Մակո
Բնակավայր | |||||
---|---|---|---|---|---|
Մակո | |||||
| |||||
![]() | |||||
Երկիր | ![]() | ||||
Մակերես | 229,23 կմ² | ||||
Բնակչություն | ▼22 514 մարդ (հունվարի 1, 2018)[1] | ||||
Ժամային գոտի | Կենտրոնական եվրոպական ժամանակ, UTC+1 և UTC+2 | ||||
Հեռախոսային կոդ | 62 | ||||
Փոստային ինդեքսներ | 6900 | ||||
Պաշտոնական կայք | mako.hu | ||||
| |||||
Մակո ([ˈmɒkoː], գերմ.՝ Makowa, իդիշ՝ מאַקאָווע Մակովե, ռում.՝ Macǎu, սլովակ.՝ Makov) քաղաք Հունգարիայի հարավ-արևելքում, գտնվում է Տոնգրադ շրջանում, Ռումինիայի սահմանից հեռու է 10 կմ (6 մղոն): Այն գտնվում է Մուրես գետի ափին: Մակոն ունի 23,227 բնակչություն և 229,23 քառակուսի կիլոմետր տարածք (88,51 քառակուսի մղոն), որից 196,8 կմ² (76,0 քառ. մղոն) վարելահող է: Մակոն Տոնգրադ շրջանի չորրորդ խոշոր քաղաքն է համարվում, Սեգեդից, Հոդմեզովասարհելիից և Սենտենտից հետո։ Քաղաքը գտնվում է 28,6 կմ (17,8 մղոն) հեռավորության վրա Հոդմեզովասարհելի քաղաքից, 36,2 կմ (22,5 մղոն) Սենտենտից, 75,4 կմ (46,9 մղոն) Արադից, 85 կմ (52,8 մղոն) Գյուլայից, 93,5 կմ (58,1 մղոն) Տիմիշոարայից, իսկ Բուդապեշտից 200 կմ (124 մղոն):
Կլիման ավելի տաք է, քան Հունգարիայի ցանկացած այլ վայրում, ամառները տոթ են և չոր: Քաղաքը առանձնանում է իր հունգարիկում սոխի տեսականիով[2], հանգստյան գոտիով և շոքեբաղնիքով: Մակոյի Միջազգային սոխի փառատոնը անցկացվում է ամեն տարի[2] և իր տեսակի մեջ ամենամեծն է։
Մակոն Հունգարիայի հայտնի տուրիստական վայր է։ Մակոյի գազի հանքավայրը, որը գտնվում է քաղաքի մերձակայքում, կենտրոնական Եվրոպայում բնական գազի ամենամեծ հանքավայրն է։ Համաձայն Շոտլանդիայի խմբի զեկույցի՝ գազի ծավալը կազմում է ավելի քան 600 միլիարդ խորանարդ մետր (21 տրիլիոն խորանարդ մետր)։
Քաղաքի ջրհեղեղային անտառները պահպանվում են որպես Կիրուս-Մարոս ազգային պարկ։
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տնտեսության հիմքում գյուղատնտեսությունն է: Քաղաքը առանձնանում է սոխի և սխտորի արտադրությամբ: Թե՛ կլիման, թե՛ հողի կառուցվածքը, քաղաքը և նրա շրջակայքը դարձնում են իդեալական վայր սոխագործության համար: Մարզում սոխը մշակվում է 16-րդ դարից ի վեր: Սխտորների զգալի արտադրության առաջին գրառումները թվագրվում են 18-րդ դարի վերջին: Մակոյում աճեցված սխտորի միջազգային ճանաչումը տարածված է եղել 1873-ի Վիեննայի ցուցահանդեսից և 1888-ին Բրյուսելի ցուցահանդեսից:
Մարոսի գետի հողը նմանատիպ հատկություններով լավագույններից է Հունգարիայում և աշխարհում. երբեմն այն նմանվում է Մեռյալ ծովի ջրերին: Տեղական հանգստյան գոտին գլխավոր տուրիստական տեսարժան վայրերից մեկն է 1961 թվականից ի վեր:
1989-ին տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխություններով, Խորհրդային Միություն փլուզումից հետո Մակոն կորցրեց դերը արդյունաբերության մեջ: 21-րդ դարի սկզբին գործազրկությունը տարածքում աճել է մոտավորապես 8% -ով և դա համարվում է լուրջ խնդիր: Ֆերմերները ավելի շատ տնտեսական դժվարություններ են կրել: Այդ զարգացումը խրախուսելու համար քաղաքը ստեղծել է արդյունաբերական կայան, և քաղաքը հույս ունի կառուցել «Եվրամիության հարավ-արևելյան դարպաս»:
