Հնագույն արվեստ

Հնագույն արվեստ (անգլ.՝ Ancient art), արվեստի բազմաթիվ տեսակներ, որոնք ստեղծվել են Հին աշխարհի գիր ունեցող հասարակությունների առաջադեմ մշակույթների կողմից, ինչպիսիք էին՝ հնագույն Չինաստանը, Հնդկաստանը, Միջագետքիը, Պարսկաստանը, Պաղեստինը, Եգիպտոսը, Հունաստանն ու Հռոմը։ Գիր չունեցած հասարակությունների արվեստը սովորաբար հիշատակվում է որպես նախապատմական արվեստ և այս հոդվածում չի քննարկվում։ Նախակոլումբոսյան մշակույթները, որոնք գիր են ունեցել նախքան եվրոպացիների ժամանումը, քննարկվել են նախակոլումբոսյան արվեստ, Մայաների արվեստ ու ացտեկների արվեստ հոդվածներում․ այս հոդվածն անդրադառնում է միայն օլմեկների արվեստին։

Միջին Արևելք և Միջերկրական ծով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջագետք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջագետքը (հուն․՝ Μεσοποταμία` «երկիր գետերի միջև», ասոր՝ ܒܝܬ ܢܗܪܝܢ‎, արտասանվում է «Բեթ նահրայն»՝ «Գետերի երկիր», արաբ․՝ بلاد الرافدين‎‎` «Բիլադ ալ-ռաֆիդայն») Տիգրիս-Եփրատ գետային համակարգում գտնվող տարածքի տեղանունն է, որը հիմնականում համապատասխանում է մերօրյա Իրաքին, ինչպես նաև հյուսիսարևելյան Սիրիայի, հարավարևելյան Թուրքիայի ու հարավարևմտյան Իրանի որոշ մասերին։ Միջագետքը հաճախ համարվել է «քաղաքակրթության օրրան», որի սահմաններից ներս հայտնի հնագույն քաղաքակրթությունների մի մասն առաջին անգամ ստեղծել է գիր ու գյուղատնտեսություն։ Այստեղ ծաղկել են բազմաթիվ քաղաքակրթություններ ու իրենցից հետո թողել հնագույն արվեստի հարուստ ժառանգություն։

Լայնորեն համարվելով քաղաքակրթության օրրան՝ բրոնզեդարյան Միջագետքն իր մեջ ընդգրկել է շումերական ու աքքադական, բաբելոնյան ու ասորական կայսրություններ։ Երկաթի դարում այն կառավարել են նոր-ասորական և նոր-բաբելոնյան կայսրությունները։ Բնիկ շումերներն ու աքքադները (այդ թվում՝ ասորիներ և բաբելոնացիներ) գերակշռել են Միջագետքում գրավոր պատմության սկզբից (մ․թ․ա․ մոտավորապես 3100 թվական) մինչև մ․թ․ա․ 539 թվականին Բաբելոնի անկումը, երբ աքեմենյան կայսրությունը նվաճել է այն։ Մ․թ․ա․ 332 թվականին անցել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու տիրապետության տակ, որի մահից հետո էլ դարձել Հունական Սելևկյան կայսրության մի մասը։

Մ․թ․ա․ շուրջ 150 թվականին Միջագետքը գտնվել է պարթևների հսկողության տակ, այն կռվախնձոր է դարձել հռոմեացիների և պարթևների միջև, և Միջագետքի (մասնավորապես Ասորեստանի) որոշ մասեր հայտնվել են հռոմեական պարբերական վերահսկողության տակ։ Մ․թ․ 226 թվականին այն ընկել է սասանյան պարսիկների ձեռքը և պարսկական իշխանության տակ մնացել մինչև Սասանյանների կայսրության՝ 7-րդ դարի արաբ իսլամական նվաճումը։ Մի շարք հիմնականում քրիստոնյա բնիկ միջագետքյան պետություններ են գոյություն ունեցել մ․թ․ա․ 1-ին դարի ու մ․թ․ 3-րդ դարի միջև, որոնց թվում՝ Ադիաբենեն, Օսրոյենեն և Հատրան։ «Միջագետք» տարածաշրջանային տեղանունը կնքվել է հելլենիստական շրջանում և վերաբերել որոշակի սահմաններ չունեցող լայն աշխարհագրական տարածքի, և հավանաբար օգտագործվել է սելևկյանների կողմից։

Լայնորեն ընդունված է, սակայն, որ վաղ շրջանի միջագետքյան քաղաքակրթություններն ամբողջ տարածաշրջանը պարզապես անվանել են շումերական «kalam» («երկիր») բառով։ Համեմատաբար վերջերս կիրառվել են «Մեծ Միջագետք» կամ «Սիրո-Միջագետք» անվանումները, որոնք վերաբերել են Մերձավոր կամ Միջին Արևելքին համապատասխանող ավելի լայն աշխարհագրական տարածքներին։ Այս վերջին մեղմասությունները եվրակենտրոն տերմիններ են, որոնք վերագրվել են տարածաշրջանին 19-րդ դարի կեսին տեղի ունեցած արևմտյան բազմազան ներխուժումների ժամանակ։

Շումերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնագիտական ապացույցները վկայում են մ․թ․ա․ 5-րդ հազարամյակում նրանց գոյության մասին։ Շումերներն իրենց խեցեգործ աշխատանքները զարդարել են մայրու ծառի յուղից ստացված ներկերով։ Նրանք են ստեղծել նաև ակնագործությունը։

Շումերական քաղաքակրթությունից մնացած առավել ուշագրավ նմուշներից մեկը հայտնի է որպես «Ուրի փորագրաքանդակ»։ Մ․թ․ա․ մոտավորապես 2500 թվականով թվագրված փորագրաքանդակը խեցիներով ու լաջվարդե ներդիրներով փայտե տուփ է։ Մի կողմում պատկերված են իրենց թագավորին գերիներ նվիրող զինվորներ, մյուս կողմում՝ նրան նվերներ մատուցող գեղջուկներ․ ցնցող ապացույցներ, որոնք վկայում են այս հնագույն մշակույթում արվեստի կենսունակության մասին։ Շումերները մի քանի խոշոր առաջընթացներ են գրանցել, օրինակ՝ անիվը, որը նրանց համար դյուրին է դարձրել փոխադրումը։ Ճարտարապետական նվաճումներից է եղել կամարը։ Զիկկուրատները բուրգաձև տաճարներ են եղել, որոնք կառուցվել են շումեր ճարտարապետների կողմից․ նրանք հավատացել են, որ աստվածներն ապրում են տաճարների տանիքներում։ Թագավորները հայտարարում էին, թե իրենց աստվածներն են ուղարկել կառավարելու, իսկ շումերներն ուրախությամբ հետևում էին թագավորական օրենքներին։ Թագավորը մի քանի կարևոր առաքելություն է ունեցել, այդ թվում՝ բանակ առաջնորդելը, ոռոգմանը հետևելը, որի միջոցով շումերները վերահսկել են գետերը։ Իշխողները մարտեր էին մղում հողերի համար, իսկ կյանքը շարունակվում էր շումերների համար։

Սեպագիր սալիկ, մ․թ․ա․ 3100-2900 թվականներ, կավ, 5.5 x 6 x 4.15 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)
Կանգնած տղամարդ աղոթող, Թել Ասմար Հոարդի տասներկու արձանիկներից մեկը, մ․թ․ա․ 2900-2600 թվականներ, գիպսային ալաբաստր, խեցի, սև կրաքար և ձյութ, 29.5 x 12.9 x 10 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Գլխազարդ, մ․թ․ա․ 2600-2500 թվականներ, ոսկի (տերևները), լաջվարդ (կապույտ ուլունքները) և սերդոլիկ (նարնջագույն ուլունքները), երկարությունը 38.5 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
«Ռամը մացառուտում», մ․թ․ա․ 2600-2400 թվականներ, ոսկի, պղինձ, խեցի, լաջվարդ և կրաքար, բարձրությունը 45.7 սմ, հայտնաբերվել է Ուրի արքայական գերեզմանատանը (Իրաք), գտնվում է Բրիտանական թանգարանում, Լոնդոն
«Ուրի փորագրաքանդակ», մ․թ․ա․ 2600-2400 թվականներ, խեցի, կարմիր կրաքար ու լաջվարդ փայտի վրա, երկարությունը 49.5 սմ, հայտնաբերվել է Ուրի արքայական գերեզմանատանը, գտնվում է Բրիտանական թանգարանում
Քնարի վրա պատկերված ցուլի գլխի զարդաքանդակ, մ․թ․ա․ 2600-2350 թվականներ, բրոնզ խեցիով ու լաջվարդով, բարձրությունը 13.3 սմ, լայնությունը 10.5 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Երդմնակալ կերպարանք, մ․թ․ա․ 2600-2350 թվականներ, քար, բարձրությունը 41.3 սմ, լայնությունը 14.5 սմ, խորությունը 13.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ծաղկաման համընկնող զարդանախշերով ու երեք շարք արմավենիներով, մ․թ․ա․ 3-րդ հազարամյակի կես կամ վերջ, քլորիտ, բարձրությունը 23.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տղամարդ աղոթողի արձանի հատված, մ․թ․ա 2500-2250 թվականներ, կալցիտ-ալաբաստր, բարձրությունը 19.5 սմ, լայնությունը 13.3 սմ, խորությունը 10 սմ, Ուոլտերս արվեստի թանգարան (Բալթիմոր, ԱՄՆ)
Էբիհ-Իլի արձանը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 2400 թվական, գիպս, թերթաքար, խեցի ու լաջվարդ, բարձրությունը 52.5 սմ, լայնությունը 20.6 սմ, հայտնաբերվել է Անդրե Պառոյի կողմից Իշտար աստվածուհու տաճարում (Մարի, Սիրիա), գտնվում է Լուվրում
Խորաքանդակի հատված Նինսուն աստվածուհու պատկերով, մ․թ․ա․ 2255-2040 թվական, ճարպաքար, բարձրությունը 14 սմ, Լուվր
Գուդեա Օ-ի արձան, մ․թ․ա․ մոտավորապես 2100 թվական, ճարպաքար, բարձրությունը 0.63 մ, Կոպենհագենի Կառլսբերգի նոր գլիպտոտեկա թանգարան

Բաբելոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաբելոնի կողմից Շումերիայի ու Աքքադի նվաճումը շրջադարձային նշանակություն է ունեցել տարածաշրջանի գեղարվեստական, ինչպես նաև քաղաքական պատմության մեջ։

Բաբելոնցիներն օգտվել են Միջագետքում կավի առատությունից՝ աղյուսներ պատրաստելու համար, որոնց օգտագործումը հանգեցրել է որմնասյուների և սյունների, ինչպես նաև որմնանկարների ու էմալապատ սալիկների առաջացմանը։ Պատերը փայլուն գունավորվել են, երբեմն ծածկվել բրոնզով կամ ոսկով, ինչպես նաև սալիկներով։ Ծեփի մեջ ներդրվել են նաև ներկված թրծակավե կոներ։

Բաբելոնցիները նաև հրաշալի մետաղագործներ էին, որոնք պղնձից պատրաստել են ֆունկցիոնալ և գեղեցիկ գործիքներ։ Հնարավոր է, որ Բաբելոնիան պղնձագործության սկզբնական ծննդավայրը եղած լինի, որտեղից էլ այն տարածվել է դեպի արևմուտք այն քաղաքակրթության հետ, որին պատկանել է։ Բացի դրանից, Բաբելոնիայում քարի պակասն արժևորել է յուրաքանչյուր խիճ ու գոհարների ձևավորման արվեստում հանգեցրել բարձր կատարելության։ Բաբելոնի արվեստի մաս են կազմել նաև գոբելենները, և բաբելոնյան քաղաքակրթությունն ամենավաղ ժամանակներից հայտնի էր իր ասեղնագործությամբ ու գորգերով։

Կնոջ գլուխ, մ․թ․ա․ մոտավորապես 2000-1600 թվականներ, խեցեգործ, 18 x 12.7 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Մերկ կին կիլտ հագած երկու մորուքավոր տղամարդկանց միջև, մ․թ․ա․ մոտավորապես 2000-1600 թվականներ, բրոնզ, 9.7 x 9.7 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Գլանաձև կնիք դրոշմվածքով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 18–17-րդ դարեր, հեմատիտ, 2.39 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տղամարդու գլուխ, մ․թ․ա․ մոտավորապես 8-րդ դարի վերջ - 7-րդ դարի սկիզբ, խեցեգործ, 12.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան

Ասորեստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլոր միապետությունների նման Բաբելոնի թագավորությունը հավերժ չի գոյատևել։ Երբ այն անկում է ապրել, ի վերջո գրավվել է իր նախկին գաղութ Ասորեստանի կողմից, որն էլ ժառանգել է նրա արվեստն ու կայսրությունը։

Սկզբում ասորեստանցի ճարտարապետները և նկարիչները կրկնօրինակել են բաբելոնական ոճերն ու նյութերը, բայց ժամանակի անցնելուն զուգընթաց՝ հետագա շրջանի ասորեստանցիներն ազատվել են բաբելոնյան ազդեցություններից։ Ասորական պալատների պատերն աղյուսի փոխարեն շարված էին քարե սալիկներով, ու ներկվածի փոխարեն գունավոր էին, ինչպես Քաղդեայում։ Խորաքանդակի փոխարեն կարելի էր քանդակներ տեսնել, որոնց ամենաառաջին օրինակներից էին Գրիսուի արձանները, որոնք իրատեսական են, բայց որոշ չափով անշնորհք։

Վաղ շրջանի Ասորեստանի մետաղագործական արվեստի ուշագրավ նմուշներ չեն հայտնաբերվել, բայց ավելի ուշ դարաշրջանում ձեռք է բերվել մեծ կատարելացում այնպիսի զարդերի արտադրության մեջ, ինչպիսիք են ականջօղերն ու ոսկուց ապարանջանները։ Մեծ հմտությամբ նաև պղինձ են մշակել։

Ասորական խեցեղենի տեսքը գեղանի էր․ Նինվեի պալատներում հայտնաբերված ճենապակին ու ապակին ունի եգիպտական ծագում։ Թափանցիկ ապակին հավանաբար առաջին անգամ օգտագործվել է Սարգոն II-ի օրոք։ Ծաղկամանների արտադրության մեջ օգտագործել են քար, ինչպես նաև կավ և ապակի։ Թելոյում հայտնաբերվել են կոշտ քարի ծաղկամաններ, որոնք նման են Եգիպտոսի վաղ տոհմային շրջանում հայտնաբերվածներին։

Աշուրբանիպալը խթանել է արվեստը և մշակույթը և Նինվեում սեպագիր արձանագրությունների հսկայական գրադարան է ունեցել։

Կահույքի զարդաքանդակ տերև արածող այծքաղով, մ․թ․ա․ 9–8-րդ դարեր, փղոսկր, 12.7 × 11.91 × 1.09 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Խորաքանդակ թշնամու դեմ պայքարող երկու ասորեստանցի հեծյալներով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 728 թվական, գիպս, բարձրությունը 129 սմ, լայնությունը 183 սմ, Լոնդոնի Բրիտանական թանգարան
Արքունական տեսարանով սալիկ Նիմրուդից, մ․թ․ա․ 875-850 թվական, թրծված կավ, բարձրությունը (առանց պատվանդանի) 30.6 սմ, պատվանդանով՝ 38.3 սմ, Բրիտանական թանգարան
Լիբանանյան մայրու տեղափոխում պատկերող ցայտաքանդակ ասորական մայրաքաղաք Դուռ Սարուկինից, մ․թ․ա․ 716-713 թվական, բարձրությունը 2.41 մ, լայնությունը 38 սմ, Լուվր
Ցայտաքանդակ թևավոր ջինի պատկերով՝ ձեռքի դույլ և կոն, մ․թ․ա․ 713-706 թվական, բարձրությունը 3.3 մ, Լուվր
Առյուծով կշռի միավոր, մ․թ․ա․ 6-4-րդ դարեր, բրոնզ, բարձրությունը 29.5 սմ, Լուվր
Ասորական զարդանախշեր և նախշեր, 1920 թվականի պատկերազարդ գիրք
Ասորական Աշուրնասիրպալ II թագավորի պալատը, պատկերազարդումը Օստին Հենրի Լայարդի (1854)

Խեթեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խեթական արվեստն ստեղծվել է խեթական քաղաքակրթության կողմից հին Անատոլիայում, մերօրյա Թուրքիայում և մ․թ․ա․ երկրորդ հազարամյակի ընթացքում՝ մ․թ․ա․ տասնիններորդ դարից մինչև քսաներորդ դարը, տարածվել դեպի Սիրիա․ այս ժամանակահատվածը համապատասխանում է անատոլիական բրոնզի դարին։ Այն բնութագրվում է կանոնականացված պատկերներով ու վերադասավորված ժենեկազարդերով, որոնցով նկարիչները փորձել են հիմնականում անգրագետ բնակչության համար իմաստը հասկանալի դարձնել։

«Գեղարվեստական արտահայտչամիջոցների սահմանափակ քանակի պատճառով խեթական նկարչի համար ստեղծագործելը սովորաբար ենթադրել է դրանք ավելի բարդ կոմպոզիցիաներում ընդգրկելն ու համատեղելը»^[1]։

Այս կրկնվող պատկերներից շատերը հանդիպում են խեթական աստվածների և ծիսական արարողակարգերի պատկերման մեջ։ Խեթական խորաքանդակներում ու կենդանիների պատկերման մեջ որսի տեսարանների տարածվածություն կա։ Արվեստի նմուշների մեծ մասը հայտնաբերվել է Ալաջա Հյույուկ բնակավայրից և խեթական պետության մայրաքաղաք Հատտուսայից։ Գիտնականները դժվարանում են թվագրել խեթական արվեստի մի մեծ մասը, վկայակոչելով արձանագրության պակասի փաստը և այն, որ հատկապես թաղման վայրերից հայտնաբերված նյութերի մեծ մասը տասնիններորդ դարի ընթացքում տեղափոխվել է իրենց նախնական վայրերից և բաշխվել թանգարանների միջև։

Բռունցքի ձև ունեցող բաժակ, մ․թ․ա․ 1400-1380 թվականներ, արծաթ, հայտնաբերվել է կենտրոնական Թուրքիայում, գտնվում է Բոստոնի Գեղարվեստի թանգարանում (ԱՄՆ)
Եղջերուի մարմնի առաջամասի պատկերով անոթ, մ․թ․ա․ մոտավորապես 14–13-րդ դարեր, ոսկով ներդրվագված արծաթ, բարձրությունը 18 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Միրայի թագավոր Տարկասնավայի կնիքը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1220 թվական, արծաթ, բարձրությունը 1 սմ, տրամագիծը՝ 4․2 սմ, Ուոլտերս արվեստի թանգարան (Բալթիմոր, ԱՄՆ)
Երեք ցայտաքանդակ Ադանայի հնագիտական թանգարանից (Թուրքիա)

Բակտրիացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բակտրիա-Մարջիանա հնագիտական համալիրը (հայտնի նաև որպես Օքսուս քաղաքակրթություն) Կենտրոնական Ասիայում՝ մերօրյա Աֆղանստանի, արևելյան Թուրքմենստանի, հարավային Ուզբեկստանի ու արևմտյան Տաջիկստանի ու Ամուդարյա գետի (Օքսուս գետ) շրջակա տարածքներում մ․թ․ա․ մոտավորապես 2300–1700 թվականներին բնակված բրոնզեդարյան քաղաքակրթության ժամանակակից հնագիտական անվանումն է։ Հայտնաբերվել և անվանվել է խորհրդային հնագետ Վիկտոր Սարիանիդիի կողմից (1976)^[փա՞ստ]։ Բացահայտվել են հուշարձանային քաղաքային կենտրոններ, պալատներ և պաշտամունքային շենքեր, մասնավորապես Թուրքմենստանի Գոնուր-դեպեում։

