Մասնակից:Լենա Սահակյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ստամոքսի քաղցկեղով հիվանդացությամբ առաջին 10 երկրները (2020)
երկիր դեպքերը՝ 100,000 մարդկանց հաշվով
Մոնղոլիա Մոնղոլիա
32,5
Ճապոնիա Ճապոնիա
31,6
Հյուսիսային Կորեա Հյուսիսային Կորեա
27,9
Տաջիկստան Տաջիկստան
23,4
Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան
20,6
Ղրղզստան Ղրղզստան
19,7
Կաբո Վերդե Կաբո Վերդե
18,4
Բութան Բութան
17,7
Իրան Իրան
17,5
Ղազախստան Ղազախստան
15,8


Աղբյուրը՝ WCRF



Սեռատարիքային բուրգ, 2021
% Տղամարդիկ Տարիք Կանայք %
n/d
 
85+
 
n/d
n/d
 
80–84
 
n/d
0,9
 
75–79
 
1,3
1,9
 
70–74
 
2,8
3,6
 
65–69
 
4,5
5,7
 
60–64
 
6,6
6,5
 
55–59
 
6,9
5,7
 
50–54
 
5,9
5,3
 
45–49
 
5,8
6,4
 
40–44
 
6,6
8,3
 
35–39
 
8,4
9,4
 
30–34
 
9,4
8,1
 
25–29
 
8,4
6,8
 
20–24
 
6,2
7,1
 
15–19
 
5,8
8,2
 
10–14
 
6,5
7,6
 
5–9
 
6,3
6,6
 
0–4
 
5,4



Կոմպոստ

Կոմպոստ (գերմ.՝ Kompost, իտալ.՝ composta, լատ.՝ compositus-բաղադրամաս), միկրոօրգանիզմների կենսագործունեության ազդեցության հետևանքով զանազան օրգանական նյութերի քայքայումից ստացվող պարարտանյութ։ Կոմպոստացման ժամանակ բույսերին մատչելի սննդատարրերի (ազոտ, ֆոսֆոր, կալիում) պարունակությունը օրգանական զանգվածում բարձրանում է, վնասազերծվում են ախտածին միկրոֆլորան և ճիճուների ձվերը, թաղանթանյութի, հեմիթաղանթանյութի և պեկտինային նյութերի քանակությունը նվազում է, պարարտանյութը դառնում է սորուն, որը հեշտացնում է հողի պարարտացումը։ Կոմպոստը պատրաստվում է գոմաղբից, տորֆից, գոմաղբահեղուկից, թռչնաղբից, վուշի և կանեփի կեղևանքից (կեղևացոլք), տերևներից, արևածաղկի ցողուններից, եգիպտացորենի կոթուններից, ոչ պիտանի կերերից և արտադրական թափոններից, աղբից և այլն։ Տարածված են տորֆագոմաղբային, տորֆակոյաջրային և տորֆաֆեկալային, գոմաղբահողային, գոմաղբաֆոսֆորիտային կոմպոստերը։ Կոմպոստը կիրառվում է բոլոր կուլտուրաների համար, գրեթե նույն չափաքանակով, ինչ գոմաղբը (15-40 տ/հա)։ Տրվում է ցելի, ցրտահերկի, կրկնավարի, ինչպես նաև սածիլման ժամանակ։ Պարարտացնող հատկություններով չի զիջում գոմաղբին, իսկ որոշ տեսակները գերազանցում են։

Ամենապարզ մակարդակում կոմպոստացումը պահանջում է կանաչ և շագանակագույն օրգանական նյութերի խառնուրդի հավաքում. Կանաչները այն նյութերն են, որոնք հարուստ են ազոտով, ինչպիսիք են տերևները, խոտը և ուտելիքի մնացորդները[1]: Շագանակագույնները ավելի փայտային նյութերն են, որոնք հարուստ են ածխածնով, ինչպիսիք են ցողունները, թուղթը և փայտի կտորները[1]: Նյութերը խոնավեցվում են, որպեսզի քայքայվեն և դառնան հումուս՝ գործընթաց, որը ամիսներ է տևում: Այնուամենայնիվ, կոմպոստացումը կարող է նաև տեղի ունենալ որպես բազմաքայլ, մանրակրկիտ վերահսկվող գործընթաց՝ ջրի, օդի և ածխածնով ու ազոտով հարուստ նյութերի չափված մուտքերի: Տարրալուծման գործընթացը խթանելու համար բուսական նյութը մանրացնում են և ջուր ավելացնում ապահովելով պատշաճ օդափոխություն՝ խառնուրդը կանոնավոր կերպով պտտելով մի գործընթացում, որն օգտագործում է բաց կույտեր կամ «պատուհաններ[2][3]։ Սնկերը, հողային ճիճուները և այլ դետրիրվոտները հետագայում քայքայում են ստացված օրգանական նյութերը։ Աերոբները և սնկերը կառավարում են քիմիական գործընթացը չափաբաժինները փոխակերպելով ջերմության, ածխաթթու գազի և ամոնիումի։

Կոմպոստը թափոնների կառավարման կարևոր մաս է, քանի որ ուտելիքները և այլ կոմպոստացվող նյութերը կազմում են աղբավայրերի թափոնների մոտավորապես 20%-ը, որոնք այդ պայմաններում երկար ժամանակ են պահանջում կենսաքայքայվելու համար։ Կոմպոսացումը էկոլոգիապես նախընտրելի այլընտրանք է աղբավայրերում օրգանական նյութերի օգտագործումը ։։։ քանի որ այն նվազեցնում է անաէրոբ մեթանի արտանետումները ինչպես նաև տնտեսական և էկոլոգիական օգուտներ։ Օրինակ կոպոստը կարող է նաև օգտագործվել հողերի և առուների մելիորացիայի, ջրաճահիճների համար

Composting offers an environmentally superior alternative to using organic material for landfill because composting reduces anaerobic methane emissions, and provides economic and environmental co-benefits. For example, compost can also be used for land and stream reclamation, wetland construction, and landfill cover.

  1. 1,0 1,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «
    4» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  2. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «
    42» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  3. «The Science of Composting». Composting for the Homeowner. University of Illinois. Արխիվացված է օրիգինալից 17 February 2016-ին.