Jump to content

Հիլանա Տաարկա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հիլանա Տաարկա
Դիմանկար
Ծնվել էմարտի 22, 1856(1856-03-22)[1]
ԾննդավայրՀիլանա, Մեռեմյաե, Վիրումաա, Էստոնիա
Մահացել էդեկտեմբերի 27, 1933(1933-12-27)[1] (77 տարեկան)
Մահվան վայրՎիմոռսկի, Մեռեմյաե, Վիրումաա, Էստոնիա
Քաղաքացիություն Էստոնիա
Մասնագիտություներգչուհի
 Hilana Taarka Վիքիպահեստում

Հիլանա Տաարկա[2] (էստ․՝ Hilana Taarka), նաև Հիլանա Տարկա (էստ․՝ Hilana Tarka)[3] (Դարյա Պիսումա (էստ․՝ Darja Pisumaa), Դարյա Մատվեևա (էստ․՝ Darja Matvejeva), Վասիլա Տաարկա (էստ․՝ Vasila Taarka)[4], մարտի 22, 1856(1856-03-22)[1], Հիլանա, Մեռեմյաե, Վիրումաա, Էստոնիա - դեկտեմբերի 27, 1933(1933-12-27)[1], Վիմոռսկի, Մեռեմյաե, Վիրումաա, Էստոնիա), սետու էթնիկ խմբի ռունական երգերի կատարող։ Կրել է «Սետուի երգեցիկ մայր» (էստ․՝ Setu lauluema) ոչ պաշտոնական տիտղոսը[5]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիլանա Տաարկայի մոր անունը Օկա (Ագաֆյա Գերասիմովա) է եղել։ 16 տարեկանում նրան կնության են տվել Հյարմա գյուղից Մատս (Մատվե Գավրիլով) անունով մի տղամարդու։ Ընտանիքում չորս երեխա է եղել, Հիլանան ընտանիքի ավագ երեխան է եղել։ Հիլանան նրա հայրենի գյուղն է (Հիլանամյագի, էստ․՝ Hilanamägi): Ընտանիքը հարուստ է եղել, բայց հայրը հարբեցող էր և վաճառել է գրեթե իր բոլոր հողերը, իսկ Հիլանայի եղբորը՝ իր ժառանգորդին, մնացել է միայն մեկ կտոր հող։ Երբ Հիլանան 13 տարեկան էր, նա սկսել է օգնել մորը երկանքով աղալու գործում։ Աշխատավայրում մայրը Հիլանային երգել է սովորեցրել։ Օկան լավ էր երգում, և բանահավաքները գալիս էին նրա մոտ երգեր ձայնագրելու։ Օկան երգել է բազմաթիվ հարսանիքների ժամանակ և Հիլանային տարել է իր հետ։ Օկան մահացել է 34 տարեկանում։ Մատսն ապրել է 60 տարի։ Հիլանան չի ամուսնացել։ Հարևան գյուղից մի տղա նրա ձեռքն է խնդրել, բայց հարազատները դեմ են եղել նրանց ամուսնությանը[2][5]։ Առանց պաշտոնական ամուսնության Հիլանան հինգ երեխա է ունեցել՝ Ֆյոկլային, Սերգեյին, Իրինային, Ագաֆիային և Տատյանային, որոնց հայրը Վասիլի Իվանովիչ Կոոսերն է եղել։

Սետու երգեցիկ մայրիկի՝ Հիլանա Տաարկայի հուշարձանը Օբինիցա գյուղում

Հիլանա Տաարկան առաջինն էր, ով էստոնական կրթված շրջանակներին ծանոթացրել է երկրի հարավ-արևելքում բնակվող սետու էթնիկ խմբի ժողովրդական երգերին[6]։ Սետուի ռունական երգերի կատարողների մեծ ընտանիքում, դեռևս Յակոբ Հուրտի ժամանակ, այնպիսի երգիչների հետ, ինչպիսիք են Միկո Օդեն (Miko Ode, Եվդոկիա Կանիստե, 1864-1924) և Մարտինա Իրոն (Martina Irò, Իրինա Լույկ, 1866-1947), Հիլանա Տաարկան առանձնապես հայտնի է դարձել հանպատրաստից ստեղծագործելու իր զարմանալի ունակությամբ և երգարվեստի նյութական հարստությամբ[2][5]։

1921 թվականին՝ Յանովի օրը, Հիլանա Տաարկան, որպես մենակատար, մեծ պատիվ է ունեցել Հելսինկիում շնորհավորել Ֆինլանդիայի նախագահին տոնի կապակցությամբ, ինչպես նաև ելույթ ունենալ Ֆինլանդիայի երգի փառատոնում[2]։

