լրացուցիչ տարրեր` սարքավորումների և զինամթերքի ամրացման համար՝ կախված դրա կիրառման ոլորտից։
Ըստ կառուցվածքի՝ այն կարող է նմանվել բանակային պայուսակի կամ իրերի պայուսակի (ռուս.՝ вещмешок), բայց տարբերվում է բանակայինից նրանով, որ վերջինս ունի ուղիղ ժապավեններ և չունի լրացուցիչ տարրեր, իսկ իրերի պայուսակից տարբերվում է նրանով, որ ուսապարկի ուսաժապավենները առանձին են և վերին մասում ամրացված (կարված)։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսապարկի նախատիպերը բանակային պայուսակն էր, որը լայն տարածում էր գտել 18-19-րդ դարերում։ Ներկայումս կարելի է հանդիպել նաև դպրոցական պայուսակներ: 20-րդ դարում տարածված էին բրեզենտից պատրաստված պարզ ուսապարկերը, որոնք պատրաստվում էին թեթև արդյունաբերությամբ և հաճախ կարվում էին տնայնագործական եղանակով[1]:
Երկար ժամանակ ուսապարկի հիմնական «օգտագործողները» մարզիկներն էին` զբոսաշրջիկները և լեռնագնացները։ Մասնավորապես, դեռևս 20-րդ դարի կեսերին խորհրդային ականավոր լեռնագնաց Վիտալի Աբալակովը մշակել է արշավախմբի և լեռ բարձրանալու համար նախատեսված պայուսակ, որը նրա անունով կոչվել է «Աբալակովյան» կամ «Աբալակ»։ Այն երկար ժամանակ եղել է ԽՍՀՄ տարածքում հասանելի սպորտային հանդերձանքի ստանդարտ, մեծ մասամբ՝ նաև միակ տարրը[2]։
Ուսապարկերի կառուցվածքային նշանակալի փոփոխությունները մտածվել և իրականացվել են 20-րդ դարի կեսերից, սովորաբար կառուցողականորեն լրացվել է «աբալակը»։ 1970-ականների կեսերին ի հայտ են եկել առաջին լիարժեք ինքնաշեն զբոսաշրջային և ալպինիստական ուսապարկերը, որոնք լայն տարածում են գտել զբոսաշրջիկների և ալպինիստների շրջանում: Հենց ինքնաշեն տարբերակներում են առաջին անգամ ի հայտ եկել ուսագոտիները։ Թեթև և ամուր սինթետիկ գործվածքների հայտնությամբ ուսապարկերի կատարելագործման գործընթացը կտրուկ արագացել է: Նյութերի և տեխնոլոգիաների նորամուծությունները համընկան սպորտային կենսակերպի նորաձևության հետ, ինչի արդյունքում այժմ ուսապարկերը լայնորեն տարածված են նաև առօրյա կյանքում։
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ տարողության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսապարկի հիմնական հատկանիշներից մեկը տարողությունն է։ Ուսապարկի տարողության հստակ դասկարգում գոյություն չունի․ վաճառքում սովորաբար նշվում է ընդհանուր առավելագույն ծավալը, որը կարող է լինել մի քանի լիտրից (ամենափոքր քաղաքային ուսապարկեր) մինչև մոտավորապես 150 լիտր (ամենածավալուն արշավային ուսապարկեր)։ ԱՄՆ-ում, ՄԵծ Բրիտանիայում և մի շարք երկրներում, որտեղ ընդունված է չափման անգլիական համակարգը, ծավալը կարող է նշվել ոչ թե լիտրերով, այլ քառակուսի դյույմերով (լիտրի վերածելու համար բաժանել 62․5-ի)։
Տուրիստական պայուսակները սովորաբար ունեն 40-70 լիտր ծավալ, որը բավարար է մի քանի օրվա (մինչև մի շաբաթ) արշավի համար։ Ավելի փոքր պայուսակները նախատեսված են երեխաների, ինչպես նաև կարճատև՝ 1-2 օրանոց արշավների համար, իսկ ավելի մեծ պայուսակները՝ շատ բեռ տեղափոխելու համար։
