Jump to content

Ղուկաս Ավետարանիչ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ղուկաս Ավետարանիչ
Դիմանկար
Ծնվել էանհայտ
ԾննդավայրԱնտիոք, Հին Հռոմ
Մահացել է84
Մահվան վայրԹեբե, Բեոթիական համադաշնություն
ԳերեզմանՀունաստան
Կրոնքրիստոնեություն
ԵրկերԱվետարան ըստ Ղուկասի և Գործք առաքելոց
Մասնագիտությունբժիշկ, նկարիչ, գրող, սրբանկարիչ և ավետարանիչ
Զբաղեցրած պաշտոններառաքյալ
Անդամությունseventy disciples?
 Luke the Evangelist Վիքիպահեստում

Ղուկաս Ավետարանիչ (հուն․՝ Λουκᾶς, անհայտ, Անտիոք, Հին Հռոմ - 84, Թեբե, Բեոթիական համադաշնություն), ավանդական չորս ավետարաներից մեկի հեղինակը։ Վաղ եկեղեցու հայրերը իրեն համարել են Ղուկասի ավետարանի և չորս ավետարանիչների հեղինակը։ Նշանավոր դեմքը վաղ քրիստոնեության մեջ ինչպիսիք են Հիերոնիմոսը և Եվսեբիոս Կեսարացին ավելի ուշ վերահաստատեց իր հեղինակությունը, թեև ստեղծագործությունների հեղինակի ինքնության վերաբերյալ վերջնական ապացույցների բացակայությունը գիտական շրջանակներում հանգեցրեց քննարկումների, ինչպես աշխարհիկ, այնպես էլ կրոնական շրջանակներում:

Նոր Կտակարանը մի քանի անգամ հակիրճ հիշատակում է Ղուկասին, իսկ Կողոսացիներին ուղղված նամակում[1] նա, որպես բժշկի է նկարագրվում (հունարենից նշանակում է «բժշկող»). Այսպիսով, ենթադրվում է, որ նա եղել է և՛ բժիշկ, և՛ Պողոսի աշակերտ:

Հավատի վաղ տարիներից քրիստոնյաները նրան համարում էին սուրբ: Ենթադրվում է, որ նա նահատակվել է, ըստ տեղեկությունների՝ նրան կախել էին ձիթենու ծառից, թեև ոմանք հակառակն են պնդում: Կաթոլիկ եկեղեցին և այլ մեծ ուղղվածություններ նրան հարգում են որպես Սուրբ Ղուկաս Ավետարանիչ և որպես արվեստագետների, բժիշկների, ամուրիների, նոտարների, մսագործների, գարեջրագործների և այլոց բարեխոս, նրա տոնը հոկտեմբերի 18-ն է[2][3]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ղուկաս Ավետարանիչի փորագրանկարը[4]

Շատ գիտնականներ կարծում են, որ Ղուկասը բժիշկ էր, ով ապրում էր Հին Ասորիքի հելլենիստական Անտիոք քաղաքում ծնված հունական ընտանիքից[5][6][7], չնայած որոշ գիտնականներ և աստվածաբաններ կարծում են, որ Ղուկասը հունաստամի հրեա էր[8][9]։ Թեև լայնորեն ընդունված է, որ Ղուկասի ավետարանի աստվածաբանությունը ուղղված է հեթանոս քրիստոնեաներին, ոմանք էլ եկել են այն եզրակացության, որ ավելի հավանական է, որ Ղուկասի ավետարանը ուղղված է ինչպես հրեա, այնպես էլ հեթանոս քրիստոնյաներին, քանի որ շեշտը դրված է հեթանոսական առաքելության սուրբ գրային արմատների վրա (տես Եսայի 49:6-ում)[10][11]: ԴՆԹ-ի թեստն ցույց է տվել, թե ինչպիսի քրիստոնեական ծագում ունի նա,այն ցույց է տվել, որ այն սիրիական ծագում ունի[12]։

