Հունգարիայի ազգային բանկ

Հունգարիայի ազգային բանկ;
Տեսակ	կենտրոնական բանկ
Երկիր	Հունգարիա
Նախորդող	Magyar Királyi Állami Jegyintézet?
Հիմնադրված	հունիսի 24, 1924
Գլխադասային գրասենյակ	Բուդապեշտ, Հունգարիա
Գլխավոր քարտուղար	Mihály Varga?
Կայք	mnb.hu(հունգարերեն)

Հունգարիայի կենտրոնական բանկ (հունգ.՝ Magyar Nemzeti Bank, MNB), համարվումմ է Հունգարիայի ազգային բանկը, որպես այդպիսին մտնում է կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի (ESCB) մեջ: Այն հիմնադրվել է 1924 թվականին որպես Ավստրո-հունգարական բանկի իրավահաջորդ՝ Ազգերի լիգայի տնտեսական և ֆինանսական կազմակերպության կողմից Հունգարիային տրամադրված տնտեսական օգնության շրջանակներում: Իր անգլերեն հաղորդագրություններում բանկն իրեն անվանում է Magyar Nemzeti Bank և երբեմն հստակեցնում է այս անվանումը «Հունգարիայի կենտրոնական բանկ» արտահայտությամբ: Անգլերեն լեզվով բանկն իրեն չի անվանում Հունգարական ազգային բանկ:

Հունգարական ազգային բանկը հատուկ ուշադրություն է դարձնում իր միջազգային կապերին և միջազգային տնտեսական հաստատությունների ու ֆինանսական կազմակերպությունների (ԵՄ, ԱՄՀ, ՏՀԶԿ, ՄՀԲ) մասնագիտական ֆորումներին մասնակցելուն: Նրա հիմնական նպատակն է գների կայունությունը, բայց այն նաև փոխարժեքների վրա ազդելու նպատակով պատասխանատու է ազգային արժույթի՝ հունգարական ֆորինտի թողարկման, շրջանառության մեջ գտնվող արժույթի վերահսկման, Կենտրոնական բանկի բազային տոկոսադրույքի սահմանման, պաշտոնական փոխարժեքների հրապարակման, արտարժույթի պահուստների և ոսկու կառավարման համար:

ՀԱԲ-ը Բուդապեշտի ֆոնդային բորսայի և ֆինանսական շուկաների ենթակառուցվածքով զբաղվող KELER խմբի գերիշխող բաժնետերն է:

Պատմություն

Նախապատմություն

1848 թվականի Հունգարական հեղափոխության ժամանակ կարճ ժամանակահատվածում հեղափոխական կառավարությունն օգտագործել է վերջերս ստեղծված Պեշտի Հունգարական առևտրային բանկը որպես կենտրոնական բանկ^[2]։

1867 թվականի Ավստրո-հունգարական համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների ընթացքում կենտրոնական բանկի և դրա կառավարման հարցը մի կողմ դրվել է այն պայմանավորվածությամբ, որ այն ապագայում կբարեփոխվի։ Միևնույն ժամանակ, 1873 թվականին Հունգարական գլխավոր վարկային բանկը նորաստեղծ ֆինանսների նախարարությունից մանդատ ստացել է մի շարք գործառնություններ իրականացնելու համար, ինչը դարձրել է այն փաստացի հունգարական կառավարության գլխավոր բանկիրը^[3]^: 156։ այս դերը ուժեղացվել և ընդլայնվել է հաջորդական ակտերով 1886, 1901 և 1915 թվականներին^[3]։

