Մասնակից:Իննա Պետրոսյան/Ավազարկղ7
Բազկաթոռ՝ կահույքի առարկա հարմարավետ և երկարատև նստելու համար՝ հենարանովով, բազկատեղիով և առանց[1]:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսական «բազկաթոռ» բառի ծագումը բավարար բացատրություն չունի։ Օ. Ն. Տրուբաչովը ենթադրություն է հայտնել, որ *kreslo-ն սկզբում ջուլհակ գյուղի շրջանում նշանակում էր խոզի վրա գտնվող նստատեղ[2]:
Բազկաթոռի էվոլյուցիան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից բազկաթոռների նախատիպերը հայտնվել են դեռևս Հին Եգիպտոսում և Միջագետքում: Հնագիտական պեղումների ժամանակ Միջագետքի տարածքում հայտնաբերվել է պատերազմի և խաղաղության շտանդարտ, որի վրա խճանկարով պատկերված է շումերների խնջույքի տեսարանը (Մ. Թ. Ա. III հազարամյակ): Այս տեսարանում պատվավոր հյուրերը նստած են ոչ բարձր արարողակարգային աթոռներին: Բազկաթողի հենարանը հասնում էր նստած մարդու ուսերին: Բազկաթոռի ոտքերը կտրվածքը նման է կչղակավոր կենդանու ոտքերի և առջևի և հետևի յուրաքանչյուր կողմից ըեղադրված են երկուական կճղակ, պահելով ներքևի նստավայրը:
Առաջին աթոռներն էին գահակալ աթոռներն ու նրանց մոտ կանգնած անձանց աթոռները: Եգիպտոսի Թութանհամոն փարավոնի գահակալի հենարանը ոսկով է պատվել, իսկ հենարանի վրա պատկերված է եղել արևի Աստված Ռան, իսկ բազկատեղիները պատրաստված են քայլող առյուծների տեսքով։:
Նման կոշտ բազկաթոռներ գոյություն են ունեցել Հին Հունաստանում: Բազկաթոռները, որոնք ծածկված են կտորի կամ մորթի մեջ, հայտնվում են Հին Հռոմի: Հռոմեացիների մոտ է հայտնվել նաև կուրուլային աթոռ, աթոռ՝ ծալովի աթոռի տեսքով՝ առանց հենարանի, պատրաստված փղոսկրից, մարմարից, բրոնզից կամ այլ նյութերից[3]:
Հռոմեական կայսրության անկումից հետո բազկաթոռները գրեթե անհետանում են գործածությունից: Այս ժամանակաշրջանի հազվագյուտ բազկաթոռները շքեղությամբ չեն տարբերվում: Օրինակ, Լուվրում պահվում է բրոնզից պատրաստված գահը, որը պատկանում է ֆրանկների թագավորին՝ Դաղբերթ I-ին[4]:
Միջնադարյան Ճապոնիայում, չնայած կահույքի հազվագյուտ օգտագործմանը, գոյություն ունեին բազկաթոռի նման աթոռներ, որոնց ոտքերի վրա կան ոտքերի համար նախատեսված նստարաններ[5]:
Ռոմանական շրջանում (IX—XI դդ.) օգտագործվել են բարձր հենարանով բազկաթոռներ։ Գոթական շրջանում (XII—XV դդ.) աթոռը դառնում է կենցաղի ավելի տարածված առարկա, սակայն այն դեռևս անհարմար է և իրենից ներկայացնում է կոշտ փայտե աթոռ՝ բազկատեղիներով։
XVI դարում Հոլանդիայում հայտնվում են ավելի հարմարավետ բազկաթոռներ, որոնք պատրաստված են մաշկի հիման վրա: Դրանից կարճ ժամանակ անց բազկաթոռները լայն տարածում են ստանում Ֆրանսիայում և դառնում իսկական արվեստի գլուխգործոց: Ֆրանսիայում XVII դարից սկսած՝ ուղիղ բարձր հետևի նստատեղով, գահանման բազկաթոռների ձևավորման համար կիրառվել են գոբելեններ, լյովկասով ոսկեզօծում[6]: XVIII դարի կեսերին (ռոկոկո ոճի տարածում) հայտնվել են հատուկ հենարանով նստատեղեր, կարծես մարմինը ամուր պահող[6]: XVIII դարի երկրորդ կեսին, կլասիցիզմում նոր ուղղության ի հայտ գալով, հայտնվել են նստատեղից հենարանի բավականին նկատելի առանձնացմամբ բազկաթոռներ[6]:
XIX դարում Մեծ Բրիտանիայում տարածում են ստանում հյուսած աթոռները՝ նախ երկրի կալվածքներում, իսկ հետո նաև քաղաքային պայմաններում։
XX դարի ամենանշանակալի միտումներից պետք է նշել հայտնիությունը. մետաղական աթոռները կոնստրուկտիվիզմի զարգացում են ձեռք բերում, իսկ ավելի ուշ նորաձեւություն է առաջանում կաշվե զարդանախշով բազկաթոռների վրա:
Ռուսաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին ռուսական աթոռը, որն այժմ պահվում է պետական պատմական թանգարանում, ստեղծվել է XVI դարում: Մինչև XVIII դարը բազկաթոռները շատ հազվադեպ էին օգտագործվում և միայն թագավորի, բոյարների կամ բարձրագույն նվիրապետության կողմից։ Բազկաթոռների նորաձևությունը հայտնվել է Պյոտր I-ի օրոք: XVIII դարի սկզբի ռուսական աթոռները նման են անգլիական և հոլանդական աթոռներին և բավականին պարզ են։ Ի տարբերություն նրանց՝ պալատական հեղաշրջումների դարաշրջանի բազկաթոռներն ավելի նրբագեղ ու էլեգանտ են, առավել թանկ են ոսկեզօծությամբ ծածկված։ Այն ժամանակներում կահույքի նախագծման մեջ լայնորեն ներգրավվել են հայտնի ճարտարապետներ։
Եկատերինա II-ի օրոք հաճախ հանդիպում են անգլիական և ֆրանսիական անալոգների հիման վրա պատրաստված աթոռներ: Ֆրանսիայից զարդապատկեր է վերցվել, առանձին դետալների կատարում։ Անգլիական տարբերակի վրա հիմնված բազկաթոռները բնութագրվում էին թեթևությամբ և նրբագեղությամբ։ Միևնույն ժամանակ լայնորեն տարածվում են կահույքի արտադրամասերը, ավելի ու ավելի շատ ձևեր և նստատեղերի տեսակներ են հայտնվում, որոնցով ազնվականները կահավորում են իրենց ունեցվածքը։ Գավառում բազկաթոռների պատրաստման գործում նկատվում է վաղ կլասիցիզմի և ռուսական զարդապատկերության ավանդույթի ազդեցությունը։ Հատկապես դա բնորոշ է մոսկովյան վարպետների։
XIX դարի սկզբին հայտնվում է ռուսական ժակոբ անունով ոճը: Այս ոճով պատրաստված թեթև բազկաթոռները բնութագրվում են փայտի գործվածքի և ոսկեզօծ շերտերի համադրությամբ, որոնք ընդգծում են երկրաչափական պարզ ձևեր: Այդ ժամանակ հայտնի է դառնում կահույքի վարպետների և ճարտարապետների համատեղ աշխատանքի պրակտիկան: Օրինակ, Պետերբուրգում կահույքի արհեստանոցները արտադրում էին ապրանքներ՝ ճարտարապետի գլխավորած պալատական գերատեսչության շինարարական հանձնաժողովի հետ կնքված պայմանագրերի հիման վրա, որոնք պատրաստել էին նստատեղերի էսքիզներ։
XIX դարի ընթացքում բազկաթոռների նախագծումը շարունակում է զարգանալ. Գամբս եղբայրները բազկաթոռներ էին պատրաստում առավել ընտրողական ճաշակի համար՝ ամպիր, նեոգոթիկա, գյուղացիական ոճ, բարոկկո, Ռոկոկո, Արևելյան ոճ, նեոկլասիցիզմ, մոդեռն: Հարյուրամյակի վերջին սկսում են փնտրել ոչ թե արվեստի արտահայտման նոր ձեւեր, այլ աթոռներ արտադրելիս ծախսերը նվազեցնելու ուղիներ: Այդ ժամանակ ի հայտ եկավ գործարանային կահույքի արտադրության մեթոդ՝ պատրաստված կոր փայտից, և էժան բազկաթոռները ստանում են լայն տարածում:
XXI դարում հին ռուսական աթոռները գրավում են հնաոճ իրերի սիրահարների ուշադրությունը, բայց դրանք հիմնականում օգտագործվում են ոչ թե կոլեկցիայի համար, այլ որպես ինտերիերի առարկա:
Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Աթոռ-մահճակալ՝ մինչև մահճակալ ծալվող բազկաթոռ:
- Բազկաթոռ-տրանսֆորմեր, բազկաթոռ՝ լրացուցիչ սարքերով. օրինակ ՝ աթոռը փոքր-ինչ քայքայելու հնարավորություն ունեցող մեխանիզմով:
- Ճոճաթոռ
- Գրասենյակային բազկաթոռ՝ խաչակրաց բազկաթոռ՝ վերելքի մեխանիզմով (օրինակ ՝ գազլիֆտով)
- Մերսող բազկաթոռ
- Խաղային բազկաթոռ
- Էրգոնոմիկ աշխատանքային կայան՝ ներառում է ոչ միայն նստավայրը, այլև որոշ արտաքին սարքեր: Օրինակ, ներկառուցված մոնիտորներով աշխատանքային կայան, ստեղնաշարի սեղան եւ աուդիո համակարգ[7]:
- Մանկական աճող բազկաթոռ, բազկաթոռ՝ խաչով կամ ուղեցույցով և վերելքի մեխանիզմով (օրինակ ՝ գազլիֆտով), նախատեսված նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների համար։ Հատկանշական առանձնահատկությունը աթոռի հարմարեցումն է երեխայի մարդաչափության համար:
- Թատերական բազկաթորը (ներառյալ թատերական աթոռների բլոկը)՝ բազկաթոռ է (աթոռների բլոկ) թատերական և ժամանցային միջոցառումների համար։
