Մասնակից:Շուշան Ներսիսյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ռիսորջիմենտո (իտալ․՝ il risorgimento, բառացի՝ վերածնունդ), պատմական տերմին, որ նշանակում է իտալացի ժողովրդի՝ օտար տիրապետության դեմ մղած ազգային-ազատագրական պայքարը մասնատված Իտալիայի միավորման համար, և ժամանակահատված, երբ տեղի ունեցավ այս շարժումը (19-րդ դարի կեսեր-1861թ․)։ Ռիսորջիմենտոն ավարտվել է 1870 թվականին, երբ Հռոմը միավորվեց Իտալական թագավորությանը։

Եզրույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբում բառն օգտագործվում էր միայն գրական և մշակութային համատեքստում Il Rinascimento (Վերածնունդ)-ի համաբանությամբ։ Եվ միայն հետո Վիտորիո Ալֆիերիի (1749-1803) օգնությամբ բառն աստիճանաբար ընդլայնեց իր նշանակությունը դեպի Իտալիայի քաղաքական, մշակութային ու ազգային ենթադրյալ միավորումը։

Գաղափարախոսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռիսորջիմենտոյի գաղափարական բովանդակությունը վաբականին ընդգրկուն է։ Սրանք լուսավորական, լիբերալ, ռոմանտիկ-ազգայնական, հանրապետական, սոցիալիստական կամ հակակղերական, աշխարհիկ և հոգևոր գաղափարներ են․ Սավոյների արքայատոհմի Էքսպանսիոնիստական նկրտումնրը կապվեցին ավստրիական տրամադրությունների հետ։

Նշանակալից դեր ունեցավ նաև ազգային գաղափարախոսությունը։ Այն բավականին յուրահատուկ էր։ Ֆրանկո Վալսեկան Ռիսորջիմենտոյի մասին իր աշխատության մեջ եվրոպական ազգայնականության համատեքստում ազգայնականության հիմքում տեսնում է իտալական մի քանի հիմնական հասկացություններ։ Իդեալիստական-Մացցինի, կրոնական-Ջոբերտի, ռացիոնալիստական-Կատանեո, ռեալիստական-Դուրանդո․

Սրանք բոլորը նպաստեցին Ռոմանոսիի զարգացմանը, որը համատեղեց ազգային գաղափարն ու լեգիտիմության սկզբունքը՝ մշակելով Էթնիկարխիայի (ազգապետության) հայեցակարգը։ Ազգը նրա համար բնակչություն է, որը բնության կողմից ստացել է որոշակի աշխարհագրական և հոգևոր միասնություն։ Այդպիսով՝ Մանչինիի հետ, որը, հիմնվելով ազգի անմահության գաղափարների վրա, իր դասախոսություններում ընդգծում էր ազգային պետության անմահությունը, նրանք ձևվորեցին Իտալիայի օրինական մասնատման գաղափարը՝ որպես զուտ ժամանակավոր երևույթ։

Իտալիան մենք ստեղծել ենք, այժմ անհրաժեշտ է ստեղծել իտալացիներին։

Իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դարի կեսերին Իտալիան սկսեց իր պատմության այն շրջանը, որ հայտնի է Ռիսորջիմենտոյի դարաշրջան (Վերածնունդ) անունով։ Հենց այս անվամբ էլ արտացոլվեց իտալական ազգային շարժման կապը պատմական անցյալի հետ։ Սա իր մեջ ինչպես տարածաքաղաքական, այնպես էլ սոցիալ-քաղաքական ասպեկտներ ընդգրկող բավականին բարդ գործընթաց էր, որն ի վերջո հանգեցրեց ոչ միայն անկախ, այլև ժամանակակից բուրժուական մեկ ազգային պետության ստեղծմանը։

Իտալիան միավորման նախաշեմին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[[Файл:Arresto di Silvio Pellico e Piero Maroncelli - Carlo Felice Biscarra.jpg|мини|слева|Арест противников австрийского господства Сильвио Пеллико и Пьеро Марончелли в 1820 году.]]

19-րդ դարի 30-50-ական թվականներին Իտալիան տնտեսապես հետամնաց և քաղաքականապես մասնատված երկիր էր, որ դեռ կրում էր ագրարային պետության ֆեոդալական մնացորդները։ Նրա արդյունաբերությունը թուլացած էր, սեղմված միմյանցից քաղաքական և մաքսային սահմաններով առանձնացած փոքրիկ պետություններով։ Եվ միայն 1840-ական թվականներին Հյուսիսային Իտալիայի տնտեսապես քիչ թե շատ զարգացած շրջաններում սկսվեց արդյունաբերական հեղաշրջման փուլը։


Ֆեոդալական մնացորդներն ուժգին էին առավելապես գյուղանտեսության մեջ։ Իտալական բուրժուան, իր կապիտալը ներդնելով գյուղատնտեսության մեջ, շահագործեց նույն կիսաֆեոդալական մեթոդներով, ինչով հողատերեր-ազնվականները՝ անհող և մուրացկանների վերածված գյուղացիներին ու ֆերմերային աշխատողներին։

Իսպանական գերիշխանությունը, որին չնայած կարճ ժամանակով նախորդել է ֆրանսիականը (ամրագրվեց Կատո-Կամբրեզում 1559թ Ֆրանսիայի և Իսպանիայի միջև կնքված խաղաղությամբ), իսպանական ժառանգության համար մղվող պատերազմի արդյունքում 1713-1714թթ կնքված Ուտրեխտի և Ռաստատի խաղաղության պայմանագրերով փոխարինվեց ավստրիականով։

Լեհական և ավստրաիական ժառանգության համար մղվող պատերազմից հետո (Վիեննայի խաղաղության 1738թ․ և Ախենի հաշտության 1748թ պայմանագիր) միայն Միլանի շրջանն էր շարունակում մնալ Ավստրիայի անմիջական տիրապետության տակ։

Այս ամբողջ ժամանակահատվածում հատուկ դրության մեջ էր գտնվում Սավոյական արքայատանը պատկանող մի շարք ցեղերից բաղկացած Պիեմոնտի մարզը։ Իսպանական ժառանգության համար մղվող պատերազմի ավարտին նա դարձավ թագավորություն՝ հարակից հողերի, ինչպես նաև Սիցիլիայի միավորման հաշվին զգալիորեն մեծացնելով իր տարածքը։ Վերջինս, համաձայն Հաագայի 1720թ․ հաշտության պայմանագրի, Իսպանիայում իր գերիշխանության վերականգնման անհաջող փորձից հետո Իտաիայում բռնակցվել է Սարդինային։ Սավոյական գերիշխանությունը սկսվեց կոչվել Սարդինայի թագավորություն։

Նեապոլիտանական թագավորությունում, կամ ինչպես անվանում էին երկու Սիցիլիաների թագավորությունում, ավստրիական զինված միջամտության շնորհիվ վերականգնվում է բուրբոնների իշխանությունը՝ մշտական պաշտպանության դաշինքի համաձայն հայտնվելով Ավստրիայից ունեցած լիիրավ կախվածության մեջ։

Եվ այսպես, գրեթե 3 դարի անց Իտալիայի ճակատագիրը նորից որոշում էին մեծ տերությունները, համաձայն որոնց Ապենինյան թերակղզու նահանգների մեծ մասում ամրապնդվեց ավստրիական գերիշխանությունը։

1840-ական թվականների վերջում Իտալիայում շարունակվում էր աճել սոցիալ-քաղաքական ճգնաժամը։ Սոցիալական հարցի սրացումը կապված էր կապիտալի նախնական կուտակման զարգացման և ֆեոդալիզմի սոցիալական կառույցների քայքայման հետ։ Պաուպերիզմը դարձավ Իտալիայի գյուղերի ու քաղաքների սոցիալական պատկերի բաղկացուցիչ մասը, բայց սոցիալական հարցը հիմնականում գյուղացիական էր և ենթադրում էր հիմնարար փոփոխություններ հողօգտագործման և հողի սեփականության ոլորտում։

Արդյունաբերության զարգացման տեմպերը ցածր էին և երկրի քաղաքական մասնատվածությունը զսպվում էր, բայց նրանք հետ մնացին բնակչության պրոլետարիզացիայի տեմպերից։