Նախկինում գոյություն ունեցող Ավստրիական ազգային բանկի հարմարեցումը միապետության նոր քաղաքական կառուցվածքին ավարտվել է միայն 1878 թվականին, երբ դրա անվանումը փոխվել է Ավստրո-հունգարական բանկի։ Վերջինս ստացել է միասնական կառավարում՝ ընդհանուր ժողովով(գերմ.՝ Generalversammlung) և կառավարիչների խորհրդով (գերմ.՝ Generalrat)՝ նախագահի ղեկավարությամբ, սակայն երկակի գործառնական կառուցվածքով՝ երկու առանձին գործադիր թիմերով(գերմ.՝ Direktionen) և գլխավոր գրասենյակներով (գերմ.՝ Hauptanstalten) Վիեննայում և Բուդապեշտում^[4]։ Կառավարիչը պետք է նշանակվեր Ավստրիայի և Հունգարիայի ֆինանսների նախարարների կողմից համատեղ, իսկ բանկը պարտավոր էր նոր մասնաճյուղեր բացել հավասար հիմունքներով Հաբսբուրգյան միապետության երկու մասերում։ Հունգարացի ազգայնականները բավարարված չէին այս պայմանավորվածություններով և շարունակում էին պայքարել առանձին հունգարական կենտրոնական բանկի ստեղծման համար, սակայն նրանց ջանքերն անարդյունք մնացին մինչև միացյալ միապետության գոյության ավարտը^[5]:

Ավստրո-Հունգարական բանկի գլխավոր գրասենյակի նոր շենքը Բուդապեշտում հանդիսավոր կերպով բացվել է 1905 թվականին: Այն կառուցվել է ճարտարապետ Իգնաց Ալպարի նախագծով, քանդակները պատկանում են Յոժեֆ Ռոնային և Կարոլի Սենյեին (hu)^[6]:

Հունգարական ազգային բանկի բաժնետոմս, թողարկված 1924 թվականի հունիսի 20-ին
Պալլաս Աթենե Դոմուս Մերիտի (hu) համաժողովների կենտրոն

Առաջին համաշխարհային պատերազմին հաջորդած քաոսից հետո, 1921 թվականի հուլիսի 11-ին հունգարական իշխանությունները հիմնել են Թագավորական բանկնոտների թողարկման ինստիտուտը (հունգ.՝ Magyar Királyi Állami Jegyintézet), որը թողարկում էր հունգարական կրոններ՝ ավստրո-հունգարական կրոնի փոխարեն՝ որպես նոր անկախ երկրի արժույթ^[2]։ Սակայն ինստիտուտը գտնվում էր կառավարության ուղղակի վերահսկողության տակ և ի վիճակի չէր վերահսկել հիպերինֆլյացիան։

Միջպատերազմական շրջան և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

Հունգարիայի ազգային բանկը հիմնադրվել է Ազգերի լիգայի Տնտեսական և ֆինանսական կազմակերպության կողմից համակարգվող կայունացման վարկի պայմաններով 1923-1924 թվականներին՝ հիմնվելով մեկ տարի առաջ Ավստրիայի հաջողված նախադեպի վրա^[2]: 1927 թվականին Ազգային բանկը ներդրել է հունգարական պենգոն՝ փոխարինելով կորոնային:

1930 թվականին Հունգարիայի ազգային բանկը դարձել է Միջազգային հաշվարկների բանկի հիմնադիր բաժնետերերից մեկը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում և անմիջապես դրանից հետո Ազգային բանկը չի կարողացել պահպանել պենգոյի արժեքը, որն աշխարհում ամենասարսափելի գերսղաճն է ապրել 1945-1946 թվականներին: 1946 թվականի օգոստոսի 1-ից ՀԱԲ-ը ներդրել է նոր արժույթ՝ հունգարական ֆորինտ: 1947 թվականի վերջին ՀԱԲ-ը ազգայնացվել է^[7]:

Կոմունիստական դարաշրջան

Կոմունիստների կողմից իշխանության գրավումից և 1949 թվականին Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումից հետո հունգարական բանկերի նախկին գործառնությունները միավորվել են այսպես կոչված միամակարդակ բանկային համակարգում՝ չորս հիմնական ֆինանսական հաստատություններով՝ Հունգարիայի ազգային բանկ, Հունգարիայի ազգային խնայողական ընկերություն, Հունգարիայի ներդրումային բանկ (1972 թվականին վերանվանվել է Պետական զարգացման բանկ և լուծարվել 1987 թվականին^[8]^: 386) և Հունգարիայի արտաքին առևտրի բանկ^[8]^:382: Այս համակարգի շրջանակներում ՀԱԲ-ը անկախ չէր հունգարական պետությունից և նաև զբաղվում էր առևտրային բանկային գործունեությամբ: Երկմակարդակ բանկային համակարգը, որտեղ ՀԱԲ-ը հիմնականում իրականացնում էր դրամավարկային քաղաքականության գործառույթներ, կրկին ներդրվել է 1987 թվականի հունվարի 1-ին^[2]:

1990 թվականից

1991 թվականի հոկտեմբերին Հունգարիայի Ազգային բանկի մասին օրենքը վերականգնել է կենտրոնական բանկի անկախությունը։ 2001 թվականի «Հունգարիայի ազգային բանկի մասին» LVIII օրենքը Հունգարիայի կառավարությանը և Ազգային ազգային բանկին սահմանել է որպես փոխարժեքի ռեժիմը որոշող քաղաքականություն մշակողներ։ 2008 թվականի փետրվարի 26-ից ֆորինտը ազատորեն լողում է եվրոյի նկատմամբ^[2]։

Հունգարիան պետք է միանար եվրոգոտուն 2010 թվականին, ինչը կհանգեցներ նրան, որ Ազգային բանկը կկորցներ դրամավարկային քաղաքականության նկատմամբ վերահսկողությունը, սակայն կենտրոնական բանկերի ղեկավարները քննադատել են այս ծրագիրը՝ ասելով, որ հարկաբյուջետային խնայողության պահանջները կդանդաղեցնեն աճը։^[9] 2011 թվականի դեկտեմբերին երեք խոշորագույն վարկային վարկանիշային գործակալություններից երկուսը Հունգարիայի երկարաժամկետ արժութային պարտքի վարկանիշը իջեցրել են մինչև «աղբային» կարգավիճակի, մասամբ Հունգարիայի Սահմանադրության փոփոխությունների պատճառով, որոնք կասկածներ առաջացրին կենտրոնական բանկի անկախության վերաբերյալ^[10]^[11]։ 2016 թվականի մայիսի 20-ին Fitch Ratings-ը բարձրացրել է Հունգարիայի համապատասխան պարտքի կարգավիճակը մինչև BBB− (որը ներդրումային աստիճան է)՝ վարկանիշին տալով կայուն հեռանկար։ Բարձրացումը հիմնականում պայմանավորված էր, ի թիվս այլ գործոնների, ընթացիկ հաշվի բարձր ավելցուկներով, Եվրամիության (ԵՄ) բարձր ֆոնդային ներհոսքերով, բանկերի արտաքին դելեվերաժով, կենտրոնական բանկի ինքնաֆինանսավորման ծրագրով և արտարժույթով հիփոթեքային վարկերի փոխարկմամբ, որը նվազեցրել է Հունգարիայի արտաքին պարտքը և ֆինանսական խոցելիությունը^[12]:

Փողերի լվացման մեղադրանք

2025 թվականի մարտին Հունգարիայի պետական աուդիտի գրասենյակը զեկույց է կազմել^[13], որում պարզվել է, որ բանկը և դրա ղեկավար Գյորգի Մատոլչին մասնակցել են 500 միլիարդ ֆորինտի (մոտավորապես 1,2 միլիարդ եվրո) արժողությամբ փողերի լվացմանը։ Հունգարական լրատվամիջոցներում այն նկարագրվել է որպես համաշխարհային պատմության մեջ ամենամեծ բանկային կողոպուտը, քանի որ այն գերազանցել է Սադամ Հուսեյնի կողմից Իրաքի ազգային բանկից 1 միլիարդ դոլարով գողությանը, որը հաճախ հիշատակվում է որպես այդպիսին։

