Մադուրա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մադուրա
Տեսակկղզի
Երկիր Ինդոնեզիա[1]
Վարչատարածքային միավորԱրևելյան Յավա[1]
ՏեղադրությունԱրևելյան Ճավա
Մասն էՄեծ Սունդայի կղզիներ
Մակերես4290
ԲնակչությունThe ID "P10824154123" is unknown to the system. Please use a valid entity ID.
Քարտեզ
Քարտեզ

Մադուրա (ինդոն.՝ Madura, Mad. Mâdhurâ), Ինդոնեզիայի կազմում գնտվող կղզի (Մալայան կղզեխմբում)։ Գտնվում է Ճավա կղզու հյուսիս-արևելյան ափին, բաժանված է Մադուրյան նեղուցով։ Ճավայի հետ միացած է Սուրամադուի կամուրջով (այն Ինդոնեզիայի ամենաերկար կամուրջն է)։

Կղզու տարածքը 4290 քառ. կմ է։ Ռելիեֆը հիմնականում լեռնային է, ծովի մակարդակից առավելագույն բարձրությունը 471 մետր Է։ Բնակչությունը մոտ 4 միլիոն է, որոնց մեծ մասը բնիկ մադուրցիներ են։ Վարչական տարածքը պատկանում է Արևելյան Ճավային։ Ամենամեծ բնակավայրերն են Բանկալան, Սամպանգը, Պամեկասանը և Սումենեփը՝ չորս համանուն շրջանների կենտրոններով։

Կղզին և նրա շրջակա նեղուցը հարուստ են օգտակար հանածոներով։ Առավել կարևոր է նավթի, բնական գազի, կրաքարի և դոլոմիտի արդյունահանումը։ Հողի բերրիությունը հիմնականում ցածր է, ինչն էլ դժվարացնում է հողագործության զարգացումը։  Հիմնական զբաղվածությունը տավարաբուծությունն ու աղի արդյունահանումն է։ Կղզու ամենահայտնի էթնոմշակութային արարողակարգը ցլերով մրցավազքն է։

Միջնադարում կղզին կարևոր դեր է խաղացել տեղական ռազմաքաղաքական դասավորություններում, բազմիցս դարձել է մարտական գործողությունների թատերաբեմ։ Դեռևս նախնական գաղութային շրջանում խիտ բնակեցված Մադուրայի բնակիչները զգալի քանակով տեղափոխվել են կղզու սահմաններից դուրս։ Դա շարունակվել է Նիդեռլանդների գաղութարարների կողմից, իսկ հետագայում՝ անկախ Ինդոնեզիայի իշխանությունների կողմից։ 1948-1950 թվականներին կղզում գոյություն է ունեցել Նիդեռլանդների աջակցությամբ ստեղծված Մադուրա մարիոնետային պետությունը։

Ֆիզաշխարհագրական բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհագրական դիրք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրա կղզու տեղագրական քարտեզ

Մադուրան գտնվում է Յավա կղզու հյուսիս-արեւելյան ափին, որը պատկանում է Մալայան կղզեխմբի մեծ Զոնդյան կղզիներին։ Հյուսիսային կողմում Ճավայի ծովն է, հարավից՝ Մադուրայի նեղուցը, որը բաժանում է այն Ճավայից։ Ծովի և նեղուցի ջրերը պատկանում ենեն Խաղաղ օվկիանոսի ավազանին։ Մադուրայի նեղուցի լայնությունը ամենանեղ վայրում ՝ Մադուրայի արևմտյան վերջավորության և արևելաճավայան Սուրաբայա քաղաքի միջև, կազմում է ավելի քան 3 կիլոմետր[2]։ 2009 թվականին երկու կղզիները միացվել են Սուրամադու կամրջով, որը դարձել Է Ինդոնեզիայի ամենաերկար կամուրջը և 2018 թվականի դրությամբ մնում է այդպիսին[3]։

Մադուրայի հրապարակը 4290 կմ² է[4]։ Կղզին ձգվում է արևմուտքից արևելք և ունի երկարավուն տեսք։ Ափամերձ տարածքը հյուսիսային ափին հիմնականում հարթ է, իսկ արևմտյան, հարավային և հարավ-արևելյան ափերին կան ծոցեր և թերակղզիներ։ Կղզու առավելագույն երկարությունը արևելքից արևմուտք շուրջ 160 կմ է, լայնությունը հյուսիսից հարավ՝ շուրջ 40 կմ[2][5][6]։

Մադուրայի հարավ-արևելյան ափին՝ Մադուրայի նեղուցում և Ճավայի ծովում, գտնվում են են շատ ավելի փոքր կղզիներ, որոնցից առավել մեծ տարածք ունեն Կամբինգը, Պուտերանը, Ռաջան, Գենտենգը, Գիլի Յանգը, Սապուդին, Ռաասը։ Մի քիչ ավելի արևելքում է Կանգեան կղզեխումբը։ Բացի դրանից, Մադուրայի ափերին կան բազմաթիվ կորալային խութեր[5][6]։

Ռելիեֆ, երկրաբանական կառուցվածք, օգտակար հանածոներ և հողեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրայի հյուսիս-արևմտյան մասում գտնվող Ջադդի բլրի վրա կրաքարային նստվածքներ են գոյացել

Մադուրայի ռելիեֆը հիմնականում լեռնայինէ, հարավ-արևմուտքում համեմատաբար լայն դաշտավայր է, որը ձգվում է ափի երկայնքով։ Առավել բարձր է կղզու հյուսիս-արևելյան մասը, որտեղ բլուրները ձևավորելեն մի քանի փոքր լեռնաշղթաներ և լեռնազանգված։ Այստեղ են կղզու ամենաբարձր բլուրները՝ Տամբուկու (ինդոն.՝ Gunung Tambuku - 471 մ ծովի մակարդակից բարձր, Մադուրայի ամենաբարձր կետը ), Պաջուդան (ինդոն.՝ Gunung Pajudan -449 մ), Ռոմպենգ (ինդոն.՝ Gunung Rompeng-433 մ), Մերանգան (ինդոն.՝ Gunung Merangan-398 մ), Վարու (ինդոն. Gunung Baru-389 մ)։ Կղզու հարավային ափը հիմնականում կիսաանապատ է, հյուսիսային բազմաթիվ հատվածներում՝ զառիթափ, տեղ-տեղ՝ անմիջապես ափին, առկա են ավազաթմբեր[7]։