  1. Պապական շրջան․ 1846 թվականից Պիոս 9-րդ պապի (1846-1878) ղեկավարությամբ իրականություն դարձավ բարեփոխումների շարժումը։ Պապական պետության քաղաքական խնդիրներն ուսումնասիրելու համար ստեղծվեց կառավարական հանձնաժողով։ Պիոս 9-րդ պապի բարեփոխումները ոչնչացրին Պապական շրջանի և իտալական այլ պետությունների հոգևոր մեկուսացումը, վերացրին տպագրական արգելքները։ Պապը Պապական շրջանում նախատեսեց սկսել երկաթուղու շինարարություն, ձևավորեց նախարարների խորհուրդ, հանդես եկավ ողջ Իտալիայի համար մեկ միասնական մաքսային միության ստեղծման գաղափարով։ Պիոս 9-րդ պապի բարեփոխումները լուրջ անհանգստություն առաջացրին Վիեննայի դատարանում։ Ավստրիական զորքերը գրավեցին Ֆերարան, որ շատ մոտ էր գտնվում Պապական շրջանին։ Ի պատասխան այս ամենին՝ Պիոս 9-րդ պապը շվեցարական կազմավորումներ ուղարկեց իր սահմաններ, ինչով էլ ստացավ լայն հայրենասիրական շերտերի հավանությունը։
  2. Պիեմոնտական և Տոկսանիական շրջան։ Նույն թվականներին Պիեմոնտում սկսվեց ազգային զրթոնք։ Իշխանավորների զգալի մասը (Տոքսանիայի Մեծ դուքսը, Նեապոլիտանական թագավորը, Պարմայի և Մոդենայի իշխանները) համառորեն պնդում էին բացարձակապետության հանդեպ ունեցած իրենց նվիրումը։ Բայց նրանք ևս աստիճանաբար սկսեցին վերցնել իրենց դիրքերը։ 1847 թվականի աշնանը Տոկսանիայի դուքս Լեոպոլդը տվեց քաղաքացիական գվարդիայի ստեղծման համաձայնությունը, ներդրեց մամուլի ազատությունը, տոսկանական կառավարության օրոք ընդունեց խորհրդատվական մարմնի լիզորությունները։ Տոկսանիայի կառավարման օրոք: Տոկսանիայում տեղի ունեցող իրադարձություններն ազդեցին Պարմայի, Մոդենայի և Լուկկայի իրավիճակի ազատականացան վրա։ Շուտով Լուկկայի դուքսը դրամական փոխհատուցման դիմաց հրաժարվեց իր ունեցվածքից՝ հօգուտ Տոկսանիայի։ 1847 թվականի հոկտեմբերին Պիեմոնտում սկսեցին իրար հաջորդել երկար սպասված բարեփոխումները․ հանրային դատավարության ներդրում, գրաքննության ևոստիկանական կամայականւթյուննրի սահմանափակում, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ստեղծում։ 1847 թվականի վերջից մինչև 1848 թվականի մարտի վերջը իրավիճակն ավելի բարդացավ․ բարեփոխումների համար պայքարը վերածվեց հեղափոխական շարժման։
  5. Նեապոլիտանական թագավորություն․ Հեղափոխությունն սկսվեց հունվարի12-ին Սիցիլիայում։ Ապստամբների հիմնական պահանջներն էին 1812 թվականի Սահմանադրության վերականգնումն ու անջատումը Նեապոլիտանական թագվորությունից։ Բայց Նեապոլիտանական թագավորությունում այս ապստամբությունն աջակցվեց։ 1848 թվականի հունվարի 27-ին Ֆերդինանդ 2-րդ թագավորը համաձայնեց Սահմանադրության հաստատմանը ողջ թագավորությունում, սահանափակեց գրաքննությունը, իրականացրեց քաղաքական համաներում, իսկ նոր կառավարության կազմում նշանակեց Բուցեիին և ճանաչեց Սիցիլիայի մասնակի ինքնավարությունը։

1848 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Սահմանադրություններն ընդունվեց Տոկսանիայում, Պիեմոնտում, Պապական շրջանում։ Այնուամենայնիվ հասարական խաղաղություն չտիրեց։ Վիեննայում տեղի ունեցած հեղափոխությունը և Մետեռնիխի փախուստը Լոմբարդո-վենետիկյան մարզում հեղափոխական իրադարձությունների մեկնարկի ազդակ դարձան։

188-1849 թվականների հեղափոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[[Файл:Episodio delle cinque giornate (Baldassare Verazzi).jpg|мини|«Эпизод из пяти дней Милана» 1848 года кисти Бальдассаре Верацци[it] (1819—1886)]] Կաղապար:Основная


Դանիելե Մանինի գլխավրությամբ (1804-1857) մարտի 23-ին հռչակվեց Վենետիկի հանրապետությունը (Սուրբ Մարկի Հանրապետություն)։ Մարտին Միլանը ծածկվեց բարիկադներով, և հազարավոր դիակներ ավտրիական գեներալ Յոզեֆ Ռադեցկու գլխավորությամբ լքեցին քաղաքը։ Ավստրիական ուժերը արտաքսվեցին Պարմայից և Մոդենայից։ Այս պայմաններում Պիեմոնտի թագավոր Կարլ Ալբերտն, ի նշան երկրի ազգային ազատագրման, իր օգնությունն առաջարկեց Լոմբարդիային և Վենետիկին։ Կարլ Ալբերտը ցանկանում էր իրականություն դարձնել Հյուսիսային Իտալիայի թագավորության ստեղծման գաղափարը։ Սա Ավստրիայի դեմ ծավալված ռազմական գործողությունների սկիզբն էր, որ պատմությանը հայտնի է որպես անկախության համար մղված առաջին պատերազմ։

Պիեմոնտի բանակից բացի ավստրիացիների դեմ մղվող ռազմական գործողություննրին մասնակցեցին Նեապոլիտանական թագավորության և Պապական մարզի կանոնավոր զորքերը, ինչպես նաև Տոսկանիայի, Լոմբարդիայի և Վենեցիայի հայրենասիրական ջոկատները։

Իտալական պետությունները միավորվեցին միասնական ազատագրական պայքարում, և սա դարձավ նեոգելֆիզմի զարգացման բարձրակետը։ Բայց իտալացի տիրակալների քաղաքական տարաձայնությունները, Սավոյների թագավորության՝ Պիեմոտի շուրջ միավորման գործընթացի արագացումը թույլ չտվեցին հաջողության հասնել

Ապրիլի 29-ին Հռոմի Պապը հայտարարեց, որ ինքը չեզոք է և հանեց իր զորքերը։ Հռոմի դիրքորոշումը հարկավոր է մկնաբանել որպես քրմապետի՝ Ավստրիայի հետ հարաբերությունները չբարդացնելու դժկամություն, որտեղ այդ ժամանակ նշմարվում էր Յոզեֆիզմի մայրամուտը։ Նեապոլիտանական թագավոր Ֆերդինանտ 2-ը գրեթե անմիջապես դուրս բերեց իր զորքերը։ Պիոս 9-րդ Պապի գործողությունները հանգեցրին նեոգելֆիզմի փլուզմանը։ Ավստրիական զորքերի պարտության համար ստեղծված բարենպաստ պահը բաց թողնվեց։ Հուլիսի 22-ին Պիեմոնտի զորքերը լուրջ պարտություն կրեցին Կուստոցում, այնուհետև հանձնվեց Միլանը։

Կարլ Ալբերտն օգոստոսի 8-ին զինադադար կնքեց։ Լոմբարդիայում և Վենեցիական մարզում վերականգնվեց ավստրիական գրիշխանությունը։ Հայրենասերների ճամբարը կորցրեց միասնությունը և ուժեղացավ աջ և ձախ րմատականությունը։ 1848 թվականի մայիսին Նեապոլիտանական թագավորությունում ցրվեց այդպես էլ իր աշխատանքը չսկսած խորհրդարանը։

1848 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1849 թվականի մայիսը տեղի ունեցավ Սիցիլիական ապստամբության ճնշում։ Ֆերդինանդ 2-րդ ռմբակոծեց սիցիլիական Մեսինա քաղաքն ու ստացավ Ռումբի արքա մականունը։


1848 թվականի նոյեմբերին Պապական պետությունում սկսվեց հեղափոխություն։ Պապը փախուստի դիմեց, և Ջուզեպպե Մացինիի գլխավորությամբ Հռոմում հռչակվեց հանրապետություն։ 1849 թվականի փետրվարին Տոսկանայում ապստամբություն բարձրացավ, Լեոպոլդ 2-րդը հեռացվեց իշխանությունից և հռչակվեց հանրապետություն։

Նման պայմաններում ավստրաիակն զորքրի դեմ տարվող Պիեմոնտական պատերազմի նոր փուլ սկսվեց, որը տևաց ընդամենը մի քանի օր։

мини|слева|Даниеле Манин и Никколо Томмазео после провозглашения в Венеции Республики Святого Марка в 1848 году.

Մարտի 23-ին Նովարայի ճակատամարտում պիեմոնտական զորքերը ջխջախիչ պարտություն կրեցին։ Կարլ Ալբերտը, վախենալով, որ Սարդինական թագավորությունը կտապալի հանրապետական շարժումը, հրաժարվեց գահից հանուն իր որդու՝ Վիկտոր Էմանուիլ 2-ի։ Հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը և չցանկանալով թույլ տալ միապետության հեղինակության հետագա անկումը՝ նոր թագավորը լիազորեց Սահմանադրությունը և խորհրդարանի գործառույթները։ Արդեն ապրիլին Տոսկանայում պարտվեցին էին լիբերալ և ժողովրդավարական ուժերը, իսկ գահը վերադարձվեց Լեոպոլդ դքսին, իրենց գահին վերադարձան Պարմայի և Մոդենայի դքսերը։

Պապը, ձգտելով արագորեն ջախջախել Հռոմեական թագավորությունը, դիմեց Ֆրանսիայի օգնությանը։ Ֆրանսիացի գեներալ Օդինը մարտեր սկսեց Ջուզեպպե Գարիբալդիի՝ Հռոմը պաշտպանող զինված ուժերի դեմ։ 1849 թվականի հուլիսի 3-ին հանրապետությունն ընկավ, հանրապետական կառույցները դադարեցրին իրենց գոյությունը, իսկ նրաց առաջնորները ստիպված եղան արտագաղթել։ Օգոստոսի 22-ին իր դիմադրությունը դադարեցրեց Վենետիկը։

1848-1849 թվականների հեղափոխությունը Ռիսորջիմենտոյի կարևորագույն փուլերից էր, որը, սակայն, պարտություն կրեց։ Իր ընթացքում նեոգելֆիզմը փլուզվեց, և Պիեմոնտից բացի իտալական բոլոր պետություններում սահմանադրական կարգերն անկում ապրեցին։ Ազատական ու ժողովրդավարական ուժերի միջև առաջատար դիրքի համար սկսվեց համառ մրցակցություն՝ չնայած այն բանին, որ նշմարվում էր իրենց մտրմությունը Իտալիայի գլխավոր նպատակը որոշելու հարցում։ Սահմանադրության և խորհրդարանի պահպանումը Պիեմոնտում այս հեղափոխության միակ դրական արդյունքն էր։

Հետադիմությունն Իտալիայում 1850-ական թվականներին։[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

За подавлением революции 1848—1849 годов в Италии, остававшейся по-прежнему раздробленной, последовало жёсткое усиление реакции.

