Հետանցքի ճաք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հետանցքի ճաք
Բժշկական մասնագիտությունաղեստամոքսաբանություն
ՀՄԴ-9565.0
ՀՄԴ-10K60.0 և K60.2
 Anal fissure Վիքիպահեստում

Հետանցքի ճաք, անալ ճաք կամ ուղիղ աղու ճաք, հետանցքի պատռվածք կամ դեֆեկտ։ Հետանցքի ճաքը արտահայտվում է զուգարանի թղթի, ներքնաշորի վրա կամ երբեմն զուգարանակոնքում ալ կարմիր արյան հետքերով։ Եթե ճաքը սուր սկիզբ ունի, բնորոշ է արտահայտված ցավ՝ կղազատումից հետո[1], բայց խրոնիկական ճաքի դեպքում ցավի ինտենսիվությունը հաճախ ավելի ցածր է։ Անալ ճաքը հաճախ տեղակայված է լինում հետանցքի հետին պատի կենտրոնում՝ հավանաբար ավելի քիչ արյան մատակարարում ունեցող հատված լինելու պատճառով։ Ճաքի խորությունը կարող է տատանվել լորձաթաղանթից մինչև հետանցքի սեղմանի մկանաթելեր։ Չբուժված խրոնիկական ճաքերը առաջացնում են ծածկոցանման մաշկային հանգույց (պահապան թմբիկ), որը ծածկում է դեֆեկտը և առաջացնում է դիսկոմֆորտ ու ցավ։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետանցքի ճաքերի առաջացման ամենատարածված պատճառը ուղիղ աղու լորձաթաղանթի ձգման հնարավորություններից ավել լայնացումն է։

Մակերեսային և փոքր անալ ճաքերը դժվար են ախտորոշվում իրենց քիչ տեսանելի լինելու պատճառով, և մի քանի շաբաթում առաջանում է ինքնալավացում։ Սակայն որոշ հետանցքի ճաքեր դառնում են խրոնիկական, խորը և ինքնուրույն չեն առողջանա։ Չլավացող ճաքի ամենատարածված պատճառը հետանցքի ներքին սեղմանի սպազմն է, որը հանգեցնում է լորձաթաղանթի արյան մատակարարման խանգարման։ Արդյունքում առկա է չլավացող խոց, որը կարող է վարակվել կղանքային մասսաներով։ Մեծահասակների մոտ ճաքերը առաջանում են փորկապությունների, մեծ և պինդ կղանքային մասսաների կամ էլ տևական փորլուծության արդյունքում։ Տարեցների դեպքում անալ ճաքերը առաջանում են այդ շրջանի արյունամատակարարման խանգարման պատճառով։ Կողմնային ճաքերի դեպքում պետք է նկատի ունենալ տուբերկուլոզը, գաղտնի թարախակույտը, լեյկեմիկ ինֆիլտրատները, կարցինոման, ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշը (ՁԻԱՀ) կամ էլ գրգռված աղու համախտանիշը՝ որպես առաջացման պատճառ[2]։ Սեռական ճանապարհով փոխանցվող որոշ վարակներ կարող են խթանել հյուսվածքների քայքայմանը՝ հանգեցնելով ճաքի։ Հետանցք-ուղիղ աղիքային շրջանի վրա ազդող սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներից են՝ սիֆիլիսը, հերպեսը, խլամիդիան և մարդու պապիլոմա վիրուսը[3]։

Հետանցքի ճաքի մյուս պատճառներից են՝

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծահասակների մոտ հետանցքի ճաքի կանխարգելման նպատակով կարելի է կատարել հետևյալը՝