Ըստ դիզայնի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փափուկ (առանց կոշտ տարրերի) Դրանցից են, օրինակ, խորհրդային հին ուսապարկերը, ներառյալ «կոլոբոկները» և «ալաբակները», ինչպես նաև պարզ քաղաքային ուսապարկերի զգալի մասը։ Դրանք սովորական գոտիով պայուսակներ են, հնարավոր է` արտաքին և ներքին գրպաններով, միջնապատերով և այլն: Նման պայուսակների ծավալը սովորաբար չի գերազանցում 50-60 լիտր ծավալը: Արտադրելը շատ հեշտ է, ունեն փոքր քաշը և զբաղեցնում են փոքր տարածք։ Պահանջում են իրերը տեղավորելու հմտություն, բայց նույնիսկ այդ դեպքում համեմատաբար անհարմար են ապրանքների տեղափոխման համար:
Կոշտ (հաստոցային) Այս դասում ներառված են հիմնականում լեռնագնացության և մեծ ծավալի զբոսաշրջային ուսապարկերը։ Դրանք հագեցած են կոշտ կախովի համակարգով, որը բաղկացած է ալյումինե (հաճախ տիտանե) շրջանակից և գործվածքային գոտուց։ Այս դիզայնի շնորհիվ ավելի հարմար է ուսապարկը կրել մեջքին, քանի որ քաշի մի մասը ուսերից տեղափոխվում է կոնքի վրա։ Ուսաժապավենն ամրացվում է շրջանակին, իսկ ուսապարկի բուն ծավալը մինչև 100 լիտր է։ Այսպիսի ուսապարկերն ավելի հարմար են բեռ տեղափոխելու համար, քան փափուկները, և իրերի փաթեթավորման լուրջ հմտություններ չեն պահանջում։ Ուսապարկի և մեջքի միջև ընկած շրջանակի հաշվին առաջանում է օդային շերտ, որն ապահովում է մեջքի օդափոխությունը։
Հաստոցային պայուսակների թերություններից է շրջանակի կոշտությունը, որը, օրինակ, կարող է լուրջ վնասվածքներ առաջացնել։ Դժվար է բարձրացնել կամ իջեցնել պարանով՝ կտրուկ լանջերին և ուղղահայաց քարանձավներում, իսկ շրջանակի պատճառով ուսապարկը զգալիորեն ծանրանում է։
Կիսակոշտ (անատոմիական) Այս դասում ներկայացված են գրեթե բոլոր տեսակների և ծավալի պայուսակները։ Կիսակոշտ ուսապարկի հիմքը ներքին շրջանակն է, օրինակ, «կոշտության շերտը»։ Այն ուսապարկի «մեջքին» (ուսապարկի մաս, որը հպվում է մարդու մեջքին) տեղադրված 2-3 մմ հաստությամբ դյուրալյումինի շերտ է՝ կորացված մեջքի ձևով, կամ 15-20 մմ հաստությամբ պենոպոլիէթիլեն է։ Օգտագործվում են նաև այլ կառուցվածքի շրջանակներ, օրինակ՝ գլանային խառնուրդի շրջանակներ կամ տարբեր ձևերի պլաստիկ վահաններ։ Շրջանակն ապահովում է ուսապարկի կոշտությունը և դրա ձևի պահպանումը՝ անկախ ուղեբեռի բնույթից։ Ձևի շնորհիվ նման պայուսակները հաճախ կոչվում են «անատոմիական»։ Նրանք ունեն մինչև 140 լիտր ծավալ (երբեմն ավելի, բայց դա անհարմար է դառնում)։ Դրանք կարվում են սինթետիկ գործվածքներից, գոտիները, որպես կանոն, բավականին լայն, փափուկ և առաձգական են:
Կիսակոշտ պայուսակների թերություններից է դրանց սերտ հպումը այն կրողի մեջքին, ինչը բարդացնում է օդափոխությունը և հանգեցնում ուժեղ քրտնարտադրության։ Դա իր հերթին որոշակի պայմաններում կարող է առաջացնել մեջքի և գոտկատեղի հատվածների հիպոթերմիայի: Դրանից խուսափելու համար շատ պայուսակներ հագեցած են հատուկ ձևավորված օդային ուղիներով ձևավորված օդափոխվող ծածկերով[3]։
-
Փափուկ պայուսակ «Կալաբոկ» -
Կոշտ «հաստոցային» պայուսակ -
Ժամանակակից «անատոմիական» պայուսակներ
Ըստ նշանակության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Տուրիստական
- Նախատեսված են տուրիստական արշավների համար։
- Ալպինիստական
- Նախատեսված են լեռնային տեղանքներում վերելքների համար։
- Հեծանվային
- Նախատեսված են հեծանվավարների և մոտոցիկլավարների համար։ Կարող են լինել ճարմանդավոր (սովորական եղանակով կրվող) և բեռնախցիկներով[4]։
- Ռազմական
- Նախատեսված են մարտական պայմաններում զինծառայողների օգտագործման համար։ Մարքեթինգային նպատակներով օգտագործվում են նաև «տակտիկական» և «գրոհային» ուսապարկ (անգլերեն՝ «tactical» և «assault») անվանումները։
- Առավել բնորոշ տարբերակիչ առանձնահատկությունը (եթե այդպիսին չհամարվի կամուֆլյաժային ներկաքողարկումը) ուսապարկի վրա հատուկ ամրացումների առկայությունն է (ճարմանդներ, կպչուկներ), որոնցով դրա վրա կարելի է կցել լրացուցիչ կախազարդեր, ինչպես նաև հնարավոր է ուսապարկը կախել զրահաբաճկոնից։
- Ռազմական ուսապարկերի դասակարգումը միանշանակ չէ, հաճախ առանձնացնում են «գրոհային» (մինչև 30 լիտր՝ մարտում անհրաժեշտ նվազագույն ծավալ), «եռօրյա» (30-50 լիտր, 1-2 օրվա ընթացքում ինքնուրույն գործողությունների հաշվարկով) և «ռեյդային» (երկարաժամկետ ելքերի համար) ուսապարկեր։
- Ֆրիրայդային
- Նախատեսված են լեռնային դահուկներով, սնոուբորդով ձնառատ լանջերով իջնելու համար։
- Քաղաքային
- Փոքր (10-30 լիտր) ուսապարկեր են՝ նախատեսված անձնական իրերի՝ նոութբուքի, պլանշետային համակարգչի ամենօրյա կրման համար։ Փոխարինում են պայուսակին, պորտֆելին։ Այս ուսապարկերը հաճախ գրավիչ տեսք ունեն և ծառայում են որպես նորաձևության առարկա: Քաղաքային ուսապարկերի շարքում կարելի է առանձնացնել մի քանի բնորոշ տեսակներ․
- հատուկ մասնագիտացված, նախատեսված են գործիքների, նոութբուքի, լուսանկարչական սարքավորումների համար, առանձնանում են հատուկ բաժինների և կիրառման համար նախատեսված տարրերի առկայությամբ, օրինակ՝ փխրուն սարքավորումների համար կոշտ պաշտպանիչ շերտի առկայություն, ներսից ամրագրված բաժիններ, փոքր իրերի գրպաններ և այլն,
- կանացի և մանկական, նախատեսված են մեջքին կրելու համար, կանացի ուսապարկերը հաճախ պատրաստվում են թանկարժեք նյութերից՝ օգտագործելով զարդարանքներ, իսկ մանկական ուսապարկերը՝ պատկերներ պարունակող վառ գործվածքներից,
- ուսումնական, դպրոցական պորտֆել է՝ պատրաստված ամուր սինթետիկ նյութերից, բավականաչափ ամուր է և լավ է պահպանում ձևը, հաճախ տարբերվում է գրավիչ գույներով, սովորաբար ունի մի քանի ընդարձակ արտաքին գրպան, իսկ ներսից ունի բաժիններ՝ դասագրքերի, տետրերի, գրենական պիտույքների տեղադրման համար[5]։