ԲՄՀՀ-ի նյութեր են հայտնաբերվել Ինդոսի հովտի քաղաքակրթությունում, Իրանական լեռնաշխարհում և Պարսից ծոցում^[2]։ Համալիրի գտածոները առևտրի և մշակութային կապերի հետագա վկայություններ են ապահովել, որոնց թվում են՝ էլամական տիպի գլանաձև կնիքը, փղի պատկերով հարապպական կնիքը և Գոնուր-դեպեում հայտնաբերված ինդուսական գիրը^[3]։ Ալթին-Դեպեի և Ինդոսի հովտի միջև հարաբերությունները, կարծես, առանձնապես ամուր են եղել։ Գտածոների թվում եղել են հարապպական երկու կնիք ու փղոսկրե առարկաներ։ Հյուսիսային Աֆղանստանում Ամու Դարիայի ափերին գտնված հարապպական Շորտուգայ բնակավայրը հավանաբար ծառայել է որպես առևտրային կենտրոն^[4]։

Բակտրիայի արվեստի գործերի հայտնի տեսակ են «Բակտրիայի արքայադուստրերը» (հայտնի նաև որպես «Օքսուսի տիկնայք»)։ Փքված թևքերով լայն զգեստներ ու մազերին միաձուլված գլխազարդեր կրող կերպարները մարմնավորել են կենտրոնասիական դիցաբանության աստվածուհու, որը կարգավորող դեր է կատարել՝ խաղաղեցնելով վայրի ուժերին։ Այս արձանիկները պատրաստվել են հակադիր գույների նյութեր համատեղելով և համադրելով։ Նախընտրելի նյութերից էին՝ քլորիտը (կամ նմանատիպ մուգ կանաչ քարերը), սպիտակավուն կրաքարը կամ բծավոր ալեբաստրը կամ ծովախեցիները Հնդկական օվկիանոսից^[5]։ Մարմնի և զգեստի տարբեր տարրերը փորագրվել են առանձին և հավաքվել փազլի նման՝ միացվելով հատուկ սոսնձով։

Արծվագլուխ դևով ու կենդանիներով կացին, մ․թ․ա․ 3-րդ հազարամյակի վերջ - 2-րդ հազարամյակի սկիզբ, ոսկեզօծ արծաթ, երկարությունը 15 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ուղտի արձանիկ, մ․թ․ա․ 3-րդ հազարամյակի վերջ - 2-րդ հազարամյակի սկիզբ, պղնձի խառնուրդ, 8.89 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տղամարդու դիվային կերպարանք, մ․թ․ա 3-րդ հազարամյակի վերջ - 2-րդ հազարամյակի սկիզբ, քլորիտ,կալցիտ, ոսկի և երկաթ, բարձրությունը 10․1 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
«Բակտրիական արքայադուստր» տեսակի կանացի արձանիկ, մ․թ․ա․ 2500–1500 թվականներ, քլորիտ (զգեստը և գլխազարդը) և կրաքար (գլուխը, ձեռքերն ու ոտքը), բարձրությունը 13.33 սմ, Լոս Անջելես շրջանի արվեստի թանգարան (ԱՄՆ)

Աքեմենյաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աքեմենյան արվեստը ներառում է ֆրիզ ցայտաքանդակներ, մետաղագործություն, պալատների ձևավորում, աղյուսե որմնադրություն, նուրբ արհեստագործություն (որմնադրություն, ատաղձագործություն և այլն) և այգեգործություն։ Պալատական արվեստի վերապրուկների մեծ մասը մոնումենտալ քանդակներ են, ցայտաքանդակներ, զույգ կենդանագլուխ պարսկական սյուների խոյակներ ու Պերսեպոլիսի այլ քանդակներ^[6]։

Չնայած պարսիկներն իրենց կայսրության բոլոր անկյուններից վերցնում էին արվեստագետների՝ իրենց ոճերով և տեխնիկայով, նրանք ստեղծել են ոչ թե պարզապես ոճերի համադրություն, այլ նոր յուրահատուկ պարսկական ոճի սիրթեզ^[7]։ Կյուրոս Մեծն իրականում իրենից հետո թողել է հին իրանական հսկայական ժառանգություն. աքեմենյան հարուստ ոսկեգործությունը, որն, ըստ արձանագրությունների, կարող էր լինել մարերի առանձնահատկությունը։

Պահպանվել են մի շարք շատ նուրբ զարդեր կամ ներդրվագումներ թանկարժեք մետաղի մեջ, իսկ Օքսուսի գանձն ունի բազմաթիվ տեսակներ։ Փոքր կտորներ, սովորաբար ոսկուց, կարվում էին ազնվականների հագուստի վրա, պահպանվել են նաև մի շարք ոսկե վզնոցներ^[6]։

Թասեր ու ամֆորաներ տանող մարդկանց պատկերող ցայտաքանդակ Պերսեպոլիսից
Պատի եզրազարդ նետաձիգների պատկերով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 510 թվական, աղյուս, Իրանի Շոշ քաղաքում գտնված Դարեհ Մեծի պալատից, Լուվր
Ոսկե ապարանջան, Օքսուսի գանձերից մեկը, մ․թ․ա․ 5-4-րդ դարեր, ոսկի, լայնությունը 11․6 սմ, Լոնդոնի Բրիտանական թանգարան
Սյունագլուխ Պերսեպոլիսից, մ․թ․ա․ 5-4-րդ դարեր, քար, բարձրությունը 1.75 մ, Իրանի ազգային թանգարան (Թեհրան)

Փյունիկացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փյունիկյան արվեստը զուրկ է յուրահատկություններից, որոնցով կարող էր տարբերվել իր ժամանակակից արվեստներից։ Դա պայմանավորված է օտար գեղարվեստական մշակույթների կողմից կրած մեծ ազդեցությամբ, հատկապես հին եգիպտական, հունական ու ասորական։ Նեղոսի ու Եփրատի ափերին ուսանած փյունիկացիները գեղարվեստական մեծ փորձ էին ձեռք բերում ու ի վերջո վերադառնալով՝ ստեղծում իրենց սեփական արվեստը, որն իրենից արտասահմանյան մոդելների և հեռանկարների միաձուլում էր ներկայացնում^[8]։ 1879 թվականի հունվարի 5-ին հրատարակված Նյու Յորք Թայմս օրաթերթի մի հոդվածում փյունիկյան արվեստը նկարագրվել հետևյալ կերպ․

Նա մտավ այլ մարդու աշխատանքի մեջ ու այն իրենը դարձրեց։ Եգիպտական Սֆինքսը դարձավ ասիական, և դրա նոր տեսքը մի կողմից փոխանցվեց Նինվե, իսկ մյուս կողմից՝ Հունաստան։ Բաբելոնական գլանների վարդանախշերն ու այլ նախշեր ընդգրկվեցին փյունիկացիների ձեռագործերի մեջ ու այսպիսով փոխանցվեցին արևմուտք, իսկ քաղդեացիների հնագույն էպոսի հերոսը նախ դարձավ Տյուրոսի Մելկարտ, ապա Հելլադայի Հերակլես։

Մարդու և արծվառյուծի կռիվ պատկերող դեկորատիվ հուշատախտակ, մ․թ․ա․ 900–800 թվականներ, Նիմրուդի փղոսկր, Քլիվլենդի գեղարվեստի թանգարան (Օհայո, ԱՄՆ)
Գինու կուժ, մ․թ․ա 800-700 թվականներ, բարձրությունը 24.1 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Դեմքի պատկերով ուլունք, մ․թ․ա․ 4-րդ դարի կես - 3-րդ դարեր, ապակի, բարձրությունը 2.7 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ականջօղ չորս դիմապատկերով, մ․թ․ա․ 4-րդ դարի վերջ - 3-րդ դար, ոսկի, ընդհանուր ՝ 3.5 x 0.6 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան

Նախաիսլամական Արաբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախաիսլամական Արաբիայի արվեստը կապված է հարևան մշակույթների արվեստի հետ։ Նախաիսլամական Եմենում ստեղծվել են մեծ գեղագիտական և պատմական արժեք ունեցող ոճային ալեբաստրե գլուխներ․ նախաիսլամական քանդակների մեծ մասը պատրաստված է ալեբաստրից։

Հնագիտությունը մի շարք վաղ քաղաքակրթություններ է բացահայտել Սաուդյան Արաբիայում՝ Դիլմուն քաղաքակրթությունն Արաբական թերակղզու արևելքում, սամուդները Հիջազից դեպի հյուսիս և Քինդա թագավորությունն ու Ալ-Մագար քաղաքակրթությունն Արաբական թերակղզու կենտրոնական մասում։ Արաբական պատմության հայտնի ամենավաղ իրադարձությունները թերակղզուց դեպի հարևան տարածքներ իրականացված տեղաշարժերն են^[9]։ Հնում հարավարաբական հասարակությունների, ինչպիսին էր Սաբան (Շեբայի թագավորությունը), դերն անուշաբույր նյութերի արտադրության և առևտրի մեջ այդ թագավորություններին ոչ միայն հարստություն է բերել, այլև Արաբական թերակղզին կապել է առևտրային ցանցերի հետ ու նպաստել հեռահար գեղարվեստական ազդեցությունների առաջացմանը։