Նախկինի նման մասնատաված Իտալիայի 1848-1849 թվականների հեղափոխությունը ճնշելու համար

1848-1849 թվականների հեղափոխությունը ճնշելու համար, մնալով դեռևս մասնատված, հետաձգում էր


Во всех государствах (кроме Сардинского королевства) были восстановлены абсолютистские порядки; с конституциями, принятыми в 1848 году в Тоскане, Неаполе и Папском государстве, было покончено.

Սարդնական թագավորությունից բացի բոլոր պետություններում/ վերականգնվեցին բացարձակապետական կարգերը՝ Տոսկանիայում 1848 թվականին ընդունված Սահմանադրւթյամբ 1848 թվականին Տոսկանիայում, Նեապոլում և Պապական государствеում ընդունված Սահմանադրությամբ


Դաժան բռնաճնշումները փլուզվեցին ավստրիական գերիշխանության հակառակորդների վրա, շատ մարդիկ ենթարկվեցին ոստիկանության ոտնձգություններին։


Устрашение и деспотический произвол стали главными методами управления абсолютных монархий, успешно державших под контролем армию и полицию.

Устрашение и деспотический произвол դարձան բացարձակ միապետության ղեկավարման գլխավոր մեթոդները, որոնք հաջողությամբ վերահսկվում էին բանակի և ոստիկանության կողմից։

Особенно свирепствовал в Неаполе Фердинанд II, прозванный «королём-бомбой» за жестокую расправу с участниками революции 1848—1849 годов в Сицилии.

Особенно свирепствовал Նեապոլում ռումբի արքա Ֆերդինանդ 2-րդ 1848-1849 թվականներին Սիցիլիայում տեղի ունեցած հեղափոխության մասնակիների հետ դաժան հաշվեհարդար տեսնելու համար


В папских владениях снова воцарились церковники, возросло влияние иезуитов.

В папских владениях снова воцарились церковники, մեծացավ ճիզվիտների ազդեցությունը։


Австрия, успешно противостоявшая попыткам расширить гражданские свободы на Апеннинском полуострове, подчинила Ломбардию и Венецию суровому военному режиму, австрийские войска до 1855 года оккупировали Тоскану и остались на неопределённое время в Романье, одной из папских провинций.

Ավստրիան, հաջողությամբ հակադրվելով Ապենինյան թերակղզու․․․․․․․․․․

Պապը պնդեց նաև, որ ֆրանսիական զորքերը չլքեն Հռոմը։ 1847-1848 թվականներին Պիոս 9-րդ պապը, փառավորված որպես ազգային շարժման հոգևոր առաջնորդ, այժմ վերածվեց շարժման հակառակորդի։ Բացարձակապետական կարգերը մտադիր չէին տնտեսության համար անհրաժեշտ բարեփոխումներ իրականացնելու։ Նրանց տնտեսական քաղաքականությունը 1850-ական թվականների իտալական պետությունների մեծ մասի լճացման կամ շատ դանդաղ տնտեսական զարգցման պատճառներից մեկն էր։


Սարդինական թագավորության ամրապնդումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

мини|Камилло Бенсо ди Кавур

Իրադարձությունների այդ ֆոնին բարենպաստ էր իրավիճակը Սարդինական թագավորությունում (Պիեմոնտում)։ Սա իտալական միակ նահանգն էր, որում գոյատևեց սահմանադրական համակարգը։ 1850-ական թվականների սահմանադրական-խորհրդարանական կարգը աստիճանաբար ամրապնդվեց Պիեմոնտի չափավոր ազատականների ղեկավար Կամիլլո Կավուրի գործունեության շնորհիվ։ Սերելով արիստոկրատական միջավայրից՝ Կավուրը դառնում է Պիեմոնտի բուրժուական ազնվականության մարմնացումը։ Կապիտալիստական հիմունքներով վերակառուցելով իր ունեցվածքը՝ նա սկսեց զբաղվել գյուղատնտեսական առևտրով և միաժամանակ ակտիվորեն մասնակցեց բանկային, առևտրային, արդյունաբերական ձեռնարկությունների և երկաթուղու կառուցմանը։ Բուրժուաազատական համակարգի աջակից Կավուրն իր հաստատման անհրաժեշտ պայմանն էր համարում կապիտալիստական տնտեսության արագ աճը, խթանված ազատ քաղաքական առևտուրը և տրանսպորտի ու բանկերի ակտիվ զարգացումը։ 1850 թվականին դառնալով վարչապետ՝ Կավուրը եռանդորեն ձեռնամուխ եղավ այդ քաղաքականության իրագործմանը։ Պիեմոնտական կառավարությունը առևտրային պայմանագրեր կնքեց առաջատար երկրների հետ, նվազեցրեց մաքսային հարկերը, խթանեց երկաթուղիների, մայրուղիների կառուցումը, ամրապնդեց ֆինանսական համակարգը։ Այս միջոցառումները նպաստեցին Պիեմոնտի տնտեսության զարգացման հիմքը հանդիսացող գյուղատնտեսության կապիտալիստական զարգացմանը և ուժեղացրին արդյունաբերությունը։ Նրա գլխավոր արդյունաբերությունը տեքստիլ(հատկապես՝ բամբակիի) արտադրությունն էր։ Վերածնունդն ազդեց նաև մետալուրգիայի և մետաղաշինության վրա, որով զբաղվողների թիվը 1860-ականների սկզբին (10,000 մարդ) 6-7 անգամ աճեց նախորդ 1840-ական թվականների համեմատ։ Կտրուկ մեծացավ ներքին առևտուրը, մասնավորապես՝ ածխի, երկաթի, ռելսերի և մեքենաների ներկրումը։ 1859 թվականին երկաթուղու երկարությունը Պիեմոնտում հասավ 900 կմ-ի (1848 թվականի 8 կմ-ի համեմատ), որը կազմում էր ողջ Իտալիայի երկաթուղու երկարության գրեթե կեսը։ Այդպիսով՝ 1850-ական թվականներին Պիեմոնտը սկսեց զարգանալ զգալիորեն ավելի արագ, քան իտալական շատ նահանգներում։

Միաժամանակ քաղաքական ֆոնի վրա խորհրդարանում կնքված համաձայնության շնորհիվ, տեղի էին ունենում լիբերալ ուժերի հանրահավաքներ՝ չափավոր ազատականների, որոնց գլխավորում էր Կավուրը և ձախ ազատականների միջև, որոնց գլխավորում էր ագրարային և առևտրային բուրժուազիան։ Դեռ 1830-ական թվականներին Կավուրը եկավ «իտալացիների՝ իրենց ճնշող բարբարոսներից (այսինքն՝ ավստրիացիներից) արագ ազատագրման» անհրաժեշտության համոզմանը։ Սակայն նա ամբողջովին մերժեց անկախության համար ազգային հեղափոխական պայքարի ուղին, իսկ միասնական Իտալիայի ստեղծումը նրան թվում էր հեռավոր և մշուշոտ ապագայի հարց։ Դեռ 1856 թվականին երկրի միավորման կոչերը նա համարում էր «հիմարություններ»։ Կավուրը գտնում էր, որ հարցը կլուծվի Լոմբարդիայից և Վենեցիայից ավստրիացիների աքսորման և նրանց, ինչպես նաև Պարմայի և Մոդենայի՝ Սարդինական թագավորության մեջ ներառման միջոցով։Եվ քանի որ նա չուներ բավարար ուժեր Ավստրայի հետ դեմ առ դեմ կռվելու համար, Կավուրն ուզում էր ապավինել այնպիսի հզոր դաշնակցի, որ կարողանար Իտալիայից վտարել ավստրիացիներին։ Կավուրն այդպիսի հավանական դաշնակիցներ էր կարծում Ֆրանսիային և Անգլիային։ Այդ ուժերի ճնշման ազդեցությամբ էլ Պիեմոնտը 1855 թվականին Ռուսաստանի հետ պատերազմի մեջ մտավ և Ղրիմ ուղարկեց 18,000-անոց ջոկատ։ Կավուրը հույս ուներ, որ դա կհանգեցնի Ֆրանսիայի և Անգլիայի մտերմությանը Պիեմոնտի հետ։ Ղրիմի պատերազմի ավարտին Կավուրին հաջողվեց հասնել իտալական հարցի ներառմանը 1856 թվականի Փարիզի խաղաղության կոնգրեսի օրակարգում։ Նրա քննարկումը, պարզվեց, գործնականոում անարդյունք էր, բայց փաստը, որ Պիեմոնտը բացահայտորեն հանդես եկավ ի պաշտպանություն իտալական ազգային շահերի, մեծ տպավորություն թողեց Իտալիայում հասարակական կարծիքի վրա։

1850-ականների ազգային շարժման զարգացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

мини|слева|Джузеппе Мадзини в 1860 году.