Մադուրայի տարածքը կազմում է ռեմբանգ-մադուրյան գեոանտիկլինալ կենտրոնական մասը, որը Ինդոնեզիայի տարածքում ամենախոշորներից մեկն է՝ ունենալով ավելի քան 670 կմ երկարություն։ Այն գրավում է նաև Ճավայի հյուսիս-արևելյան մասը և Կանգեան կղզեխումբը։ Կղզին կառուցված է հիմնականում մերգելներով և կրաքարերով։ Կրաքարային նստվածքները շատ տեղերում դուրս են գալիս մակերևույթ, հատկապես բլուրների և ափամերձ ժայռերի լանջերին։ Կղզու արևմուտքում՝ Բանկալան շրջանում, կա խոշոր ցեխի հրաբուխ, որի արտանետումները փոքր բլուր են առաջացրել։ Լայնորեն տարածված են կարստային երևույթները[2][8]։ Բացի այդ, մի քանի ցեխահրաբուխներ են հայտնաբերվել Մադուրայի նեղուցում գտնվող կղզու առափնյա ծանծաղուտում[9][10]։

Մադուրան չի դասվում Ինդոնեզիայի առավել սեյսմիկ ակտիվ շրջանների թվին։ 1990-ից մինչև 2018-ի սկիզբը (1996 — ի փետրվարին) այստեղ տեղի է ունեցել միայն մեկ երկրաշարժ, որն ունեցել է 4,2 մագնիտուդ (Ռիխտերի սանդղակով), որի էպիկենտրոնը գտնվում է կղզու արևմտյան մասում[11]։ Ընդհանուր առմամբ, մասնագետների գնահատմամբ, հնարավոր երկրաշարժերի ինտենսիվությունը կղզու արևմտյան մասում կարող է ավելի բարձր լինել, քան արևելյան մասում[12][13]։

Մադուրայի միոցեն-պլիոցենային կրաքարների հանքակուտակները Ինդոնեզիայում ամենախոշոր և արժեքավոր հանքավայրերից են։ Բացի այդ, կղզու հյուսիսային մասում գտնվում է Ինդոնեզիայի տարածքում առկա դոլոմիտների և դոլոմիտային կրաքարերի երկու հանքավայրերից մեկը, երկրորդ խումբը գտնվում է Ճավայի հյուսիսային ափին[14]։

Կղզու տարածքում և հարակից տարածքներում մի շարք փոքր կղզյակներ են հետախուզվել և գտնվել են նավթի և բնական գազի զգալի պաշարներ։ Բացի այդ, կղզու տարբեր շրջաններում կան ֆոսֆատների, քվարցի, գիպսի, կաոլինի և կավի հանքավայրեր[15][16][17]։

Բնական պայմաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովափ Մադուրայի հյուսիսում գտնվող Թանջունգբումի գյուղի շրջանում

Կղզու կլիման հասարակածային-մուսոնային է, մի փոքր ավելի քիչ խոնավ է, համեմատած հարևան Ճավայի հետ, սակայն, ընդհանուր առմամբ, բավականին բնորոշ է Ինդոնեզիայի հիմնական մասի համար։ Չոր սեզոնը, ինչպես Մալայան կղզեխմբի կղզիների մեծ մասում, շարունակվում է մայիսից մինչև հոկտեմբեր, խոնավ՝ նոյեմբերից մինչև ապրիլ, տեղումների մեծ մասը, որպես կանոն, ընկնում է դեկտեմբեր–փետրվար ամիսներին։ Տեղումների միջին քանակը՝ մոտ 1500 մմ տարեկան։ Ջերմաստիճանի տատանումները շատ աննշան են, միջին տարեկան ցուցանիշը կազմում է մոտ 27 °C[2]:

Կղզու երկայնքով հոսում են մի քանի տասնյակ փոքր գետեր և գետակներ, որոնց մեծ մասը ցամաքում են չոր սեզոնին, իսկ մնացած դեբիտն ունի էական սեզոնային տատանումներ։ Ջրահոսքերի առավելագույն քանակը սովորաբար լինում է դեկտեմբերին, նվազագույնը՝ հուլիս-օգոստոս ամիսներին. այդ ժամանակահատվածներում ջրի ծախսի տարբերությունը սովորաբար լինում է բազմակի։ Մշտական հոսող գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2729 կմ, պարբերաբար՝ 3938 կմ։ Մադուրայում գետային ցանցի միջին խտությունը 1,5 կմ/կմ2 է, այդ թվում՝ մշտական ջրահոսքերի ցանցի խտությունը՝ 0,6 կմ / կմ² և սեզոնային ջրահոսքերի ցանցը՝ 0,9 կմ/կմ²[18]։

Մադուրայում ջրամատակարարման և ոռոգման կարիքների համար ստեղծվել են մի քանի ջրամբարներ։  Դրանցից ամենամեծը 1976 թվականին կղզու կենտրոնական մասում՝ Սամպանգ շրջանի Կրամատ գյուղի մոտ կառուցած Կլամպիս ջրամբարն է։ Դրա մակերեսը կազմում է 26 կմ², ջրի ծավալը՝ 10,25 մլն մ³[19][20]:

Կղզու հարավային մասի համար բնորոշ է սավաննայի բուսականությունը՝ իր բազմաթիվ թփերով ու թփուտներով։ Կղզու մնացած մասերում բավականին զգալի տարածքներ են ծածկված եղել արևադարձային փոփոխական խոնավ անտառներով, սակայն դրանց ինտենսիվ հատումը՝ գյուղատնտեսական հողերի համար տարածքն ազատելու և փայտանյութի մթերման նպատակով, սկսվել է դեռեւս 19– րդ դարում։ Այս ոլորտում առաջին սահմանափակող միջոցները սահմանվել են դեռևս Նիդեռլանդների գաղութային վարչակազմի կողմից՝ 1930-ական թվականներին, իսկ ավելի ուշ համանման ջանքեր են գործադրվել Ինդոնեզիայի իշխանությունների կողմից[2][21]։

Սակայն, Մադուրայի անտառային տարածքները շարունակում են աստիճանաբար կրճատվել։ 2009 թվականի դրությամբ անտառները զբաղեցնում էին Մադուրայի տարածքի 471,2 կմ²՝ մոտ 11%, ընդ որում անտառային զանգվածների զգալի մասը բաժին էր ընկնում ոչ թե բուն այդ կղզուն, այլ մերձակա ոչ մեծ կղզյակների, որոնք վարչական կարգով մտնում են չորս մադուրյան շրջանների կազմի մեջ ՝ նախևառաջ Կանգեան կղզեխմբին[22]։ 2016-2017 թվականներին կղզու տարբեր շրջաններում տնկվել է Albizia saman տեսակի ավելի քան 15 հազար ծառ[23]։