Հավանական է համարվում, որ նախքան մ․թ․ա․ 4000 թվականն արաբական կլիման ավելի խոնավ եղած լինի, քան մեր օրերում, մուսոնային համակարգի շնորհիվ, որն այդ ժամանակվանից տեղափոխվել է դեպի հարավ^[փա՞ստ]։ Մ․թ․ա․ 4-րդ հազարամյակի վերջում սկսել են ի հայտ գալ մշտական բնակավայրեր, և բնակիչները հարմարվել են առաջացող ավելի չոր պայմաններին։ Արաբիայի հարավ-արևմուտքում (ներկայիս Եմենում) ավելի խոնավ կլիման ուղեկցել է մի շարք թագավորությունների մ․թ․ա․ երկրորդ և առաջին հազարամյակներում։ Սրանցից ամենահայտնին Սաբան էր՝ աստվածաշնչյան Շեբայի թագուհու թագավորությունը։ Այս հասարակությունները հարուստ թագավորություն ստեղծելու նպատակով համատեղել են համեմունքների վաճառքը տարածքի բնական ռեսուրսների վաճառքի հետ, այդ թվում՝ անուշաբույր նյութեր, ինչպիսիք են՝ խունկն ու անուշահոտ խեժը (զմուռս)։ Սաբեացիների մայրաքաղաք Մարիբը հարմար տեղակայված է եղել միջերկրածովյան, ինչպես նաև մերձավորարևելյան առևտրին մասնակցելու համար, իսկ դեպի արևելք գտնված թագավորություններում, որտեղ մերօրյա Օմանն է, հնարավոր են եղել առևտրական կապեր Միջագետքի, Պարսկաստանի ու նույնիսկ Հնդկաստանի հետ։ Տարածքը երբեք ասորական կամ պարսկական կայսրությունների կազմում չի եղել, իսկ հարավ-արևմտյան Արաբիայի բաբելոնյան վերահսկումը նույնպես համեմատաբար կարճատև է եղել։ Հետագայում չեն հաջողվել նաև տարածաշրջանի շահութաբեր առևտուրը վերահսկելու հռոմեացիների փորձերը։ Օտար բանակների համար այս անձեռնմխելիությունն անկասկած մեծացրել է համեմունքների և խնկի առևտրի մեջ հնագույն տիրակալների սակարկելու հնարավորությունը։

Արտաքին ազդեցությյուններին ենթարկվելով հանդերձ՝ հարավային Արաբիան պահպանել է իրեն բնորոշ հատկությունները։ Մարդկային քանդակները սովորաբար հիմնված են ուժեղ, քառակուսի ձևերի վրա, մանրամասների նուրբ մոդելավորումը հակադրվում է ձևի ոճավորված պարզությանը։

Լանջագոտի կրող տղամարդու արձան Ալ-Ուլայից (Սաուդյան Արաբիա), մ․թ․ա․ 4-րդ հազարամյակ, ավազաքար, բարձրությւոնը 92 սմ, գտնվում է Կորեայի ազգային թանգարանի «Արաբիայի ճանապարհներ. Սաուդյան Արաբիայի հնագիտական գանձեր» վերնագրված ժամանակավոր ցուցահանդեսում
Ժապավեն և մանյակ կրող կանացի կանգնած կերպարանք Մարիբից (Եմեն), մ․թ․ա․ 3–2-րդ հազարամյակ, ավազաքար և քվարցիտ, բարձրությունը 27.5 սմ, լյնությունը 14.3 սմ, խորությունը 14.3 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Խնկի բուրվառ հարավարևմտյան Արաբիայից, մ․թ․ա․ 1-ին հազարամայակի կես, բրոնզ, բարձրությունը 27․6 սմ, լայնությունը 23.7 սմ, խորությունը 23.3 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Հարավարաբական գլուխ, մ․թ․ա․ 300-1 թվականներ, ալեբաստր, բարձրությունը 20.5 սմ, լայնությունը 11 սմ, խորությունը 8.5 սմ< Լուվր
Զարդարված սյունագլուխ Շաբվայի թագավորական պալատից, շերտագրական համատեքստ, մ․թ․ա․ 3-րդ դարի առաջին կես, Ադենում գտնվող Եմենի ազգային թանգարան
Թաղման տեսարանով քանդակ, մ․թ․ 1-3-րդ դարեր, ալեբաստր, բարձրությունը 55 սմ, լայնությունը 29 սմ, խորությունը 8 սմ, Լուվր
Այծյամի քանդակով օծանելիքի այրիչ Եմենից, մ․թ․ 1–3-րդ դարեր, կրաքար, բարձրությունը 30 սմ, լայնությունը 24 ամ, խորությունը 24 սմ, Լուվր
Պատկերազարդ գերեզմանաքար Բահրեյնից, մոտավորապես 2-3-րդ դարեր, Միլանում կայացած Համաշխարհային ցուցահանդես (2015), Բահրեյնի տաղավար

Եգիպտոս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Եգիպտոսի քաղաքակրթության խիստ կրոնական բնույթի պատճառով հին եգիպտական արվեստի մեծ գործերից շատերում պատկերված են աստվածներ, աստվածուհիներ և փարավոններ, որոնք նույնպես աստվածային են համարվել։ Հին եգիպտական արվեստին բնորոշ է կարգի գաղափարը։ Պարզ և հստակ գծերը զուգորդված պարզ ձևերի և գունավոր հարթ տարածքների հետ, օգնել են կարգի և հավասարակշռության զգացում ստեղծել Հին Եգիպտոսի արվեստում։ Հին եգիպտացի նկարիչները ուղղահայաց և հորիզոնական գծեր են օգտագործել՝ իրենց աշխատանքի ճիշտ համամասնությունները պահպանելու համար։ Եգիպտական արվեստում պահպանվել է նաև քաղաքական և կրոնական, ինչպես նաև գեղարվեստական կարգը։ Իրավիճակի սոցիալական հիերարխիան հստակ սահմանելու նպատակով կերպարները պատկերվել են ըստ չափսերի, որոնք հիմնված են եղել ոչ թե նկարչից կերպարի հեռավորության, այլ նրա համեմատական կարևորության վրա։ Օրինակ՝ փարավոնը պատկերվել է որպես նկարների ամենամեծ կերպար, անկախ նրա գտնվելու վայրից, իսկ ամենակարևոր աստվածը պատկերվել է համեմատաբար անկարևոր աստվածներից ավելի խոշոր չափսերով։

Սիմվոլիզմը նույնպես կարևոր դեր է խաղացել կարգի զգացողություն հաստատելու գործում։ Սիմվոլիզմը, սկսած փարավոնի հանդերձանքից (որը խորհրդանշում էր նրա իշխանությունը կարգ պահպանելու հարցում) մինչև եգիպտական աստվածների և աստվածուհիների անհատական խորհրդանիշներ, ամենուրեք է եգիպտական արվեստում։ Կենդանիները սովորաբար նույնպես շատ խորհրդանշական կերպարներ էին եգիպտական արվեստում։ Գույնը նույնպես ունեցել է ընդլայնված իմաստ․ կապույտն ու կանաչը խորհրդանշել են Նեղոսն ու կյանքը, դեղինը մարմնավորել է արև աստծուն, կարմիրը եղել է ուժի ու կենսունակության խորհրդանիշը։ Եգիպտոսի չոր կլիմայի շնորհիվ գույները չափազանց լավ են պահպանվել դարերի ընթացքում։

Հնագույն եգիպտական արվեստը հաճախ խիստ իրատեսական է, չնայած տեսարանի բացակայությանը։ Հին եգիպտացի նկարիչները հաճախ ցույց են տալիս մարմնակազմության բարդ գիտելիքներ ու մանրակրկիտ ուշադրություն մանրամասների հանդեպ, հատկապես կենդանիներ պատկերելիս։ 18-րդ դինաստիայի Էխնաթոն անունով մի փարավոն գահ բարձրանալով վերացրել է ավանդական բազմաստվածությունը։ Նա ստեղծել է միաստվածային կրոն, արևի աստծու՝ Աթենի պաշտամունքի վրա հիմնված։ Գեղարվեստական փոփոխությունները հաջորդել են քաղաքական ցնցումներին։ Ներդրվել է արվեստի նոր ոճ, որն ավելի նատուրալիստական էր, քան նախորդ 1700 տարիների ընթացքում եգիպտական արվեստում գերակշռած ոճական ֆրիզը։ Էխնաթոնի մահից հետո, սակայն, եգիպտացի նկարիչները վերադարձել են իրենց հին ոճերին։

Հախճապակին, որը հին եգիպտական արվեստում ստեղծվել է դեռևս մ․թ․ա․ 3500 թվականին, իրականում գերազանցել է եվրոպական 15-րդ դարի թիթեղապատ կավե ամանեղենին^[10]։ Հին եգիպտական հախճապակին պատրաստվել է ոչ թե կավից, այլ հիմնականում քվարցից ստեղծված կերամիկայից։

Քարապատկեր Գիզայից արքայադուստր Նեֆերտիաբեթի պատկերով՝ ուտելիս, մ․թ․ա․ 2589–2566 թվականներ, կրաքար և ներկ, բարձրությունը 37.7 սմ, լայնությունը 52.5 սմ, խորությունը 8.3 սմ, Լուվր (Փարիզ)
Արքայադուստր Սիթաթորիունեթի վզնոցը, մ․թ․ա․ 1887–1813 թվականներ, ոսկի, սերդոլիկ, լաջվարդ, փիրուզ, նռնաքար ու սպաթ, բարձրությունը 4.5 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Հախճապակե Ուիլյամ գետաձին, մ․թ․ա․ 1961–1878 թվականներ, 11.2 × 7.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ձեռքին փորագրաքանդակ բռնած Ամենեմհատի ծնկի իջած արձան, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1500 թվական, կրաքար, Բեռլինի եգիպտական թանգարան
Հաթնեֆերի աթոռը, մ․թ․ա․ 1492–1473, տոսախափայտ, նոճի, էբենոսափայտ ու կտորե նստամաս, բարձրությունը 53 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տիյա թագուհու արձանիկ, մ․թ․ա․ 1390-1349 թվականներ, փայտ, սերդոլիկ, ոսկի, ապակի, եգիպտական կապույտ ու ներկ, բարձրությունը 24 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տույայի դիմակը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1387–1350 թվականներ, ոսկի, ապակի, ալեբաստր և այլ նյութեր, բարձրությունը 40 սմ, Կահիրեի եգիպտական թանգարան
Թութանհամոնի դիմակը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1327 թվական, ոսկի, ապակի ու կիսաթանկարժեք քարեր, բարձրությունը 54 սմ, Եգիպտական թանգարան
Նեֆերտիտիի կիսանդրի, մ․թ․ա․ 1352–1332 թվականներ, ներկված կրաքար, բարձրությունը 50 սմ, Բեռլինի Նոր թանգարան
Աբու Սիմբելի տաճարների Մեծ տաճարի մուտքը, հիմնադրված է մ․թ․ա 1264 թվականին
Նեսիխոնսուի դագաղը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 976 թվական, ներկված մոլաթզենի, չափսը 70 սմ, Քլիվլենդի գեղարվեստի թանգարան, (Օհայո, ԱՄՆ)
Հիերոգլիֆներով զարդարված կանոպուսյան կարասների ամբողջական հավաքածու, մ․թ․ա․ 744–656 թվականներ, ներկված մոլաթզենու փայտ, տարբեր չափսերի, Լոնդոնի Բրիտանական թանգարան
Եգիպտական բարդ խոյակի տեսքով դիմահարդարման տուփ, կափարիչը ձախ կողմինն է, մ․թ․ա․ 664–300 թվականներ, հախճապակի, 8.5 × 9 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Անուբիսի արձանիկ, մ․թ․ա․ 332–30 թվականներ, ծեփած և ներկված փայտ, 42.3 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ֆիլի կղզում (Եգիպտոս) պահպանված Իզիսի տաճարը Հին Եգիպտոսի ճարտարապետության ու ճարտարապետական քանդակների օրինակ է
Եգիպտագետ Կառլ Ռիխարդ Լեպսիուսի նախագծած տարբեր տեսակի սյունագլուխների նկարազարդում

Մինոյացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրոնզի դարի մեծագույն քաղաքակրթությունը մինոյացիներն էին, առևտրական մի ժողովուրդ, որն իր հայրենի Կրետեից ու Էգեյան ծովի այլ կղզիներից ստեղծել էր առևտրային կայսրություն։ Մինոյացիները հայտնի են եղել նաև իրենց գեղեցիկ կերամիկական արվեստով, ֆրեսկոներով, բնապատկերներով ու քարի փորագրություններով։ Վաղ մինոյական դարաշրջանում կերամիկան բնութագրվել է պարույրներով, եռանկյուններով, կոր գծերով, խաչերով և ձկան ոսկորների մոտիվներով։ Միջին մինոյական դարաշրջանում ընդունված են եղել նատուրալիստական պատկերները, ինչպիսիք են ձկները, կաղամարը, թռչունները և շուշանները։ Ուշ մինոյական դարաշրջանում ծաղիկներն ու կենդանիները դեռ ամենաբնորոշն էին, բայց փոփոխականությունն աճել էր։ Կնոսոսի շրջակա տարածքին բնորոշ «պալատական ոճը» բնութագրվել է նատուրալիստական ձևերի խիստ երկրաչափական պարզեցմամբ ու մոնոքրքմատիկ նկարչությամբ։ Կնոսոսի պալատը զարդարված էր որմնանկարներով, որոնք ցույց էին տալիս առօրյա կյանքի տեսարաններ, այդ թվում՝ պալատական ծիսակատարություն և զվարճություններ, ինչպիսիք են ցատկերը ցուլի վրայով և բռնցքամարտը։ Մինոյացիները հմուտ ոսկեգործներ էին ու ստեղծում էին գեղեցիկ կախազարդեր և դիմակներ։ Քրիսոլախոս համալիրից հայտնաբերված հանրահայտ «Մալիայի կախազարդը», որն այժմ ցուցադրված է Հերակլիոնի հնագիտական թանգարանում, բարձրակարգ ոսկերչության օրինակ է^[11]։

Կամարես ոճի կտուցավոր կուժ Կրետե կղզու Ֆայստոս քաղաքից, մ․թ․ա․ 1850-1675 թվականներ, խեցեգործ, բարձրությունը 27 սմ, Հունաստանի Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան
Խորհրդանշական մինոական Մալիայի կախազարդը Մալիայի Քրիսոլախոս (ոսկու փոս) համալիրից, մ․թ․ա․ 1700-1600 թվականներ, ոսկի, լայնությունը 4.6 սմ, Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան^[12]
«Ակրոբատները ցուլի հետ» անվանումով որմնանկարը Կնոսոսի պալատից (Կրետե), մ․թ․ա․ 1675-1460 թվականներ, կրաքարի սվաղ, բարձրությունը 0.8 մ, լայնությունը 1 մ, Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան
Կնոսոսի պալատի տրիբունայի որմնանկարը, մ․թ․ա․ 1675-1460 թվականներ, կրաքարի սվաղ, բարձրությունը (առանց շրջանակի) 26 սմ, Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան
Վաֆիոյի գավաթները Լակոնիայից, մ․թ․ա․ 1675-1410 թվականներ, ոսկի, բարձրությունը 7.8 սմ, տրամագիծը 10․7 սմ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան^[13]
«Օձ աստվածուհին» Կնոսոսի տաճարի պահոցից, մ․թ․ա․ 1460-1410 թվականներ (Մինոսյան նեո-պալատական ժամանակաշրջանից), հախճապակի, բարձրությունը 29.5 սմ, Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան^[14]
Սուրբ Տրիադա սարկոֆագը Ֆայստոսի մոտակայքում գտնվող Սուրբ Տրիադա տաճարի 4-րդ գերեզմանախոռոչից, մ․թ․ա․ 1370-1315 թվականներ, կրաքար, երկարությունը 1.4 մ, բարձրությունը 0.9 մ, Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան^[15]
Կնոսոս պալատական համալիրի վերականգնված հյուսիսային մուտքը ցուլի ֆրեսկոյով

Միկեններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միկենյան արվեստը նման է մինոյականին ու պարունակում է մի շարք հրաշալի գտածոներ արքայական գերեզմաններից, որոնցից ամենահայտնին Ագամեմնոնի դիմակն է։ Այս աշխատանքից կարելի է եզրակացնել, որ միկենները մասնագիտացել են ոսկեգործության մեջ։ Նրանց ստեղծած արվեստի գործերն աչքի են ընկնում օգտագործված դեկորատիվ մոտիվների առատությամբ։ Իրենց մշակութային պատմության որոշակի փուլում միկեններն ընդունել են մինոյական աստվածուհիներին և վերջիններիս կապել իրենց երկնքի աստծու հետ․ գիտնականները կարծում են, որ հունական աստվածների պանթեոնը չի արտացոլում միկենյան դավանանքը, բացառությամբ աստվածուհիների ու Զևսի։ Այս աստվածուհիները, սակայն մինոյական ծագում ունեն։

Միկենյան Հունաստանի ամենախորհրդանշական արվեստի գործ Ագամեմնոնի դիմակը, մ․թ․ա․ 1675-1600 թվականներ, ոսկի, բարձրությունը 25 սմ, լայնությունը 27 սմ, քաշը 169 գ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան
Ներզարդված դաշույն, մ․թ․ա․ 1550-1500 թվականներ, բրոնզ, արծաթ, ոսկի, սևախառնուրդ, երկարությունը 16 սմ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան^[16]
Կանացի երեք կերպարանք, մ․թ․ա․ 1400-1300 թվականներ, թրծակավ, բարձրությունները 10.8 սմ, 10.8 սմ և 10.5 սմ, Նյու Յորքի Մետրապոլիտեն թանգարան
Երկու կին ու մեկ երեխա, մ․թ․ա․ 1400-1300 թվականներ, փղոսկր, բարձրությունը 7.8 սմ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան^[16]
Վզնոց, մ․թ․ա․ 1400-1050 թվականներ, ոսկեզօծ թրծակավ, վարդանախշերի տրամագիծը 2.7 սմ, 0․1 սմ-ի տարբերություններով, կախազարդի երկարությունը 3.7 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Զինվորի գլուխ, մ․թ․ա․ 1300-1200 թվական, փղոսկր, բարձրությունը 8 սմ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան^[16]
Մ․թ․ա․ մոտավորապես 1250 թվականին կառուցված խորհրդանշական միկենյան կառույց Առյուծի դարպասը
Կարաս ութոտնուկով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1200-1100 թվականներ, թրծակավ, բարձրությունը 26 սմ, տրամագիծը 21.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան

Հունաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոյակներ հունական երեք դասական օրդերներով՝ դորիական, հոնիական ու կորինթյան (տե՛ս հաջորդ երկուսը)

Հին հունական արվեստը ներառում է շատ խեցեղեն, քանդակ, ինչպես նաև ճարտարապետություն։ Հունական քանդակագործությունը հայտնի է կերպարների կոնտրապոստ կանգնելաձևով։ Ոճաբանորեն հին հունական արվեստը բաժանվում է երեք ժամանակաշրջանի՝ արխայիկ, դասական և հելլենիստական։ Հին հունական խեցեգործության պատմությունը ոճաբանորեն բաժանված է պրոտոգեոմետրիկ, երկրաչափական, ուշ երկրաչափական կամ հնագիտական, սև և կարմիր կերպարների ժամանակաշրջանների։ Հին հունական արվեստը առավել հաջողությամբ պահպանվել է քանդակագործության և ճարտարապետության ձևով, ինչպես նաև այնպիսի մանր արվեստներում, ինչպիսիք են մետաղադրամների ձևավորումը, խեցեգործությունը և գոհարների ձևավորումը։

Հին հունական նկարչության ամենահեղինակավոր ձևը պանելային նկարչությունն էր, որոնց մասին տեղեկանում ենք միայն գրական նկարագրություններից․ մ․թ․ 4-րդ դարից հետո նրանք արագորեն անհետացել են, քանի որ այլևս ակտիվորեն չեն պաշտպանվել։ Հունական նկարչությունից շատ բան չի պահպանվել, բացի Ֆայյումյան դիմանկարներից ու հիմնականում Մակեդոնիայի ու Իտալիայի դամբարանների պատերին արված մի քանի նկարներից։ Խեցեգործության վրա արված նկարչությունը, որից մեծ հատված պահպանվել է, որոշակի պատկերացում է տալիս հունական նկարչության գեղագիտության վերաբերյալ։ Օգտագործված տեխնիկաները, սակայն, շատ տարբեր են մեծածավալ նկարչության մեջ օգտագործվածներից։ Դա հիմնականում եղել է սևով ու ոսկեգույնով․ նկարվել է տարբեր գույներ օգտագործելով, ոչ թե այն գույները, որոնք օգտագործվել են պատերի կամ փայտի վրա նկարելու համար, քանի որ դա այլ մակերևույթ էր։