Հեղափոխության պարտությունը նշանակալի տեղաշարժեր առաջացրեց ազգային ազատագրական շարժման երկու հիմնական ուղություններում։ Չնայած դեմոկրատները հեղափոխության վերջին փուլում հասան մեծ հաջողության, սակայն նրանց այդպես էլ չհաջողվեց լուծել իրենց հիմնական խնդիրները։ Հեղափոխության ավարտից անմիջապես հետո հանրապետական ճամբարում սկսվեց իրենց պարտությունների պատճառների քննարկումը։ Որոշ դեմոկրատներ եկան այն եզրահանգման, որ հանրապետականների մոտ խոր սոցիալական վերափոխումների ծրագրերի բացակայությունը ազգի՝ հեղափոխությանն ունցած ոչ բավարար մասնակցության և հետևաբար պարտության հիմնական պատճառն էր։ 1849 թվականին Հռոմի Հանրապետության ռազմական ղեկավարներից մեկը социалист-утопист Карло Пизакане-ը (1818-1857) Իտալիայում ագրարային հարցի լուծումը տեսնում էր խոշոր հողային իրավունքի վերացմամբ, ողջ հողի սոցիալականացմամբ և գյուղացուն վերադարձմամբ։ Կ․ Պիսականը, Դ․ Մոնտանելլին, Դ․ Ֆերարին և այլ արմատական դեմոկրատներ պնդում էին, որ ազգային շարժումը պետք է համադրվի սոցիալական վերակազմավորման հետ, որը համապատասխանում է զանգվածների շահերին, և հետևաբար ենթակա է նրանց ներգրավելու ազատագրական պայքարին։ Այդ առումով նրանք քննադատության ենթարկեցին Մացինիին և նույնիսկ մտադրվեցին նրան հեռացնել հանրապետական ճամբարի ղեկավարությունից։ Բայց նրանց փորձը հաջողությամբ չպսակվեց, դեմոկրատների մեծամասնությունը մերժեց գյուղացիական հեղափոխության գաղափարը՝ վախենալով գյուղական ու քաղաքային բուրժուական զանգվածին պատկանող հողի սեփականության ճակատագրից։ Ինքը Մացինին ականջլուր չեղավ այդ քննադատությանը, բայց նախկինի պես համոզված էր, որ միայն իտալական հեղափոխությունը պիտի որոշի ազգային խնդիրը, և որ ազգը պատրաստ է ցանկացած պահի ելնել պայքարի։ Դրա համար Մացինին բազմապատկված եռանդով զբաղվեց ստորգենյա հեղափոխական ցանցի վերականգնմամբ, դավադրությունների կազմակերպմամբ և ապստամբությունների նախապատրաստմամբ։ Այս գործունեւյթան ընթացքում մացինիստներին հաջողվել է հենարան գտնել Հյուսիսային Իտալիայի առաջին աշխատանքային հասարակությունում՝ Լոմբարդիայում և Լիգուրիայում։

Սակայն 1853 թվականին Միլանում ապստամբություն բարձրացնելու փորձը ավարտվեց լիակատար ձախողմամբ՝ չնայած արհեստավորների և աշխատավորների կողմից ավստրիական զորքերի հետ մարտերում ցուցադրված բացառիկ քաջությանը։ Այս ձախողումը խոր ճգնաժամ առջացրեց հանրապետական ճամբարում։ Ստորգետնյա կազմակերպությունները սկսեցին պառակտվել, շատ դեմոկրատներ ընդհարվեցին Մացինիի հետ՝ մեղադրելով նրան անմեղ զոհերի մահվան մեջ։ Մացինին 1855 թվականին հռչակեց «Գործողությունների Կուսակցություն» ստեղծագործությունը՝ կոչված միավորելու բոլոր նրանց, ովքեր պատրաստ են ցանկացած գնով հեղափոխական պայքար մղելու ազատագրման համար։ Բայց ամեն դեպքում դեմոկրատների միջև պառակտումը խորացավ։ Նրանց մի մասը պիետոնական չափավոր ազատականների հետ մերձեցման գնաց՝ կապված այն բանի հետ, որ Պիեմոնտում բուրժուական-ազատական կարգերի ամրապնդումը Սարդինական թագավորության` ազգային շարժման վերածման հույս ծնեց։ 1848-1849 թվականների վենեցիական հեղափոխության ղեկավար Դ․ Մանինը Պիեմոնտում դարձավ նման կողմնորոշման կրողը։

1855-1856 թվականներին նա դեմոկրատներին «զոհ» մատուցելու կոչ արեց․ հրաժարվել հեղափոխական-հանրապետական ծրագրերից, անջատվել Մացինիից և լիովին աջակցել միապետական Պիեմոնտին՝ որպես միակ ուժի, որ կարող է Իտալիային տանել միավորման և անկախության։ Մանինն առաջարկեց ստեղծել «ազգային կուսակցություն», որում հանուն երկրի միավորման կհավաքվեն ինչպես դեմոկրատները, այնպես էլ ազատական-միապետերը։ Մանինի կոչը զգալի արձագանք ստացավ տարբեր քաղաքական հայացքների հայրենասերների, այդ թվում Մացինիից հեռացած դեմոկրատների շրջանում։ 1857 թվականին իր համաձայնությամբ Պիեմոնտում սկսեց գործել «Իտալական ազգային հասարակությունը», որի կարգախոսն էր Իտալիայի միավորումը Սավոյական արքայատոհմի գլխավորությամբ։ Հասարակության ղեկավարները առաջարկեցին Գարիբալդիին ներառել դրա կազմի մեջ՝ նկատի ունենալով օգտագործել ազգային հերոսի ժողովրդականությունը դեմոկրատական շրջանակներ իր կողմը գրավելու համար։ Գարիբադին զբաղեցնում էր ընկերության փոխնախագահի պաշտոնը, բայց պահպանեց իր հանրապետական համոզմունքները։

ֆորմալ առումով «Ազգային հասարակությունը» անկախ կազմակերպություն էր, բայց իրականում քաղաքական գործիք էր պիեմոնտական չափավոր ազատականների ձեռքում, որոնց ղեկավարն էր Կավուրը։ «Ազգային հասարակության» մասնաճյուղերը ապօրինաբար տարածվեցին Պիեմոնտից դուրս։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ 1848-1849 թվականների հեղափոխությունից հետո Նեապոլիստական թագավորությունում, Տոսկանիայում և թերակղզու այլ պետություններում տեղական չափավոր լիբերալների ազդեցությունն ընկավ՝ բացահայտելով միապետների հետ դաշինք ստեղծելու և նրանց ազգային շարժման մեջ ներգրավվելու պլանների խորտակումը։ «Ազգային հասարակության» ստեղծման արդյունքում Իտալիայի՝ միապետական հիմունքներով ազատագրման և միավորման շարժումը Սավոյական արքայատոհմի գլխավորությամբ դուրս եկավ Սարդինական թագավորության սահմաններից և ձեռք բերեց համաիտալական բնույթ։ Առավել վճռական դեմոկրատները չցանկացան համակերպվել, որ ազգային շարժման ղեկավարումը անցնում է չափավոր ազատականներին։ Հեղափոխությունը խթանելու համար նրանք պատրաստ էին ինքնազոհողության։ 1857 թականին Պիզականը, կապ հաստատելով Մացինիի հետ, ազգային ապստամբություն բարձրացնելու նպատակով մի խումբ համախոհների հետ վայրէջք կատարեց Նեապոլից ոչ հեռու։ Այս համարձակ փորձը, սակայն, ավարտվեց Պիզականի և նրա ընկերներրի մահով։ Այս նախաձեռնության ողբերգական արդյունքը սրեց պառակտումը դեմոկրատների ճամբարում, որի շատ կողմնակիցներ միացան «Ազգային հասարակությանը»։ Նախաձեռնությունը մնաց կավուրիստ–ազատականների ձեռքում։ 1850–ականների վերջում Պիեմոնտը վերածվեց ազգային–ազատագրական շարժման առաջատար ուժի։

Պիեմոնտի դաշինքը Ֆրանսիայի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նապոլեոն 3-րդ-ի արտաքին քաղաքականության խնդիրներից մեկը Ավստրիան Իալիայից հեռացնելն ու դրանում ֆրանսիական գերակայության հաստատումն էր։ Նապոլեոն 3-րդ-ը սկսեց այս նպատակի իրականացումը՝ կապված 1858 թվականին Փարիզում Հռոմեական Հանրապետության 1849 թվականի պաշտպանության ակտիվ մասնակից, իտալացի հայրենասեր Օրսինիի կողմից իր դեմ կատարված մահափորձի հետ։

