Հիպերնատրեմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հիպերնատրեմիա
Բժշկական մասնագիտություննեֆրոլոգիա
ՀՄԴ-9276.0
ՀՄԴ-10E87.0
Commons-logo.svg Hypernatremia Վիքիպահեստում

Հիպերնատրեմիա, արյան մեջ նատրիումի բարձր խտություն[1]։ Վաղ ախտանիշներ կարող են լինել ծարավի ուժեղ զգացումը, թուլությունը, սրտխառնոցը և ախորժակի կորուստը։ Հիմնական ախտանիշներն են շշմածությունը, մկանային դողը և ուղեղում կամ նրա շուրջ արյունահոսությունը։ Շիճուկում նատրիումի նորմալ մակարդակը կազմում է 135-145 մմոլ/լ[2]։ Հիպերնատրեմիան հիմնականում ախտորոշվում է շիճուկում նատիումի մակարդակի 145 մմոլ/լ-ից բարձրացման դեպքում։ Հիմնական նշաններն ի հայտ են գալիս 160 մմոլ/լ-ից բարձրացման ժամանակ։

Սովորաբար տարբերում են հիպերնատրեմիայի երեք մակարդակ՝ ցածր, նորմալ և բարձր։ Ցածր հիպերնատրեմիան կարող է առաջանալ քրտնարտադրության, փսխման, փորլուծության, միզամուղների կամ երիկամային հիվանդության պատճառով։ Նորմալ հիպերնատրեմիա կարող է լինել տենդի, ջերմության իջեցման, երկարատև հաճախաշնչության, ոչ շաքարային դիաբետի և այլ պատճառներից՝ կապված լիթիումի հետ։ Բարձր հիպերնատրեմիա կարող է առաջանալ հիպերալդոստերոնիզմի, նատրիումի քլորիդի 3%-ոց լուծույթի կամ նատրիումի հիդրոկարբոնատի մեծ չափաբաժնով ներերակային նշանակման կամ հազվադեպ՝ սննդում կերակրի աղի չարաշահման հետևանքով։ Արյան սպիտակուցի քանակության ցածր մակարդակի ժամանակ կարող է դիտվել կեղծ հիպերնատրեմիա[3]։ Հիպերնատրեմիայի առաջացման պատճառը սովորաբար պարզվում է անամնեզի միջոցով։ Մեզի քննությունը կարող է օգնել, երբ պատճառը պարզ չէ[4]։ Հիմնական մեխանիզմը սովորաբար օրգանիզմում ջրի ազատ քանակության պահպանումն է[5]։

Եթե հիպերնատրեմիան սկսվում է մի քանի ժամում, ապա այն համեմատաբար արագ կարելի է շտկել կիրառելով ներերակային նատրիումի քլորիդ և գլյուկոզի 5%-ոց ջրային լուծույթ։ Նրանց համար, ովքեր չեն կարող ջուր խմել՝ կիրառվում է նատրիումի քլորիդի 0,45%-ոց լուծույթ։ Գլխուղեղի հիվանդության հետևանքով ծագած ոչ շաքարային դիաբետի ժամանակ հիպերնատրեմիան կարելի է շտկել դեսմոպրեսին դեղի միջոցով։ Եթե ոչ շաքարային դիաբետը առաջացել է երիկամային խնդիրների հետևանքով՝ դեղորայքային բուժումը դադարեցվում է կամ շտկվում է հիմնական էլեկտրոլիտային հաշվեկշռի խախտումը[6]։ Հիպերնատրեմիա ունենում են հիվանդանոցում պառկած հիվանդների 0,3-1%-ը։ Այն շատ հաճախ ունենում են երեխաները, հոգեպես ոչ կայուն անձինք և մեծահասակները։ Հիպերնատրեմիան կապված է մահացության բարձր ռիսկի հետ, բայց պարզ չէ՝ արդյոք դա է հիմնական պատճառը[7]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխավոր ախտանիշը ծարավի զգացումն է[8]։ Ուղեղի բջիջների կնճռոտման արդյունքում ի հայտ են գալիս մի շարք կարևոր նշաններ՝ շշմածություն, մկանային դող կամ կծկանք[9]։ Նատրիումի քանակության ծանր աստիճանի բարձրացումը կարող է հանգեցնել ցնցումների և կոմայի։

