Հերսա

Հերսա;
Տեսակ	Հին հունական դիցաբանության կերպար
Սեռ	իգական
Հայր	Կեկրոպս
Մայր	Ագլավրոս
Քույր/Եղբայր	Պանդրոսոս, Erysichthon of Attica? և Ագլավրա (Կեկրոպսի դուստր)
Կողակից	Հերմես
Զավակներ	Կեֆալոս
	Herse Վիքիպահեստում

Հերսա (հին հունարեն՝ Ἕρση՝ «ցող»), հին հունական դիցաբանության կերպար, Ատտիկայի թագավոր Կեկրոպի դուստրը։

Այն կապված է երկու առանձին դիցաբանական թեմաների հետ, որոնք տարածված են եղել նկարչության մեջ։ Առաջինը վերաբերում է Էրիխթոնիոսի մանկությանը, որին Աթենասը արկղի մեջ հանձնել է Կեկրոպսի երեք դուստրերին՝ այն չբացելու հրամանով։ Աղջիկների հետաքրքրասիրությունը գերակշռել է և արդյունքում նրանց պատժել են աստվածները։

Մեկ այլ առասպել պատմում է, թե ինչպես է աստվածների սուրհանդակ Հերմեսը սիրահարվել Հերսային։ Երբ նա գնացել է իր սիրելիի տուն, հանդիպել է նրա քրոջը՝ Ագլավրոսին, որին թունավորել է Նախանձի աստվածուհին և նրան քարի է վերածել։

Դասականները ենթադրում են, որ Հերսան սկզբում եղել է տեղական ատտիկական աստվածուհի, որը պատասխանատու է եղել դաշտերը առավոտյան ցողով ոռոգելու համար։

Լեգենդներ

Եղել է Ատտիկայի առաջին թագավոր Կեկրոպսի և Ագլավրայի դուստրը՝ նախորդ թագավոր Ակտեոսի դուստրը։ Նա ունեցել է երկու քույր՝ Պանդրոսոսան (ում անունը նույնպես կապված է եղել ցողի հետ՝ և «ամբողջովին թաց») Ագլավրան և եղբայր՝ Էրիսիխտոն^[3]^[4]։

Որպես ցողի նույնականացում՝ անտիկ բանաստեղծ Ալկմանը նրան անվանել է Զևսի և Լուսնի աստվածուհի Սելենայի դուստր^[5]։

Մանուկ Էրիխտոնիոս

Հերսայի հետ է կապված Աթենքի լեգենդար թագավոր Էրիխթոնիուսի մանկության առասպելը։ Ըստ առասպելի դասական տարբերակի՝ տղան ծնվել է շատ անսովոր հանգամանքներում։ Աթենասը գնացել է դարբնության աստծո՝ Հեփեստոսի մոտ հատուկ զենք պատրաստելու համար։ Աֆրոդիտեի կողմից մերժված Հեփեստոսը ցանկացել է անարգել Աթենասին։ Նա եղել է մաքրաբարո, մերժել է ցանկասեր Աստծուն, որը սերմ է թափել աստվածուհու ոտքի վրա^[6]^[4]։ Այդ հողի մեջ նետված սերմից էլ ծնվել է Էրիխթոնիոսը, այսպիսով դառնալով երկրի աստվածուհի Գեայի և Հեփեստոսի որդին։

Աթենան, որը որոշակի կապ է ունեցել երեխայի ծննդյան հետ՝ երեխային դրել է տուփի մեջ և հանձնել կա՛մ Կեկրոպսի դուստրերից մեկին՝ Պանդրոսային, կա՛մ բոլոր երեք քույրերին՝ այն պահպանելու համար և խստորեն արգելել է նրանց բացել տուփը։ Հետաքրքրասիրությունից մղվելով՝ Հերսան և Ագլավրոսը (Պանդրոսայի հետ կամ առանց նրա) բացել են արկղը։ Ըստ առասպելի տարբեր վարկածների, նրանք նրա մեջ տեսել են կա՛մ օձերով փաթաթված երեխա, կա՛մ կես երեխա, կես օձ:

Ըստ մի վարկածի՝ օձերն անմիջապես սպանել են հետաքրքրասեր քույրերին, ըստ մեկ այլ վարկածի՝ Աթենասը զրկել է Ագլավրին և Գերսային բանականությունից և նրանք Ակրոպոլիսից նետվել են անդունդը^[7]^[8]^[6]^[9]^[10]։

Սիրային կապ Հերմեսի հետ

Օվիդիուսի «Մետամորֆոզների» (II գիրք, 708-832) մեջ նկարագրված առասպելի մեկ այլ տարբերակի համաձայն՝ քույրերը ողջ են մնացել, միայն ագռավ Կորնիքսն է պատմել Աթենասին հրամանի այս խախտման մասին, որը զայրույթից նրա փետուրները սպիտակից դարձրել է սև։

