Միջազգային ճանաչում
 |
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Ճանաչումը միջազգային իրավունքում պետության միակողմանի կամավոր ակտն, որով նա նպատակահարմար է գտնում իրավաբանական հարաբերությունների մոջ մտնել ճանաչվող կողմի հետ։ Այսպիսի կողմ կարող է լինել նոր առաջացած պետությունը, նոր կառավարությունը, անկախության համար պայքարող ազգը կամ ազգային-ազատագրական շարժումը, ապստամբած և պատերազմող կողմը, միջազգային կազմակերպությունը։ Միջազգային իրավունքի տեսության մեջ միջազգային իրավական ճանաչման նշանակության մասին գոյություն ունեն երկու տեսություններª սահմանադիր կամ կոնստրուկտիվ և հռչակագրային կամ դեկլարատիվ։ Համաձայն առաջինիª ճանաչումը պետության միջազգային իրավասուբյեկտության պարտադիր պայման է, քանզի ճանաչման հասցեատիրոջը հաղորդում է դրա համար անհրաժեշտ հատկանիշներ։ Հռչակագրային տեսության համաձայնª այլ պետությունների կողմից ճանաչումը սուբյեկտին որևէ հատկանիշներ չի հաղորդում, այլ ընդամենը հռչակում է նրաª միջազգային իրավասուբյեկտության համար անհրաժեշտ հատկանիշների առկայությունը և դրա հիման վրա հարաբերություններ հաստատելու պատրաստականությունը։
Նոր պետությունն ունի միջազգաիյն ճանաչման իրավունք։ Դա բխում է ՄԱԿ-ի Կանոնադրությունից, ժամանակակից միջազգային իրավունքի հիմնական սկզբունքներից, որոնց համաձայնª բոլոր պետությունները պարտավոր են զարգացնել միմյանց միջև բարեկամական հարաբերություններ, հարգել ժողովուրդների ինքնիշխան հավասարության և ինքնորոշման սկզբունքը։
Նոր պետության ճանաչումը իրականացվում է հայտարարության կամ դիվանագիտական ուղիներով փոխանցվող գրավոր ուղերձի ձևով։
Ճանաչման ձևերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոյություն ունեն պետությունները և կառավարությունները պաշտոնական ճանաչելու երկու ձևերª «դե ֆակտո» և «դե յուրե»։ Դրանց տարբերությունները արտահայտվում են այն իրավական հետևանքների ծավալում, որոնք առաջանում են ճանաչողի և ճանաչվողի համարª իրեն փոխհարաբերություններում. «դե ֆակտո» ճանաչման դեպքում իրավական հետևանքների ծավալն ավելի փոքր է։
«Դե Ֆակտո» ճանաչում անվստահության դրսևորումն է տվյալ պետության կամ կառավարության երկարակեցության կամ կենսունակության նկատմամբ։ «Դե ֆակտո» ճանաչումը որոշ դեպքերում կարող է հանգեցնել հյուպատոսական հարաբերությունների հաստատման։
«Դե յուրե» ճանաչումը լրիվ և վերջնական է։ Այն, որպես կանոն, իր հետ բերում է դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում։ Ամեն դեպքում համարվում է, որ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը նշանակում է «դե յուրե» ճանաչում։
Ճանաչման տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճանաչման տեսակները տարբերվում են կախված ճանաչվողներից։ Կարելի է առանձնացնել ճանաչման ավանդական տեսակները (պետությունների և կառավարությունների ճանաչումը) և նախնական կամ միջանկյալ (ժողովուրդներին կամ ազգերին ապստամբած կամ պատերազմող կողմ ճանաչելը, դիմադրության կազմակերպությունների ճանաչումը)։ Ճանաչման նախնական տեսակները կիրառվում են, սպասելով իրադարձությունների հետագա զարգացմանը, որոնք կարող են հանգեցնել կա′մ նոր պետության ստեղծման, կա′մ երկրում դրության կայունացման, որտեղ նոր կառավարության իշխանությունը հաստատվել էր ոչ սահմանադրական ճանապարհով։ Պետության ճանաչման հարցը ծագում է այն դեպքերում, երբ մի քանի պետության միավորման արդյունքում կազմավորվում է նորը կամ պետության տրոհման արդյունքում առաջանում են նոր պետություններ, կամ եթե որևէ պետության կազմից առանձնանում է նոր պետություն։
Պետության ճանաչման հարցը կարող է ծագել նաև հեղափոխության արդյունքում պետական և հասարակական կարգի արմատական փոփոխության դեպքում։ Սակայն նման իրավիճակներում ավելի հաճախ դիմում են նոր կառավարության ճանաչմանը, հատկապես եթե հեղափոխությունը չի հանգեցրել տարածքային փոփոխությունների։
Ոչ սահմանադրական ճանապարհով իշխանության եկած կառավարությունների ճանաչումը հիմնավորված է այն դեպքում, եթե ճանաչվող կառավարությունն արդյունավետ իշխանություն է իրականացնում երկրի տարածքում կամ դրա մեծ մասում, վերահսկում է իրավիճակը երկորւմ։ Եթե հեղաշրջման արդյունքում փոփոխվում է կառավարման ձևը, ապա նոր կառավարության ճանաչումը կարող է իրականացվել պետության ճանաչման տեսքով։ Քանի որ կառավարության ճանաչումը կարող է սխալմամբ մեկնաբանվել որպես հեղաշրջման հավանության արտահայտություն, որոշ պետություններ որդեգրել են կառավարությունների որևէ պաշտոնական ճանաչումից ձեռնպահ մնալու քաղաքակությունը։ Այդ քաղաքակությունը ստացել է «Էստրադայի դոկտրին» անվանումը (այն ձևակերպված է Մեքսիկայի արտաքին գործերի նախարարի անունով)։ Ըստ էության, խոսքը լռելյայն կամ ենթադրվող ճանաչման մասին է, քանի որ այդպիսի իրավիճակներում պահպանվում են դիվանագիտական հարաբերությունները կամ նոր կառավարության հետ պաշտոնական շփումների այլ ձևերը։
Ազգի կամ ժողովրդի ճանաչումը որպես միջանկյալ ճանաչման տեսակ առաջացել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, Երբ Անտանտի երկրները, որպես «դաշնակից» կամ «համատեղ պատերազմող» ազգեր, ճանաչել են չեխերին, սլովակներին, լեհերին և այլ։ Գաղութային համակարգի վերացման ժամանակաշրջանում մեծ տարածում է ստացել ազգային-ազատագրական շարժումների ճանաչումը ինչպես առանձին պետությունների, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների, հատկապես ՄԱԿ-ի կողմից, որոնք դրանց ընձեռել են դիտորդի կարգավիճակ։ Որպես ամստամբած կամ պատերազմող կողմ ճանաչում օգտագործվում է տասնիններորդ դարում և որոշ չափով քսաներորդ դարի առաջին կեսին։ Այդպսի ճանաչման հիմնական նպատակներից մեկն ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքում ճանաչողի շահերի պաշտպանության հնարավորության ապահովում է։ Այսպես, 1823 թ. Մեծ Բրիտանիան որպես պատերազմող կողմ ճանաչել է Թուրքիայի դեմ սեփական պետության ստեղծման համար պայքարող հույներին։
Աղբյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վ. Քոչարյան, Միջազգային իրավունք, Երևան, 2002։
Միջազգային իրավունք, Երևան, 2002։