Առանձին ափամերձ տարածքներում, որպես կանոն, գետաբերաններում, կան մշտադալար անտառներ։ Առավել խոշոր զանգված գտնվում է Բանկալան շրջանի Լաբուխա գյուղի մոտ գտնվող կղզու հյուսիսային ափի արևմտյան մասում. այստեղ ստեղծվել է զբոսայգի, որը պահպանվող բնական տարածքի կարգավիճակ չունի[24][25]։

20-րդ դարի վերջին Մադուրայում վերացած Ճավայան խոզ

Մադուրայի կենդանական աշխարհը բավականին աղքատ է, առաջին հերթին, կղզու տարածքի մեծ մասի վրա մարդու ազդեցության պատճառով, որը հանգեցնում է բնական լանդշաֆտի լուրջ փոփոխությունների և շատ տեսակների բնակության միջավայրի կրճատման։ Այսպես, նշված գործոնների արդյունքում 20-րդ դարի վերջին այստեղ անհետացավ ճավայական խոզը (լատ.՝ Sus verrucosus), որը կղզու վրա ապրող ամենախոշոր վայրի կաթնասունն էր[26]։ Կղզում գրանցվել է թռչունների 210 տեսակ, որոնցից 5-ը պատկանում են բնաջանջման ենթակա թռչունների դասին[27]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագաղութային շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրյան իշխանական ընտանիքի ներկայացուցիչ: XIX դար

Մադուրայի պատմության մասին տեղեկությունները Մ.թ. առաջին հազարամյակից առաջ խիստ սակավ են և, որպես կանոն, հավաստի չեն։  Գտածոները, որոնք թվագրվում են IX դարի կեսին, վկայում են բուդդիզմի՝ այս շրջանում այստեղ տարածված լինելու մասին, սակայն թույլ չեն տալիս դատել հասարակական կամ տնտեսական վերաբերմունքի բնույթի մասին[28]։ Հայտնի է, որ ավելի ուշ կղզին գտնվում էր Կեդիրիի, իսկ հետո Սինգասարի՝ Ճավայում գոյություն ունեցող պետական կազմավորումների տիրապետության տակ, համապատասխանաբար, XI-XIII և XIII դարերում։ Սինգասարի կառավարիչ նշանակված արևմտյան Մադուրայի փոխանորդը 1292 թվականին միացել է իր սյուզերենի դեմ ապստամբությանը, որը հանգեցրել է վերջինիս մահվան և Սինգասարի գոյության դադարեցման։  Ճավայի Արևելքում բռնկված ներքին պատերազմի պայմաններում, որը խորանում էր մոնղոլների ներխուժմամբ, Կերթանեգարայի փեսան նույն տարում փախել էր Մադուրա, որտեղ դաշինք էր կնքել Արյա Վիրաջայի հետ, որն այդ ժամանակ դարձավ կղզու լիիրավ տիրակալը։ Վերադառնալով մադուրացիների տպավորիչ ջոկատի ուղեկցությամբ՝ Ռադեն Վիջայան սկզբում Հուբիլայի զորքերի օգնությամբ առավելության է հասնում իր տեղացի հակառակորդների նկատմամբ, իսկ հետո մոնղոլներին արտաքսում է Ճավայից և ժամանակակից Սուրաբայի շրջանում հիմնադրում է Մաջապահիտ պետությունը՝ համանուն մայրաքաղաքով։ Մադուրան դարձել է այն առաջին տարածքներից մեկը, որի վրա տարածվել է Մաջապահիտի իշխանությունը, որը ժամանակի ընթացքում զարգացել է կայսրության մեջ, որն իր մեջ ներառում է ներկայիս Ինդոնեզիայի մեծ մասը[29]։

Մադուրայի, ինչպես նաև նախորդ ժամանակաշրջանների պատմության մասին տեղեկատվության կարևորագույն աղբյուրը «Նագարակերտագամ» պատմական պոեմն է, որը թվագրվում է 1365 թվականին։ Հատկանշական է, որ ըստ պոեմի հեղինակ, պալատական պոետ Պրապանչայի, Ճավան և Մադուրան դեռևս պատմական ժամանակներում եղել են իբր միասնական կղզի, իսկ նրանց բաժանող Մադուրայի նեղուցը ձևավորվել է միայն 202 թվականին՝ հզոր երկրաշարժի հետեւանքով։ Հենց դրանով են բացատրվում ճավանցիների և մադուրացիների մշակութային ընդհանրությունները և միմյանց նկատմամբ նրանց դրական վերաբերմունքը[30][31]։

1466 թվականին, երբ Մաջապահիտն արդեն գտնվում էր ծանր ճգնաժամի մեջ, Մադուրայի արևմուտքում ապստամբություն է տեղի ունեցել, որը հանգեցրել է կղզու այդ մասում անկախ իշխանության ստեղծմանը։ Հետագա տասնամյակների ընթացքում կղզու արևելյան մասում նույնպես ձևավորվել են փոքր ինքնիշխան իշխանություններ, սակայն հենց Արևմտյան Մադուրայում են պետականության ինստիտուտները ձևավորվել առավել լիարժեք, և կղզու հենց այդ մասի կառավարիչները հետագայում բավականին նկատելի դեր են խաղացել տարածաշրջանային քաղաքական և ռազմական դասավորություններում[32]։

XVI դարի սկզբին մադուրյան իշխանությունները որոշ ժամանակով կախման մեջ են հայտնվել Դեմակի սուլթանությունից, որն առաջացել էր Ճավայի հյուսիսային ափին։  Ըստ տեղական ավանդությունների, մադուրացիների զանգվածային անցումը իսլամի թվագրվում է 1528 թվականին[32]։ 1548 թվականին Դեմակի գոյության դադարեցումից հետո Մադուրան հայտնվել է քաղաք-Սուրաբայա պետության հետ վասալային կամ, հնարավոր է, կոալիցիոն հարաբերություններում[33]։   