-
Հեծանվային ուսապարկ -
Հեծանվային ուղեբեռների պայուսակներ -
Ռազմական ուսապարկ -
Սովորական քաղաքային ուսապարկ -
Ուսապարկ ֆոտոապարատների համար
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից ուսապարկերը պատրաստվում են հիմանակնում սինթետիկ գործվածքներից (նեյլոն, կորդուրա, օքսֆորդ): Ճարմանդի և էլեմենտի հիմնակմախքը, որպես կանոն, պատրաստված է պլաստմասե կամ թեթև ալյումինե խառնուրդներից: Քաղաքային ուսապարկերը երբեմն պատրաստվում են ջինսից կամ այլ բնական կտորից, արհեստական կամ բնական կաշվից, այս և այլ նյութերի համադրությունից:
Կախովի համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պայուսակի կախովի համակարգը բաղկացած է մեկ կամ երկու ուսադիրներից և հնարավոր է` գոտուց: Մինչև 20 լիտր ծավալով ուսապարկերը սովորաբար հագեցած են միայն ուսի ժապավեններով։ Ավելի մեծ ծավալով ուսապարկերն ունեն նաև գոտկատեղի գոտի, որը հնարավորություն է տալիս ուսապարկն ավելի լավ ամրացնել մեջքին՝ խուսափելով քայլելիս կամ սողալիս դրա շարժվելուց։ Այն նաև ծանրության մի մասը ուսերից և ողնաշարից տեղափոխում է գոտկատեղի վրա։ Հատկապես ռազմական ուսապարկերի դեպքում ժապավեններն ունեն արագ քանդվող ամրակներ, որը թույլ է տալիս հնարավորինս արագ ազատվել ուսապարկից։ Կրծքավանդակի վրա ուսաժապավենները կարող են ունենալ հորիզոնական ժապավենային ձգանակ, որը ժապավենները ֆիքսում է կրծքավանդակի վրա և կանխում ուսերից ժապավենների ընկնելը։ Գոտկատեղի գոտու կամ ժապավենի վրա կարող են ամրանալ լրացուցիչ փոքրիկ պայուսակներ՝ նախատեսված այն իրերի համար, որոնք անհրաժեշտության դեպքում կարելի է վերցնել առանց ուսապարկը հանելու։ Որոշ դեպքերում գոտիների վրա կարող են պատրաստվել նեղ գրպաններ (օրինակ, բջջային հեռախոսի կամ ռադիոկայանի համար)։
Միաժապավեն ուսապարկերն ունեն միայն մեկ ժապավեն, և հնարավոր է դրանք կրել անկյունագծով՝ կրծքավանդակի և որովայնի վրայով: Զամբյուղը դնելու և հանելու հարմարության համար ժապավենը հեռացվում է՝ պլաստիկ ամրացմամբ կամ «կպչուկով»: Որպեսզի ուսապարկը չընկնի կողքից, կարող է օգտագործվել լրացուցիչ կողպեքի ժապավեն, որը գալիս է պաստառի ազատ ստորին անկյունից, ամրացնելով հիմնական ժապավենին կամ գոտուն:
Երկու ուսերի փոխարեն միանգամյա ուսապարկերը ունեն միայն մեկը և մաշված են այնպես, որ ուսի ժապավենը անցնի անկյունագծով կրծքավանդակի և որովայնի միջով: Հարմարավետ կրելու նպատակով ժապավենը լինում է առանձնացող։ Մեկ ուսին կրելու հնարավորությամբ ուսապարկերը սովորաբար լինում են զինվորական կամ քաղաքային։ Այսպիսի ուսապարկը ոչ միայն հեշտ և արագ հեռացվում է, այլև այն կարելի է առանց հանելու տեղափոխել առաջ կամ հետ։
Ուսապարկի ժամանակակից կախովի համակարգը թույլ է տալիս համեմատաբար հարմարավետորեն կրել բավականին ծաներ բեռներ (մինչև 30 կգ և ավելի)[6]:
