Մակար Բարխուդարյան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Մակար Բարխուդարյանցից)


Մակար Բարխուդարյան
Դիմանկար
Ծնվել է1823
ԾննդավայրԽնածախ
Մահացել էփետրվարի 6 (19), 1906
Մահվան վայրՆախիջևան, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն
ԳերեզմանՄայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
ԿրթությունԵրուսաղեմի ժառանգավորաց վարժարան (1868)
ԵրկերԱրցախ
Մասնագիտությունպատմաբան, արձակագիր և սարկավագ
Զբաղեցրած պաշտոններarchimandrite?

Մակար Բարխուդարյան (1823, Խնածախ - փետրվարի 6 (19), 1906, Նախիջևան, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն), XIX դարի հայազգի գրող, հնագետ, ազգագրագետ, հոգևորական (եպիսկոպոս)։ Անգնահատելի ավանդ ունի Արցախի և շրջակա գավառների հայության բազմադարյան պատմության, կենցաղի և պատմամշակութային հուշարձանների ուսումնասիրման բնագավառում։ Մակար վարդապետը բնակվել և ստեղծագործել է Շուշի քաղաքում։ Սակայն նա նաև շրջել է Անդրկովկասի, հատկապես այն ժամանակվա Ելիզավետպոլի նահանգի գրեթե բոլոր վայրերում, Երասխի ափերից մինչև Դերբենդ և Հնարակերտից մինչև Մուխանք գավառը։ Հավաքել է հարյուրավոր վիմագրական արձանագրություններ, արտագրել ձեռագիր հիշատակարաններ, նկարագրել համարյա բոլոր բերդերը, վանական շինությունները, շեն կամ ավերակ ու լքված բնակավայրերը և այս ամենի հիման վրա գրել է ուսումնասիրություններ, որոնք առաջինն էին իրենց տեսակի մեջ։

Գրական ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մակար վարդապետի առաջին ստեղծագործությունները վիպական բնույթ ունեին և գրված էին Արցախյան բարբառով։ Դրանցից են օրինակ. «Արազը տարին կատարի», «Պըլը-Պուղի», «Չոբանն ու նշանածը», «Բարոյական առածներ»։

Սակայն նա առաջին անգամ հայտնի դարձավ «Գաղտնիք Ղարաբաղի» կես-պատմական, կես-գրական ծավալուն գրքով։ Այն ընթերցողին է ներկայացնում հայ ժողովրդի մի խոշոր հատվածը՝ իր ուրույն կյանքով և անկախության ու ազգային ինքնուրույնության համար մղած պայքարի հերոսական դրվագներով։ Արցախի լեռնային իշխողների կյանքն ու գործողությունները այստեղ ստացել են արկածային վեպի գույներ, խիստ ընդգծված հերոսականությամբ, որն երբեմն հասնում է հեքիաթաբանության։ Այս առիթով այն իր վրա է հրավիրել ականավոր պատմաբանների (Լեո, Րաֆֆի) քննադատությունը, սակայն շարքային ընթերցողին (այն ժամանակվա ընթերցողին՝ հատկապես) այսպիսի գրքերն ավելի էին գրավում, քան կյանքի դաժան ճշմարտությունների արտացոլումը։

Պատմահնագիտական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մակար Բարխուդարյանը հետագայում ավելի շատ զբաղվել է հնագիտական և ազգագրական աշխատություններ հրատարակելով։ Նրան հատկապես մտահոգում էր մարդկանց անտարբերությունը պատմամշակութային հուշարձանների նկատմամբ, որից օգուտ են քաղում օտարները։ Այս բնագավառում նրա առաջին կարևոր աշխատություն էր «Աղվանից երկիր և դրացիք» երկհատորյակը (Թիֆլիս, 1893), որը կազմում էր Հայաստանի արևելյան գավառների (պատմական Ուտիք և Արցախ նահանգների) պատմությունը, ազգագրությունը, նյութական և հոգևոր մշակույթի հուշարձանները։

Երկրորդ և առավել բարձրարժեք հրապարակումն էր «Արցախ» գիրքը (1895), որն այսօր էլ դեռ աղբյուրագիտական անգնահատելի նշանակություն ունի (մասնավորապես այն պատճառով, որ շատ արժեքավոր հուշարձաններ չեն պահպանվել)։ Մակար Բարխուդարյանը ներշնչում է իր ընթերցողին տեր կանգնել սեփական հայրենիքին, ճանաչել նրա պատմական ժառանգությունը, բնությունը և բնակիչներին։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Մակար եպիսկոպոս Բարխուդարյանց, Արցախ. «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996.
  • Մակար Բարխուտարեանց, Աղվանից երկիր և դրացիք, հատոր Ա, Վաղարշապատ 1903.
  • Մակար Բարխուտարեանց, Աղվանից երկիր և դրացիք, հատոր Բ, Թիֆլիս 1907.
  • Բագրատ Ուլուբաբյան, Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում, Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան 1975.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]