1624 թվականին կղզին դաժան մարտից հետո գրավվում է Մատարամ պետության զորքերի կողմից, որն այդ շրջանում ամրապնդում է իր դիրքը Ճավայում։  Հատկանշական է, որ Մադուրայի նվաճմանը Մատարամի տիրակալ Ագունգը հատուկ նշանակություն էր տալիս իր տարածաշրջանային ազդեցությունն ապահովելու առումով. հենց Մադուրայի արշավախմբի հաջողությունից հետո էլ նա ընդունում է Սուսուհունանի Գերագույն տիտղոսը, որը նրան առանձնացնում էր բոլոր սահմանակից տիրակալներից[34][35][36]։  Ընդ որում, վստահ չլինելով Մադուրայի շատ մեծաթիվ բնակչության կողմից հնազանդություն ապահովելու հնարավորության մեջ, Ագունգը կարգադրել է մոտ 40 000 կղզաբնակ տեղափոխել Արևելյան Ճավա[34]։  Մատարամյան նվաճումից հետո արևմտյան մադուրյան իշխանը ստացավ վասալ սուսուհունան Մատարամի կարգավիճակ։ Մատարամյան իշխանությունների աջակցությամբ կղզու այս հատվածում ստեղծվել է կայուն իշխանական դինաստիա, որը 1678 թվականից հայտնի է դարձել որպես Չակրանինգրատների դինաստիա։ Չակրանինգրատի իշխանությունը պարբերաբար տարածվել է կղզու ողջ տարածքում[32]։

Գաղութային ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրայի ափեր այցելած առաջին եվրոպական արշավախմբի ղեկավար Անտոնիու Դե Աբրեուի քանդակ

Մադուրան եղել է առաջին այն տարածքների թվում, որոնք հայտնվել են պորտուգալացիների տեսադաշտում, որոնք XVI դարի սկզբին եվրոպացիներից առաջ սկսել են ներխուժել Մալայան կղզեխմբի տարածք։ 1512 թվականին կղզու հարավային ափին էր մոտենում առաջին պորտուգալական արշավախումբը՝ Անտոնիու դե Աբրեուի գլխավորությամբ[37]։ Պորտուգալացի մի գիտնական ու դիվանագետ իր աշխատության մեջ Մադուրայի մասին շատ մանրամասն տեղեկություններ է ներկայացրել։ Մադուրան նկարագրվում է որպես խիտ բնակեցված կղզի, որի բնակիչները ջերմ են, հպարտ և ինքնավստահ, բայց միաժամանակ՝ բարեկամական։ Տեղի իշխանը, որը ճավացի իշխաններից մեկի փեսան էր, պնդում է, կարող է մոբիլիզացնել հիսունհազարանոց բանակը, և մադուրացիները քաջարի զինվորներ են, որոնք վախ են ներշնչում հարևան բնակիչներին։ Հաղորդվում Է, որ կղզում ստրկություն է եղել, մադուրացիների կողմից մեծ քանակությամբ ձիերի, բրնձի զգալի բերքի և այլ պարենամթերքի արտադրության մասին, և, միևնույն ժամանակ, ավելի արժեքավոր ապրանքների բացակայության մասին։ Հենց վերջին հանգամանքն էր պատճառը, որ պորտուգալացիները չսկսեցին Մադուրայի գաղութային յուրացումը։ Այդ ժամանակաշրջանում Մալայան կղզեխմբում եվրոպացիներին հետաքրքրում էր գաղութային ապրանքների բավական սահմանափակ ցանկը, որտեղ, առաջինը, համեմունքներն էին[38]։

Սկզբում ոչ հարուստ Մադուրան մեծ հետաքրքրություն չի առաջացրել նաև հոլանդացիների մոտ, որոնք XVII դարի սկզբին պորտուգալացիներին դուրս են մղել ներկայիս Ինդոնեզիայի արևմտյան մասից։ Սակայն արդեն մի քանի տասնամյակ անց այդ կղզին հայտնվել է էպիկենտրոնում, որտեղ ներգրավված են եղել նաև հոլանդացիները։  1677 թվականին հոլանդացիները, ապստամբներին մի քանի պարտություն հասցնելով, գրավում Մադուրան և վերադարձնում այն Մատարամի ինքնիշխանությանը, իսկ 1680 թվականի սկզբին ամբողջությամբ ճնշում են ապստամբությունը[39]։

Մադուրացի «Բարիսան Մադուրա» կորպուսի սպա է։ 20-րդ դարի սկիզբ

Սկզբում հոլանդացիները պատրաստ էին իրենց տրամադրության տակ հայտնված Մադուրայի արևմուտքն իր դաշնակից Չակրանինգրատ IV-ի իշխանությանը հանձնել, սակայն վերջինս պնդում էր, որ իրեն փոխանցեն նաև Ճավայի արևելյան մասը։  Ընկերության հետ անհաջող բանակցություններից հետո Չաքրանինգրատ IV-ը զենքը շրջում է իր նախկին դաշնակիցների դեմ՝ 1744 թվականին ներխուժելով Մադուրայի՝ նրանց կողմից կառավարվող արևելյան հատված։  Սակայն այս հակամարտությունը երկար չի տևում. արդեն հաջորդ տարի Չակրանինգրատ IV-ը պարտություն է կրում և աքսորվեց Հարավային Աֆրիկա, իսկ հոլանդացիների կողմից արևմտյան գահին կանգնեցված նրա որդին ՝ Չակրանինգրատ V-ը, իրեն ճանաչում է ընկերության վասալը, որն այդպիսով պաշտոնապես ամրագրում է իր վերահսկողությունն ամբողջ կղզու վրա[40] [41]:

Աղի արդյունահանումը Մադուրայում գաղութային ժամանակներում

Գաղութի նկատմամբ Նիդեռլանդների վերահսկողության վերականգնմանը հաջորդել է վարչական բարեփոխումը, որի շրջանակներում Մադուրայի երեք իշխանություններ միավորվել են մեկ օկրուգում՝ Նիդեռլանդների գաղութային պաշտոնյայի գլխավորությամբ։ Դա ուղեկցվել է տեղական իշխանավորների լիազորությունների սահմանափակմամբ։ 1828 թվականին կղզու վարչական կարգավիճակը նվազեցվել է՝ այն ներառվել է Արևելյան Եվրոպայի ռեզիդենտության կազմում ՝ Սուրաբայի մայրաքաղաքի հետ[42]։

Անկախ Ինդոնեզիայի կազմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1947 թվականի դեկտեմբեր