Հետագայում Հերսային է սիրահարվել Հերմեսը։ Գիշերը Հերմեսը գնացել է նրա տուն, որտեղ նրան դիմավորել է իր սիրելիի քույրը՝ Ագլավրան, որի սենյակը եղել է մոտակայքում։ Հերմեսը Ագլավրային խնդրել է չխանգարել՝ խոստանալով, որ հավատարիմ կլինի իր քրոջը։ Սկզբում Ագլավրան խնդրել է վճար իր ծառայության համար, ինչին Հերմեսը համաձայնվել է։

Այդ ժամանակ Աթենասն իմանալով կատարվածի մասին՝ խնդրել է նախանձի աստվածուհուն թունավորել Ագլավրոսին իր թույնով, ինչը նա արել է։ Տանջվելով քրոջ հնարավոր երջանկության գիտակցումից՝ նա նստել է Հերսայի սենյակի շեմին և հայտարարել, որ չի շարժվի իր տեղից։ Հերմեսը, ասելով «Կհամաձայնվենք այս պայմանի հետ»՝ նրան քարի է վերածել^[11]^[12]։

Առասպելի մի տարբերակի համաձայն՝ Հերսան և Հերմեսը ունեցել են որդի՝ Կեփալոսը^[13]^[4]։

Պաշտամունք

Հիմնվելով ստուգաբանության վրա (հին հունարեն՝ Ἕρση — «ցող», հին հունարեն՝ Πάνδροσος՝ «ամբողջությամբ ոռոգող», «ամբողջությամբ խոնավ»), դասականները ենթադրել են, որ սկզբում Հերսեն և Պանդրոսան եղել են մեկ կերպար, որը պատասխանատու է եղել դաշտերը ոռոգելու համար, բայց հետո նրանց պաշտամունքը բաժանվել է երկու մասի։ Արեֆորիայի ծեսը, այսինքն՝ աղջիկների կողմից չբացվող փակ անոթների փոխանցման ծեսը, որի նպատակն է եղել դաշտերի վրա ցող բերելը՝ հստակ հղումներ ունի Էրիխթոնիոսի և Կեկրոպիդների առասպելին^[12]։

Հնարավոր է՝ Ագլավրոսը, Պանդրոսոսը և Հերսան ատտիկական քարիտներ են եղել՝ ուրախության և երջանկության աստվածուհիներ, շնորհի և գրավչության մարմնացումներ։

Հերսայի անունով է կոչվել նաև Ակրոպոլիսի աղբյուրը^[12]։

Արվեստում

Հին կերպարվեստում Հերսայի և նրա քույրերի առասպելները արտացոլվել են Հեփեստոսը և Պարթենոնը զարդարող քանդակագործական կոմպոզիցիաներում, ինչպես նաև ծաղկամաններում^[14]։

Հերսայի առասպելներին անդրադարձել են Նոր ժամանակների նկարիչները: Համապատասխան սյուժեներով նկարները ստեղծել են, մասնավորապես՝ Ռուբենսը, Յակոբ Յորդանսը, Վիլեմ վան Հերփը, Յոհան Բոկհորստը, Ժոան-Էրազմ Կվելինը, Ժան-Բատիստ-Մարի Պիեռը, Նիկոլա Պուսենը և այլք։


«Էրիխտոնիոս երեխայի հայտնաբերում» Պ․ Պ․ Ռուբենս, մոտ 1615 թվական։ Լիխտենշտեյնների պալատը Ֆյուրստենգասեում, Վիեննա, Ավստրիա	«Էրիխթոնիոսի գտնվելը» Պ․ Պ․ Ռուբենս, 1632-1633 թվականներ։ Ալենի հուշարձանային արվեստի թանգարան, Օբերլին, ԱՄՆ	«Կեկրոպսի դուստրերը գտնում են նորածին Էրիխտոնիոսին» Վիլեմ վան Հերփ, մոտ 1950 թվական։ Սեփական հավաքածու

«Կեկրոպսի դուստրերը գտնում են Էրիխտոնիոսին» Յակոբ Յորդանս, 1640 թվական։ Արվեստի պատմության թանգարան, Վիեննա, Ավստրիա	«Մերկուրի, Հերսա և Ագլավրա» Նիկոլա Պուսեն, 1624-1626 թվականներ։ Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց, Փարիզ, Ֆրանսիա	«Մերկուրին տեսնում է Հերսային» Յոհան Բոկհորստ, 1650-1655 թվականներ։Արվեստի պատմության թանգարան, Վիեննա, Ավստրիա