  • Խուսափել ուժեղ ճիգերից դեֆեկացիայի ժամանակ։ Սա ներառում է փորկապության բուժում և կանխարգելում սննդակարգի միջոցով, բավարար քանակի հեղուկների ընդունում, լուծողականների մերթընդմերթ օգտագործում և խուսափում փորկապություն առաջացնող գործոններից[9]։ Նմանապես, փորլուծության վաղաժամ բուժումը կնվազեցնի հետանցքի լարվածությունը։
  • Հետանցքի հիգիենա կղազատումից հետո, ներառյալ՝ փափուկ զուգարանի թղթի օգտագործում և ջրով լվացում։
  • Ճաքի փաստացի առկայության կամ կասկածի դեպքում օգտագործել լուբրիկանտ քսուքներ՝ հաշվի առնելով, որ թութքի բուժման քսուքները հակացուցված են և առաջացնում են մազանոթների կծկում, արյունամատակարարման խանգարում, հետևապես՝ խոչընդոտում են վերքի լավացմանը։

Նորածինների մոտ տակդիրների հաճախակի փոխելը կանխարգելում է ճաքի առաջացումը։ Քանի որ փորկապությունը ճաքի առաջացման պատճառներից մեկն է, պետք է ապահովել նորածնի հեղուկների ընդունման բավարար քանակություն (օրինակ՝ կրծքի կաթ, ապահովել արհեստական կերեր խառնելուց ջրի ճիշտ չափաբաժիններ)։ Նորածինների մոտ փաստացի առկա ճաքի հիմքում ընկած պատճառի բուժումը արդեն բավարար է լավացման համար։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետանցքի ճաքի ոչ-վիրահատական բուժման եղանակները ցուցված են թե՛ սուր և թե՛ քրոնիկ դեպքերում[10][11]։ Օրինակ՝ տեղային կիրառման նիտրոգլիցերինը կամ կալցիումային անցուղիներրի պաշարիչները (դիլտիազեմ), կամ էլ անալ սեղման բոտուլոտոքսինի ներարկում[12]։

Մյուս միջոցներից են՝ նստած բուժիչ լոգանքներ, տեղային ցավազրկողներ, մանրաթելերով հարուստ սննդակարգ և լուծողականներ[13][14]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անալ սեղմանը թուլացնող դեղորայքը, որի տեղային կիրառումը նպաստում է լավացման ընթացքին, առաջին անգամ առաջարկվել է 1994 թվականին նիտրոգլիցերինի քսուքի տեսքով[15][16][17][18], այնուհետև կալցիումային անցուղիների պաշարիչներ[19][20], իսկ հաջորդ տարի առաջարկվել է դիլտիազեմի տեղային կիրառումը[21]։ Նիտրոգլիցերինային քսուքների ամենատարածված կողմնակի էֆեկտն է գլխացավը՝ դեղի համակարգային ազդեցության պատճառով, որը սահմանափակում է պացիենտների մոտ կիրառման շրջանակները։

Կոմբինացված վիրաբուժական և դեղորայքային բուժումը, որը կատարվում է վիրաբույժ-կոլոպրոկտոլոգի կողմից, բոտուլոտոքսինի(Բոտոքս) ուղղակի ներարկումն է հետանցքային սեղման՝ նրա թուլացման նպատակով։ Այս բուժումը առաջին անգամ ուսումնասիրվել է 1993 թվականին։ Բոտոքսի ներարկման շատ դեպքերում հիվանդները ստիպված էին որոնել ուրիշ բուժման եղանակ, քանի որ ամեն հաջորդ ներարկում էլ ավելի քիչ արդյունավետ էր դարձնում բուժումը՝ այդ ընթացքում ծախսելով հազարավոր դոլլարներ՝ ընդամենը ժամանակավոր բուժման համար։ Կողմնային սեղմանահատումը համարվում է ճաքի բուժման Ոսկե ստանդարտ[22]։ Համատեղված լինելով դեղորայքային բուժման հետ՝ այս եղանակի էֆեկտիվությունը հասնում է մինչև 98 % բուժելիության[23]։

Վիրահատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիրահատական միջամտությունը ցուցված է այն հիվանդներին, ովքեր մեկից երեք ամիս ստացել են դեղորայքային բուժում, և այն արդյունավետ չի եղել։ Բուժման եղանակներից վիրահատությունը չի համարվում առաջին ընտրության միջոց։

Վիրահատության հիմնական խնդիրը անալ սեղմանի անբավարարության առաջացումն է։ Անալ սեղմանի անբավարարությունը գազերի, հեղուկ կամ էլ նույնիսկ պինդ կղանքային մասսաներ պահելու անկարողությունն է։ Անբավարարության որոշակի աստիճան կարող է զարգանալ 45 % հիվանդների մոտ՝ վաղ հետվիրահատական շրջանում։ Ամեն դեպքում սեղմանի անբավարարությունը հազվագյուտ դեպքերում է մշտական և հիմնականում թույլ է արտահայտված։ Ռիսկերը պետք է քննարկել վիրաբույժ-պրոկտոլոգի հետ։

Ընդհանուր անզգայացման տակ կատարվող վիրահատությունը անալ սեղմանի դիվուլսիան (ձգում) է (Լորդի վիրահատություն) կամ էլ կողմնային սեղմանահատումը, երբ հետանցքի ներքին սեղմանը հատվում է։ Երկու վիրահատությունների նպատակը սեղմանի սպազմի վերացումն է, այսպիսով՝ հետանցքի լորձաթաղանթի նորմալ արյունամատակարարում ապահովելը։ Վիրահատական միջամտությունը կատավում է ընդհանուր, ողնուղեղային և տեղային անզգայացման պայմաններում։ Անալ սեղմանի ձգումը որոշ դեպքերում կարող է հանգեցնել անբավարարության, այդ պատճառով սեղմանահատումը վիրահատության լավագույն տարբերակն է։

Կողմնային ներքին սեղմանահատում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կողմնային ներքին սեղմանահատումը (սֆինկտերոտոմիա) վիրահատական միջամտության լավագույն ընտրությունն է՝ իր կատարման պարզության և էֆեկտիվության շնորհիվ (~95 %): Այս միջամտության ժամանակ հետանցքի ներքին սեղմանը մասամբ հատվում է՝ հանգեցնելով սպազմի վերացմանը, արյան մատակարարման լավացմանը և ռեգեներացիային։ Տեղային արյունամատակարարման ավելացումը հանգեցնում է ճաքի լավացմանը, իսկ սեղմանի թուլացումը կանխարգելում է նրա կրկնակի առաջացումը։ Վիրահատությունը կատարվում է և՛ ամբուլատոր, և՛ ստացիոնար պայմաններում։ Սֆինկտերոտոմիայի ցավը հիմնականում ավելի քիչ է, քան բուն ճաքի առաջացրած ցավը։ Հիվանդների աշխատունակությունը վերականգնվում է մեկ շաբաթվա ընթացքում։

Կողմնային ներքին սեղմանահատումը, այնուամենայնիվ, ունի պոտենցիալ բարդություններ՝ կապված կտրվածքի լավացման և գազերի, կղանքի պահելու անընդունակության հետ (որոշ վիրահատական հետազոտություններ ապացուցում են անբավարարության առաջացման մինչև 36 % հավանականություն)[24]։

Չնայած կողմնային ներքին սեղմանահատումը կարճաժամկետ ժամանահատվածում համարվում է ապահով միջոց, սակայն նրա երկարատև անվտանգության հետ կապված կան որոշակի մտահոգություններ։ Պանկաջ Գանգը և մյուսները հրապարակեցին հոդված և մետա-վերլուծություն, որում նրանք վերլուծում են երկարաժամկետ անբավարարության անհանգստության պատճառները կողմնային ներքին սեղմանահատումից երկու տարի անց։ Նրանք գտան երկարատև անբավարարության առաջացման 14 % հաճախականություն, այսպիսով՝ հարկավոր է այս մեթոդով բուժում ստացող հիվանդների ճիշտ և զգուշավոր ընտրություն[25]։