Օրսինին հուսով էր, որ իտալական հեղափոխությունը ճնշողներից մեկի՝ ռազմական ուժով քայքայված պապական ռեժիմին աջակցող Նապոլեոն 3-ի վերացումը կմաքրի ազատագրական պայքարի վերելքի ճանապարհը։ Օրսինիի մահապտժից հետո Նապոլեոն 3-րդ-ը որոշեց ներկայանալ որպես իտալական ազգային շարժման «հովանավոր»՝ իտալական հեղափոխականներին չեզոքացնելու և միաժամանակ Իտալիայում ֆրանսիական հեգեմոնիա հաստատելու համար։ Նապոլեոն 3-րդ-ի նախաձեռնությամբ 1858 թվականին ֆրանսիական Պլումբիեր քաղաքում Կավուրի հետ տեղի ունեցավ նրա գաղտնի հանդիպումը, որի ընթացքում համաձայնեցվեցին ֆրանկո-Պիետոնական ռազմաքաղաքական դաշինքի պայմանները, որ ձևակերպվեցին 1859 թվականի հունվարին կնքված գաղտնի պայմանագրի տեսքով։ Նա Լոմբարդիայի և Վենեցիայի ազատագրումը ավստրիացիներից նախատեսում էր այդ շրջանների՝ Պիեմոնտին միացմամբ և այդ ճանապարհով Վերին Իտալիայի թագավորության ստեղծմամբ։ Պիեմոնտը պարտավորվեց տրամադրել 100,000 զինվոր, Ֆրանսիան՝ 200․000։ Այս օգնության համար Նապոլեոն 3-րդ պահանջեց, որ Սարդինական թագավորությունը Ֆրանսիային հանձնի իր տարածքների մի մասը՝ Սավոյան և Նիսը, այն պատճառաբանությամբ, որ այդ շրջանների բնակչության մեծ մասը խոսում է ֆրանսերեն։ Դրանից բացի Նապոլեոն 3-րդ-ը փայփայում էր Իտալիայի կենտրոնում՝ Տոսկանիայի հիմքի վրա իր զարմիկի գլխավորությամբ թագավորություն ստեղծելու, իսկ նեապոլիտանական գահին իր դրածոյին՝ Մյուրատի որդուն տեսնելու պլանները։ Այդպիսով՝ նախկինի նման մասնատված Իտալիան հայտնվեց Ֆրանսիայից ունեցած կախվածության մեջ։ Կավուրը տեղյակ էր Նապոլեոն 3-րդ-ի այդ ծրագրերից, բայց հույս ուներ, որ իրադարձությունները կխանգարեն դրանց իրագործմանը։ Պայմանագրի կնքումից հետո դաշնակիցները սկսեցին պատրաստվել Ավստրիայի դեմ պատերազմին։ Իտալիայի բոլոր ծայրերից Պիեմոնտ եկան ազատագրական շարժմանը միանալ ցանկացող 20,000 կամավորներ։ Գարիբալդին համաձայնեց մասնակցել պատերազմին որպես պիեմոնտական բանակի գեներալ և ղեկավարել 3000-անոց կամավորների ջակոտը, որի կազմում էին ընդգրկված շատ մասնակիցներ Հռոմի և Վենեցիայի 1849 թվականի հերոսական պաշտպանությունից։ Ավստրիայի հետ հարաբերությունները գնալով լարվեցին, և դա հանգեցրեց 1859 թվականի աապրիլի 26-ի պատերազմի սկզբին։

Պատերազմ Ավստրիայի հետ։ Ապստամբություն Կենտրոնական Իտալիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատերազմական գործողությունները հաջողությամբ պսակվեցին դաշնակից զորքերի համար։ Մաջենտայում կրած պարտությունից հետո (հունիսի 4-ին) Ավստրիական բանակը ստիպված էր դուրս գալ Միլանից։ Հունիսի 8-ին հանդիսավոր կերպով Միլան մտան Նապոլեոն 3-րդն ու պիեմոնտական արքա Վիկտոր Էմանուիլ 2-ը: Դաշնակիցները շարունակեցին ակտիվ գործողությունները, արագ շարժվեց հատկապես Գարիբալդիի ջոկատը՝ մեկը մյուսի հետևից պարտության մատնելով թշնամական զորքերին: Հունիսի վերջին ֆրանսիական և պիեմոնտական զորքերը Սոլիֆերինոյում և Սան Մարտինոյում մղած համառ մարտերում հաղթանակի հասան։ Կրած ռազմական պարտությունները հարկադրեցին ավստրիական բանակին թողնել ողջ Լոմբարդիան։ Կենտրոնական Իտալիայում պատերազմն առաջացրեց ազգային շարժման վերելք։ Տոսկանիայում սկսվեցին խմորումներ։ «Ազգային հասարակության» աջակիցները Ֆլորենցիայում հայրենասիրական ցույցեր առաջացրին, որին միացան զորքերը։ Դուքսն ստիպված էր լքել Տոսկանիան։ Ստեղծվեց ժամանակավոր կառավարություն չափավոր ազատականների գլխավորությամբ։ Հունիսի առաջին կեսին ժողովրդական անկարգություննրի ֆոնին իրենց գույքը թողեցին Պարմայի և Մոդենայի տիրակալները, վերահսկողությունն ստանձնեցին Պիեմոնտի կողմից նշանակված կառավարիչները։ Միաժամանակ Ռոմանիայում ավստրիական զորքերի հեռանալուց հետո ժողովուրդն սկսեց տապալել պապական իշխանությունը, և նրանց տեղն զբաղեցրին պիեմոնտական թագավորի ներկայացուցիչները: Ազգային շարժման վերելքն Իտալիայի կենտրոնում սպառնում էր տապալել Նապոլեոն 3-րդի՝ Տոսկանիայի գահին իր դրածոյին տեսնելու պլանը: Միևնույն ժամանակ հայտնվեց Պրուսիայի՝ Ավստրիայի օգտին հանդես գալու սպառնալիքը։ Այս ամենը ստիպեց Նապոլեոն 3-րդ-ին դադարեցնել ռազմական գործողությունները: Առանց իր դաշնակցին տեղեկացնելու՝ նա հուլիսի 11-ին Վիլաֆրանկա քաղաքում հրադադար կնքեց Ավստրիական իմպերատոր Ֆրանց Յոզեֆի հետ։

Որոշված էր, որ նրանց հանդիպման ժամանակ Ավստրիան Նապոլեոն 3-ին է զիջելու Լոմբարիան, և նա այն կհանձնի Պիեմոնտին, Տոսկանիա և Մոդենա կվերադառնան հին տիրակալները, պապի իշխանությունը կվերականգնվի, իսկ Վենեցիան կմնա Ավստրիային։ Վիլաֆրանկյան հրադադարը առաջացրեց ողջ Իտալիայի վրդովմունքը։ Կավուրը հրաժարական տվեց։ Հայրենասիրական ուժերը վճռական էին վտարված միապետերի վերադարձը թույլ չտալու հարցում: Պիեմոնտից ժամանած գեներալները զորքերի հրամանատարություն են ստանձնել Տոսկանիայում, Պարմայում, Մոդենայում և Ռոմանիայում։ Պարզ էր արդեն, որ այլևս հնարավոր չէր այդ շրջաններին պարտադրել հին կարգերը կամ Նապոլեոն 3-րդի դրածոյին գահին տեսնել առանց ռազմական միջամտությունների, որին ո՛չ Ավստրիան, ո՛չ Ֆրանսիան չհամաձայնեց։ Մոդենայի, Պարմայի և Տոսկանիայի դքսությունների տարածքում ձևավորվեց պրո-Սարդինական պետություն՝ ստանալով Կենտրոնական Իտալիայի միացյալ նահանգներ անվանումը։ Ժամանակավոր կառավարությունը սարդինական թագավոր Վիկտոր Էմանուել 2-րդ-ին առաջարկում էր բռնապետություն, նա մերժեց այդ առաջարկը, բայց համաձայնեց պատերազմի ժամանակ իր պաշտպանության տակ վերցել Տոսկանիան և իր գլխավոր հանձնակատար նշանակեց Բոնկոմպանիին։ Վերջինս Ռիկազոլի գլխավորությամբ ստեղծեց նախարարություն, և հրավիրեց խորհուրդ։ Ազգային ժողովը միաձայն քվեարկեց Սարդինական թագավորության միանալուն։Այս պայմաններում Կավուրը, 1860 թվականիին հունվարին վերադառնալով իշխանության, գնաց Կենտրոնական Իտալիայում պլեբիսցիտների իրականացմանը՝ կապված ազատագրված տարածքների հետագա ճակատագրի հետ։ Քվեարկողների բացարձակ մեծամասնությունը համաձայն էր Տոսկանիայի, Պարմայի, Մոդենայի և Ռոմանիայի միավորմանը Սարդինական թագավորությանը: 1860 թվականի մարտի 18-ի հրամանագրով Պարման Պաչենցայի հետ պաշտոնապես մտավ Սարդինական թագավորության կազմի մեջ։ Դրան հաջորդեց: 1860 թվականի մարտի 22-ի հրամանագիրը, որով հայտարարվեց Տոկսանիայի միավորումը Սարդինական թագավորյանը։ Բայց միաժամանակ Սավոյան և Նիցան, համաձայն Նապոլեոն 3-ի և Վիկտոր Էմանուելի միջև կնքված պայմանագրի անցան Ֆրանսիային։

Революционное движение в южной Италии. Поход гарибальдийской «Тысячи»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Основная статья [[Файл:Giuseppe Garibaldi (1866).jpg|мини|Джузеппе Гарибальди в 1866 году.]]


Летом и осенью 1859 года, когда политика Кавура зашла в тупик, Мадзини стал призывать к революционным действиям в папских владениях (с целью освобождения Рима) и в Неаполитанском королевстве.

1859 թվականի ամռանն ու աշնանը, երբ Կավուրի քաղաքականությունը հայտնվեց փակոււղում, Մացինին սկսեց հեղափոխական գործողություններ հրահրել папских владениях (Հռոմն ազատագրելու նպատակով) և Նեապոլիտանական թագավորությունում։

Среди демократов-мадзинистов родилась идея послать в Сицилию вооружённый отряд с целью свержения Бурбонов, которые после кровавого подавления революции 1849 года оказались в политической изоляции.