Ղուկասը հրեա էր թե հեթանոս կամ նման մի բան, պարզից պարզ էր որ, հուներենով էր գրված Ղուկասի ավետարանը, Ղուկասը Նոր Կտակարանի հեղինակներից լավ կրթվածն էր։ Հեղինակի գիտակցված և դիտավորյալ ակնարկներն ու հղումներն ու մեջբերումները հին դասական և հելլենիստական հույն հեղինակներին, ինչպիսիք են Հոմերոսը, Եզոպոսը, Էպիմենիդը, Եվրիպիդեսը, Պլատոնը և Արատուսը, ցույց են տալիս, որ նա ծանոթ էր իրական հունական գրական տեքստերին: Այս ծանոթությունը, ամենայն հավանականությամբ,գալիս էր նրա փորձից, երբ նա ծանոթ էր հելլենիստական կրթական շատ միատարր ուսումնական ծրագրի, որը դարեր շարունակ օգտագործվել էր և կշարունակեր օգտագործվել Արևելյան Միջերկրականում[13]։

Ղուկասի ամենավաղ հիշատակումը Փիլիմոնին ուղղված նամակում է, գլուխ 1, 24-րդ տող[14]։ Նա հիշատակվում է նաև Կողոսացիներ 4:14-ում[15] և Բ Տիմոթեոս 4:11-ում [16], երկուսն էլ ավանդաբար համարվում են Պողոսի նամակներ (տես Պողոսի նամակների հեղինակություն)[17][18][19][20][21]։

«Սուրբ Ղուկաս», հեղ․՝ Ջեյմս Տիսո, Բրուքլինի թանգարան

Եպիփան Կիպրացին նշում է, որ Ղուկասը Յոթանասուն Առաքյալներից մեկն էր (Պանարիոն 51.11), իսկ Հովհաննես Ոսկեբերանն նշել է, որ «եղբայրը», որը Պողոսը նշել է Բ Կորնթացիներին 8:18-ում [22] կամ Ղուկասն է, կամ Բառնաբասը:

Եթե որևէ մեկն ընդունի, որ Ղուկասն իսկապես եղել է Ավետարանի և Առաքյալների Գործերը կրողը ապա կարելի է նրա անձնական կյանքի որոշ մանրամասներ պարզել: Թեև նա չի եղել նրանց պես, ովքեր եղել են Հիսուսի ծառայության ականատեսները, նա բազմիցս օգտագործում է մենք բառը՝ նկարագրելով Պողոսի առաքելությունները, Գործք Առաքելոց գրքում՝ ցույց տալով, որ նա անձամբ այնտեղ էր այդ ժամանակ [23]։

Սուրբ Ղուկասը պատկերված 1609 թվականին Հայկական ավետարանի ձեռագրում Բոդլեյան գրադարանում

Գրվածքների կազմությունը, ինչպես նաև օգտագործված բառապաշարը վկայում են այն մասին, որ հեղինակը կրթված մարդ է եղել։ Թուղթ առ Կողոսացիս գրքի մի մեջբերում տարբերակում է Ղուկասին և «թլփատության» մյուս ընկերներին։

Ձեզ ողջունում են Արիստարքոսը՝ իմ բանտակիցը, և Բառնաբասի եղբորորդի Մարկոսը, որի համար պատվեր ստացաք, որ եթե ձեզ մոտ գա, նրան ընդունեք, և Հիսուսը, որ Հուստոս է կոչվում, որոնք թլփատվածներից են։ Միայն նրանք են իմ գործակիցներն Աստծու արքայության մեջ, որով ինձ համար էլ մխիթարություն եղան։ Ողջունում են ձեզ Ղուկասը՝ սիրելի բժիշկը, և Դեմասը։
- Կողոսացիներին 4:10-11, 14

Այս մեջբերումը ավանդաբար մեկնաբաններին ստիպում է եզրակացնել, որ Ղուկասը հեթանոս էր։ Եթե դա ճշմարիտ լիներ, Ղուկասը Նոր Կտակարանի միակ գրողը կլիներ, ում հստակորեն կարելի էր, հրեա անվանել: Սակայն դա միակ ենթադրությունը չէ։ Թեև Ղուկասը հավանաբար հեթանոս քրիստոնյա է եղել, որոշ գիտնականներ կարծում են, որ նա եղել է հունական հրեա[8][9][24]։ Այս արտահայտությունը նույնքան հեշտությամբ կարող էր օգտագործվել՝ տարբերակելու այն քրիստոնյաներին, ովքեր խստորեն պահպանում էին հուդայականության ավանդույթները և նրանց, ովքեր դա չէին անում[23]։