Հետանցքի լայնացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անալ դիլատացիան (հետանցքի լայնացում) կամ Լորդի միջամտությունը օգտագործումից դուրս է մնացել՝ նրա գազերի և կղանքի պահելու անկարողության առաջացման բարձր ռիսկի պատճառով[26]։

Համենայն դեպս վաղ 90-ականներին տվյալ մեթոդի բազմանգամյա կիրառումը ցուցաբերեց բարձր էֆեկտիվություն և բարդությունների ցածր հաճախականություն[27]։ Դրանից հետո առնվազն մեկ ուրիշ ռանդոմիզացված, ստուգիչ խմբերով հետազոտություն է կատարվել, որը ապացուցեց հետանցքի լայնացման և սեղմանի հատման միջև ճաքերի լավացման տեմպերի տարբերության բացակայություն[28], մինչդեռ մեկ ուրիշ հետազոտություն ցույց տվեց անալ դիլատացիայի շնորհիվ բուժման բարձր արդյունավետություն՝ բարդությունների ցածր ռիսկով հանդերձ[29]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծահասակների մոտ հետանցքի ճաքի հանդիպման հաճախականությունը մոտավորապես 1-ը 350-ի հարաբերակցությամբ է[8]։ Տարածվածությունը հավասարապես բաշխված է և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց մոտ, իսկ տարիքային առավել տարածված է 15-ից 40 տարեկանների մոտ[8]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Gott, M. D.; Peter, H. (1998 թ․ մարտի 5). «New Therapy Coming for Anal Fissures». The Fresno Bee. Fresno, CA: McClatchy Co. p. E2, "Life" section.
  2. ↑ «Common Anorectal Conditions». American Academy of Family Physicians. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  3. ↑ «Anal Fissure – Causes». NHS Choices. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 4-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Collins, E. E.; Lund, J. N. (2007 թ․ սեպտեմբեր). «A Review of Chronic Anal Fissure Management». Techniques in Coloproctology. 11 (3): 209–223. doi:10.1007/s10151-007-0355-9. PMID 17676270.
  5. ↑ «What Causes Anal Fissures?». WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 20-ին.
  6. ↑ Ferri, Fred F. (2015). Ferri's Clinical Advisor 2016 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 108. ISBN 9780323378222.
  7. ↑ «Anal Fissure Treatment, Symptoms & Surgery - Cleveland Clinic: Health Library». Cleveland Clinic. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Anal Fissure – Basics – Epidemiology». Best Practice. British Medical Journal. 2012 թ․ ապրիլի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 30-ին.
  9. ↑ Basson, Marc D. (2010 թ․ հունվարի 28). «Constipation». eMedicine. New York, NY: WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
  10. ↑ Nelson RL, Thomas K, Morgan J, Jones A (2012). «Non surgical therapy for anal fissure». Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD003431. doi:10.1002/14651858.CD003431.pub3. PMID 22336789.
  11. ↑ Haq., Z.; Rahman, M.; Chowdhury, R.; Baten, M.; Khatun, M. (2005). «Chemical Sphincterotomy—First Line of Treatment for Chronic Anal Fissure». Mymensingh Medical Journal. 14 (1): 88–90. PMID 15695964.
  12. ↑ Shao, WJ; Li, GC; Zhang, ZK (2009 թ․ սեպտեմբեր). «Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials comparing botulinum toxin injection with lateral internal sphincterotomy for chronic anal fissure». International journal of colorectal disease. 24 (9): 995–1000. doi:10.1007/s00384-009-0683-5. PMID 19266207.