демократов-мадзинистов ի շրջանում ծնվեցին բուրբոններին տապալելու նպատակով զինված զորքեր Սիցիլիա ուղարկելու գաղափարներ, որոնք 1849 թվականի հեղափոխության արյունաի ճնշումից հետո հայտնվեցին քաղաքական մեկուսացման մեջ։


Долго накапливавшаяся ненависть большинства сицилийцев к королевским властям вылилась в апреле 1860 года в Палермское восстание, подготовленное демократами.

Սիցիլացիների մեծամասնության երկար կուտակված ատելությունը թագավորական իշխանության նկատմամբ պայթեց / вылилась 1860 թվականի ապրիլին դեմոկրատների կողմից կազմակերպված Պալերմոյի ապստամբության ժամանակ։

Потерпев неудачу в городе, оно перекинулось на сельские районы, где начались волнения крестьян

Քաղաքում ձախողվելուց հետո այն տարածվեց գյուղական շրջաններում, որտեղ սկսեցին գյուղացիների դժգոհության արտահայտություննր/անկարգությունները։


Когда известие о восстании дошло до Пьемонта, находившиеся здесь в эмиграции сицилийские революционеры обратились к Гарибальди с предложением отправиться во главе вооружённого отряда в Сицилию на помощь восставшим.

երբ ապստամբության լուրը հասավ Պիեմոն, այդտեղ աքսորված սիցիլիական հեղափոխականները դիմեցին Գարիբալդիին՝ առաջարկելով զինված ջոկատով գնալ Սիցիլիա՝ օգնելու ապստամբներին։


Гарибальди дал своё согласие, предупредив, что лозунгом экспедиции будет объединение Италии во главе с Виктором Эммануилом, то есть лозунг «Национального общества».,

Գարիբալդին տվեց իր հաաձայնությունը, զգուշացնելով, որ արշավախմբի կարգախոսը կլինի Իտալիայի միավորումը Վիկտոր Էմանուելիի գլխավորությամբ, այսինքն՝ «Ազգային հասարակության» լոզունգը։

В Генуе демократы развернули лихорадочную подготовку.

Ջենովայում դեմոկրատները սկսեցին նախապատրաստվել։


Чтобы вооружить рвавшихся в бой добровольцев и посадить их на суда, пришлось преодолеть сильное противодействие умеренных и Кавура, застигнутого инициативой демократов врасплох.

Որպեսզի պայքար մղելու ցանկություն ունեցող կամավորներին զինեին և и посадить их на суда, անհրաժեշտ էր հաղթահարել չափավոր ազատականների և Կավուրի ուժեղ հակամարտությունը՝ խափանված դեմոկրատների նախաձեռնությամբ


Он не мог открыто запретить это патриотическое начинание из опасения дискредитировать себя в глазах участников национального движения.

Նա չկարողացավ բացահայտորեն արգելել հայրենասիրական նկրտումները՝ վախենալով ազգային շարժման մասնակիցների աչքերում վարկաբեկվելուց:


Однако Кавур старался сорвать экспедицию, создавая для неё различные препятствия.

Սակայն Կավուրը ջանուրմ էր խափանել արշավախումբը՝ ստեղծելով նրա համար տարատեսակ խոչընդոտներ:


Власти отказались выдать волонтёрам современное оружие, приобретённое на патриотические пожертвования.

Իշխանությունները հրաժարվեցին կամավարներին ժամանակակից զենքեր տալուց, որոնք ձեռք էին բերվել հայրենասիրական նվիրատվությունների շնորհիվ:


Для отряда Гарибальди удалось достать лишь тысячу старых, почти непригодных ружей.

Գարիբալդիի ջոկատի համար տրվեց միայն հազար հին, անօգուտ, գրեթե ոչ պիտանի զենքեր:


Несмотря на все препоны, утром 6 мая более тысячи человек во главе с Гарибальди отплыли на двух кораблях из Генуи.

Չնայած բոլոր խոչընդոտերին՝ մայիսի 6-ի առավոտյան Գարիբալդիի գլխավորությամբ գրեթե հազար մարդ երկու նավով նավարկեցին Ջենովայից:


В состав «Тысячи» входили добровольцы из всех областей Италии, многие из них закалились в боях на бастионах Римской и Венецианской республик в 1848—1849 годах и под командованием Гарибальди в 1859 году.

«Հազար»-ի կազմկ մեջ էին մտնում կամավորներ Իտալիայի բոլոր մարզերից: Նրանցից շատերը թրծվել էին Հռոմեական և Վենեցիական հանրապետությունների 1848-1849 թվականների և 1859 թվականի Գարիբալդիի ղեկավարած մարտերում


Среди гарибальдийцев примерно половину составляли ремесленники и рабочие, много было в отряде интеллигентов и мелких городских буржуа.

Գարիբալդիականների գրեթե կեսը արհեստավորներ ու աշխատավորներ էին:


11 мая отряд высадился в Сицилии.

Մայիսի 11-ին ջոկատը հանգրվանեց Սիցիլիայում:


Началась легендарная гарибальдийская эпопея. Перед Гарибальди стояла труднейшая задача: имея 1100 бойцов, подготовиться к борьбе с размещённой на острове 25-тысячной королевской армией во главе с опытными генералами. Многое зависело от исхода первого боя. Он произошёл у Калатафими спустя 4 дня после высадки.

Սկսվեց լեգենդար գարիբալդիական эпопеяն: Գարիբալդիի առջև դրված էր բարդագույն խնդիր. ունենալով 1100 մարտիկ պատրաստվել մարտի կղզում տեղակայված 25-հազարանոց թագավորական բանակի դեմ, որ ղեկավարում էին փորձառու գեներալներ: Առաջին մարտի արդյունքից շատ բան էր կախված: Այն տեղի ունեցավ Կալատաֆիմիում վայրէջքից 4 օր անց:


Гарибальдийцы, одетые, как и их предводитель, в красные рубашки, яростной штыковой атакой отбросили трёхтысячный отряд бурбонских войск.

Գարիբալդիականները, իրենց առաջնորդի նման հագնված լինելով կարմի վերնաշապիկներ, կատաղի գրոհով ետ մղեցին բուրբոնական 3000-անոց զորքերը:


Затем Гарибальди совершил искусный скрытый манёвр через горы, внезапно подошёл к Палермо и ворвался в него вместе с 3 тысячами присоединившихся к нему вооружённых крестьян.

Այնուհետև Գարիբալդին իրականացրեց գաղտնի զորավարժություններ, որի արդյունքում հանկարծակի մոտեցավ Պալերմոյին և իրեն միացած 3000 զինված գյուղացիների հետ ворвался в него:


В Палермо началось восстание. После 3 дней ожесточённых боёв бурбонский командующий вынужден был заключить перемирие, а затем оставил Палермо. Вслед за этим восстания охватили многие города Сицилии.

Պալերմոյում սկսվեց ապստամբություն: 3 օր տևած բուռն մարտերից հետո բուրբոնական հրամանատարությունը ստիպված եղավ հրադադար կնքելու, որից հետո էլ թողեց Պալերմոն: Այս ապստամբությունից հետո Սիցիլիայի շատ քաղաքներ охватили:


Поход Гарибальди совпал с развернувшимся на острове широким народным движением.

Գարիբալդիի արշավը համընկավ կղզում տարածված լայն ժողովրդական շարժման հետ:


Крестьяне поднимались на борьбу в тылу королевских войск, облегчая наступление Гарибальди.

Գյուղացիները բարձրացան պայքարելու թագավորական զորքերի թիկունքում՝ հեշտացնելով Գարիբալդիի առաջխաղացումը:


В освобождённых районах новые власти с целью привлечь крестьянство под гарибальдийские знамёна отменяли налоги на помол зерна и на ввозимые продукты питания и обещали всем примкнувшим к освободительной борьбе участок общинной или королевской земли.

Ազատագրված տարածքներում նոր իշխանությունները գարիբալդիական դրոշի ներքո գտնվող գյուղացիներին ներգրավելու նպատակով վերացրին հացահատիկի և սննդամթերքի հարկերը և հողատարածք խոստացան բոլոր նրանց, ովքեր կմիանային ազատագրական շարժմանը:

Однако этих мер оказалось недостаточно, чтобы обеспечить Гарибальди прочную поддержку крестьянских масс.

Այնուամենայնիվ այդ միջոցները բավարար չէին, որ Գարիբալդին ապահովվեր գյուղացիական զանգվածների ամուր աջակցությամբ:

Летом движение в деревне, первоначально заострённое против бурбонских властей, стало перерастать в социальную борьбу с землевладельцами. Крестьяне и батраки хотели вернуть себе те общинные земли, которые ранее были захвачены дворянами и буржуазией. Напуганные землевладельцы просили гарибальдийское правительство о помощи.

Ամռանը գյուղացիական շարժումը, որն առաջին հերթին սրվել էր բուրբոնական իշխանությունների դեմ, սկսեց վերածվել հողատերերի հետ սոցիալական պայքարի: Գյուղացիներն ու բանվորները ցանկանում էին վերադարձնել համայնքային այն հողերը, որոնք նախկինում գերեվարված էին ազնվականների ու բուրժուազիայի կողմից: Վախեցած հողատերերը օգնություն խնդրեցին գարիբալդիական կառավարությունից:


Перед лицом классового конфликта в деревне революционно-буржуазная власть встала на защиту права собственности и сурово подавила один из главных очагов крестьянского движения, несколько его активных участников были расстреляны.