Ղուկասի մասին Հռոմում Պողոս առաքյալի հետ Պողոսի կյանքի վերջին ժամանակներում գրվել է Բ Տիմոթեոս 4։ 11-8-րդ տողում. «Միայն Ղուկասն է ինձ հետ»: Գործք Առաքելոց գրքի վերջին գլխում, որը վերագրվում է Ղուկասին, կան մի քանի պատմություններ առաջին դեմքով, որոնք նույնպես հաստատում են Ղուկասի ներկայությունը Հռոմում, այդ թվում Գործք 28:16[25] «Երբ Հռոմ մտանք...»[26]։

Ղուկասը մահացել է 84 տարեկանում Բեոտիայում ՝«բավականին վաղ և տարածված ավանդույթի»[27]։ Ըստ Նիկեփորոս Կալիստոս Քսանթոպուլոսի,14-րդ դարի Հույն պատմաբանի, Ղուկասի գերեզմանը գտնվում էր Թեբեում, որտեղից նրա մասունքները 357 թվականին տեղափոխվեցին Կոստանդնուպոլիս։

Ղուկասի և Գործք Առաքելոցի հեղինակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղուկասի ավետարանը հեղինակի անվամբ չի հանդես եկել[28][29][30][31]։ Այն վկայի կողմից իրադարձությունները արձանագրելու համար չի գրվել, ի տարբերություն Գործք Առաքելոցի, որը 16-րդ տողից է նշում[32][33][34]: Սակայն շատ թարգմանություններում հեղինակը ասում են, որ նրանք քննել են գրքի իրադարձություnnերը և նշումները, թե ում են դրենք ուղղված։

Ավետարանի վաղ շրջանի ձեռագիր (Մագաղաթ 75 = Բոդմեր մագաղաթ XIV-XV) թվագրված մ.թ. 200 դարում, աշխատանքը վերագրում է Ղուկասին. ինչպես Հիրենոսը գրել է մ.թ. 180 դարում, և Մուրատորյան կանոնը՝ 7-րդ դարի լատիներեն ձեռագիը, որը պատճենված և թարգմանված հունարեն ձեռագրից է, մ.թ. 170-րդ դարում[35]:

Ղուկասի Ավետարանը և Գործք Առաքելոցը կազմում են երկհատոր աշխատություն, որը գիտնականներն անվանում են Ղուկաս-Գործք: Նրանք միասին կազմում են Նոր Կտակարանի 27,5%-ը, ինչը մեկ հեղինակի ամենամեծ ներդրումն է[36]:

Սուրբ Ղուկասը նկարում է Կույսին, հեղինակ Մարտեն վան Հեմսկերկ, 1532 թվական

Որպես պատմաբան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Մարիամ և սուրբ Լամբերտ ծխական եկեղեցու պատուհանի պատկեր,Սթոնհեմ Ասպալ, Սաֆոլկ, վիտրաժներով, որը ներկայացնում է Սուրբ Ղուկաս Ավետարանիչին

Գիտնականների մեծամասնությունը Ղուկասի աշխատությունները (Ղուկաս–Գործք Առաքելոց) հասկանում է հունական պատմագրության ավանդույթներով[37]։ Ղուկաս 1։ 1-4րդ տողերում, հենվելով պատմական ուսումնասիրությունների վրա, ընթերցողներին գործը ցույց տվեց որպես պատմական ժանրի[38]։ Որոշ պատմաբաններ Ղուկասին համարում են շատ ճշգրիտ[39][40],իսկ մյուսները ավելի քննադատական մոտեցում են ցուցաբերում[41][42][43][44][Ն 1]։

Հիմնվելով քաղաքների, կղզիների իր ճշգրիտ նկարագրության վրա, ինչպես նաև տարբեր պաշտոնական տիտղոսների ճիշտ անվանման վրա՝ հնագետ Ուիլյամ Միտչել Ռեմզին գրել է, որ «Ղուկասը առաջին աստիճանի պատմաբան է և նրա մասին պնդումները վստահելի են… նա պետք է դասվի մեծագույն պատմաբանների շարքին»[39] Օքլենդի համալսարանի կլասիկայի պրոֆեսոր Էդվարդ Մուսգրեյվ Բլեյքլոքը գրել է. «դետալների ճշգրտությամբ և մթնոլորտի ոգեշնչմամբ Ղուկասը, փաստորեն Թուկիդիդեսի նման էր։ Գործք Առաքելոցը բարեպաշտ երևակայության աղոտ արդյունք չէ, այլ վստահելի արձանագրություն: …Դա հնագիտության բահն էր, որն առաջինը բացահայտեց ճշմարտությունը»[40]։ Նոր Կտակարանի գիտնական Քոլին Հեմերը մի շարք առաջխաղացումներ է արել գրվածքների պատմական բնույթն ու ճշգրտությունը հասկանալու հարցում[45]։