Ինդոնեզիայի անկախության հռչակումից հետո՝ 1945 թվականի օգոստոսի 17-ին, Մադուրան ընդգրկվեց Արևելյան Ճավա նահանգի շրջաններից մեկում։ Կղզու նկատմամբ ինդոնեզական ինքնիշխանությունը հետագայում հաստատվեց ինդոնեզա-նիդերլանդական Լինգաջատյան համաձայնագրով, որը ստորագրվել էր 1946 թվականի նոյեմբերին։ Սակայն, 1947 թվականի հուլիսին ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո, հոլանդացիները վերականգնում են վերահսկողությունը կղզու նկատմամբ. նույն թվականի օգոստոսին նրանց զորքերը գրավում են նրա արևմտյան մասը, հոկտեմբերին՝ արևելյան մասը[32][43]։ 1948 թվականի հունվարին Նիդեռլանդների վարչակազմի հսկողության ներքո Մադուրայում անցկացվում է կղզու կարգավիճակի հարցով հանրաքվե, որի ընթացքում քվեարկածների ավելի քան 90 տոկոսը (Մասնակցությունը կազմել է ձայնի իրավունք ունեցողների 72 տոկոսը) պաշտպանել են կղզու անջատումը Ինդոնեզիայի Հանրապետությունից և այն ինքնիշխան պետություն հռչակելը։ Փետրվարին այդ որոշման իրավական ձևակերպումն ավարտվել է, և նոր ձևավորված Մադուրա պետությունը պաշտոնական ճանաչում է ստանում Նիդեռլանդների կառավարության կողմից։ Արդյունքում պետության նախագահ է ընտրվել Բանկալան շրջանի ղեկավար ռադեն Արիո Թումենգունգ Չակրանինգրաթը (ինդոն.՝ Raden Ario Tumenggung Tjakraningrat), Չակրանինգրատների սուլթանական տոհմի հետնորդը[32][43]։  1949 թվականի նոյեմբերին Մադուրա պետությունը անցնում է Ինդոնեզիայի Միացյալ Նահանգների կազմի մեջ[44][45]։

1950 թվականի սկզբին Մադուրայի մի խումբ հասարակական գործիչներ դիմել էին Ինդոնեզիայի արևելյան Ճավայի նահանգապետին՝ խնդրելով կղզին ընդգրկել նահանգի կազմում։ Այս նախաձեռնությունը պետության նախագահ Մադուր Չաքրանինգրատի կողմից որևէ խարընդոտի չի հանդիպում և 1950 թվականի մարտին համապատասխան որոշումը համաձայնեցնելուց հետո կղզին պաշտոնապես վերադարձվում է վերջինիս կազմ[43]։

Մադուրան կրկին ընդգրկում է Արևելյան Ճավա նահանգի կազմում։  Հաշվի առնելով կղզու խիտ բնակչությունն ու այնտեղ գյուղատնտեսական հողերի պակասը՝ անկախ Ինդոնեզիայի իշխանությունները շարունակել են դեռևս գաղութային շրջանում սկսված մադուրացիների վերաբնակեցման պրակտիկան երկրի այլ շրջաններում՝ մասնավորապես Արևմտյան Կալիմանտան նահանգում և Կենտրոնական Կալիմանտան նահանգում՝ համապատասխան միգրացիոն ծրագրերի շրջանակներում[46]։ Արդյունքում 20-րդ դարի վերջին կղզուց ավելի քան 400 հազար բնակիչներ բնակվել են Կալիմանտանի ինդոնեզական տարածքներում և առնվազն 150 հազար՝ Ինդոնեզիայի այլ շրջաններում ՝ չհաշված Մադուրային հարող Արևելյան Ճավայի տարածքները, որտեղ մադուրացիները սկսել են վերաբնակվել հարյուրամյակներ առաջ և որտեղ բնակչության զգալի մասն են կազմում[47]։

Կալիմանտանցի մադուրացիների զգալի մասը ստիպված է եղել վերադառնալ Մադուրա կամ Ճավա։  2000-ական թվականների կեսերին իրադրությունը Կալիմանտանում մադուրցիների բնակության շրջաններում, ընդհանուր առմամբ, կայունացել է, ինչը հնարավորություն է տվել մադուրյան փախստականների մի մասին, որպեսզի վերադառնան կղզի[46][48]։

Վարչակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրա կղզին Ինդոնեզիայի Արևելյան Ճավա նահանգի կազմում է։ Նրա տարածքը բաժանվում է չորս շրջանի, որոնց վարչական կենտրոններն են համանուն բնակավայրերը։ Շրջանների կազմում կա 72 մարզ, որոնց կազմում, կա 988 գյուղ և բնակավայր։

Մադուրայի վարչական բաժանում[49][50][51][52]
Շրջանի անվանում տարածք (км²) մարզերի քանակ գյուղերի քանակ
Բանկալան 1001 18 281
Սամպանգ 1233 14 186
Պամեկասան 792 13 189
Սումենեպ 1999 27 332
ընդամենը 5025 72 988
Մադուրա կղզու վարչական քարտեզ

1990-ական թվականների վերջից Ինդոնեզիայում պետական իշխանության ապակենտրոնացման միտումների զարգացման և երկրի վարչատարածքային բաժանման խոշորացման հետ մեկտեղ, Մադուրայում սկսել է ժողովրդականություն ձեռք բերել կղզին առանձին նահանգ հատկացնելու գաղափարը, որի կողմնակիցները իրենց դիրքորոշումը հիմնավորում են բավականին մեծ թվով բնակչությամբ և կղզու զգալի տարածքով, որոնք գերազանցում են Ինդոնեզիայի որոշ գոյություն ունեցող նահանգների համապատասխան ցուցանիշները, ինչպես նաև կղզում զգալի բնական ռեսուրսների առկայությամբ։ 2016-ի հոկտեմբերին այդ նախաձեռնության օգտին հանդես են եկել Մադուրայի բոլոր չորս ընտրատարածքների ղեկավարները[53]։ 2018 թվականի տվյալներով կղզու վարչական կարգավիճակի բարձրացման նպատակով անց են կացվում սոցիալ-քաղաքական քննարկումներ, սակայն դրանք չեն ընթանում մասսայական գործողություններով[15][16][17]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության թիվ և բնակեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրայի բնակիչների ճշգրիտ հաշվարկը խնդրահարույց է, քանի որ Ինդոնեզիայի պետական կառույցները բնակչության հաշվառումն իրականացնում են ոչ բուն կղզու վրա,այլ չորս մադուրյան շրջաններում, որոնք, բացի Մադուրայի տարածքից, ներառում են նաև տասնյակ հարակից ոչ մեծ կղզիների տարածքներ։ Երկրի ներքին գործերի նախարարության տվյալներով՝ Մադուրայի բնակչության թվաքանակը 2017 թվականին կազմել է 4 154 123 մարդ։ Հաշվի առնելով մերձակա կղզյակների համեմատաբար փոքր բնակչությունը՝ Մադուրայի բնակիչների թիվը կարող է կազմել 4 մլն-ից մի փոքր պակաս մարդ[49][50][51][52]։