«Մերկուրին սիրահարվում է Հերսային» Ժոան-Էրազմ Կվելին, 1696 թվական։ Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա), Բրյուսել, Բելգիա	«Մերկուրի, Հերսա և Ագլավրա» Ժան-Բատիստ-Մարի Պիեռ, 1763 թվական։ Լուվր, Փարիզ, Ֆրանսիա

Աստղագիտություն

Հերսայի անունով անվանվել են Յուպիտերի երկու արբանյակ՝ Հերսե և Էրսա, ընդ որում երկրորդի անվանումն ընտրվել է Twitter-ում անցկացված մրցույթ-քվեարկության արդյունքում^[15]^[16]։

Ծանոթագրություն

↑ Любкер Ф. Cecrops (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 267.
↑ (not translated to grc) 3.14.3 // Βιβλιοθήκη (հին հունարեն.) — 0001.
↑ Павсаний, 1996, I, 2, 6
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Seeliger, 1884—1890, kol. 2589
↑ Sittig, 1912, kol. 1147
↑ ^6,0 ^6,1 Псевдо-Аполлодор, 1972, III. 14, 6
↑ Псевдо-Гигин, 2000, 166. Эрихтоний
↑ Овидий Метаморфозы, 1977, 550—564
↑ Павсаний, 1996, I, 18, 2
↑ Seeliger, 1884—1890, kol. 2589—2590
↑ Овидий Метаморфозы, 1977, II. 730—824
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 Seeliger, 1884—1890, kol. 2590
↑ Псевдо-Аполлодор, 1972, III. 14, 3
↑ Sittig, 1912, kol. 1148
↑ Государственный Астрономический Институт имени П. К. Штернберга. «Номенклатура Естественных спутников планет» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 20-ին.
↑ «Подведены итоги конкурса названий для пяти спутников Юпитера». Вселенная. 2019 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 23-ին.

Գրականություն

Овидий Метаморфозы / Перевод с латинского С. В. Шервинского. Примечания Ф. А. Петровского.. — М.: Художественная литература, 1977.
Павсаний Описание Эллады / Перевод и примечания С. П. Кондратьева под редакцией Е. В. Никитюк. Ответственный редактор проф. Э. Д. Фролов.. — СПб.: Алетейя, 1996. — ISBN 5-89329-006-2
Псевдо-Аполлодор Мифологическая библиотека / Перевод, заключительная статья, примечания, указатель В. Г. Боруховича. — Л.: Наука, 1972.
Псевдо-Гигин Мифы / Перевод с латинского, комментарий Д. О. Торшилова под общей редакцией А. А. Тахо-Годи. — СПб.: Алетейя, 2000. — 360 с. — (Античная библиотека). — ISBN 5-89329-198-0
Konrad Seeliger. Herse // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie :

[нем.] / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig : Druck und Verlag von B. G. Teubner, 1884—1890. — Bd. I. — Kol. 2589—2591.

Sittig. Herse :

[нем.] // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1912. — Bd. VIII, 1. — Kol. 1146—1149.

[_d3ba62315fe9dd1e-1] Любкер Ф. Cecrops (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 267.

[_7467328381a3f55c-2] (not translated to grc) 3.14.3 // Βιβλιοθήκη (հին հունարեն.) — 0001.

[Павсаний—1996—I,_2,_6—-3] Павсаний, 1996, I, 2, 6

[Seeliger—1884—1890—kol._2589—-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Seeliger, 1884—1890, kol. 2589

[Sittig—1912—kol._1147—-5] Sittig, 1912, kol. 1147

[Псевдо-Аполлодор—1972—III._14,_6—-6] 6,0 ^6,1 Псевдо-Аполлодор, 1972, III. 14, 6

[Псевдо-Гигин—2000—166._Эрихтоний—-7] Псевдо-Гигин, 2000, 166. Эрихтоний

[Овидий_Метаморфозы—1977—550—564—-8] Овидий Метаморфозы, 1977, 550—564

[Павсаний—1996—I,_18,_2—-9] Павсаний, 1996, I, 18, 2

[Seeliger—1884—1890—kol._2589—2590—-10] Seeliger, 1884—1890, kol. 2589—2590

[Овидий_Метаморфозы—1977—II._730—824—-11] Овидий Метаморфозы, 1977, II. 730—824

[Seeliger—1884—1890—kol._2590—-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 Seeliger, 1884—1890, kol. 2590

[Псевдо-Аполлодор—1972—III._14,_3—-13] Псевдо-Аполлодор, 1972, III. 14, 3

[Sittig—1912—kol._1148—-14] Sittig, 1912, kol. 1148

[15] Государственный Астрономический Институт имени П. К. Штернберга. «Номенклатура Естественных спутников планет» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 20-ին.

[16] «Подведены итоги конкурса названий для пяти спутников Юпитера». Вселенная. 2019 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 23-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]