1920-ականներին նա երգել է մի շարք հրապարակային համերգներում, այդ թվում՝ Տալլինի Էստոնիա համերգասրահում։ 1922 թվականին Սետուի երգի առաջին փառատոնի ժամանակ Հիլանա Տաարկան ողջույնի երգ է երգել Սետումաայից 100 ժողովրդական երգիչների մասնակցությամբ[7]։

Սահմանամերձ հողերի ընկերության (էստ․՝ Piirimaade Selts) հրահանգիչ Սամուել Սոմմերի (Samuel Sommer) և Մայրենի լեզվի ակադեմիական միության (էստ․՝ Akadeemiline Emakeele Selts) աջակցությամբ երեք «Սետուի երգեցիկ մայրերի»՝ Հիլանա Տաարկային, Մարտինե Իրոնին և Աննե Վաբարնային 1926 թվականին Էստոնիայի Հանրապետության կողմից նշանակվել է ամսական փոքր նպաստ[8]։

Սակայն Հիլանա Տաարկայի կյանքի վերջին տարիներն անցել են աղքատության մեջ, ինչի մասին նա երգել է իր երգերում[2]՝:
«Olõ-õs meil põldu, mida põima,
Olõ-õs rüki, mida rühki,
Külä-ks võti künnümaa,
Vald ragi mi varigu!»

Մահացել է 1933 թվականի դեկտեմբերի 27-ին՝ 77 տարեկան հասակում Վիմմորսկի գյուղի իր փոքրիկ տանը, դստեր՝ Տատյանայի (Taana, Tattö) ձեռքերի վրա[3]։ 1934 թվականի հունվարի 6-ին «Lääne Teataja» թերթում գրել են, որ տեղական լուրերի համաձայն Հիլանա Տաարկան մահացել է սովից[6]։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 31-ին Օբինիցա գյուղի գերեզմանատանը[6]։

Ստեղծագործական ժառանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիլանա Տաարկայի մեծ երգացանկում տեղ են գտել մի քանի երկար էպիկական երգեր, ինչպես Միկո Օդեի և Մարտինա Իրոյի մոտ, բայց անվանի սետու երգչուհիներից Հիլանա Տաարկան (Wasila Taarka ծխական գրառումներում) առաջինն է, ով կատարել է կատակներից բաղկացած հումորային երգեր և նրան հաճախ հրավիրել են երգելու Սետումաայում կազմակերպվող երեկույթներին ու հարսանիքներին[5]։

Հիլանա Տաարկայի՝ Յակոբ Հուրտին (1903) և պատմաբան Հենդրիկ Պրանցին (Hendrik Prants, 1889) նվիրված ռունական երգրերը հրատարակվել են Հուրտի կողմից «Setukeste lauludes» ժողովածուում։ Ժողովածուի երկու հատորներում, ի թիվս այլ երգիչների երգերի, կան Հիլանա Տաարկայի 29 երգեր, որոնցից 16-ը հասարակ երգեր են[2]`:
1. Հին կրոնական՝ ,,Päevapoeg", «Neiu veri»,,,Hiiv hitskmehe",,,Imelik koda" և «Ait põleb»,
2. Քրիստոնեական՝ «Jeesuse surm»,
3. Հեքիաթային՝ «Haned kadunud», «Hobune varas­tatud», «Oravad oksalt — müügiks müüril»,,,Karjaneiu ja kaup­mehed" և «Neiu liin»,
4. Աղջկական՝ «Neiu kiidab oma käsi­tööd»,
5. Ծննդյան խաղային՝ «Liigu, liigu lijnakõnõ!»,
6. Հարսնացուի հարսանեկան երգեր՝ «Ristimäle (pulma kutsudes)», «Ristimäle (saaja-päeval)» և «Neiu trotsijale».