Մադուրայի բնակեցումն ըստ շրջանների[49][50][51][52]
Շրջանի անվանում բնակչություն խտություն մարդ-կմ²
Բանկալան 1 154 827 1153
Սամպանգ 1 008 799 818
Պամեկասան 851 215 1074
Սումենեպ 1 139 282 570
ընդամենը 4 154 123 827

Կղզին Ինդոնեզիայի ամենախիտ բնակեցված շրջաններից է։ Բնակչության միջին խտությունը կազմում է 827 մարդ կմ²-ում, ինչը ավելի քան 6 անգամ գերազանցում է համազգային ցուցանիշը։ Առավել խիտ բնակեցված է կղզու արևմտյան մասը (շրջան Բանկալան), արևելյան մասը (շրջան Սումենեպ)[49][50][51][52]։

Էթնոկրոնադավանության կազմ և լեզուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրացի կին. բատիկի արտադրություն

Մադուրայի բնակչության ավելի քան 90 տոկոսը մադուրացիներ են։ Կղզում բնակվում են նաև Ինդոնեզիայի մի շարք այլ ազգությունների ներկայացուցիչներ, ինչպես նաև չինական և արաբական ծագում ունեցողներ[6]։

Բացարձակ մեծամասնությունը սուննի իսլամ դավանողներ են։ Նրանց հասարակական և հոգևոր կյանքում կարևոր դեր են խաղում մուսուլման աստվածաբանները և ավանդական կրոնական դպրոցները [54][55]։

Կան շատ փոքր թվով քրիստոնյաներ( ինչպես բողոքականներ, այնպես էլ կաթոլիկներ), բուդդայականներ և հինդուիստներ, ընդ որում այդ դավանանքներին հիմնականում պատկանում են կղզու ոչ բնիկները։ Մադուրացիների շրջանում ոչ մուսուլմանների թիվը չի գերազանցում 0,3-ը%[55][56]։

Կղզու բնակիչների մեծ մասն ազատ տիրապետում է ինդոնեզական երկրի պետական լեզվին, սակայն առօրյա կյանքում լայնորեն օգտագործվում է մադուրերենի լեզուն։ Վերջինիս շրջանակներում առանձնանում են մի քանի բարբառներ։ 21– րդ դարի սկզբին մասնագետների շրջանում առավել հաստատված է Մադուրայի վեց բարբառ, որոնցից չորսն օգտագործվում են կղզում, երկուսը՝ մերձակա ոչ մեծ կղզիներում։

Էկոնոմիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադուրան տեղական հողերի ցածր բերրիության պատճառով միշտ եղել է Արևելյան Ճավայի ամենաաղքատ շրջաններից մեկը, որը դժվարացրել է երկրագործության զարգացումը։ Այստեղ հիմնականում մշակում են եգիպտացորեն, ծխախոտ, մանիոկա և մեխակ, որոնք աճեցվում են հիմնականում ներքին սպառման համար[54] [55]:

Մադուրայի գյուղատնտեսության առանցքային ճյուղը դարեր շարունակ անասնապահությունն է, մասնավորապես, խոշոր եղջերավոր անասունների բուծումը։ Նրա գլխաքանակը 21-րդ դարի սկզբի դրությամբ կազմում է առնվազն 900 հազար հատ։ Այս ցեղատեսակը միջին չափի է՝ (քաշը չափահաս ցուլ՝ մոտ 360 կգ, մայրը՝ 210 կգ) շագանակագույնի տարբեր երանգներով։ Մադուրյան անասունների ցեղատեսակի որակը միջազգային մակարդակով բավականին լայն ճանաչում են ստացել. դրանք օգտագործում են ԱՄՆ-ում և Ավստրալիայում նոր անասունների բուծման համար[57][58][59]։

Բացի դրանից, կղզում բուծում են ձիեր, որոնք զգալի պահանջարկ են վայելում Ինդոնեզիայի շատ շրջաններում, ինչպես նաև այծեր և տարբեր թռչուններ, այդ թվում՝ հավի տեսակներ[54][55][59]։ Զգալի զարգացում է ստացել ձկնաբուծությունը. արհեստական քաղցրահամ ջրամբարներում աճեցվում են գուրամի, մոզամբիկյան թիլյապիա և այլ ձկնատեսակներ, ինչպես նաև մանր ծովախեցգետին[20]։

Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցլամարտ

Մշակութային առումով բնիկները բավականին մոտ են Արևելյան Ճավայի բնակիչներին։ Չնայած այն հանգամանքին, որ մադուրացիների բացարձակ մեծամասնությունը խիստ հետևում է իսլամական դավանանքին, նրանց հոգևոր կյանքում պահպանվում են ադաթի նորմերի և ավանդական համոզմունքների նկատելի մնացորդներ, որոնք նույնական են ճավայացիներին են նման։ Այս ամենի ամենացայտուն դրսևորումներից մեկն էլ համայնքային արարողակարգային խնջույքների անցկացման սովորույթն է, որն իրականացնում են կարևոր իրադարձությունների՝ բերքահավաքի ավարտի, հարսանիքի, հիշատակման, երեխաների ծննդյան, հիվանդությունից ապաքինման ժամանակ։ Նման հավաքույթները կոչված են թուլացնելու բնության ուժերը և որոշակի ազդանշաններ ուղարկելու նախնիների հոգիներին[60]։

Կղզու բնակիչների ևս մեկ առանձնահատկություն է, որը նրանց առանձնացնում է Ինդոնեզիայի այլ շրջանների բնակիչներից, այն է՝ չարակամությունը որպես վիրավորանքի կամ կենցաղային հակամարտության լուծման վրեժ լուծելու ավանդույթը, որը, չնայած իշխանությունների հակազդեցությանը, պահպանվել է մինչև 21-րդ դարը։ Հատկանշական է, որ չարիքի առիթը երբեմն կարող է դառնալ սովորական վիրավորանքը, օրինակ՝ հասարակական վայրում ոչ քաղաքավարի վերաբերմունքը։  Վրեժխնդրության գործիքը գրեթե միշտ դառնում է չելուրիտը (մադ.՝ և ինդոն. ՝celurit ) ավանդական տեղական մանգաղը, որն առավել տարածված գյուղացիական գործիք է կղզու բնակիչների մոտ։ Ամեն տարի կղզու չորս շրջաններից յուրաքանչյուրում տեղի է ունենում սպանության կամ մահափորձի մի քանի տասնյակ դեպք[61][62]

