Զիվան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Զիվան (այլ կիրառումներ)

Զիվան
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Ակքանածաղկավորներ (Dipsacales)
Ընտանիք	Այծատերևազգիներ (Caprifoliaceae)
Ցեղ	Զիվան (Cephalaria) Roem. & Schult., 1818

Զիվան կամ ղանթափա (լատին․՝ Cephalaria), ակքանազգիների ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայերեն անունը զիվան է, ղանթափա կամ ղանթափար (ğаntаpа, թուրք․՝ «խայթ»)։

Կենսաբանական նկարագիր

Ցողունի բարձր, մինչև 1 մ է (երբեմն՝ ավելի)։ Տերևները հակադիր են, փետրաբաժան, երբեմն՝ ամբողջական։ Ծաղկաբույլը գնդաձև կամ ձվաձև գլխիկ է։ Ծաղիկները դեղնավուն են կամ երկնագույն՝ պատված կաշեկերպ, կղմինդրաձև դասավորված ծածկոցի թերթիկներով։ Ծաղկում է հուլիս-օգոստոսին։ Պտուղն իլիկաձև, քառանկյուն սերմիկ է։

Նշանակություն

Դեղաբույս է. պարունակում է ալկալոիդներ, սապոնիններ։ Չոր ծաղիկների եփուկը ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործում են շնչառական օրգանների հիվանդության ժամանակ՝ որպես խորխաբեր, ջերմիջեցնող, քրտնաբեր միջոցներ։

Տարածում

Զիվան Նախիջևանին (C. nachiczevanica) հանդիպում է միայն Վայոց ձորի մարզում (Ջերմուկ քաղաքի շրջակայքում)՝ կաղնու անտառների խոտածածկ թեք լանջերին, սորուն ավազոտ վայրերում, միջին և վերին լեռն, գոտիներում, զիվան Չիխաչովի (C. tchihatchewii)՝ Արագածոտնի (Արտենի լեռան վրա), Սյունիքի (Շիկահողի արգելոցում) մարզերում և Շիրակի մարզի Հարթաշեն և Սարագյուղ գյուղերում:Այս տեսակները գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։

Տեսակներ

Հայտնի է 60, ՀՀ-ում՝ 10 տեսակ՝ զիվան հայկական, (C.armeniaca), զիվան հսկայական (C. giganthea), զիվան Կոչիի (C. kotshyi), զիվան բարձր (C. procera), զիվան տրանսիլվանյան (C. transisylvanica) և այլն։ Տարածված է Լոռու, Տավուշի, Արագածոտնի, Գեղարքունիքի, Կոտայքի, Սյունիքի և այլ մարզերում։ Աճում է անտառների բացատներում ու եզրերին, լեռնատափաստաններում ու մարգագետիններում, խճոտ լեռնալանջերին։ Հաճախ առաջացնում է թփուտներ։

• Cephalaria alpina (L.) Roem. & Schult.
• Cephalaria ambrosioides (Sibth. & Sm.) Roem. & Schult.
• Cephalaria aristata C.Koch
• Cephalaria armeniaca C.Koch
• Cephalaria coriacea (Willd.) Roem. & Schult. ex Steud.
• Cephalaria flava (Sibth. & Sm.) Szabó
• Cephalaria gigantea (Ledeb.) Bobrov
• Cephalaria joppica (Spreng.) Bég.
• Cephalaria laevigata (Waldst. & Kit.) Schrad.
• Cephalaria leucantha (L.) Roem. & Schult.
• Cephalaria linearifolia Lange
• Cephalaria litvinovii Bobrov
• Cephalaria pastricensis Dörfl. & Hayek
• Cephalaria procera Fisch. & Avé-Lall.
• Cephalaria radiata Griseb. & Schenk
• Cephalaria setulifera Boiss. & Heldr.
• Cephalaria squamiflora (Sieber) Greuter
• Cephalaria scabra (L.f.) Roem. & Schult.
• Cephalaria syriaca (L.) Roem. & Schult.
• Cephalaria tchihatchewii Boiss.
• Cephalaria transylvanica (L.) Roem. & Schult.
• Cephalaria uralensis (Murray) Roem. & Schult.

Արտաքին հղումներ

• Flora Europaea: Cephalaria
• Flora of Pakistan: Cephalaria
• Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.

Գրականություն

• Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
• Yasin J. Nasir: Flora of West Pakistan 94: Dipsacaceae. Stewart Herbarium, Rawalpindi 1975, S. 11, OCLC 311348861 (online).
• I. K. Ferguson: Cephalaria. In: T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters, D. A. Webb (Hrsg.)։ Flora Europaea. Volume 4: Plantaginaceae to Compositae (and Rubiaceae), Cambridge University Press, Cambridge 1976, ISBN 0-521-08717-1, S. 57–58 (eingeschränkte Vorschau in der Google-Buchsuche)

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զիվան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զիվան» հոդվածին։