Եվֆիլետոս սկահականկարչի հեղինակած պանաթենական մրցույթի մրցանակային ամֆորա, մ․թ․ա․ 530 թվական, ներկված թրծակավ, բարձրությունը 62.2 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Արտեմիսոնյան բրոնզ, մ․թ․ա․ 460-450 թվականներ, բրոնզ, բարձրությունը 2.1 մ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան
Աթենքի Ակրոպոլիսի Պարթենոնը՝ դորիական ոճով մ․թ․ա․ մոտավորապես 460-406 թվականներին մարմարից ու կրաքարից կառուցված ամենախորհրդանշական տաճարը, որը նվիրված էր Աթենա աստվածուհուն^[17]
Հայելի՝ հագնված կնոջ տեսքով հենակով, մ․թ․ա․ 5-րդ դարի կես, բրոնզ, բարձրությունը 40․41 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Գինու նոսրացման համար օգտագործված անոթ, մ․թ․ա․ 400-375 թվականներ, խեցեգործ, բարձրությունը 27.9 սմ, տրամագիծը 28.6 սմ, Թեբե (Հունաստան), գտնվում է Լուվրում
Թրասեասի և Եվանդրիայի գերեզմանաքանդակը, մ․թ․ա․ 375-350 թվականներ, պենտելիկ մարմար, բարձրությունը 160 սմ, լայնությունը 91 սմ, Բեռլինի Պերգամոն թանգարան
Պրաքսիտելեսի հեղինակած «Հերմեսն ու մանուկ Դիոնիսոսը», մ․թ․ա․ 330-320 թվականներ, մարմար, բարձրությունը 2.15 մ, Օլիմպիայի հնագիտական թանգարան (Օլիմպիա, Հունաստան)^[18]
Սայդայան սարկոֆագ, մ․թ․ա․ 320–310 թվականներ, մարմար, երկարությունը 3.18 մ, Ստամբուլի հնագիտական թանգարան^[19]
Անոթ, մ․թ․ա․320-310 թվականներ, խեցեգործ, բարձրությունը 1.1 մ, Ուոլտերս արվեստի թանգարան (Բալթիմոր, ԱՄՆ)
Հագնված կնոջ արձանիկ, մ․թ․ա 2-րդ դար, թրծակավ, բարձրությունը 29.2 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
«Միլոսյան Վեներա», մ․թ․ա․ 130–100 թվականներ, մարմար, բարձրությունը 203 սմ, Լուվր
Աֆրոդիտեն, Պանն ու Էրոսը, մ․թ․ա․ մոտավորապես 100 թվական, մարմար, բարձրությունն առանց պատվանդանի 1․32 սմ, Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան^[20]
«Լաոկոոնն ու իր որդիները», մ․թ․ա․ առաջին դարի սկիզբ, մարմար, բարձրությունը 2․4 մ, Վատիկանի թանգարաններ
Դիոնիսոսի հայտնությունը պատկերող խճանկար Դիոնից (Պիերիա), մ․թ․ 2-րդ դար, գտնվում է Դիոնի հնագիտական թանգարանում
1874 թվականին նկարված Հին հունական զարդերի և նախշերի օրինակների նկարազարդումներ
Դորիական տաճարի վերականգնված գունային սխեման, որը ցույց է տալիս, որ հին հունական տաճարները եղել են գունավոր, ոչ թե պարզապես սպիտակ մարմարից

Էտրուսկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էտրուսկյան արվեստն ստեղծվել է էտրուսկյան քաղաքակրթության կողմից կենտրոնական Իտալիայում մ․թ․ա․ 9 - 2-րդ դարերի ընթացքում։ Մ․թ․ա․ մոտավորապես 600 թվականից այն մեծ ազդեցության է ենթարկվել հունական արվեստի կողմից, որը ներմուծվել է էտրուսկների կողմից, բայց միշտ պահպանել է հստակ առանձնահատկություններ։ Այս ավանդույթի մեջ հատկապես ուժեղ էին թրծակավե պատկերավոր քանդակները (որոնք հիմանկանում իրական չափսերի էին սարկոֆագների վրա ու տաճարներում), պատերի նկարներն ու հատկապես բրոնզագործությունը։ Ստեղծվել են բարձրորակ զարդեր և փորագրված գոհարներ^[21]։

Ձուլածո բրոնզից էտրուսկյան քանդակները հայտնի էին և լայնորեն արտահանվում էին, բայց համեմատաբար քիչ խոշոր օրինակներ են պահպանվել (նյութը չափազանց արժեքավոր էր և հետագայում վերամշակվել է)։ Ի տարբերություն թրծակավի ու բրոնզի, tհամեմատաբար քիչ է քանդակագործության համար քար օգտագործվել, թեև էտրուսկների վերահսկողության տակ մարմարի հրաշակի հանքեր են եղել, այդ թվում՝ Կարարայի մարմարը, որը կարծես չի շահագործվել նախքան հռոմեացիները։

Պահպանված նմուշների մեծ մասը հայտնաբերվել է գերեզմաններից, որոնցով հիմնականում լցրել են սարկոֆագները, կամ տաճարների շուրջ ճարտարապետական քանդակագործության թրծակավե բեկորներից։ Դամբարաններից բացահայտվել են համարյա բոլոր պատի ֆրեսկոները, որոնցում պատկերված են խնջույքների տեսարաններ ու դիցաբանական թեմաներ։

Մոնտելեոնեի կառքը, մ․թ․ա․ 6-րդ դարի երկրորդ կես, բրոնզ ու փղոսկր, ընդհանուր բարձրությունը 130.9 սմ, կեռաձողի երկարությունը 209 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ամուսինների սարկոֆագը Բանդիտակցիայի նեկրոպոլիսի գերեզմաններից մեկից (Չերվետերե, Իտալիա), մ․թ․ա․ 530–520 թվականներ, թրծակավ, 1.14 մ x 1.9 մ, գտնվում է Լուվրում
Ջրի սափոր Հերակլեսի ու հիդրայի պատկերով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 525 թվական, սևակերպար խեցեղեն, բարձրությունը 44.5 սմ, տրամագիծը 33.8 սմ, Գեթթի վիլլա (Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ)
«Վեյյական Ապոլլոնը», մ․թ․ա․ մոտավորապես 510 թվական, ներկված թրծակավ, բարձրությունը 1.81 մ, Էտրուսկների ազգային թանգարան (Հռոմ)
Որմնանկար պարողներով ու երաժիշտներով, մ․թ․ա․ մոտավորապես 475 թվական, պատի բարձրությունը 1.7 մ, Հովազների գերեզման (Մոնտերոցցի նեկրոպոլիս, Լացիո, Իտալիա)
Վուլչիի զարդերի հավաքածու, 5-րդ դարի սկիզբ, ոսկի, ապակի, ժայռաբյուրեղ, ագաթ ու սերդոլիկ, տարբեր չափերի, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Տիմիատերիոնի (խնկայրիչի) եռոտանի տակդիր, մ․թ․ա․ 475-450 թվականներ, բրոնզ, բարձրությունը 11 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Դելֆինի տեսքով ականջօղ, մ․թ․ա․ 5-րդ դար, ոսկի, 2.1 × 1.4 × 4.9 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան

Հռոմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար ասում են, որ հռոմեական արվեստն առաջացել է հունական և էտրուսկյան արվեստից։ Հիրավի, Պոմպեյում և Հերկուլանումում հայտնաբերված մեծահարուստ հռոմեացիների վիլլաները ցույց են տալիս արտահայտված հակում ամենայն հունականի նկատմամբ։ Հունական ամենանշանակալի արվեստի գործերից շատերը պահպանվել են իրենց հռոմեական մեկնաբանության և ընդօրինակման շնորհիվ։ Հռոմեացի նկարիչները ձգտել են անմահացնել իրենց պետության կյանքում տեղի ունեցած մեծ իրադարձությունները և փառաբանել իրենց կայսրերին, ինչպես նաև արձանագրել մարդկանց ներքին կյանքը և արտահայտել գեղեցկության և ազնվականության գաղափարներ։ Նրանց կիսանդրիները և հատկապես գերեզմանաքարերի վրա գտնվող անհատների պատկերները շատ արտահայտիչ և կենդանի են՝ հմտորեն ու վստահորեն ավարտուն։

Հունաստանում և Հռոմում որմնանկարչությունը բարձր արվեստ չի համարվել։ Քանդակագործությունից բացի ամենահեղինակավոր արվեստաձևը եղել է պանելային նկարչությունը, այսինքն՝ տեմպերա կամ էնկաուստիկ նկարչություն՝ փայտե տախտակների վրա։ Դժբախտաբար փայտի փչացման պատճառով այսպիսի նկարչության միայն փոքրաթիվ նմուշներ են պահպանվել, մասնավորապես մ․ թ․ 200 թվականի Սևերյան Տոնդոն՝ շատ սովորական պաշտոնական դիմանկար նահանգային կառավարության ինչ որ գրասենյակից ու հանրահայտ Ֆայյումյան դիմանկարները, բոլորն էլ հայտնաբերված հռոմեական Եգիպտոսից ու համարյա անկասկած ոչ ամենաբարձր որակի։ Դիմանկարները թաղման ժամանակ ամրացվել են մումիաների դեմքերին, որոնցից էլ համարյա բոլորն այժմ հանվել են։ Նրանցում սովորաբար պատկերված է մեկ անձ, դիմացից նայելիս երևում է գլուխը, կամ գլուխն ու կրծքավանդակը։ Ֆոնը միշտ միագույն է, երբեմն՝ դեկորատիվ տարրերով։ Գեղարվեստական ավանդույթի տեսանկյունից պատկերներն ավելի շատ բխում են հունահռոմեական ավանդույթներից, քան եգիպտականներից․ դրանք զարմանալիորեն իրատեսական են, թեև տարբերվում են գեղարվեստական որակով և կարող են ցույց տալ նմանատիպ արվեստը, որը տարածված էր այլուր, բայց չի պահպանվել։ Պահպանվել են հետագա կայսրության ընթացքում ապակու և մեդալների վրա արված որոշ դիմանկարներ, ինչպես նաև դիմանկարներ մետաղադրամների վրա, որոնց մի մասը նույնպես բավականին իրատեսական է։ Պլինիոս Կրտսերը գանգատվել է հռոմեական դիմանկարային արվեստի անկումային վիճակից․ «Դիմանկարչությունը, որը դարեր շարունակ փոխանցել է մարդկանց ճշգրիտ նմանությունները, ամբողջովին մարել է։ Անգործությունը ոչնչացրել է արվեստը»։