Մակոն հայտնի է դարձել 21-րդ դարի սկզբին, քաղաքի մոտակայքում բնական գազի հանքով, ավազանի վրա կենտրոնացված գազի կայանով, որը եղել է մայրցամաքային Եվրոպայի ամենամեծ բնական գազի դաշտերից մեկը: 2007 թվականի մարտ ամսվա դրությամբ պարզ չէր, թե գազը տնտեսապես հնարավոր է վերականգնել այս տարածքում: Ըստ 90% հավանականության, Մակոն հաստատել է ավելի քան 600 միլիարդ խորանարդ մետր բնական գազի վերականգնվող պաշարներ, համաձայն՝ «Սքոթիա գրուփ»-ի զեկույցի: Սա պատրաստվել է դաշտի հետախուզական կոնցեսիոնատիրոջ կողմից՝ Կանադայում գործող նավթի և գազի համար:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակոն նախկինում եղել է Հունաստանի Թագավորություն պատմական վարչական շրջանի (Կոմիտուս) քաղաքի Հունգարիայի Թագավորությունում:
Նշված հունգարացի մարդիկ ծնվել կամ ապրել են Մակոյում: Թերևս առավել նշանավորը ամերիկացի հրատարակիչ և լրագրող Ժhոզեֆ Պուլիտցերն է, որը ծնվել է հրեաների ընտանիքում՝ 1847-ի ապրիլի 18-ին: ԱՄՆ արտագաղթելով երբ դեռ երիտասարդ էր, նա հադես եկավավ որպես հրատարակիչ, հիմնել և ղեկավարել էր երկու լրագիր Միացյալ Նահանգներում՝ Սենթ Լուիսում, Միսուրիում և Նյու Յորքում, գումարներ է տրամադրել [[Կոլումբիայի համալսարանին իր լրագրության դպրոցը հիմնելու համար, և օժտել է Պուլիտցերի մրցանակներով լրագրության և լուսանկարչության, ինչպես նաև գրականության, արվեստի և երաժշտության ոլորտներում:
Հրեաների պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակոն զարգացրեց հրեական համայնքը՝ սկսած 18-րդ դարից: Ուղղափառ ժողովարանը վերստեղծվել է 1999-2002 թվականների ընթացքում և վերաբացվել 2002 թ. Մարտի 10-ին[3]։
Հրեաները սկսեցին բնակություն հաստատել Մակոյում 18-րդ դարի կեսերին՝ Քսանադ եպիսկոպոսի Ստանիսլավիչի պաշտպանության ներքո: 1740-ին նրանց հատուկ թաղամաս հատկացրեց: Նրանք շուտով ստեղծեցին համայնք, և մինչև 1747 թվականը ստեղծեցին հերբա կադդիշան[4]
Մակոյի առաջին ռաբբին Հուդա բեն Աբրահամ հա-Լևին էր (որը գրավեց ռաբինատը 1778-ից 1824 թվականներին): Նրան հաջորդեց Սալոմոն Ուլմանը (1826–63): Ուլմանը մեկնաբանություն է գրել Յորեհ Դեհայի որոշ հատվածների համար՝ «Երիոթ Շելոմոհ» վերնագրով (Վիեննա, 1854): Նրան հաջորդեց Անտոն Էնոխ Ֆիշերը (1864–96), Դունաֆոլդվարի նախկին ռաբբին: Ֆիշերը իր քարոզներում ներկայացրեց գերմաներեն և (ավելի ուշ) հունգարերեն, երբ համայնքը դեռևս հիմնականում խոսում էր քրդերեն:[4]
1904-ին ռաբբին էր դոկտոր Ա. Կեչսեմեթին »[4]
Համայնքը 1851-ին հիմնեց հրեական դպրոց Մակոյում, որտեղ Մարկուս Շտայնհարդը ուսուցիչ էր քառասուն տարի: Համայնքը հիմնել է նաև Հրեական կանանց ասոցիացիա, հրեա ուսանողների օգնության հասարակություն և հրեա կանանց հիվանդանոց:[4]
1900 թվականին Մակոն ուներ 1.642 հրեաներ, ինչը կազմում էր 33,722 մարդ ընդհանուր քաղաքային բնակչության 5%-ը:[4] Այս համայնքը հիմնականում քանդվել է Հոլոքոստի երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ, երբ հրեաները տեղահանվել են ոչնչացման ճամբարներ, որտեղ պատերազմի վերջին տարվա ընթացքում մեծ թվով զոհեր են եղել:
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքի նախկին համայնքային արոտավայրերը պահպանվել են որպես Կիրուս-Մարոս ազգային պարկի մաս: Տարածքի ավանդական անվանումը՝ Քսորդհարս, արտահայտում է իր պատմական օգտագործումը որպես անասունների արոտավայր:
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակոն և շրջակա շրջանը ամենաարևոտ վայրն են Հունգարիայում՝ տարեկան մոտ 85-90 արևոտ օր: Արևը փայլում է տարեկան ավելի քան 2.100 ժամ Մակոյում: Կլիման համեմատաբար չոր է, հատկապես ամռանը, և 100-ամյա միջին տարեկան ցուցանիշը գրանցվում է տարեկան 585 միլիմետր (23,0): Միջին ջերմաստիճանը 10,9 ° C է (51,6 ° F):