Ծավալի փոփոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անհրաժեշտության դեպքում ուսապարկի ծավալը կարող է մեծանալ կամ փոքրանալ՝ լրացուցիչ գրպանների օգտագործման հաշվին կամ այլ միջոցներով։ Լրացուցիչ արտաքին գոտիների օգնությամբ ուղեբեռի մի մասը կարող է կցված լինել հետևի, վերին, կողային և ներքևի մասում: Որոշ ուսապարկեր հագեցած են հատուկ ցանցերով, որոնք անհրաժեշտության դեպքում կարող են հանվել գրպանից, ամրացվել պայուսակի արտաքին մակերևույթի վրա և օգտագործվել համեմատաբար փոքր քաշ ունեցող մեծ իրեր տեղափոխելու համար (գնդիկ, սաղավարտ, անկողնային պարագաների համար նյութեր, հովանոց, անձրևանոց և այլն): Ցանցը կարող է օգտագործվել նաև հագուստը և իրերը շարժվելու ընթացքում չորացնելու համար:
Հիդրատորների աջակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսապարկերի պարագայում կառուցվածքայնորեն նախատեսված է այսպես կոչված հիդրատորների (խմելու համակարգեր) օգտագործման հնարավորությունը: Հիդրատորը հարթ պոլիմերային պարկ է` 0,5-ից 2-3 լիտր տարողությամբ, որն ունի խմելու ջուր լցնելու և հատուկ խողովակով խմելու հնարավորություն։ Ուսապարկի մեջ հիդրատորի համար նախատեսվում է հատուկ գրպան, որն ապահովում է պարկի մշտական ուղղահայաց դիրքը, խմելու խողովակի համար նախատեսված բացվածքը։ Հիդրատորը մասամբ փոխարինում է ջրով շշին՝ թույլ տալով խմել անմիջապես ընթացքում՝ առանց կանգնելու կամ ուսապարկը հանելու։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «National Army Museum: Bergen rucksack, War Department issue». Վերցված է 25 May 2020-ին.
- ↑ Владимир Марков. «Эволюция туристического и альпинистского снаряжения с конца 70-х годов до нашего времени не от Чарльза Дарвина, а от Владимира Маркова. Часть 1» (ռուսերեն). Mountain.RU. Վերցված է 2009-12-14-ին.
{{cite web}}: Cite has empty unknown parameter:|datepublished=(օգնություն) - ↑ «Mountaineers». mtn.tpl.lib.wa.us. Արխիվացված է օրիգինալից 1 November 2013-ին. Վերցված է 4 July 2007-ին.
- ↑ «Велорюкзак». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-01-ին. Վերցված է 2019-06-04-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Bruce Horovitz, "New 'badge' of cool: High-tech, high-fashion backpacks," USA Today, 20 August 2007, 1A.
- ↑ «Регулировка подвесной системы рюкзака под свой рост». Վերցված է 2015-06-23-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Рюкзак // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства / под ред. А. И. Ревина. — М.: Советская энциклопедия, 1960. — Т. 2. — С. 543—544. — 770 с.
- Рюкзак / Энциклопедия туриста — М.: Большая Российская энциклопедия, 1993 г.
- Конструкция современного рюкзака / Справочник туристического снаряжения — Palatking.ru, 2015 г.
|
Ընթերցե՛ք «ուսապարկ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |