Ձիաձետ ճահճային
| Ձիաձետ ճահճային | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||
| Equisetum palustre
L., 1753
|
||||||||||
| Հոմանիշներ | ||||||||||
| Հատուկ պահպանություն | ||||||||||
|
|
Ձիաձետ ճահճային (լատին․՝ Equisétum palústre) բազմամյա խոտաբույսի տեսակ, որը պատկանում է ձիաձետների (Equisetum) ցեղին և ձիաձետազգիներ (Equisetaceae) ընտանիքին։
Բուսաբանական նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բազմամյա բույս, որի բարձրությունը տատանվում է 10սմ-ից 40 սմ-ի միջև։ Կոճղարմատը ունի սև գույն և պալարիկներ։ Ցողունները, 1.5-4 մմ տրամագծով, ուղղվում են թեքությամբ դեպի վեր։ Տերևային ատամիկները տեղադրված են խռիկներով՝ սովորաբար 6-12, հազվադեպ՝ 4 կամ 16 հատ, եռանկյունաձև ձևով, և հաճախ ունեն լավ արտահայտված սպիտակաթաղանթային եզրաշերտ։ Ատամիկները կարող են լինել մեկական կամ միաձուլված՝ երկու կամ երեք հատ։ Ճյուղերը տարբեր են երկարությամբ, քանակով, խտությամբ և աճի ուղղությամբ։ Ճյուղերի վրա տերևային ատամիկները դասավորված են խռիկներում, սովորաբար 3-4 հատ։
Ծաղկաբույլերը, 10—20 մմ երկարությամբ, զարգանում են կանաչ ընձյուղի վրա։
Տարածում և էկոլոգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բույսը տարածված է Ռուսաստանի Հեռավոր Արևելքում, Կովկասում, Արևմտյան և Արևելյան Սիբիրում, Կենտրոնական Ասիայում, Սկանդինավիայում, Ատլանտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում, Միջերկրածովյան տարածաշրջանում, Փոքր Ասիայում, Ճապոնա-Չինական շրջաններում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Ամենաշատը հանդիպում է ճահճոտ մարգագետիններում և ճահիճներում, որոնք ունեն կոշտ ջրային սնուցման հողային շերտ։
Երբեմն հանդիպում է որպես մոլախոտ մշակաբույսերի դաշտերում, բայց սովորաբար փոքր քանակությամբ և հազվադեպ է տալիս զգալի քանակությամբ կերային զանգված[1]։
Քիմիական բաղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բույսի մեջ հայտնաբերվել են ածխաջրեր և դրանց հարակից միացություններ (գլյուկոզա, ֆրուկտոզ, գալակտոզ, մանոզ, արաբինոզ, քսիլոզ, գալակտուրոնաթթու), կարոտինոիդներ (ներառյալ β-կարոտին, γ-կարոտին, լյութեին), ալկալոիդներ (ներառյալ նիկոտին և պալյուստրին), լիգնին, ֆլավոնոիդներ (ներառյալ քեմֆերոլ և կվերցետին)։ Բույսի վերին հատվածում հայտնաբերվել են ֆլավոնոիդներ։ Պարունակում է ալկալոիդ պալյուստրին ()[1]։
Արժեք և կիրառություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տիբեթական բժշկության մեջ բույսի վերին հատվածը օգտագործվում է որպես միզամուղ, աթերոսկլերոզի, ինչպես նաև հակահելմիտոզային միջոց։ Ժողովրդական բժշկության մեջ այն օգտագործվում է որպես միզամուղ՝ կանանց հիվանդությունների, պոլիարտրիտի և հոդատապի բուժման համար։
Այն լավ սնունդ է հյուսիսային եղջերուների (Rangifer tarandus) համար[2][3]։ Կան ենթադրություններ, որ նենեցները որոշ եղջերուների հիվանդություններ կապում են ճահճային ձիաձետի ուտելու հետ[4]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ գյուղատնտեսական կենդանիները վատ են սնվում ճահաճային ձիաձետով, և միայն որոշ դեպքերում է այն բավարար դրանց համար[5]։ Բույսը սնվում է նաև որմզդեղնի (Alces alces) կողմից[6][7]։
Ճահճային ձիաձետը թունավոր է ձիերի համար, երբ այն չորացրած վիճակում է։ Խոշոր եղջերավոր անասունների համար այն թունավոր է թե՛ սնունդում, թե՛ արոտավայրում։ Կան տեղեկություններ, որ այն առավել թունավոր է խոշոր եղջերավոր անասունների համար, պակաս՝ ոչխարների և այծերի համար, և ավելի քիչ՝ ձիերի և խոզերի համար[8]։ Այնուամենայնիվ, կան նաև տեղեկություններ, որ ճահճային ձիաձետը անվնաս է ձիերի համար։ Թունավորության վրա ազդում են աճի պայմանները՝ խոնավ հողերում այն պարունակում է ավելի շատ ալկալոիդներ, քան չոր հողերում։ Ալկալոիդների պարունակությունը կտրուկ նվազում է ամառվա վերջում։ Թունավորությունը նվազում է նաև, երբ բույսը աճում է աղերով հարուստ հողերում[5]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Работнов, 1950, էջ 125
- ↑ Семенов-Тян-Шанский О. И. Питание диких северных оленей и обеспеченность их пастбищами // Северный олень. — М.: Наука, 1977. — С. 47. — 92 с.
- ↑ Мосолов В. И., Филь В. И. Питание // Дикий северный олень Камчатки. — Петропавловск- Камчатский: Камчатпресс, 2010. — С. 104. — 158 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-9610-0141-9
- ↑ Александрова В. Д. Кормовая характеристика растений Крайнего Севера / В. Н. Андреев. — Л.—М.: Изд-во Главсевморпути, 1940. — С. 40. — 96 с. — (Труды Научно-исследовательского института полярного земледелия, животноводства и промыслового хозяйства. Серия «Оленеводство»). — 600 экз.
- ↑ 5,0 5,1 Работнов, 1950, էջ 126
- ↑ Юргенсон П. Б., Капланов Л. Г., Книзе А. А. Вопросы экологии лося // Лось и его промысел / Под ред. П. Б. Юргенсона. — М.: Главпушнина НКВТ, 1935. — С. 62. — 155 с.
- ↑ Семёнов-Тян-Шанский О. И. Питание северного оленя // Лось на Кольском полуострове / Отв. редактор В. Н. Макаров. — М., 1948. — С. 107. — 162 с. — (Труды Лапландского государственного заповедника. Вып. 2). — 500 экз.
- ↑ Нейштадт М. И. Определитель растений средней полосы Европейской части СССР: Пособие для средней школы. — Изд. третье. — М.: Учпедгиз, 1948. — С. 46. — 495 + 8 цв. вкл. с. — (Библиотека учителя). — ref=Нейштадт экз.