Հռչակավոր բնակիչներ և բնիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Լայոշ Նավայ (1870-1919), իրավաբան, քաղաքական գործիչ, Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ (1911-1912)
- Անդրեա Մագորի, քաղաքական գործիչ
- Բելա Բանհիդի, քաղաքական գործիչ
- Լասլո Շաշֆալվի, քաղաքական գործիչ
- Ֆերենց Էրդեի, քաղաքական գործիչ
- Ժոզեֆ Քրիստոֆի, քաղաքական գործիչ, Ներքին գործերի նախարար (1905-1906)
Գիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գեզա դե Կապլանի, բժիշկ
- Բելա Հ․ Բանաթի (1919–2003), հունգարա-ամերիկացի լեզվաբան, համակարգերի գիտնական, մանկավարժ, Կալիֆոռնիայում «Վայթ Ստագ»- ի առաջնորդության զարգացման ծրագրի հիմնադիր:
- Ժոզեֆ Գալամբ (1881–1955), հունգար-ամերիկացի ինժեներ
- Պետեր Լանտոս (ծն. 1939), բժշկական գիտաշխատող և գրող
- Մորից Լյով (1841–1900, Ստեգլից, Բեռլին), հրեա հունգա-գերմանացի աստղագետ [5]
Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կրոնմեշուլամ Ֆիշիշ Լոուի, Թոշ Հասիդիչ տոհմի Գրանդ Ռեբբին
- Գեզա Վերմեշ (ծն. 1924), հրեա աստվածաբան, արևելագետ
- Մեշուլամ Ֆիշիշ Լոուի, Թոշ Հասիդիչ տոհմի Գրանդ Ռեբբեն
- Վասիլ Էրդելի, Օրադեա Մարեի թեմի ռումինական եպիսկոպոս (1843-1862)
- Շանդոր Ռոզենբերգ, նեոլոգ ռաբբի
Մեդիա, արվեստ, ժամանց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Տամաշ Կատաի (ծն. 1975), երաժիշտ
- Անտալ Պագեր (1899-1986), դերասան
- Կատալին Բերեկ (1930–2017), դերասանուհի
- Իշտվան Դեգի (1935–1992), դերասան
- Բեա Պալյա (ծն. 1976), երգիչ
- Ժոզեֆ Պուլիցեր (1847–1911), հունգարա-ամերիկացի լրագրող, հրատարակիչ և բարերաար
- Ալբերտ Պուլիցեր (1851-1909), հունգարա-ամերիկացի լրագրող, ուսուցիչ
- Անդրե ԴեՏոտ, հունգարա-ամերիկյան կինոռեժիսոր
- Անդրե դե Տոտ (1912–2002), հունգարա-ամերիկացի արտադրող
- Էմիլ Մակաի (1871–1901, Բուդապեշտ), հունգարացի բանաստեղծ[6]
- Էնյո Բարչաի, նկարիչ
Սպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Յոզեֆ Սյուտո, հեռավորության վազող
- Քրիշտինա Պիգնիցկի (ծն. 1975), հանդբոլիստուհի
- Մարկո Միլոշևիչ, բոսնիացի ֆուտբոլիստ, ֆուտբոլային մենեջեր
- Գաբոր Գյոմբեր, ֆուտբոլիստ
- Ժոլտ Գևեյ, ֆուտբոլիստ
- Կրիշտինա Պինիչիչին, հանդբոլիստ
- Ժոլտ Հուսարիկ, ֆուտբոլիստ
- Տամաշ Շելպալ, ֆուտբոլիստ
- Անդրաշ Դլուշտուս, ֆուտբոլիստ
- Տիբոր Ֆյուլոպ, ֆուտբոլիստ
- Լասլո Կյոտելես, ֆուտբոլիստ
Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակոjի քույր քաղաքներն են.
Սերբիա Ադա
Թուրքիա Ատկա, 2008-ի մայիսից
Լեհաստան Յասլո, 1998-ի հունիսից
Իսրայել Կիրյատ Յամ
Գերմանիա Լոբաու
Իտալիա Մարտինսիկոորո
Ռումինիա Միրքուրիա Սիք
Լեհաստան Ռադոմսկո
Չինաստան Քիանգ
Սլովակիա Զելիձովչե
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Magyarország közigazgatási helynévkönyve, 2018. január 1., Gazetteer of Hungary, 1st January 2018 (հունգ.) — KSH, 2018.
- ↑ 2,0 2,1 «Invitation: International Onion Festival, Makó, Hungary, 10–12 September»։ XpatLoop.com։ Վերցված է 2013-05-19
- ↑ hu:Ortodox zsinagóga (Makó)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 MAKO
- ↑ MAKAI, EMIL
- ↑ Էմիլ Մակայ
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- http://mako.hu/ Մակո պաշտոնական կայք in Hungarian
- Makó at funiq.hu
|