Փիլիսոփայի բրոնզե արձանիկ լամպի կանգնակի վրա, մ․թ․ա․ 1-ին դարի վերջ, բրոնզ, բարձրությունը 27․3 սմ, կշիռը 2․9 կգ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Պրիմա Պորտայի Օգոստոսը, մ․թ․ա․ մոտավորպես 20 թվական, սպիտակ մարմար, բարձրությունը 2.06 մ, Վատիկանի թանգարաններ
Հնագույն վիլլայի ննջասենյակի վերականգնված որմանկար, մ․թ․ա․ 50-40 թվականներ, սենյակի չափսերը՝ 265.4 x 334 x 583.9 սմ, Նյւ Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ժանեզարդով զարդարված զոհասեղան, մ․թ․ մոտավորապես 50 թվական, մարմար, բարձրությունը 99.5 սմ, լայնությունը 61.5 սմ, խորությունը 47 սմ, Լուվր
Գինու նոսրացման համար նախատեսված անոթ կույսերի ու պարող աղջիկների ցայտաքանդակներով, մ․թ․ 1-ին դար, պենդելիկոն, բարձրությունը 80․7 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
113 - 125 թվականների ընթացքում կառուցված Հռոմի Պանթեոնի համայնապատկերային տեսարան
Թագ կրող աստվածուհու գլուխ, 1 - 2-րդ դարեր, մարմար, բարձրությունը 23 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Բազմոց և աթոռակ, մ․թ․ 1 - 2-րդ դարեր, փայտ, ոսկոր և ապակի, բազմոցի չափսերը 105.4 × 76.2 × 214.6 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Սարկոֆագ Ապոլլոնի, Միներվայի ու մուսաների պատկերներով, մ․թ․ մոտավորապես 200 թվական, հայտնաբերվել է Ապիյան ճանապարհին, գտնվում է Բեռլինի հնաոճ իրերի հավաքածուում
Ժանեզարդերով սարկոֆագ, 200–225 թվականներ, մարմար, 134.6 x 223.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
Երկու ծովաձիեր լծած կառքի վրա կանգնած Նեպտունի հաղթանակը, 3-րդ դարի կես, Սուսի հնագիտական թանգարան (Թունիս)
Թեսևսի խճանկարը, մ․թ․ 300-400 թվականներ, մարմար և կրաքարե խիճ, 4.1 x 4.2 մ, Վիեննայի Արվեստի պատմության թանգարան

Հարավային Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաստանի առաջին քանդակները վերագրվում են 5000 տարի առաջ ապրած Հարապպայի քաղաքակրթությանը․ հայտնաբերվել են փոքրիկ քարե փորագրություններ և բրոնզե ձուլածոներ։ Հետագայում, երբ հինդուիզմը, բուդդայականությունն ու ջայնիզմն ավելի են զարգացել, Հնդկաստանում ստեղծվել են աշխարհի ամենաբարդ բրոնզե ձուլածոները, ինչպես նաև անզուգական տաճարային փորագրությունները, որոնց մի մասը՝ հսկայական սրբավայրերում, ինչպիսին Էլլորան է։ Աջանտա բուդդայական տաճարավանքային համալիրը Հնդկաստանի Մահարաշտրա նահանգում ժայռակերտ հուշարձան է, որը թվագրվում է մեր թվարկության երկրորդ դարով և պարունակում է ինչպես բուդդայական կրոնական արվեստի, այնպես էլ համաշխարհային պատկերավոր արվեստի գլուխգործոցներ համարվող նկարներ ու քանդակներ^[22]։

Ծիսական անոթ, մ․թ․ա․ 2600-2450 թվականներ, սև ներկված թրծակավ, 49.53 × 25.4 սմ, Լոս Անջելես շրջանի արվեստի թանգարան
Կնիք և նրա ժամանակակից արտատպությունը, միաեղջյուր և խնկարկիչ, մ․թ․ա 2600-1900 թվականներ, վառված ստեատիտ, 3.8 × 3.8 × 1 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
«Պարող աղջիկը», մ․թ․ա․ 2400–1900 թվականներ, բրոնզ, բարձրությունը 10.8 սմ, Նյու Դելիի ազգային թանգարան ( Հնդկաստան)
Արքա-քահանան, մ․թ․ա․ 2400–1900 թվականներ, քիչ թրծած ստեատիտ, բարձրությունը 17.5 սմ, Պակիստանի ազգային թանգարան (Կարաչի)
Առյուծի գլուխ և կրծքավանդակ, մոտավորապես 5-րդ դար, ավազաքար, բարձրությունը 61 սմ, լայնությունը 35.6 սմ, Բոստոնի Գեղարվեստի թանգարան (ԱՄՆ)
Նստած Բուդդա, մոտավորապես 475 թվական, ավազաքար, բարձրությունը 1.6 մ, Սարնաթխի թանգարան (Հնդկաստան)
Չաումուխա կուռք, մոտավորապես 600 թվական, ավազաքար, 58.42 x 43.18 x 44.45 սմ, Լոս Անջելես շրջանի արվեստի թանգարան
Բոդիսատվա Պադմապանի, 450–490 թվականներ, գունանյութեր ժայռի վրա, բարձրությունը մոտավորապես 1.2 մ, Աջանտա (Հնդկաստան)

Արևելյան Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինաստանում նեոլիթյան ներկված խեցեղենի նման նախապատմական արվեստի գործերը կարելի է վերագրել Դեղին գետի հովտում բնակված յանշո և լունշան քաղաքակրթություններին։ Չինական բրոնզեդարում Շանգ և Չժոու արքայատոհմերի չինացիներն ստեղծել են պրակտիկ նպատակներով, ինչպես նաև կրոնական ծիսական ու գուշակությունների նպատակով օգտագործվող գեղարվեստական բրոնզե բազմազան անոթներ։ Պահպանված ամենահին չինական նկարները վերագրվում են պատերազմող թագավորությունների ժամանակաշրջանին ու եղել են մետաքսի ու լաքապատ իրերի վրա։ Հին Չինաստանի ամենահայտնի գեղարվեստական մասունքներից մեկը շարունակում է մնալ թրծակավե բանակը, որն իրենից ներկայացնում է 8,099 առանձին և իրական չափսերի թրծակավե զինվորների (ինչպիսիք են՝ հետևակը, մարտակառքերով ու հեծելազորով ձիերը, աղեղնավորները և ռազմական սպաները) հավաքածու՝ թաղված առաջին կայսեր՝ Ցին Շի Հուանդիի գերեզմանում (մ․թ․ա․ 210 թվական)։ Այս ավանդույթը փոխանցվել է նաև հաջորդած Հան դինաստիային, չնայած նրանց գերեզմաններում հայտնաբերվել են զինվորների ու ծառաների փոքրիկ քանդակներ՝ հանդերձյալ կյանքում ղեկավարներին ու ազնվականությանը ծառայելու համար։ Չինական արվեստն, անկասկած, ցույց է տալիս ավելի շատ շարունակականություն հին և ժամանակակից ժամանակաշրջանների միջև, քան ցանկացած այլ քաղաքակրթության արվեստ, նույնիսկ երբ օտար արքայատոհմերն են գրավել կայսերական գահը, նրանք նոր մշակութային կամ կրոնական սովորություններ չեն ստեղծել և համեմատաբար արագ ձուլվել են։

Թագավորի և շամանի առաջնորդի կանգնած արձան, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1200–1000 թվականներ, հավանաբար բրոնզ, ընդհանուր բարձրությունը 2.62 մ, Սանսինդուի թանգարան, (Սիչուան նահանգ, Չինաստան)
Քառակուսի զոհաբերական անոթ, որն ամենամեծն է երբևէ հայտնաբերված հնագույն բրոնզե անոթներից, մ․թ․ա․ 1300–1046 թվականներ, բրոնզ, Չինաստանի ազգային թանգարան
Զոհասեղանի հավաքածու, մ․թ․ա․ 11-րդ դարի վերջ, բրոնզ, սեղանի ընդհանուր բարձրությունը 18.1 սմ, լայնությունը 46.4 սմ, խորությունը 89.9 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Թրծակավե բանակի՝ Չինաստանի առաջին կայսեր՝ Ցին Շի Հուանդիի բանակը պատկերող թրծակավե քանդակների հայտնի հավաքածուի զինվորներից մեկը
Ոսկե նեֆրիտե հագուստ, գտնվում է Հեբեյի թանգարանում, հուղարկավորման ամենաբարձր ստանդարտ հագուստն էր Հան արքայատոհմում

Ճապոնիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճապոնական արվեստի դարաշրջանները համապատասխանում են տարբեր կառավարությունների գտնվելու վայրերին։ Ամենավաղ հայտնի ճապոնական արտեֆակտերը վերագրվում են աինու ցեղին, որն ազդեցություն է գործել ձյոմոն ժողովրդի վրա, իսկ այս դարաշրջանները հայտնի են դարձել որպես ձյոմոն ու յայոյ ժամանակաշրջան։ Նախքան յայոյների կողմից Ճապոնիայի նվաճումը, մ․թ․ա․ 660 թվականին Ջիմուն էր թագադրված կայսրը։ Հետագայում եկել է Հանիվան կոֆուն դարաշրջանից, որին հաջորդել է Ասուկան, երբ բուդդիզմը Չինաստանից հասել է Ճապոնիա։ Դրանից հետո այդ կրոնն զգալիորեն ազդել է ճապոնական արվեստի վրա^[23]։