- Ծխողի բազկաթորը ներկառուցված մոխրամանով բազկաթոռ է:
- Գլխի հարմարանքով բազկաթոր (հայտնի է նաև վոլտերյան բազկաթոռ անունով)
Արդիականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այսօր բազկաթորը՝ գրասենյակային և հաճախ տնային կահույքի առարկա է: Ժամանակակից բարձր հարմարավետության գրասենյակային աթոռները, որոնք կարող են կոչվել բազկաթոռներ, ավանդաբար բաժանվում են սովորական բազկաթոռների և ղեկավարների աթոռների: Բացի այդ, դրանք կարելի է դասակարգել հետեւյալ հիմքերով՝
- Ցանցավոր (առանց լցոնիչի) եւ տեքստիլ (լցոնիչով):
- Տան կամ գրասենյակի համար:
Ֆրիլանսինգի զարգացման հետ մեկտեղ վաճառքի կենտրոնացումը B2B հատվածից տեղափոխվում է B2C հատված, ինչը ազդում է բազկաթոռների դիզայնի և ֆունկցիոնալության վրա: «Ղեկավարի աթոռ» հասկացությունը գնալով հետին պլան է մղվում՝ իր տեղը զիջելով «Էրգոնոմիկ աթոռ» հասկացությանը։ Համակարգչային տեխնոլոգիաների զարգացման, հոսքային հարթակների առաջացման և 2010-ականների սկզբին վիդեո հարթակների զարգացման շնորհիվ առաջացավ «Խաղի բազկաթոռներ» հասկացությունը, որը հաստատապես հաստատված է միլլենիալների և ալֆա սերնդի առօրյա կյանքում:
Աշխարհում տարեկան վաճառվում է շուրջ 70-100 մլն գրասենյակային բազկաթոռ, ամենամեծ բաժինը զբաղեցնում են ԱՄՆ-ն (տարեկան 18 մլն) և Գերմանիան (տարեկան 15 մլն)։ Արևմուտքում գրասենյակային բազկաթոռի միջին գնորդը մոտ 40-45 տարեկան է, նա հասկանում է բազկաթոռի պարամետրերն ու տեխնիկական հնարավորությունները, ունի առողջական խնդիրներ և բավականին ապահովված է։ Ռուսաստանում տարեկան միջինում վաճառվում է 2,8 միլիոն գրասենյակային բազկաթոռ, իսկ վաճառքի տարեկան ծավալը կազմում է 130 մլն դոլար[8]:
Աթոռների արտադրության մեջ օգտագործվող նյութերի տեսականին բավականին լայն է։ Աթոռներն իրենք պատրաստված են բնական փայտից, տախտակից, ռաթթանից և այլ նյութերից։ Նյութեր, որոնք բավականին լայն օգտագործվում են աթոռների արտադրության մեջ: Որպես պաստառագործություն օգտագործվում են գոբելեն, ֆլոկ, ժակարդ, շենիլ, նուբուկ, միկրոֆիբր։ Լցոնման համար օգտագործվում են սինթետիկ և բնական նյութեր՝ վատին, վոյլոկ, պորոլոն, սինտեպոն։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Արտանետման բազկաթոռ
- Կուրուլային բազկաթոռ
- Անվասայլակ
- Աթոռ
- Պարկ-բազկաթոռ
- Բազկաթոռ
- Օրթոպեդիկ բազկաթոռ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ ГОСТ 20400-2013. Продукция мебельного производства. Термины и определения. — С. 15. — 41 с.
- ↑ Трубачёв О. Н. Труды по этимологии. — М.: Рукописные памятники Древней Руси, 2008. — Т. 3. — С. 404—405. — ISBN 978-5-9551-0263-4
- ↑ «Курульное кресло». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Мебель». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Интерьер — Япония». Արխիվացված է օրիգինալից 2007-08-19-ին. Վերցված է 2008-07-14-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն); no-break space character in|title=at position 9 (օգնություն) - ↑ 6,0 6,1 6,2 Мебель հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում
- ↑ «Стул за 50 000 долларов» (ռուսերեն). Яндекс Дзен | Платформа для авторов, издателей и брендов. Վերցված է 2020-01-24-ին.
- ↑ «Рынок мебели: офисные кресла и стулья». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-22-ին. Վերցված է 2008-07-14-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Բազկաթոռներ // Ապրանքային բառարան: Հատոր 4 / Գլխ. խմբ.՝ Ի. Ա. Պուգաչով. — Մ.: Գոստորգիզդատ, 1958.