Գյուղում տեղի ունեցող դասակարգային բախման ֆոնին բուրժուահեղափոխական իշխանությունը ոտքի կանգնեց պաշտպանելու սեփականության իրավունքը և խստորեն ճնշեց գյուղացիական շարժման հիմնական օջախներից մեկը, որի ակտիվ մասնակիցներից մի քանիսը գնդակահարվեցին:

К карательным мерам прибегла и спешно созданная землевладельцами национальная гвардия.

Կալվածատերերի կողմից հապճեպ ստեղծված ազգային գվարդիան նույնպես պատժիչ միջոցների դիմեց:

В результате первоначальный энтузиазм сельских масс, вызванный приходом Гарибальди, ослабел, крестьяне отходили от его армии, пополнявшейся в основном за счёт горожан и притока добровольцев с севера. Опираясь на них, Гарибальди освободил Сицилию и 19 августа высадился на материке, в Калабрии.

Արդյունքում գյուղական զանգվածների սկզբնական ոգևորվածությունը՝ պայմանավորված Գարիբալդիի ժամանմամբ, թուլացավ: Գյուղացիները հեռացան նրա բանակից, որը հիմնականում համալրվում էր քաղաքաբնակներով և հյուսիսից ժամանած կամավորներով: Հենվելով նրանց վրա՝ Գարիբալդին ազատագրեց Սիցիլիան և օգոստոսի 19-ին վայրէջք կատարեց Կալաբրիայի մարզում:


Поход Гарибальди вскрыл глубокий кризис, назревший в Неаполитанском королевстве.

Գարիբալդիի արշավը հանգեցրեց Նեապոլի թագավորությունում առաջացող խոր ճգնաժամի:

После того как гарибальдийцы разбили выставленные против них заслоны, солдаты короля стали тысячами сдаваться в плен. Организованное сопротивление прекратилось.

Այն բանից հետո, երբ գարիբալդիականները հաղթահարեցին իրենց առջև դրված արգելքները, կազմակերպված դիմադրությունը դադարեց:


Ещё до высадки Гарибальди в южных областях королевства (особенно в Калабрии и Базиликате) начались восстания горожан и крестьян, которые расшатывали бурбонские порядки и способствовали деморализации правительственных войск.

Դեռ Գարիբալդիի՝ թագավորության հարավային շրջաններում (հատկապես Կալաբրիայում և Բազիլիկատայում) կատարած վայրէջքից առաջ սկսվեցին քաղաքաբնակերի ու գյուղացիների ապստամբությունները, որոնք ցնցեցին բուրբոնական կարգերը և նպաստեցին զորքերի բարոյալքմանը:

Видя бессилие монархии и опасаясь расширения народных выступлений, землевладельцы — буржуазия и дворяне — использовали натиск низов и стали захватывать власть на местах в свои руки.

Տեսնելով միապետության անզորությունը և վախենալով ժողովրդական ընդվզումների ընդարձակումից՝ հողատերերը՝ բուրժուազիան և ազնվականները, օգտագործելով ստորին դասերի հարձկումը, սկսեցին գրավել տեղական իշխանությունը:

Бурбонский режим рушился, и это позволило Гарибальди всего с несколькими соратниками, опередив свою армию, совершить стремительный бросок к Неаполю. По пути население оказывало ему горячий приём.

Բուրբոնական ռեժիմը փլուզվեց, և դա հնարավորություն տվեց Գարիբալդիին ընդամենը մի քանի դաշնակիցներով

Բուրբոնի ռեժիմը փլուզվեց, և դա հնարավորություն տվեց Գարիբալդին ընդամենը մի քանի ընկերակցություններով, իր բանակից առաջ, արագորեն շտապում կատարել դեպի Նեապոլ: Theանապարհին բնակչությունը նրան ողջունեց:

Король счёл за лучшее убраться из Неаполя в крепость Гаэту, куда ушли и верные ему войска.


7 сентября 1860 года, на двадцатый день после высадки на континенте, Гарибальди въехал в ликующий Неаполь.

мини|слева|Виктор Эммануил II встречает Гарибальди близ Теано.



Теперь революционный полководец намеревался идти на Рим, а затем освободить Венецию. Его армия насчитывала уже 50 тысяч бойцов, в большинстве своём добровольцев из северных и центральных областей страны.


Среди них было немало убеждённых республиканцев. В Неаполь съехались ведущие деятели демократов, включая Мадзини.


Гарибальди хотел отложить присоединение Юга к Пьемонту до полного освобождения всех итальянских земель, и республиканцы надеялись, что это позволит им укрепить свои позиции, созвать Учредительное собрание и придать рождающемуся итальянскому государству более демократический характер. Однако либералы постарались сорвать осуществление этих планов демократов.


Они боялись, что дальнейшие успехи гарибальдийской армии вызовут усиление революционных и республиканских сил в стране и поставят под угрозу существование пьемонтской монархии.


Кроме того, Кавур считал, что попытка ликвидации светской власти папы приведёт к иностранному вмешательству (прежде всего Наполеона III) в итальянские дела.


Противоборство либералов-монархистов и демократов вылилось в острый конфликт между Кавуром и Гарибальди.


После освобождения Сицилии Кавур признал, что «Гарибальди оказал Италии величайшие услуги, какие только человек может оказать родине»; когда же Гарибальди отказался от немедленного присоединения Сицилии к Пьемонту, Кавур стал обвинять его в том, что он сомкнулся с «людьми революции» и «сеет на своём пути беспорядок и анархию».


Чтобы не допустить марша Гарибальди в Центральную Италию и дальнейшего усиления демократов, Кавур, которому крушение Бурбонов придало смелости и заставило его поверить в возможность скорого объединения Италии, решил опередить демократов и частично осуществить выдвинутые ими же задачи.


Он убедил Наполеона III в необходимости быстрых действий для предотвращения революции в Папском государстве.


С согласия французского императора пьемонтские войска спустя три дня после вступления Гарибальди в Неаполь вторглись в папские владения и заняли их большую часть — провинции Марке и Умбрию.


В октябре, после того как Гарибальди нанёс поражение бурбонским войскам у Вольтурно, пьемонтская армия вступила на неаполитанскую территорию, преградив Гарибальди путь на Рим.


К этому времени осложнилось положение в неаполитанской деревне.


Здесь, как и в Сицилии, сельские массы по-своему истолковали приход Гарибальди и свержение бурбонских порядков: они сочли, что наступил долгожданный час решения в их пользу вопроса о земле.


Первоначально эти надежды укрепил декрет Гарибальди о передаче в бесплатное пользование крестьянам Калабрии общинных земель, на которые зарилась местная буржуазия.


В разных районах Юга крестьяне стали стихийно делить общинные угодья, отмечались также случаи покушения на господские владения.


Имущие классы деревни решительно противились переходу общинных земель к крестьянам.


На расширение крестьянского движения они отвечали репрессиями. Вызванное ими ожесточение сельских масс нашло выход в расправах с либералами и национальной гвардией.


В такой обстановке имущие классы Юга стали требовать скорейшего слияния Неаполя с Пьемонтом, видя теперь в Савойской монархии единственного гаранта своей земельной собственности, которой угрожало разгоравшееся крестьянское движение.


Опираясь на их поддержку, либералы-кавуристы одержали верх в борьбе с демократами.


Просьба Гарибальди передать ему на год верховное управление Южной Италией была отклонена королём Виктором Эммануилом.


Диктатура Гарибальди была упразднена, изданные им декреты отменены, а его армия распущена.


Отказавшись от всех наград, Гарибальди уехал на принадлежавший ему маленький островок Капреру.

Образование единого итальянского государства[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Основная статья Пьемонтские правящие круги старались не допустить созыва всеитальянского Учредительного собрания и осуществить объединение путём простого территориального расширения Сардинского королевства, предложив населению освобождённых областей проголосовать за их присоединение к Пьемонту. Плебисцит, проведённый 21 октября на Юге страны, одобрил слияние Неаполя и Сицилии с Сардинским королевством; в ноябре в результате плебисцитов в его состав вошли также Умбрия и Марке.

Таким образом к концу 1860 года Италия (кроме Рима с областью Лацио и Венеции) была фактически объединена. Собравшийся в Турине общеитальянский парламент 17 марта 1861 года объявил о создании Итальянского королевства во главе с пьемонтским королём Виктором Эммануилом II. Существовавшие в Пьемонте конституционные порядки были распространены на новое государство.

Объединение страны сопровождалось унификацией законодательства, судебной, денежной и таможенной систем, системы мер и весов, налогообложения. Это открыло путь для экономического сближения разобщённых территорий. Благодаря бурному строительству железных дорог (их протяжённость выросла с 2500 км в 1861 году до 6200 км в 1871 году) были связаны между собой основные области Италии. В результате возникли благоприятные возможности для более быстрого складывания единого национального рынка.

Объединение страны способствовало развитию рабочего движения. Оно зародилось ещё в 1840-е годы, когда возникло (главным образом в Сардинском королевстве) несколько десятков рабочих обществ взаимопомощи. Первоначально они находились под влиянием умеренных либералов и свою единственную цель усматривали в улучшении материального положения рабочих. В 1860-е годы общества взаимопомощи стали появляться во многих областях Италии, и в начале 1870-х годов их было уже более 1400 (против 234 в 1860 году), причём они охватывали около 200 тысяч рабочих. На съезды обществ стали съезжаться делегаты из различных областей страны. Так рабочее движение начало приобретать общеитальянский характер. В первой половине 60-х годов в рабочих организациях возобладало влияние сторонников Мадзини. Они добивались вовлечения рабочих в борьбу за всеобщее избирательное право и их более активного участия на завершающем этапе объединительного движения.