Հումանոիդի արձանիկ, մ․թ․ա․ 1000–300 թվականներ, լարով գծանշված և փորագրված զարդարանքով կավ, բարձրությունը 16.5 սմ, լայնությունը 16.2 սմ, խորությունը 7.9 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Կարաս, մ․թ․ա․ մոտավորապես 100 թվականից մինչև մ․թ․ 100 թվականը, թրծված կավ, տրամագիծը 29.8 սմ, ընդհանուր 19 սմ, Քլիվլենդի գեղարվեստի թանգարան (Օհայո, ԱՄՆ)
Ճապոնական զանգ, մ․թ․ 100-200 թվականներ, ձուլածո բրոնզ, ընդհանուր չափսերը 97.8 x 48.9 սմ, Քլիվլենդի գեղարվեստի թանգարան
Կեյկո զինահագուստով զինվոր, 6-րդ դար, թրծակավե գերեզմանի արձանիկ, բարձրությունը 130.5 սմ, Տոկիոյի ազգային թանգարան

Մեզոամերիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օլմեկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնագույն օլմեկների «Թռչնաձև անոթն» ու գավաթը, որոնք պատրաստվել են մ․թ․ա․ մոտավորապես 1000 թվականին կավից, ինչպես նաև խեցեգործական այլ աշծատանքներ պատրաստվել են մոտավորապես 900 °C ջերմաստիճանը գերազանցող թրծավառարաններում։ Նախնադարյան մյուս հայտնի քաղաքակրթությունը, որը կարողացել է այսպիսի ջերմաստիճան ստանալ, եղել է Հին Եգիպտոսը^[10]։ Օլմեկների արվեստի մեծ մասը ոճավորված է և օգտագործել է արվեստի գործերի կրոնական իմաստն արտացոլող պատկերագրություն։ Մյուս մասը զարմանալիորեն նատուրալիստական է և ճշգրտորեն պատկերում է մարդու անատոմիան, որին նախակոլոմբոսյան աշխարհում հավասար էր միայն մայաների դասական դարաշրջանի արվեստը։ Օլմեկների արվեստի ձևերը շեշտը դնում են մոնումենտալ արձանների և նեֆրիտե մանր փորագրությունների վրա։ Ընդհանուր թեմա է աստվածային յագուարի պատկերումը։ Առատորեն հայտնաբերվել են նաև Օլմեկյան արձանիկներ։

Վիթխարի գլուխ N° 1 Սան Լորենցոյից։ Պատմական անձնավորություն, հավանաբար, օլմեկների առաջնորդ է պատկերված այս մոնումենտալ քանդակում, որը հայտնաբերվել է օլմեկյան գլխավոր բնակատեղի Մեքսիկայի Տաբասկո նահանգում
Նստած արձանիկ, մ․թ․ա․ 12–9-րդ դարեր, ներկված խեցեգործ, բարձրությունը 34 սմ, լայնությունը 31.8 սմ, խորությունը 14.6 սմ, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարան
Թռչնաձև անոթ, մ․թ․ա․ 12–9-րդ դարեր, խեցեգործ կարմիր օքրայով, բարձրությունը 16.5 սմ, Մետրոպոլիտեն թանգարան
«Կունցի կացին», մ․թ․ա․ 1200–400 թվականներ, հղկված կանաչ քվարց (ավենտուրին), բարձրությունը 29 սմ, լայնությունը 13․5 սմ, Լոնդոնի Բրիտանական թանգարան

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստի պատմություն

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Alexander, Robert L. (1986). The Sculpture and Sculptors of Yazılıkaya. Newark: University of Delaware Press. էջ 122.
↑ C.C. Lamberg-Karlovsky, "Archaeology and Language: The Indo-Iranians", Current Anthropology, vol. 43, no. 1 (Feb. 2002).
↑ Kohl, 2007, էջեր 196–199
↑ V. M. Masson, "The Bronze Age in Khorasan and Transoxiana," chapter 10 in A.H. Dani and Vadim Mikhaĭlovich Masson (eds.), History of civilizations of Central Asia, volume 1: The dawn of civilization: earliest times to 700 BC (1992).
↑ Caubet, Annie (2019). Idols The Power of Images (անգլերեն). Rizzoli International Publications. էջ 221. ISBN 978-88-572-3885-2.
↑ ^6,0 ^6,1 Cotterell, 161–162
↑ Edward Lipiński, Karel van Lerberghe, Antoon Schoors; Karel Van Lerberghe; Antoon Schoors (1995). Immigration and emigration within the ancient Near East. Peeters Publishers. էջ 119. ISBN 978-90-6831-727-5.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link); Cotterell, 162
↑ «Phoenician Art» (PDF). The New York Times. 1879 թ․ հունվարի 5. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 20-ին.
↑ Philip Khuri Hitti (2002), History of the Arabs, Revised: 10th Edition
↑ ^10,0 ^10,1 Friedman, Florence Dunn (1998 թ․ սեպտեմբեր). «Ancient Egyptian faience». Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
↑ Nelson, E. Charles; Mavrofridis, Georgios; Anagnostopoulos, Ioannis Th. «NATURAL HISTORY OF A BRONZE AGE JEWEL FOUND IN CRETE: THE MALIA PENDANT». The Antiquaries Journal (անգլերեն): 1–12. doi:10.1017/S0003581520000475. ISSN 0003-5815. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
↑ Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 79. ISBN 978-0-500-51958-5.
↑ Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 85. ISBN 978-0-500-51958-5.
↑ Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 121. ISBN 978-0-500-51958-5.
↑ Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 124. ISBN 978-0-500-51958-5.
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 28. ISBN 978-0-7148-7502-6.
↑ Mattinson, Lindsay (2019). Understanding Architecture A Guide To Architectural Styles (անգլերեն). Amber Books. էջ 21. ISBN 978-1-78274-748-2.
↑ Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 36. ISBN 978-0-7148-7502-6.
↑ Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 38. ISBN 978-0-7148-7502-6.
↑ Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 41. ISBN 978-0-7148-7502-6.
↑ The Oxford History of Classical Art. Oxford: Oxford University Press. 1993. էջեր 350–351.
↑ «Ajanta Caves». UNESCO World Heritage Centre. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 13-ին.

Աղբյուրներ

Bailey, Douglass. (2005). Prehistoric Figurines: Representation and Corporeality in the Neolithic. Routledge Publishers. 0-415-33152-8

Հետագա ընթերցանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Hill, Marsha (2007). Gifts for the gods: images from Egyptian temples. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588392312.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնագույն արվեստ» հոդվածին։

[1] Alexander, Robert L. (1986). The Sculpture and Sculptors of Yazılıkaya. Newark: University of Delaware Press. էջ 122.

[LambergKarlovskyArchaeology-2] C.C. Lamberg-Karlovsky, "Archaeology and Language: The Indo-Iranians", Current Anthropology, vol. 43, no. 1 (Feb. 2002).

[Kohl—2007——196–199-3] Kohl, 2007, էջեր 196–199

[MassonThe-4] V. M. Masson, "The Bronze Age in Khorasan and Transoxiana," chapter 10 in A.H. Dani and Vadim Mikhaĭlovich Masson (eds.), History of civilizations of Central Asia, volume 1: The dawn of civilization: earliest times to 700 BC (1992).

[5] Caubet, Annie (2019). Idols The Power of Images (անգլերեն). Rizzoli International Publications. էջ 221. ISBN 978-88-572-3885-2.

[Cotterell,_161–162-6] 6,0 ^6,1 Cotterell, 161–162

[7] Edward Lipiński, Karel van Lerberghe, Antoon Schoors; Karel Van Lerberghe; Antoon Schoors (1995). Immigration and emigration within the ancient Near East. Peeters Publishers. էջ 119. ISBN 978-90-6831-727-5.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link); Cotterell, 162

[NYT-8] «Phoenician Art» (PDF). The New York Times. 1879 թ․ հունվարի 5. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 20-ին.

[9] Philip Khuri Hitti (2002), History of the Arabs, Revised: 10th Edition

[Friedman-10] 10,0 ^10,1 Friedman, Florence Dunn (1998 թ․ սեպտեմբեր). «Ancient Egyptian faience». Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.

[11] Nelson, E. Charles; Mavrofridis, Georgios; Anagnostopoulos, Ioannis Th. «NATURAL HISTORY OF A BRONZE AGE JEWEL FOUND IN CRETE: THE MALIA PENDANT». The Antiquaries Journal (անգլերեն): 1–12. doi:10.1017/S0003581520000475. ISSN 0003-5815. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[12] Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 79. ISBN 978-0-500-51958-5.

[13] Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 85. ISBN 978-0-500-51958-5.

[14] Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 121. ISBN 978-0-500-51958-5.

[15] Smith, David Michael (2017). Ancient Greece Pocket Museum (անգլերեն). Thames and Hudson. էջ 124. ISBN 978-0-500-51958-5.

[THE_ART_MUSEUM-16] 16,0 ^16,1 ^16,2 Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 28. ISBN 978-0-7148-7502-6.

[17] Mattinson, Lindsay (2019). Understanding Architecture A Guide To Architectural Styles (անգլերեն). Amber Books. էջ 21. ISBN 978-1-78274-748-2.

[18] Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 36. ISBN 978-0-7148-7502-6.

[19] Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 38. ISBN 978-0-7148-7502-6.

[20] Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (անգլերեն). Phaidon. էջ 41. ISBN 978-0-7148-7502-6.

[21] The Oxford History of Classical Art. Oxford: Oxford University Press. 1993. էջեր 350–351.

[22] «Ajanta Caves». UNESCO World Heritage Centre. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.

[23] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 13-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]