Գործողություններ

Հունգարիայի Ազգային բանկի կառավարիչը նշանակվում է Հունգարիայի նախագահի կողմից՝ վարչապետի առաջարկությամբ՝ վեց տարի ժամկետով։ Հունգարիայի Ազգային բանկի ամենակարևոր որոշում կայացնող մարմինը Արժույթի խորհուրդն է։ Դրա շենքը գտնվում է Ազատության հրապարակում, Բուդապեշտի կենտրոնում, ԱՄՆ դեսպանատան շենքի կողքին։

Ազգային բանկը պահպանում է միջնաժամկետ գնաճի մոտ 3% նպատակային ցուցանիշը։ Սա որոշ չափով ավելի բարձր է, քան Եվրոպայում գների կայունության համար ընդհանուր առմամբ ընդունված գնաճի մակարդակը, և այն օգտագործվում է Հունգարիայի «գների հետ հասնելու» համար Եվրոպայի մնացած մասի հետ համեմատելու համար^[14]։ Հունգարիայի կենտրոնական բանկի մասին օրենքը սահմանում է. «Հունգարիայի կենտրոնական բանկի հիմնական նպատակը գների կայունության հասնելն ու պահպանելն է: Առանց իր հիմնական նպատակին վնաս հասցնելու, Հունգարիայի կենտրոնական բանկին պետք է աջակցի կառավարության տնտեսական քաղաքականությանը՝ օգտագործելով իր տրամադրության տակ գտնվող դրամավարկային քաղաքականության գործիքները»:

Դեմոնիզացված կամ վնասված արժույթը կարող է փոխանակվել բանկի գլխավոր գրասենյակում, ինչպես նաև նրա երկու տարածաշրջանային գրասենյակներում։

Կառավարիչներ

Շանդոր Պոպովիչ (1924–1935)
Բելա Իմրեդի (1935–1938)
Լիպոտ Բարանյայ (1938–1943)
Գյուլա Պոշ (1943–1944)
Լասլո Տեմեշվարի (1944)
Իմրե Օլտվանյի (1945)
Արթուր Կարաս (1945)
Իմրե Օլտվանյի (1945–1946)
Էռնո Չեյկեյ (1946–1949)
Ֆերենց Յեշենսկի (1949–1952)
Յանոշ Վյորյոս (1952–1955)
Լասլո Հայ (1956–1956)
Դենես Սանտո (1956–1960)
Բելա Սուլյոկ (1960–1961)
Անդոր Լասլո (1961–1975)
Մաթիաս Տիմար (1975–1988)
Ֆերենց Բարթա (1988–1990)
Գյորգի Սուրանի (1990–1991)
Պիտեր Ակոս Բոդ (1991–1994)
Գյորգի Սուրանի (1995–2001)
Ժիգմոնդ Յարայ (2001–2007)
Անդրաս Սիմոր (2007–2013)
Գյորգի Մատոլչի (2013–այսօր)

