Հետերոզիս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հետերոզիս (հին հունարեն՝ ἕτερος —փոփոխություն, փոխակերպում), կենսաբանական երևույթ, որի դեպքում ոչ ազգակցական տրամախաչումից ստացված առաջին սերունդը կամ հիբրիդը տնտեսական ու կենսաբանական մեկ կամ մի շարք հատկանիշներով գերազանցում է ծնողականներին։

«Հետերոզիս» տերմինն առաջարկել է ամերիկացի գենետիկ Գ. Շելը (1912-ին), սակայն գիտության մեջ այն գործածվում է 1914-ից։ Մինչև այդ բուսաբուծության մեջ օգտագործվում էր «հիբրիդային ուժ» հասկացությունը, որն առաջին անգամ նկարագրել է Հ. Կելռեյտերը (1760-ին)։ Չնայած հետերոզիսի երևույթը մարդկությունը օգտագործում է հին ժամանակներից, բայց դեռևս դրա մեխանիզմը լրիվ չի բացահայտված։ Բուսական և կենդանական պոպուլյացիաներում հետերոզիսը հանդես է գալիս գենետիկան բազում ձևերով՝ կենսունակությամբ, վերարտադրողականությամբ, մթերատվությամբ (բերքատվությամբ) ևն, իսկ երբեմն դրանց մասնակի կամ ամբողջական զուգակցմամբ ծնողական ձևերին գերազանցելու տարբերակներով։ Ներկայումս գերիշխում է այն կարծիքը, որ հետերոզիսը հիմնականում պայմանավորված է գենետիկությունը, հետերոզիգոտությունը և գերդոմինանտությունը։ Իսկական տարբեր մեխանիզմներով, որտեղ կարևորվում են հատկապես դոմինանտությունը, հետերոզիգոտությունը և գերդոմինանտությունը։


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 373