Ծանր ախտանիշները սովորաբար առաջանում են պլազմայի նատրիումի խտության 157 մմոլ/լ-ից սուր բարձրացման ժամանակ[10] (նորման՝ 135-145 մմոլ/լ չափահասների և ծերերի համար)։ 180 մմոլ/լ-ից բարձրացումը զուգակցվում է մահացության բարձր տոկոսի հետ, մասնավորապես չափահասների շրջանում։ Սակայն նատրիումի քանակության այսպիսի բարձր մակարդակները հազվադեպ են առաջանում առանց ուղեկցող հիվանդությունների[11]։ Աղի քանակի սուր գերդոզավորումից փրկվածների մոտ շիճուկի նատրիումի խտությունը փոփոխվում էր 150-228 մմոլ/լ սահմաններում, այնինչ, մահցածների մոտ նկատվել է 153-255 մմոլ/լ ցուցանիշը։ Մահվան պատճառի կապը նատրիումի քանակության հետ բացահայտելու համար ապակենման մարմինը ավելի ինֆորմատիվ նմուշ է քան արյան շիճուկը[12][13]։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիպերնատրեմիայի հիմնական պատճառներն են․

Ցածր մակարդակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցածր մակարդակի հիպերնատրեմիայի դեպքում․

  • Ազատ ջրի ոչ նորմալ քանակության օգտագործումը բերում է ամբողջ մարմնում նատրիումի սպառման։ Սովորաբար այն դիտվում է ծերերի կամ ջուր խմելու անընդունակ անձանց շրջանում։ Սա հիպերնատրեմիայի հիմնական պատճառն է։
  • Ջրի հավելյալ կորուստը միզային համակարգով- կարող է առաջանալ գլյուկոզուրիայի կամ այլ օսմոտիկ միզամուղների (օրինակ՝ մանիտոլ) պատճառով- հանգեցնում է ազատ ջրի և նատրիումի միացությունների կորստի։
  • Ջրի կորուստ՝ գերքրտնարտադրությամբ պայմանավորված։
  • Ծանր ջրային փորլուծություն (օսմոտիկ փորլուծությունը բերում է հիպոտոնիկ (ջրիկ) ջրային փորլուծության, որն իր հերթին հանգեցնում է ազատ ջրի զգալի կորստի և արյան մեջ նատրիումի խտության բարձրացման։ Այս տեսակը կարող է դիտվել նաև ստամոքսաաղիքային ուղու վիրուսային բորբոքման ժամանակ)։

Նորմալ մակարդակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորմալ մակարդակի հիպերնատրեմիայի դեպքում․

  • Ոչ շաքարային դիաբետի ժամանակ ջրի մեծ քանակության կորուստը երիկամներով պայմանավորված է հիպոֆիզի կողմից վազոպրեսին հորմոնի ոչ նորմալ արտադրությամբ կամ երիկամների զգայունության իջեցմամբ վազոպրեսինի նկատմամբ[14]։

Բարձր մակարդակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարձր մակարդակի հիպերնատրեմիայի դեպքում․