Положение в Италии в 1860-е годы было напряжённым. Только что возникшее итальянское государство столкнулось с тяжёлыми проблемами. Одной из них явилось широкое восстание неаполитанского крестьянства. Крушение надежд на решение вопроса об общинных землях толкнуло сельские массы Юга к выступлению против новой власти, оказавшейся теперь в руках дворян и земельной буржуазии, особенно широко расхищавшей общинные угодья. Под их давлением итальянское правительство отказалось от проведения в жизнь своего декрета от 1 января 1861 года о разделе общинных земель, чего столь желали крестьяне. В такой обстановке сторонники Бурбонов разжигали недовольство сельских масс, играя на их издавна укоренившейся вере в свергнутую династию как заступницу крестьян. Как и в 1799 году, реакция надеялась с помощью всеобщего восстания в деревне восстановить монархию Бурбонов. Юг наводнили многочисленные вооружённые отряды, некоторые из них насчитывали тысячи людей. Их костяк составили солдаты и унтер-офицеры распавшейся бурбонской армии, которые по возвращении в деревню часто подвергались притеснениям со стороны либералов. Многие современники, а затем и буржуазные историографы называли это движение «бандитизмом», объясняя его исключительно склонностью жителей отсталого Юга к разбою и насилиям и их традиционной приверженностью Бурбонам. На деле это восстание имело социальные корни и выражало в преломлённом, искривлённом виде протест крестьян против нищеты и угнетения. Восставшие громили муниципалитеты, сжигали архивы, расправлялись с либералами, захватывали их земли, облагали многих землевладельцев контрибуциями.

С лета 1861 года обстановка на Юге страны напоминала гражданскую войну: пылали деревни, правительственные войска вступали в ожесточённые схватки с подвижными отрядами восставших, совершали массовые казни. Итальянское правительство, не проведя никаких мер в интересах крестьян, решило действовать исключительно силой, сосредоточив на Юге 120-тысячную армию. Движение удалось подавить только в 1865 году, но его отдельные вспышки продолжались до конца 1860-х годов. За это время было убито и ранено более 5 тысяч восставших.

Оплотом всех реакционных сил, связывавших с южным восстанием надежды развалить молодое итальянское государство, стало папство. В Риме нашли пристанище неаполитанские Бурбоны и остатки верных им войск, которые вместе с добровольцами-клерикалами из других европейских стран совершали с папской территории вылазки в районы восстания. Пий IX отказался признать итальянское правительство, отвергал все его предложения о примирении и слышать не хотел о том, чтобы Рим стал столицей Италии. В ответ на враждебность Ватикана итальянское правительство конфисковало и пустило в продажу имущество 40 тысяч различных церковных организаций — 750 тысяч гектаров земли, перешедшей в основном в руки буржуазии. Эти и другие меры способствовали ослаблению экономического и политического влияния церкви. Однако, пока папа сохранял власть в Риме, державшуюся только благодаря присутствию солдат Наполеона III, Италия неизбежно оставалась в зависимости от Франции. Таким образом, решение «римского вопроса» являлось жизненной проблемой развития страны.

Завершение объединения[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[[Файл:San Martino della Battaglia - Fresco 1866 Custoza 1.jpg|мини|Вторая битва при Кустоце в 1866 году.]] Летом 1862 года Гарибальди прибыл в Сицилию и стал призывать к походу на Рим. Вскоре он переправился с добровольцами в Калабрию. Наполеон III, постоянно оглядывавшийся в своей итальянской политике на французских клерикалов, заявил, что не допустит удаления папы из Рима. Тогда итальянское правительство, сначала занявшее выжидательную позицию, двинуло против Гарибальди войска. В августе у Аспромонте они встретили его отряд ружейным огнём. Гарибальди был тяжело ранен, взят под стражу, многие его бойцы арестованы.

Подавив революционную инициативу как средство окончательного объединения страны, либеральное правительство искало возможность осуществить его путём военно-дипломатических манёвров. В 1866 году с целью освобождения Венеции оно приняло предложение Бисмарка выступить в военном союзе с Пруссией против Австрии, начав «третью войну за независимость Италии».

Гарибальди, которому снова предложили возглавить корпус добровольцев, остался верен себе: ведя тяжёлые бои в горах Тироля, он заставил австрийские войска отступить. Регулярная же армия из-за бездарности итальянского командования проиграла сражение у Кустоцы, а флот потерпел неудачу в Адриатическом море в бою у острова Лисса. В результате Италии навязали унизительную процедуру получения Венеции из рук Наполеона III, которому её передала разгромленная пруссаками Австрия. После присоединения Венецианской области Гарибальди с несколькими тысячами добровольцев осенью 1867 года снова бросился на освобождение Рима. В упорном бою у Ментаны его плохо вооружённые бойцы столкнулись с французскими батальонами, оснащёнными новыми скорострельными винтовками, и это привело к поражению гарибальдийцев. Сам Гарибальди был арестован итальянским правительством и отправлен на остров Капреру.

В 1870 году, когда началась франко-прусская война, французский корпус был наконец отозван из Рима. Вслед за крушением империи Наполеона III итальянские войска 20 сентября после короткого боя вошли в Рим, который с лета 1871 года стал столицей Италии. Папа, сохранивший за собой Ватиканский дворец, объявил себя «вечным пленником» итальянского государства.

[[Файл:Porta Pia Pagliari Vizzotto.JPG|слева|thumb|Эпизод взятия Рима: гибель майора Джакомо Пальяри, командира 34 полка берсальеров в бою у Порта Пиа.]] Торжественный въезд в Рим короля Виктора Эммануила II состоялся 2 июля 1871 года. При этом он произнёс знаменитые слова: «Мы пришли в Рим и останемся в нём!» Процесс объединения Италии был завершён. Движение Рисорджименто в целом способствовало формированию итальянской нации, стало импульсом для развития индустриализации и утверждения капиталистических общественных отношений, складывания национального рынка и превращения Италии в самостоятельный субъект международной политики.

Однако перед итальянским правительством стояло немало нерешённых проблем. Из-за высокого имущественного ценза слой избирателей оставался очень узким, что угрожало в определённой мере принципам конституционализма и парламентаризма; серьёзное беспокойство доставлял римский вопрос, поскольку Папа призвал верующих не принимать участие в политической жизни Италии, то есть подтвердил провозглашённый ещё в 1867 году принцип non expedit (не подобает); трудно представлялось в обозримом будущем решить проблему различного уровня развития Севера и Юга Италии.

Хронология[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1820 год — начало восстания в Неаполитанском королевстве, подавленного впоследствии австрийской интервенцией;

1821 год — волнения распространяются на Пьемонт по инициативе секретного общества, руководимого Сантароза и Конфалоньери; восстание также было подавлено австрийцами;

1831 год — австрийцы подавляют ещё одно восстание — в герцогстве Пармском. Джузеппе Мадзини основывает в Марселе «Молодую Италию», патриотическое движение, которое боролось за объединение Италии и включение её в европейский контекст.

1833 год — Неудачная попытка «Молодой Италии» поднять восстание в Генуе.

1848—1849 годы — «Пять дней Милана» и первая война с Австрией за независимость, завершившаяся неудачно (перемирие в Виньяле и миланский мирный договор), однако сыгравшая важную роль в развитии и распространении патриотических настроений.

Июнь — июль 1857 года — экспедиция Пизакане: неудачная попытка поднять восстание в Неаполитанском королевстве.

1859—1860 годы — вторая война за независимость, в результате которой происходит объединение Сардинского королевства с Ломбардией, Тосканой, Романьей, Пармой и Моденой, в которых прошло всенародное голосование. Высадка Джузеппе Гарибальди в Сицилии и объединение с Сардинией Королевства обеих Сицилий.

17 марта 1861 год — новый парламент провозглашает Итальянское королевство во главе с Виктором Эммануилом II.

Август 1862 года — первый поход Гарибальди на Рим.

1866 год — Третья война за независимость в союзе с Пруссией (см. Австро-прусская война), в ходе которой к Италии была присоединена область Венеция с Венецией.

Июнь 1867 год — второй поход Гарибальди на Рим.

Сентябрь 1870 года — итальянские войска вступают в Рим, из которого выведен французский гарнизон (см. Франко-прусская война).

Июнь 1871 года — итальянская столица была перенесена в Рим.

Литература[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

На русском языке
На других языках
  • Կաղապար:Нп3, Storia del risorgimento italiano. Nona edizione riveduta con profilo di Benedetto Croce, Napoli, ESI, 1965
  • Կաղապար:Нп3. Russia e stati italiani nel Risorgimento. Torino, 1957.
  • Indro Montanelli. L’Italia del Risorgimento. Milano, 1972.
  • Franco Valsecchi. L’Italia del Risorgimento e l’Europa delle nazionalità. Roma, 1978.
  • Կաղապար:Нп3. Interpetazioni del Risorgimento. Torino, 1962.
  • Luigi Tomaz, In Adriatico nel secondo millennio, Presentazione di Arnaldo Mauri, Think ADV, Conselve, 2010.
  • Կաղապար:Нп3, Il risorgimento italiano, S. Lapi, 1911, p. 80
  • Cristina Carpinelli. Russia e Risorgimento italiano: i contatti tra i rivoluzionari russi e i patrioti italiani. In: AA.VV. Il Risorgimento: un’epopea? Per una ricostruzione storico-critica. Frankfurt am Mein, Zambon, 2012.

Ссылки[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Շուշան_Ներսիսյան/Ավազարկղ&oldid=8858735» էջից