Մադուրցիների խոհանոցը նկատելիորեն տարբերվում է և մեծ ժողովրդականություն է վայելում կղզուց դուրս։ Միս շատ են գործածում. տավարի կամ ոչխարի մսից պատրաստվում են, մասնավորապես, հատուկ քաղցր մարինադներ, խորովածներ և կծու ապուրները։ Բացի դրանից, մադուրյան խոհարարական ավանդույթների համար բնորոշ է եգիպտացորենի օգտագործումը և ուտեստների աղիությունը[63]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Ինդոնեզիայի ներքին գործերի նախարարի 2022 թվականի թիվ 050-145 հրամանագիրը
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 БСЭ, 1969—1978, т. 15, էջ 208
  3. ↑ Resmikan Suramadu, SBY Disambut Tarian Buang Sial(չաշխատող հղում) (индон.) (недоступная ссылка — история ). Detik (10 июня 2010). — Электронная версия журнала «Детик». Дата обращения 14 мая 2015.
  4. ↑ Madura Island, Indonesia (англ.). Encyclopædia Britannica Online. — Электронная версия Британской энциклопедии. Дата обращения 22 января 2018.
  5. ↑ 5,0 5,1 Sailing Directions, 2015, էջ 88
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Huub de Jonge, 1989, էջ 29
  7. ↑ Sailing Directions, 2015, էջ 89
  8. ↑ Agustya Adi Martha, Phil Cummins, Erdinc Saygin, Sri Widiyantoro and Masturyono. Imaging of upper crustal structure beneath East Java–Bali, Indonesia with ambient noise tomography (англ.). Geoscience LettersOfficial Journal of the Asia Oceania Geosciences Society (7 June 2017). Дата обращения 22 января 2018.
  9. ↑ Other Mud volcanoes in East Java Արխիվացված 2020-10-15 Wayback Machine (англ.). Дата обращения 25 января 2018.
  10. ↑ Di Madura, Semburan Lumpur Mirip Lapindo Telah Jadi Gunung (индон.). Detik News (6 октября 2006). — Электронное приложение к журналу «Детик». Дата обращения 25 января 2018.
  11. ↑ Java, Indonesia (англ.). U.S. Geology Survey — Earthquaqe Hazard Program. Дата обращения 31 января 2018.
  12. ↑ Peta Zonasi Gempa Indonesia (индон.) (недоступная ссылка). Pusat Litbang Perumahan dan Permukiman Balitbang Kementerian PUPR Republik Indonesia, All Right Reserved. — Карта зон сейсмической активности Индонезии на официальном сайте Центра исследований и развития Министерства общественных работ и жилищного строительства Республики Индонезии. Дата обращения 25 января 2018. Архивировано 25 января 2018 года.
  13. ↑ Masyhur Irsyam (Indonesian Society for Geotechnical Engineering, Indonesia); Hendriyawan (Faculty of Civil and Environmental Engineering, Institute of Technology Bandung, Indonesia); Danny H. Natawijaya, Mudrik R. Daryono (Research Center for Geotechnology, Indonesian Institute of Science, Indonesia); Sri Widiyantoro, M. Asrurifak, Irwan Meilano, Wahyu Triyoso (Research Center for Disaster Mitigation, Institute of Technology Bandung, Indonesia); Sri Hidayati (Center of Volcanology and Geological Hazard Mitigation,Geological Agency, Indonesia); Ariska Rudiyanto (Meteorological Climatological and Geophysical Agency, Indonesia); Arif Sabaruddin, Lutfi Faisal (The Ministry of Public Works, Indonesia. Development of new seismic hazard maps of Indonesia 2017 (индон.) (PDF). Pusat Litbang Perumahan dan Permukiman Balitbang Kementerian PUPR Republik Indonesia). Дата обращения 25 января 2018.
  14. ↑ Горная энциклопедия, 1986, էջ 232
  15. ↑ 15,0 15,1 Dwi Dikmansyah. Madura ‘Duduk’ di Atas Ladang Migas. Menuju Provinsi Maritim, Konsep Tol Laut Jokowi Արխիվացված 2019-03-26 Wayback Machine (индон.). Siaga Indonesia. — Информационный портал «Сиага Индонесиа». Дата обращения 24 января 2018.
  16. ↑ 16,0 16,1 Rohman Budijanto. Duduk di Ladang Migas, Tak Jua Kaya (индон.). Jawa Pos (28 февраля 2018). — Электронная версия публикации газеты «Джава пос». Дата обращения 24 января 2018.
  17. ↑ 17,0 17,1 Dani Jumadil Akhir. Madura Mau Jadi Provinsi Baru, Punya Apa Saja? (индон.). Okezone-Finance (17 ноября 2015). Дата обращения 24 января 2018.
  18. ↑ Idung Risdiyanto. Karakteristik Daerah Aliran Sungai (DAS) di Pulau Madura (индон.). Дата обращения 25 января 2018.
  19. ↑ Dana Aditiasari. Daftar 98 Bendungan yang Sekarat di RI (индон.). Detik Finance (5 октября 2015). — Электронная версия финансово-экономического приложения к журналу «Детик». Дата обращения 1 марта 2018.
  20. ↑ 20,0 20,1 Wisata Waduk Klampis di Kedundung (индон.) (недоступная ссылка). Wisata Madura (4 января 2017). — Информационный портал «Висата Мадур» (региональный раздел портала государственной программы по развитию туризма «Висата Индонесиа»). Дата обращения 1 февраля 2018. Архивировано 16 января 2018 года.
  21. ↑ Huub de Jonge, 1989, էջ 10
  22. ↑ Letak Geografis dan Luas Wilayah Hutan di Madura & Kangean (индон.). Kangean.net. — Информационный портал «Kangean.net». Дата обращения 26 марта 2018.
  23. ↑ Latief. 15.000 Lebih Trembesi Tuntas Ditanam di Madura (англ.). Kompas (22 November 2017). — Электронная версия газеты «Компас». Дата обращения 30 января 2018.
  24. ↑ Pemkab Bangkalan Mengembangkan Destinasi Wisata Bakau (индон.) (недоступная ссылка). Bisnis Surabaya (27 сентября 2016). — Электронная версия газеты «Биснис Сурабая». Дата обращения 25 января 2018. Архивировано 26 января 2018 года.