  • Հիպերտոնիկ հեղուկի օգտագործումը (միացությունների ավելի բարձր խտությամբ հեղուկ քան օրգանիզմից հավաքած նմուշն է)՝ ազատ ջրի սահմանափակ կիրառմամբ։ Սա համեմատաբար հազվադեպ է հանդիպում, չնայած կարող է տեղի ունենալ էներգետիկ վերակենդանացման ժամանակ, երբ կիրառվում է նատրիումի հիդրոկարբոնատի մեծ ծավալի լուծույթ։ Կուլ տված ծովի ջուրը նույնպես կարող է հանգեցնել հիպերնատրեմիայի, քանզի այն համարվում է հիպերտոնիկ լուծույթ։ Նկարագրվում են մի քանի դեպքեր, երբ խիտ աղային լուծույթը կիրառվել է որպես «չար ոգին դուրս հանելու» միջոց և հանգեցրել մահվան[15]։
  • Որոշ իվանդությունների հետևանքով առաջացած միներալոկորտիկոիդների հավելյալ քանակությունը՝ ինչպես օրինակ Կոննի համախտանիշի դեպքում, սովորաբար չի հանգեցնում հիպերնատրեմիայի, եթե ազատ ջրի օգտագործումը չի սահմանափակվում։
  • Աղից թունավորումը երեխանների մոտ հիմնական պատճառն է[16][17]։ Այն դիտվել է նաև հոգեկան խանգարումներ ունեցող հասուն մարդկանց շրջանում[15]։ Աղի գերքանակություն կարող է դիտվել նաև ծովի ջրի կամ սոյայի սոուսի օգտագործման հետևանքով[18]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիպերնատրեմիան ախտորոշվում է, երբ արյան հիմնական նյութափոխանակային թեստը ցույց է տալիս նատրիումի 145 մմոլ/լ-ից բարձր խտություն։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման հիմնաքարը ազատ ջրի նշանակումն է՝ դրա հարաբերական անբավարարությունը շտկելու նպատակով։ Ջուրը կարող է կիրառվել բերանով կամ ներերակային։ Մենակ ջուրը չի կարելի նշանակել ներերակային (օսմոլյարության պատճառով, ինչը կարող է հանգեցնել էրիթրոցիտների պատռման), այդ իսկ պատճառով այն տրվում է դեքստրոզի (սախարոզ) կամ նատրիումի քլորիդի լուծույթի ձևով։ Սակայն հիպերնատրեմիայի արագ շտկումը շատ վտանգավոր է։ Օրգանիզմը (մասնավորապես ուղեղը) հարմարվում է նատրիումի բարձր խտությանը։ Դրա արագ իջեցումը ազատ ջրով հանգեցնում է ուղեղի բջիջներում ջրի կուտակման և դրանց ուռչեցման։ Սա կարող է պատճառ դառնալ ուղեղի այտուցի՝ ցնցումներով ուղեկցվող, ուղեղի անդարձելի վնասման և մահվան։ Այդ իսկ պատճառով հիպերնատրեմիան պետք է շտկվի դանդաղորեն՝ բժշկի կամ ուրիշ բուժաշխատողի կողմից, ով ունի էլեկտրոկիտային հաշվեկշռի ուղղման փորձ․ բնորոշ բուժումն ընգրկում է թիազիդային միզամուղներ (օր․՝ քլորթալիդոն) քրոնիկ սրտային անբավարարության ժամանակ կամ կորտիկոստերոիդներ՝ երիկամային հիվանդության ժամանակ[19]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Muhsin SA, Mount DB (March 2016)։ «Diagnosis and treatment of hypernatremia.»։ Best practice & research. Clinical endocrinology & metabolism 30 (2): 189–203։ PMID 27156758։ doi:10.1016/j.beem.2016.02.014 
  2. ↑ Kuruvilla Jaya (2007)։ Essentials of Critical Care Nursing (անգլերեն)։ Jaypee Brothers Publishers։ էջ 329։ ISBN 9788180619205 (չաշխատող հղում)
  3. ↑ Kliegman Robert M., Stanton Bonita M. D., Geme Joseph St, Schor Nina F. (2015)։ Nelson Textbook of Pediatrics (անգլերեն) (20 ed.)։ Elsevier Health Sciences։ էջ 348։ ISBN 9780323263528։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-09-08-ին 
  4. ↑ Reynolds RM, Padfield PL, Seckl JR (մարտի 25, 2006)։ «Disorders of sodium balance.»։ BMJ (Clinical research ed.) 332 (7543): 702–5։ PMC 1410848։ PMID 16565125։ doi:10.1136/bmj.332.7543.702 
