Մանդինկա (լեզու)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մանդինկա (լեզու)
Տեսակլեզու և կենդանի լեզու
ԵնթադասՄանդե լեզվախումբ
Երկրներ Մալի,  Սենեգալ,  Գամբիա,  Գվինեա,  Կոտ դ'Իվուար,  Բուրկինա Ֆասո,  Սիերա Լեոնե,  Լիբերիա,  Գվինեա Բիսաու և  Չադ
Խոսողների քանակ1 350 000 մարդ
Գրերի համակարգլատինական այբուբեն, արաբերենի այբուբեն և N'Ko?
IETFmnk
ԳՕՍՏ 7.75–97маи 432
ISO 639-3mnk
 Mandinka language Վիքիպահեստում

Մանդինկա, մանդինգո, մանդինկա ազգության լեզուն[1]։ Տարածված է Մալիում, Սենեգալում, Գամբիայում, Գվինեայում, Կոտ դ'Իվուարում, Բուրկինա Ֆասոյում, Սիերա Լեոնեում, Լիբերիայում, Գվինեա Բիսաուում և Չադում։ Գամբիայի հիմնական լեզուն է։ Պատկանում է մանդին լեզուների մանդե խմբին և բավականաչափ նման է բամբարա և մանինկա (մալինկե) լեզուներին։ Համարվում է հիմքային լեզու (ունի երկու տոն՝ բարձր և ցածր)։

Մանդինկան պատկանում է մանդեն լեզվաընտանիքի մանդե-նիգերոկոնգոլեզյան ենթախմբին։

Գիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լայնորեն տարածված է գրի երկու տարբերակ՝ հիմնված լատիներենի և արաբական այբուբենի վրա։ Լատինական հիմքով մանդինկան պաշտոնական լեզուն է, սակայն արաբական հիմքով մանդինկան ավելի հին է ու առավել տարածված։ Բացի դրանից՝ Հյուսիսարևելյան Գվինեայում, Կոտ դ'Իվուարի սահմանամերձ համայնքներում և Մալիում հաճախ օգտագործվում է 1949 թվականին ստեղծված նկո գիրը, որը կիրառելի է մանդեի բոլոր լեզուների համար։

Լատիներենում համապատասխանում են հետևյալ տառերը՝ /ʧ/, ŋ /ŋ/, и ñ /ɲ/, իսկ V, x, z , q տառերը չեն օգտագործվում։ Ձայնավոր հնչյունները նման են իսպաներենի և իտալերենի ձայնավորներին. կրկնվում են հնչյունի տևական արտասանության կամ միանման արտաբերվող բառերը տարբերելու համար։

Արաբական այբուբենը կիրառվում է առանց լրացումների՝ բացառությամբ հազվադեպ գործածվող լրացուցիչ ձայնավոր հնչյունի, բայց որոշ հնչյուններ արտասանվում են արաբերենի հնչյուններից տարբեր։

Ստորև ներկայացվում է արաբական և լատինական այբուբենների ձայնավոր հնչյունների միջև համապատասխանությունը.

Արաբերեն ا ع ب ت ط ض ج ه ح خ د ر س ش ص ث ظ ڢ ل م ن و ي ك لا
Լատիներեն ('), aa, ee (', с madda — ŋ) b, p t t t c, j h h d r s s (sh) s s s f l m n, ñ, ŋ w y k, g la

Շեղատառ գրված տառերը, որպես կանոն, գործածվում են փոխառությամբ։ «Հ» հնչյունը կարող է դրսևորվել որպես հագագային աղեղ և չի նշվում լատինական մանդինկա լեզվում։ Լատիներեն «ŋ» տառը հաճախ է նշվում արաբական մանդինկայում՝ ձայնավոր հնչյունների օգնությամբ (տե′ս ներքևում)։ Ձայնավորների հետ համապատասխանությունը ներկայացված է աղյուսակում (ձայնավորների համար գործածվող դիակրիտիկ նշանները արաբական մանդինկայում գործածվում են տառի վերևում և ներքևում)։

Արաբերեն ـَ ـِ ـُ ـْ ـִ ـً ـٍ ـٌ ـَا ـِي ـُو
Լատիներեն a, e i, e, ee o, u (no following vowel) e aŋ, eŋ iŋ, eeŋ, eŋ oŋ, uŋ aa ii oo, uu
Արաբական նշանների անվանումը մանդինկայում sira tilidiŋo; sira tilidiŋo duuma; ŋoo biriŋo; sira murumuruliŋo; tambi baa duuma; sira tilindiŋo fula; sira tilindiŋo duuma fula; ŋoo biriŋo fula.

Արաբական փոքր թվանշան 2-ը (۲) կարող է գործածվել հնչյունի կրկնապատկման համար, իսկ համզան[2] գործածվում է հագագային աղեղի հնչողությունը առավել ճիշտ արտաբերելու համար։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «Mandinka». Ethnologue (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  2. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B0_(%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BA)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Токарская В. П. Язык малинке (мандинго). — М.: Наука (ГРВЛ), 1964. — 61 с. — (Языки народов Азии и Африки).
  • Creissels, Denis, with Sidia Jatta and Kalifa Jobarteh. Eléments de grammaire de la langue mandinka. (Publications de l'Université des Langues et Lettres Grenoble, [23]). Grenoble, 1983.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]