Մանդինկա (լեզու)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Infoboxforlang.png
Մանդինկա (լեզու)
Տեսակլեզու և կենդանի լեզու
ԵնթադասՄանդե լեզվախումբ
ԵրկրներFlag of Mali.svg Մալի, Flag of Senegal.svg Սենեգալ, Flag of The Gambia.svg Գամբիա, Flag of Guinea.svg Գվինեա, Flag of Côte d'Ivoire.svg Կոտ դ'Իվուար, Flag of Burkina Faso.svg Բուրկինա Ֆասո, Flag of Sierra Leone.svg Սիերա Լեոնե, Flag of Liberia.svg Լիբերիա, Flag of Guinea-Bissau.svg Գվինեա Բիսաու և Flag of Chad.svg Չադ
Խոսողների քանակ1 350 000 մարդ
Գրերի համակարգլատինական այբուբեն, արաբերենի այբուբեն, N'Ko? և լատինական այբուբեն
IETFmnk
ԳՕՍՏ 7.75–97маи 432
ISO 639-3mnk
Commons-logo.svg Mandinka language Վիքիպահեստում

Մանդինկա, մանդինգո, մանդինկա ազգության լեզուն[1]։ Տարածված է Մալիում, Սենեգալում, Գամբիայում, Գվինեայում, Կոտ դ'Իվուարում, Բուրկինա Ֆասոյում, Սիերա Լեոնեում, Լիբերիայում, Գվինեա Բիսաուում և Չադում։ Գամբիայի հիմնական լեզուն է։ Պատկանում է մանդին լեզուների մանդե խմբին և բավականաչափ նման է բամբարա և մանինկա (մալինկե) լեզուներին։ Համարվում է հիմքային լեզու (ունի երկու տոն՝ բարձր և ցածր)։

Մանդինկան պատկանում է մանդեն լեզվաընտանիքի մանդե-նիգերոկոնգոլեզյան ենթախմբին։

Գիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լայնորեն տարածված է գրի երկու տարբերակ՝ հիմնված լատիներենի և արաբական այբուբենի վրա։ Լատինական հիմքով մանդինկան պաշտոնական լեզուն է, սակայն արաբական հիմքով մանդինկան ավելի հին է ու առավել տարածված։ Բացի դրանից՝ Հյուսիսարևելյան Գվինեայում, Կոտ դ'Իվուարի սահմանամերձ համայնքներում և Մալիում հաճախ օգտագործվում է 1949 թվականին ստեղծված նկո գիրը, որը կիրառելի է մանդեի բոլոր լեզուների համար։

Լատիներենում համապատասխանում են հետևյալ տառերը՝ /ʧ/, ŋ /ŋ/, и ñ /ɲ/, իսկ V, x, z , q տառերը չեն օգտագործվում։ Ձայնավոր հնչյունները նման են իսպաներենի և իտալերենի ձայնավորներին. կրկնվում են հնչյունի տևական արտասանության կամ միանման արտաբերվող բառերը տարբերելու համար։

Արաբական այբուբենը կիրառվում է առանց լրացումների՝ բացառությամբ հազվադեպ գործածվող լրացուցիչ ձայնավոր հնչյունի, բայց որոշ հնչյուններ արտասանվում են արաբերենի հնչյուններից տարբեր։

Ստորև ներկայացվում է արաբական և լատինական այբուբենների ձայնավոր հնչյունների միջև համապատասխանությունը.

Արաբերեն ا ع ب ت ط ض ج ه ح خ د ر س ش ص ث ظ ڢ ل م ن و ي ك لا
Լատիներեն ('), aa, ee (', с madda — ŋ) b, p t t t c, j h h d r s s (sh) s s s f l m n, ñ, ŋ w y k, g la

Շեղատառ գրված տառերը, որպես կանոն, գործածվում են փոխառությամբ։ «Հ» հնչյունը կարող է դրսևորվել որպես հագագային աղեղ և չի նշվում լատինական մանդինկա լեզվում։ Լատիներեն «ŋ» տառը հաճախ է նշվում արաբական մանդինկայում՝ ձայնավոր հնչյունների օգնությամբ (տե′ս ներքևում)։ Ձայնավորների հետ համապատասխանությունը ներկայացված է աղյուսակում (ձայնավորների համար գործածվող դիակրիտիկ նշանները արաբական մանդինկայում գործածվում են տառի վերևում և ներքևում)։

Արաբերեն ـَ ـِ ـُ ـْ ـִ ـً ـٍ ـٌ ـَا ـِي ـُو
Լատիներեն a, e i, e, ee o, u (no following vowel) e aŋ, eŋ iŋ, eeŋ, eŋ oŋ, uŋ aa ii oo, uu
Արաբական նշանների անվանումը մանդինկայում sira tilidiŋo; sira tilidiŋo duuma; ŋoo biriŋo; sira murumuruliŋo; tambi baa duuma; sira tilindiŋo fula; sira tilindiŋo duuma fula; ŋoo biriŋo fula.

Արաբական փոքր թվանշան 2-ը (۲) կարող է գործածվել հնչյունի կրկնապատկման համար, իսկ համզան[2] գործածվում է հագագային աղեղի հնչողությունը առավել ճիշտ արտաբերելու համար։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «Mandinka»։ Ethnologue (անգլերեն)։ Վերցված է 2018-08-25 
  2. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B0_(%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BA)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Токарская В. П. Язык малинке (мандинго). — М.: Наука (ГРВЛ), 1964. — 61 с. — (Языки народов Азии и Африки).
  • Creissels, Denis, with Sidia Jatta and Kalifa Jobarteh. Eléments de grammaire de la langue mandinka. (Publications de l'Université des Langues et Lettres Grenoble, [23]). Grenoble, 1983.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]