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ Global LEI index
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 «History». Hungarian National Bank.
↑ ^3,0 ^3,1 Tamás Kovács & Levente Kovács (2017 թ․ հոկտեմբեր), «Banking leaders who made the Hungarian General Credit Bank great» (PDF), Economy and Finance (GÉP), Budapest: Hungarian Banking Association, 4 (3)
↑ «1878–1922: The Austro-Hungarian Bank». Oesterreichische Nationalbank.
↑ Thomas Barcsay (1991), «Banking in Hungarian Economic Development, 1867-1919» (PDF), Business and Economic History, The Business History Conference
↑ «Main building of the Central Bank of Hungary under renovation». PestBuda.hu. 21 Մայիս 2021.
↑ Zoltán Peterecz (Fall 2009), «Picking the Right Man for the Job: Jeremiah Smith, Jr. and American Private Influence in the Financial Reconstruction of Hungary», Hungarian Journal of English and American Studies, 15 (2): 285–305, JSTOR 41274479
↑ ^8,0 ^8,1 Imre Lengyel (1994 թ․ ապրիլ), «The Hungarian Banking System in Transition», GeoJournal, 32 (4): 381–391, Bibcode:1994GeoJo..32..381L, doi:10.1007/BF00807358, JSTOR 41146180, S2CID 150554109
↑ "Hungary Central Banker Urges Delay for Euro", Associated Press, 18 July 2006, Accessed 22 July 2006
↑ «Hungary borrowing costs rise on junk downgrade». BBC. 2011 թ․ դեկտեմբերի 22. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
↑ «Hungary: playing chicken». The Guardian. 2011 թ․ դեկտեմբերի 25. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
↑ «Fitch Upgrades Hungary to 'BBB-'; Outlook Stable». Fitch Ratings. 2016 թ․ մայիսի 20. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ . Fitch Ratings. 2025 թ․ մարտի 17 https://telex.hu/direkt36/2025/03/17/hatalmas-vagyonvesztest-es-mas-sulyos-problemakat-talalt-az-asz-matolcsyek-alapitvanyanal-a-kiszivargott-jelentesterv-szerint. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
↑ «EN». English.mnb.hu. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.

47°30′12″ հս․ լ. 19°03′08″ ավ. ե.^HGЯOL

[_f8a433fa0a7a2d24-1] Global LEI index

[history2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 «History». Hungarian National Bank.

[Kovacs1-3] 3,0 ^3,1 Tamás Kovács & Levente Kovács (2017 թ․ հոկտեմբեր), «Banking leaders who made the Hungarian General Credit Bank great» (PDF), Economy and Finance (GÉP), Budapest: Hungarian Banking Association, 4 (3)

[OeNB3-4] «1878–1922: The Austro-Hungarian Bank». Oesterreichische Nationalbank.

[5] Thomas Barcsay (1991), «Banking in Hungarian Economic Development, 1867-1919» (PDF), Business and Economic History, The Business History Conference

[6] «Main building of the Central Bank of Hungary under renovation». PestBuda.hu. 21 Մայիս 2021.

[7] Zoltán Peterecz (Fall 2009), «Picking the Right Man for the Job: Jeremiah Smith, Jr. and American Private Influence in the Financial Reconstruction of Hungary», Hungarian Journal of English and American Studies, 15 (2): 285–305, JSTOR 41274479

[Lengyel-8] 8,0 ^8,1 Imre Lengyel (1994 թ․ ապրիլ), «The Hungarian Banking System in Transition», GeoJournal, 32 (4): 381–391, Bibcode:1994GeoJo..32..381L, doi:10.1007/BF00807358, JSTOR 41146180, S2CID 150554109

[9] "Hungary Central Banker Urges Delay for Euro", Associated Press, 18 July 2006, Accessed 22 July 2006

[bbc-201112222-10] «Hungary borrowing costs rise on junk downgrade». BBC. 2011 թ․ դեկտեմբերի 22. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.

[guardian-201112252-11] «Hungary: playing chicken». The Guardian. 2011 թ․ դեկտեմբերի 25. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.

[12] «Fitch Upgrades Hungary to 'BBB-'; Outlook Stable». Fitch Ratings. 2016 թ․ մայիսի 20. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 21-ին.

[13] . Fitch Ratings. 2025 թ․ մարտի 17 https://telex.hu/direkt36/2025/03/17/hatalmas-vagyonvesztest-es-mas-sulyos-problemakat-talalt-az-asz-matolcsyek-alapitvanyanal-a-kiszivargott-jelentesterv-szerint. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)

[14] «EN». English.mnb.hu. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]