  25. ↑ WOW! Ada Obyek Wisata Alam Hutan Mangrove di Desa Labuhan - Bangkalan (индон.). Pulau Madura (8 ноября 2016). — Информационный портал «Остров Мадур» (региональный раздел портала государственной программы по развитию туризма «Очарование Индонезии»). Дата обращения 25 января 2018.
  26. ↑ Diajeng Lekha. Daftar Nama Nama Dan Gambar Hewan Langka Di Jawa Paling Lengkap (англ.). Majalah Hewan (11 September 2017). Дата обращения 30 января 2018.
  27. ↑ Madura Bird Checklist. Avibase — the World Bird Database. Дата обращения 31 января 2018.
  28. ↑ Sejarah Sampang (недоступная ссылка). Pemerintah Daerah Kabupaten Sampang. — официальный сайт администрации округа Сампанг. Дата обращения 1 февраля 2018. Архивировано 2 февраля 2018 года.
  29. ↑ Coedes, 1968, էջ 199—200
  30. ↑ Шауб, 1992, էջ 38
  31. ↑ Encyclopaedia of Islam, 1993, т. 5, էջ 103
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 Cribb et al., 2004, էջ 272
  33. ↑ Бандиленко и др., 1992—1993, ч. 1, էջ 167
  34. ↑ 34,0 34,1 Бандиленко и др., 1992—1993, ч. 1, էջ 182
  35. ↑ Ooi Keat Gin, 2004, ч. 1, էջ 815
  36. ↑ Soemarsaid Moertono, 2009, էջ 33
  37. ↑ Villiers, 2016, էջ 71
  38. ↑ Full text of "The Suma oriental of Tomé Pires : an account of the East, from the Red Sea to Japan, written in Malacca and India in 1512-1515 ; and, the book of Francisco Rodrigues, rutter of a voyage in the Red Sea, nautical rules, almanack and maps, written and drawn in the East before 1515". Дата обращения 1 февраля 2018.
  39. ↑ Бандиленко и др., 1992—1993, ч. 1, էջ 201—202
  40. ↑ Бандиленко и др., 1992—1993, ч. 1, էջ 208
  41. ↑ Ricklefs, 2002, էջ 126
  42. ↑ Ricklefs & Nugraha, 2008, էջ 291
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Muryadi. Negara Madura: Sejarah Pembentukan hingga Penyelesaiannya dalam Negara Kesatuan Republik Indonesia (NKRI) (индон.) (PDF). Дата обращения 21 февраля 2018.
  44. ↑ Pembentukan Negara Madura tahun 1948 dan Dampaknya Terhadap Republik (индон.) (недоступная ссылка). Badan Perpustakaan dan Kearsipan Provinsi Jawa Timur. — Официальный сайт Управления библиотек и архивов администрации Восточная Ява. Дата обращения 21 мая 2015. Архивировано 4 марта 2016 года.
  45. ↑ Muryadi. Negara Madura: Sejarah Pembentukan hingga Penyelesaiannya dalam Negara Kesatuan Republik Indonesia (NKRI) Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine (индон.) (недоступная ссылка). Universitas Airlanga. — Сборник научных публикаций университета «Айрланга». Дата обращения 21 мая 2015. Архивировано 4 марта 2016 года.
  46. ↑ 46,0 46,1 Andrew Chang. Hundreds Dead in Borneo's Ethnic Conflict (англ.). ABC News (27 February 1999). Дата обращения 7 мая 2015.
  47. ↑ BPS, 2011, էջ 38
  48. ↑ Dayak (англ.). GlobalSecurity.org. Дата обращения 7 мая 2015.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 Kabupaten Kabupaten Bangkalan (индон.) (недоступная ссылка). Kementerian Dalam Negeri Republik Indonesia. — Официальный сайт Министерства внутренних дел Республики Индонезии. Дата обращения 5 марта 2018. Архивировано 6 марта 2018 года.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3 Kabupaten Sampang (индон.) (недоступная ссылка). Kementerian Dalam Negeri Republik Indonesia. — Официальный сайт Министерства внутренних дел Республики Индонезии. Дата обращения 5 марта 2018. Архивировано 6 марта 2018 года.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Kabupaten Pamekasan (индон.) (недоступная ссылка). Kementerian Dalam Negeri Republik Indonesia. — Официальный сайт Министерства внутренних дел Республики Индонезии. Дата обращения 5 марта 2018. Архивировано 6 марта 2018 года.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 Kabupaten Sumenep (индон.) (недоступная ссылка). Kementerian Dalam Negeri Republik Indonesia. — Официальный сайт Министерства внутренних дел Республики Индонезии. Дата обращения 5 марта 2018. Архивировано 6 марта 2018 года.
  53. ↑ Ardi Yanuar. Pulau Madura akan Jadi Provinsi yang Didukung Empat Bupati (индон.). Detik (4 октября 2016). — Электронная версия журнала «Детик». Дата обращения 5 марта 2018.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 Народы мира, 2007, էջ 305
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 Тишков, 1999, էջ 304
  56. ↑ Madura in Indonesia (англ.). Joshua Project. Дата обращения 9 мая 2015.
  57. ↑ National Report, 2003, էջ 4
  58. ↑ NRC, 2002, էջ 14
  59. ↑ 59,0 59,1 T.S.M. Widia1a, H.M.J. Udo, K. Oldenbroek, I.G.S. Budisatria, E. Baliarti and A.J. van der Zijpp. Unique cultural values of Madura cattle: is cross-breeding a threat? (англ.) (недоступная ссылка). Cambridge University Press. Дата обращения 7 мая 2015. Архивировано 18 мая 2015 года.
  60. ↑ Ooi Keat Gin, 2004, ч. 1, էջ 816
  61. ↑ Latief Wiyata, 2002, էջ 4
  62. ↑ Tradisi Carok, 2011, էջ 147
  63. ↑ Javanese Arts & Culture; Cuisine (индон.) (недоступная ссылка). Дата обращения 8 мая 2015. Архивировано 27 февраля 2014 года.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մադուրա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 11973882d · GND: 4275930-4 · LCCN: sh85079554 · VIAF: 315526581 · WorldCat VIAF: 315526581
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մադուրա&oldid=9719531» էջից