Գործք Աառքելոցի նպատակի վերաբերյալ Նոր Կտակարանագետ Ղուկաս Տիմոթեոս Ջոնսոնը նշել է, որ «Ղուկասի պատմությունը ընտրվել և ձևավորվել է նրա ներողամտության շահերին համապատասխան, ոչ թե ի հեճուկս այլ պատմագիտության հնագույն չափանիշներին»[46]։ Նման դիրքորոշումը կիսում է Ռիչարդ Հերդը, ով պատմական թերությունները համարում է «գրավոր հատուկ առարկաներից և իր տեղեկատվության աղբյուրների սահմանափակությունից»[47]։

Ժամանակակից աշխարում Ղուկասի՝ որպես պատմաբանի իրավասությունը կասկածի տակ է դրվում՝ կախված գերբնականի մասին մեկի վաղ տեսակետից[41]։ Քանի որ լուսավորության դարաշրջանի պատմաբաններն աշխատում են մեթոդաբանական նատուրալիզմի հետ[48][42][43][44][Ն 1], նման պատմաբանները կտեսնեն մի պատմություն, որը վերաբերում է գերբնական, ֆանտաստիկ բաներին, ինչպիսիք են հրեշտակները, դևերը և այլն, նույնքան խնդրահարույց, որքան պատմական աղբյուրը: Մարկ Փաուելը պնդում է, որ «կասկածելի է, թե արդյոք պատմություն գրելը երբևէ եղել է Ղուկասի նպատակը: Ղուկասը գրել է տեղեկացնելու, համոզելու և մեկնաբանելու համար, նա չի գրել, որպեսզի պահպանի արձանագրությունները սերունդների համար: Այս մասին տեղեկությունը շատերի համար եղել է պատմաբանի շիրիմի վերջին մեխը»[41]։

Ռոբերտ Մ. Գրանտը նշել է, որ թեև Ղուկասն իրեն տեսնում էր պատմական ավանդույթների մեջ, սակայն նրա աշխատանքը պարունակում է մի շարք վիճակագրական անհամապատասխանություններ, ինչպես օրինակ նշվել է Պետրոսի կողմից Գործք Առաքելոցի 4։ 4-րդ տողում զգալի ամբոխի մասին: Նաև նշվել է ժամանակագրական դժվարություններ, որոնց համաձայն Ղուկասը «Գամաղիելին, Թեուդային և Հուդայի վերաբերյալ ոչ ճիշտ հերթականությամբ է խոսում։ Թեուդան իրականում ապստամբել է Գամաղիելի ելույթից մոտ մեկ տասնամյակ հետո (5:36–7)»[37], թեև այս կարգավիճակը որպես ժամանակագրական դժվարություն խիստ վիճարկվում է[49][50]։

Բրենթ Լանդաուն գրում է՝

Այսպիսով, ինչպե՞ս ենք մենք բացատրում Ավետարանը, որը հավատալի է իր փոքր իրադարձություններով, բայց անհավատալի մեծ իրադարձություններով: Հնարավոր բացատրություններից մեկն այն է, որ Ղուկասը հավատում էր, որ Հիսուսի ծնունդն այնքան կարևոր էր ողջ աշխարհի համար, որ նա կտրուկ հակադրեց այս իրադարձությունը հռոմեական կայսրի համաշխարհային տիրապետության դեմ, որն ինքն էր կոչվում իրեն, որպես «փրկիչ» և «Աստծո որդի», որը բնավ չէր: Թուկիդիդեսի հետքերով ընթացող հին պատմաբանի համար նման ընթացակարգը միանգամայն ընդունելի կլիներ.

Որպես նկարիչ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ղուկաս Ավետարանիչը նկարում է կույս Մարիամի իր առաջին սրբապատկերը

Քրիստոնեական ավանդույթը, սկսած 8-րդ դարից, ասում է, որ Ղուկասը եղել է առաջին սրբապատկեր նկարողը: Ասում են, որ նա նկարել է Մարիամ Աստվածածնի և Մանուկ Հիսուսի նկարները, մասնավորապես Կոստանդնուպոլսում (այժմ չկա), մասնավորապես Օդիգիտրիայի պատկերը: Սկսած 11-րդ դարից, մի շարք նկարված պատկերներ համարվել են որպես նրա ինքնագիր գործեր, այդ թվում՝ Չեստոխովայի Աստվածածին, Տիրամայր Վլադիմիրին և Մադոննա դել Ռոսարիոն։ Ասում էին նաև, որ նա նկարել է սուրբ Պետրոսին և Պողոսին, նկարազարդել է ավետարանի գիրքը մանրանկարներով[51]։

Սուրբ Ղուկասի ուշ միջնադարյան գիլդիան հավաքվել և պաշտպանել է նկարիչներին Եվրոպական շատ քաղաքներում, հատկապես Ֆլանդրիայում: Հռոմում գտնվող Սուրբ Ղուկասի ակադեմիան ընդօրինակվել է 16-րդ դարում եվրոպական շատ այլ քաղաքներում։ Ավանդույթը, որ Ղուկասը նկարել է Մարիամի և Հիսուսի սրբապատկերները, տարածված է եղել հատկապես Ուղղափառության մեջ: Ավանդույթն ունի նաև Հնդկաստանի Սուրբ Թոմաս քրիստոնյաների աջակցությունը, ովքեր պնդում են, որ դեռևս ունեն Աստվածածնի սրբապատկերներից մեկը, որը նկարել է Սուրբ Ղուկասը և որը Սուրբ Թովմասը բերել է Հնդկաստան[Ն 2]։

Արվեստաբան Ա. Ի. Ուսպենսկին գրում է, որ Ղուկաս ավետարանիչի վրձինին վերագրվող սրբապատկերներն ունեն ամբողջովին բյուզանդական բնույթ, որը լիովին հաստատվել է միայն 5-6-րդ դարերում[52]։

Խորհրդանիշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թևավոր զոհասեղանը սուրբ Ղուկասի գիլդիան, հեղ․`Հերման Ռոհդե, Լյուբեկ 1484թվական։

Ավանդական պատկերներում, ինչպիսիք են նկարները, ավետարանական դիմանկարները և եկեղեցական խճանկարները,Սուրբ Ղուկասին հաճախ ուղեկցում է եզը կամ ցուլը,որը սովորաբար ունի թևեր: Եզը հիշատակվում է Եզեկիել 1։ 10-րդ տողում և Հայտնություն 4։ 7-րդ տողում։ Երբեմն միայն խորհրդանիշն է ցուցադրվում, հատկապես, երբ բոլոր չորս ավետարանիչների խորհրդանիշների համակցվածությունն է[53][54]։ «Սուրբ Ղուկասին առաջարկվում է զոհաբերվող եզը, քանի որ նրա Ավետարանը ընդգծում է Քրիստոսի ծառայության զոհաբերական բնույթը և բացվում է Զաքարիայի կողմից, որը կատարում է իր քահանայական պարտականությունները»[55]։

Ուղղափառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղղափառ եկեղեցին սուրբ Ղուկասին հիշատակել է[56] որպես յոթանասուն առաքյալներից մեկը, ավետարանչի, սուրբ Պողոս առաքյալի ուղեկից (գործակից), սուրբ նահատակ, բժիշկ, առաջին սրբապատկեր նկարողը մի քանի տոնական օրերով։ Հետևյալ տոնական օրերն են՝

  • Հունվարի 4 - Սինասքսիսի ութսուն աշակերտներ[57]
  • Ապրիլի 22 - Նաթանայել առաքյալների տոնը, Ղուկաս ավետարանիչ,Կղեմես Սարդիսացին կամ Կղեմես I և Հերակլիոնի Ապելես (Հունական աղբյուրներն ասում են, որ Սուրբ Ղուկասը (Լուկիա) ավելին էր, քան ավետարանիչ Ղուկասը)[58][59]։ Այս տոնը նշվել է նաև սեպտեմբերի 10-ին։
  • Հունիսի 20 - Ղուկաս առաքյալների մասունքների և զգեստների թարգմանությունը, Անդրեաս, Թովմաս, Եղիա մարգարե և Պարսից նահատակ Ղազարոսը Ռոմանոս Լակապենոս կայսեր օրոք (919–44) Սուրբ Օգոստայի վանքում գտավ Կոստանդնուպոլսի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցում՝ Կոստանդին Պորֆիրոգենիտոս կայսեր (մոտ 956–70 թթ.) Կոստանդնուպոսի սուրբ պատրիարք Պոլևկտոս (916–70) օրոք։[60]
  • Սեպտեմբերի 10 - Ութսուն աշակերտների տոն: Նաթանայել առաքյալների տոնը, Ղուկաս ավետարանիչ,Կղեմես Սարդիսացին կամ Կղեմես I և Հերակլիոնի Ապելես (Հունական աղբյուրներն ասում են, որ Սուրբ Ղուկասը (Լուկիա) ավելին էր, քան ավետարանիչ Ղուկասը). Հիշատակումը տեղի կունենա նորից Ապրիլի 22-ին։
  • Հոկտեմբերի 18 - Առաքյալ և ավետարանիչ Ղուկասի տոն[61]։

Կան նաև շարժական տոներ, որոնցում նշվում է Ղուկասի հիշատակը.

  • Ախեյայի բոլոր սրբերի սինաքսիս - Շարժական տոն Սուրբ Անդրեասի տոնին նախորդող կիրակի օրը (նոյեմբերի 30)[62]։
  • Բեոտիայի բոլոր սրբերի սինաքսիս - Շարժական տոն մայիսի վերջին շաբաթ օրը[63]։

Կաթոլիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաթոլիկ եկեղեցին հիշատակում է Ղուկաս Ավետարանիչին Հոտեմբերի 18-ին[64]։

Արևելյան ուղղափառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղպտի ուղղափառ եկեղեցի հիշատակում է Ղուկասի նահատակությունը[65]։

Անգլիկանիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգլիական եկեղեցին հիշատակում է Ղուկաս Ավետարանիչին Հոկտեմբերի 18-ին[66]։

Մասունքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբեր վայրերում գտնվող ութ մարմին և ինը գլուխ ներկայացված են որպես Ղուկաս առաքյալի մասունքներ[67][68]:

Սերբիայի բռնակալ Ջորջը մասունքները գնել է օսմանյան սուլթան Մուրադ II-ից 30000 ոսկիով: Օսմանյան Բոսնիայի գրավումից հետո թագավորության վերջին թագուհին՝ Գեորգիի թոռնուհին՝ Մարիամը, ով իր հետ բերել էր մասունքները Սերբիայից, վաճառեց դրանք Վենետիկի Հանրապետությանը[69]։

Սուրբ Ղուկաս Ավետարանչի մասունքը Պադովայում

1992 թվականին Թեբեի և Լիվադեիայի այն ժամանակվա հույն ուղղափառ եկեղեցիների մետրոպոլիտ Երոնիմոսը (որը հետագայում դարձավ Աթենքի և Համայն Հունաստանի արքեպիսկոպոս Երոնիմոս II-ը) Պադովայի եպիսկոպոս Անտոնիո Մատտիացոյից խնդրեց վերադարձնել «Սուրբ Ղուկասի մասունքները այն վայր, որտեղ այսօր գտնվում է ավետարնչի սուրբ դամբարաը»: Սա հիմք դրեց Պադովայի մասունքների գիտական ​​հետաքննությանը, և էմպիրիկ ապացույցներով Թեբեի դամբարանի և Պադովայի մասունքների մնացորդների անատոմիական վերլուծությունների, ռադիոածխածնային թվագրման, Պրահայում գտնվող ավետարանչի ենթադրյալ գանգի հետ համեմատությունը) հաստատվեց, որ դրանք եղել են Սիրիացի մեկի մնացորդները տասնամյակներ առաջ, որը մահացել էր մ․թ․ 72 և մ․թ․ 416 թվականների ընթացքում[70][71]։ Պադովայի հռոմեական կաթոլիկ թեմը փոխանցել է Սուրբ Ղուկասի կողոսկրը, որ պետք է պահվեր Թեբեում գտնվող նրա դամբարանում[72][73]։

Ուստի սուրբ Ղուկասի մասունքները բաժանվում են հետևյալ ուղղություններով՝

Մենք հավաքել և մուտքագրել ենք ժամանակակից նմուշները նաև Սիրիայից և Հունաստանից։ Համեմատելով այս պոպուլյացիայի նմուշների և Անատոլիայի նմուշների հետ, որոնք արդեն հասանելի էին գրականության մեջ, մենք մերժում ենք այն վարկածը, որ մարմինը պատկանում է ոչ թե սիրիացու այլ հույնի: Այնուամենայնիվ, ժամանակակից Թուրքիայում ծագման հավանականությունը աննշանորեն ցածր էր սիրիայի ծագման հավանականությունից: Հետևաբար, գենետիկական ապացույցները կողմ են այն հավանականության հետ, որ մարմինը եկել է Սիրիայից, ինչպես նաև այն փոխարինվել է Կոստանդնուպոլիս։
- Մարմնի գենետիկ բնութագրումը վերագրվում է Ղուկաս ավետարանիչին
  • Ղուկաս Ավետարանիչն արվեստում

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Մակգրուի եզրակացությունը. պատմաբաններն աշխատում են մեթոդաբանական նատուրալիզմի հետ, ինչը նրանց թույլ չի տալիս հրաշքները որպես օբյեկտիվ պատմական փաստեր հաստատել։;Flew 1966, էջ. 146 cf. Bradley 1874, էջ. 44.
  2. ↑ Հայր Հ. Հոսթենն իր «Հնություններ» գրքում նշում է հետևյալը. «Լեռան նկարը ամենահին և, հետևաբար, Հնդկաստանում եղած ամենահարգարժան քրիստոնեական նկարներից մեկն է: Այլ ավանդույթների համաձայն՝ Սուրբ Ղուկասը նկարել է երկու սրբապատկեր, որոնք ներկայումս գտնվում են Հունաստանում. ասկետիզմ) և «Պանագիա Սումելա», և «Պանագիա Կիկկու», որոնք գտնվում են Կիպրոսում»:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Colossians 4:14 {{{3}}}
  2. ↑ «St. Luke The Evangelist». Catholic News Agency. Վերցված է 16 October 2018-ին.
  3. ↑ «The Calendar». The Church of England. Վերցված է 27 March 2021-ին.
  4. ↑ «Evangelist Lucas». Ghent University Library. Վերցված է 2 October 2020-ին.
  5. ↑ «St. Luke». Catholic Online. 10 August 2023. Վերցված է 10 August 2023-ին.
  6. ↑ «BIOGRAPHY OF ST. LUKE». BIOGRAPHY OF ST. LUKE. St. Luke the Evangelist Parish. 10 August 2023. Վերցված է 10 August 2023-ին.
  7. ↑ «St Luke the Evangelist – Saint of the Day – 18th October». Catholic Truth Society. 17 October 2022. Վերցված է 26 May 2023-ին. «St Luke was a Greek who trained as a doctor.»
  8. ↑ 8,0 8,1 Harris, 1980, էջեր 266–68
  9. ↑ 9,0 9,1 Strelan, 2013, էջեր 102–10
  10. ↑ Koet, 1989, էջեր 157–58
  11. ↑ Koet, 2006, էջեր 4–5
  12. ↑ Vernesi, Cristiano; Di Benedetto, Giulietta; Caramelli, David; Secchieri, Erica; Simoni, Lucia; Katti, Emile; Malaspina, Patrizia; Novelletto, Andrea; Marin, Vito Terribile Wiel; Barbujani, Guido (6 November 2001). «Genetic characterization of the body attributed to the evangelist Luke». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (23): 13460–13463. Bibcode:2001PNAS...9813460V. doi:10.1073/pnas.211540498. ISSN 0027-8424. PMC 60893. PMID 11606723.
  13. ↑ Reece, Steve (2022). The Formal Education of the Author of Luke-Acts. London: T&T Clark. էջեր 29–50. ISBN 978-0-567-70588-4.
  14. ↑ Philemon 1:24 {{{3}}}
  15. ↑ Colossians 4:14 {{{3}}}
  16. ↑ Timothy%204:11&verse={{{3}}}&src=! 2 Timothy 4:11 {{{3}}}
  17. ↑ Milligan, 2006, էջ 149
  18. ↑ Mornin, 2006, էջ 74
  19. ↑ Aherne, 1910
  20. ↑ Smith, 1935, էջ 792
  21. ↑ von Harnack, 1907, էջ 5
  22. ↑ Corinthians%208:18&verse={{{3}}}&src=! 2 Corinthians 8:18 {{{3}}}
  23. ↑ 23,0 23,1 Bartlet, 1911
  24. ↑ McCall, 1996
  25. ↑ Acts 28:16 {{{3}}}
  26. ↑ Fonck, 1910
  27. ↑ Butler, 1991, էջ 342
  28. ↑ Sanders, 1995, էջեր 63–64
  29. ↑ Ehrman, 2000, էջ 43
  30. ↑ Senior, Achtemeier, էջ 328
  31. ↑ Nickle, 2001, էջ 43
  32. ↑ Ehrman, 2005, էջ 235
  33. ↑ Ehrman, 2004, էջ 110
  34. ↑ Ehrman, 2006, էջ 143
  35. ↑ Brown, 1997, էջ 267
  36. ↑ Boring, 2012, էջ 556
  37. ↑ 37,0 37,1 Grant, 1963, Ch. 10
  38. ↑ Bauckham, 2017, էջ 117
  39. ↑ 39,0 39,1 Ramsay, 1915, էջ 222
  40. ↑ 40,0 40,1 Blaiklock, 1970, էջ 96
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Powell, 1989, էջ 6
  42. ↑ 42,0 42,1 McGrew, 2019