Այս հրատարակություններում կան Հիլանա Տաարկայի 13 բազմաբնույթ երգեր[2]՝:
«Kosjasõit + Kalmu­neiu»,
,,Hääl kadunud + Vend pilliks Pihkvas",
«Neiu vennad + Tänuline lind»,
«Tütar vette + Uibonõ näiokõnõ + Neiumüük»,
«Kolm vaest + Härjad varastatud»,
«Rikas kosilane + Kuhja loomine».
Դրանցից ամենաերկարը 128 տողանոց երգ է՝ «Kosjasõit + Kal­muneiu»[2]:

Ֆինն բանահավաք Արմաս Օտտո Վայսանենն այդ ժողովածուի երգերից շատերը ձայնագրել է ֆոնոգրաֆի վրա և ձեռքով արտագրել 1913, 1914, 1921 և 1922 թվականներին։ Սետուական բանահյուսությունը հավաքել են նաև Տարտուի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի ուսանող Պաուլոպրիյտ Վոոլայնը (Paulopriit Voolaine, 1899-1985) և մանկավարժ Յան Այնելոն (Jaan Ainelo, 1882—1941): Ըստ Վայսանենի, Հիլանա Տաարկայի երգած գովաբանական և լալագին երգերի մեծ մասը մնացել է չձայնագրված, մասնավորապես, բոլոր նրանք, որոնք նա երգել է Սետումաայում և Էստոնիայում հարսանիքների ժամանակ, ինչպես նաև 50 տարեկանից հետո իր հյուրերի համար[2]։

Հիլանա Տաարկայի գերեզմանը Օբինիցա գյուղի գերեզմանատանը (2019 թվականի հունիս)

Հիշատակի հավերժացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ֆինն քանդակագործ Աիպո Սաիլոն (Aipo Sailo) իր կյանքի վերջին տարիներին քանդակել է Հիլանա Տաարկայի կիսանդրին։
  • 1986 թվականին Օբինիցա գյուղում բացվել է «Սետուի երգեցիկ մայրիկ Հիլանա Տաարկա» հուշարձանը, որը կերտել է քանդակագործ Էլմար Ռեբանեն (Elmar Rebane
  • Սետոմաայի վոլոստը շնորհում է Հիլանա Տաարկայի անվան մշակութային մրցանակ սետուի ավանդական մշակույթի պահպանման գործում ակնառու աշխատանքի համար[9][10]։
  • Վիռուս բանաստեղծուհի Կաուկսի Ույլեն գրել է «Տաարկա» պիեսը, որը բեմականացվել է 2005 և 2006 թվականների ամռանը Օբինիցա գյուղում։
  • 2008 թվականին Exitfilm կինոստուդիան թողարկել է «Տաարկա» գեղարվեստական ֆիլմը, որը նկարահանել է ռեժիսոր Այն Մյաեոտսը (Ain Mäeots), որտեղ գլխավոր դերերում հանդես են գալիս Ինգա Սալուրանդը (Inga Salurand, երիտասարդ Տաարկա), Սիյրի Սիսասկը (Siiri Sisask, Դարիյա (Տաարկա) Պիսումաա) և Մարյե Մետսուրը (Marje Metsur, ծեր Տաարկա)[11][12]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Faceted Application of Subject Terminology
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Elmar Päss (1934). «Hilana Taarka». Sõjaeelse Eesti esseistika ja kirjanduskriitika (էստոներեն). Eesti Kirjandus. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  3. 3,0 3,1 Hilana Tarka suri(էստոներեն) // Päewaleht. — 1933. — № 1. Архивировано из первоисточника 19 Մայիսի 2021.
  4. Veera Pino Elukutseline tegevus — setu rahvalaulik (Darja Pisumaa, alias Hilana Taarka – Vasila Taarka)(էստոներեն) // Keel ja Kirjandus. — 1994. — № 2. — С. 99–104.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Postimees (31.12.1933). «"Lauluimä" Hilana Taarka». Digar (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  6. 6,0 6,1 6,2 Lääne Teataja (06.01.1934). «Päevast päeva». Digar (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  7. Kalendrileht '81 märts // Kultuur ja Elu. — 1981.
  8. «Setu lauluema Anne Vabarna». folklore.ee (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  9. Meremäe Vallavolikogu (03.03.2017). «Hilana Taarka nimelise kultuuripreemia andmise kord». Riigi Teataja (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  10. «Hilana Taarka nimelise omakultuuripreemia laureaadid on selgunud». Setomaa (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  11. «Taarka (2008)». Eesti Filmi Andmebaas (էստոներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  12. «Taarka (2008)». IMDB.
  • Elmar Päss. Hilana Taarka Արխիվացված 2021-05-19 Wayback Machine.(էստոներեն) // Eesti Kirjandus. — 1934. — Nr. 1.
  • Pino, Veera. Elukutseline tegevus — setu rahvalaulik (Darja Pisumaa, alias Hilana Taarka — Vasila Taarka)(էստոներեն) // Keel ja Kirjandus. — 1994. — Nr 2, lk. 99-104.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիլանա Տաարկա» հոդվածին։