  5. ↑ Ranasinghe Sudharma, Wahl Kerri M., Harris Eric, Lubarsky David J. (2012)։ Anesthesiology Board Review Pearls of Wisdom 3/E (անգլերեն)։ McGraw Hill Professional։ էջ 6։ ISBN 9780071773638 
  6. ↑ Khanna A (May 2006)։ «Acquired Nephrogenic Diabetes Insipidus»։ Seminars in Nephrology (Review) 26 (3): 244–8։ PMID 16713497։ doi:10.1016/j.semnephrol.2006.03.004 
  7. ↑ Lin M, Liu SJ, Lim IT (August 2005)։ «Disorders of water imbalance.»։ Emergency medicine clinics of North America 23 (3): 749–70, ix։ PMID 15982544։ doi:10.1016/j.emc.2005.03.001 
  8. ↑ Department of Health & Human Services, State Government of Victoria, Australia Better Health Channel: Salt Archived 2016-04-02 at the Wayback Machine. Last updated: May 2014
  9. ↑ Lewis, J. L. (March 2013)։ «Hypernatremia»։ Merck Manual of Diagnosis and Therapy։ Medical Library Association։ Արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 27, 2015-ին։ Վերցված է դեկտեմբերի 25, 2015 
  10. ↑ Reynolds R., Padfield P. L., Seckl J. R. (2006)։ «Disorders of sodium balance»։ BMJ 332 (7543): 702–705։ PMC 1410848։ PMID 16565125։ doi:10.1136/bmj.332.7543.702 
  11. ↑ Shier D., Butler J., Lewis R. (2006)։ Hole's Human Anatomy and Physiology (11th ed.)։ McGraw-Hill Companies։ ISBN 9780073256993 
  12. ↑ Coe J. I. (1993)։ «Postmortem chemistry update. Emphasis on forensic application.»։ Am. J. Forensic Med. Pathol. 14 (2): 91–117։ PMID 8328447։ doi:10.1097/00000433-199306000-00001 
  13. ↑ Baselt, R. C. (2014)։ Disposition of Toxic Drugs and Chemicals in Man (10th ed.)։ Seal Beach, Ca.: Biomedical Publications։ էջեր 1855–1856։ ISBN 9780962652394 
  14. ↑ Leroy C., Karrouz W., Douillard C., Do Cao C., Cortet C., Wémeau J. L., Vantyghem M. C. (2013)։ «Diabetes insipidus.»։ Ann. Endocrinol. (Paris) 74 (5-6): 496–507։ PMID 24286605։ doi:10.1016/j.ando.2013.10.002 
  15. ↑ 15,0 15,1 Ofran Y., Lavi D., Opher D., Weiss T. A., Elinav E. (2004)։ «Fatal voluntary salt intake resulting in the highest ever documented sodium plasma level in adults (255 mmol L−1) a disorder linked to female gender and psychiatric disorders»։ J. Intern. Med. 256 (6): 525–528։ PMID 15554954։ doi:10.1111/j.1365-2796.2004.01411.x 
  16. ↑ Saunders N., Balfe J. W., Laski B. (1976)։ «Severe salt poisoning in an infant.»։ J. Pediatr. 88 (2): 258–61։ PMID 1249688։ doi:10.1016/s0022-3476(76)80992-4 
  17. ↑ Paut O., André N., Fabre P., Sobraquès P., Drouet G., Arditti J., Camboulives J. (1999)։ «The management of extreme hypernatraemia secondary to salt poisoning in an infant.»։ Paediatr. Anaesth. 9 (2): 171–174։ PMID 10189662։ doi:10.1046/j.1460-9592.1999.9220325.x 
  18. ↑ Carlberg D. J., Borek H. A., Syverud S. A., Holstege C. P. (2013)։ «Survival of Acute Hypernatremia Due to Massive Soy Sauce Ingestion»։ J. Emerg. Med. 45 (2): 228–231։ PMID 23735849։ doi:10.1016/j.jemermed.2012.11.109 
  19. ↑ Adrogué H. J., Madias N. E. (2000)։ «Hypernatremia»։ N. Engl. J. Med. 342: 1493–1499։ PMID 10816188։ doi:10.1056/NEJM200005183422006 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հիպերնատրեմիա&oldid=8497968» էջից