  43. ↑ 43,0 43,1 Flew, 1966
  44. ↑ 44,0 44,1 Bradley, 1874, էջ 44
  45. ↑ Hemer, 1989, էջեր 104–7
  46. ↑ Johnson, 1991, էջ 474
  47. ↑ Heard, 1950, Ch. 13: The Acts of the Apostles
  48. ↑ Ehrman, 2000, էջ 229
  49. ↑ «Acts 5:36 Commentaries: "For some time ago Theudas rose up, claiming to be somebody, and a group of about four hundred men joined up with him. But he was killed, and all who followed him were dispersed and came to nothing».
  50. ↑ «Good Question…». Christian thinktank. Վերցված է 8 March 2022-ին.
  51. ↑ Grigg, 1987, էջեր 3–9
  52. ↑ Александр Иванович Успенский. О художественной деятельности евангелиста Луки : I, II. Ев. Лука как иконописец. Ев. Лука как резчик : Реф., чит. 8 нояб. 1900 г. в заседании Церк.-археол. отд. при Общ. люб. духов. просвещения тов. пред. Отд. А.И. Успенским. - Москва : типо-лит. И. Ефимова, 1901. - 12 с.; 27.
  53. ↑ Zuffi, 2003, էջ 8
  54. ↑ Audsley, Audsley, էջ 94
  55. ↑ "The Symbols of the Evangelists", The Fitzwilliam Museum
  56. ↑ «Лука, Апостол». Drevo-info (ռուսերեն). Վերցված է 16 July 2022-ին.
  57. ↑ «Synaxis of the Seventy Apostles». www.oca.org. Արխիվացված օրիգինալից 4 January 2021-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  58. ↑ «Apostle and Evangelist Luke of the Seventy». www.oca.org. Արխիվացված օրիգինալից 30 April 2023-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  59. ↑ «Holy Apostles of the 70 Apelles, Luke (Loukios), and Clement». www.oca.org. Արխիվացված օրիգինալից 30 April 2023-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  60. ↑ «June 20, 2023. + Orthodox Calendar». orthochristian.com. Արխիվացված օրիգինալից 30 April 2023-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  61. ↑ «Apostle and Evangelist Luke». www.oca.org. Արխիվացված օրիգինալից 23 November 2022-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  62. ↑ Sanidopoulos, John (28 November 2010). «Synaxis of the Achaean Saints». Orthodox Christianity Then and Now. Արխիվացված օրիգինալից 27 March 2023-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  63. ↑ Sanidopoulos, John (27 May 2017). «Synaxis of All Saints of Boeotia». Orthodox Christianity Then and Now. Արխիվացված օրիգինալից 7 February 2023-ին. Վերցված է 2023-04-30-ին.
  64. ↑ Martyrologium Romanum (2nd ed.). Vatican City: Vatican Publishing House. 2004. էջ 578.
  65. ↑ «Commemorations for Baba 22». www.copticchurch.net. Արխիվացված օրիգինալից 2023-04-02-ին. Վերցված է 2023-10-27-ին.
  66. ↑ «The Calendar». The Church of England (անգլերեն). Վերցված է 2023-10-27-ին.
  67. ↑ Ludovic Lalanne. Curiosités des traditions, des mœurs et des légendes, 1847. / р. 148
  68. ↑ Jacques Albin Simon Collin de Plancy. Dictionnaire critique des reliques et des images miraculeuses, T. 2. 1827 / р. 131
  69. ↑ Fine, 1975, էջ 331
  70. ↑ Marin, Trolese
  71. ↑ Craig, 2001
  72. ↑ Tornielli, Andrea. «The Beloved Physician». Արխիվացված է օրիգինալից 7 June 2009-ին.
  73. ↑ Wade, 2001

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղուկաս Ավետարանիչ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ղուկաս_Ավետարանիչ&oldid=10234839» էջից