  13. ↑ «Anal Fissure – Treatment Overview». WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  14. ↑ Poritz, Lisa Susan. «Anal Fissure Treatment & Management». Medscape. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  15. ↑ Loder, P.; Kamm, M.; Nicholls, R.; Phillips, R. (1994). «'Reversible Chemical Sphincterotomy' by Local Application of Glyceryl Trinitrate». British Journal of Surgery. 81 (9): 1386–1389. doi:10.1002/bjs.1800810949. PMID 7953427.
  16. ↑ Watson, S.; Kamm, M.; Nicholls, R.; Phillips, R. (1996). «Topical Glyceryl Trinitrate in the Treatment of Chronic Anal Fissure». British Journal of Surgery. 83 (6): 771–775. doi:10.1002/bjs.1800830614. PMID 8696736.
  17. ↑ Simpson, J.; Lund, J.; Thompson, R.; Kapila, L.; Scholefield, J. (2003). «The Use of Glyceryl Trinitrate (GTN) in the Treatment of Chronic Anal Fissure in Children». Medical Science Monitor. 9 (10): PI123–126. PMID 14523338.
  18. ↑ Lund, J. N.; Scholefield, J.H. (1997 թ․ հունվարի 4). «A Randomised, Prospective, Double-blind, Placebo-controlled Trial of Glyceryl Trinitrate Ointment in Treatment of Anal Fissure». The Lancet. 349 (9044): 11–14. doi:10.1016/S0140-6736(96)06090-4. PMID 8988115.
  19. ↑ Antropoli, C.; Perrotti, P.; Rubino, M.; Martino, A.; De Stefano, G.; Migliore, G.; Antropoli, M.; Piazza, P. (1999). «Nifedipine for Local Use in Conservative Treatment of Anal Fissures: Preliminary Results of a Multicenter Study». Diseases of the Colon and Rectum. 42 (8): 1011–1015. doi:10.1007/BF02236693. PMID 10458123.
  20. ↑ Katsinelos, P.; Kountouras, J.; Paroutoglou, G.; Beltsis, A.; Chatzimavroudis, G.; Zavos, C.; Katsinelos, T.; Papaziogas, B. (2006). «Aggressive Treatment of Acute Anal Fissure with 0.5% Nifedipine Ointment Prevents Its Evolution to Chronicity». World Journal of Gastroenterology. 12 (38): 6203–6206. PMID 17036396. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 12-ին.
  21. ↑ Carapeti, E.; Kamm, M.; Phillips, R. (2000). «Topical Diltiazem and Bethanechol Decrease Anal Sphincter Pressure and Heal Anal Fissures without Side Effects». Diseases of the Colon and Rectum. 43 (10): 1359–1362. doi:10.1007/BF02236630. PMID 11052511.
  22. ↑ Jost, W.; Schimrigk, K. (1993). «Use of Botulinum Toxin in Anal Fissure». Diseases of the Colon and Rectum. 36 (10): 974. doi:10.1007/BF02050639. PMID 8404394.
  23. ↑ Tranqui, P.; Trottier, D.; Victor, C.; Freeman, J. (2006). «Nonsurgical treatment of chronic anal fissure: nitroglycerin and dilatation versus nifedipine and botulinum toxin» (PDF). Canadian Journal of Surgery [Journal Canadien de Chirurgie]. 49 (1): 41–45. PMC 3207506. PMID 16524142. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 12-ին.
  24. ↑ Wolff, B. G.; Fleshman, J.W.; Beck, D. E.; Church, J. M. (2007). The ASCRS Textbook of Colon and Rectal Surgery. Springer. էջ 180. ISBN 978-0-387-24846-2. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 15-ին.[պարզաբանել]
  25. ↑ Garg P, Garg M, Menon GR (2013 թ․ մարտ). «Long-term continence disturbance after lateral internal sphincterotomy for chronic anal fissure: a systematic review and meta-analysis». Colorectal Dis. 15 (3): e104–17. doi:10.1111/codi.12108. PMID 23320551.
  26. ↑ Becker, Horst Dieter (2005). Urinary and Fecal Incontinence: An Interdisciplinary Approach. Springer Science & Business Media. էջ 105. ISBN 9783540222255. OCLC 185042351. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  27. ↑ Sohn, N; Weinstein, M.A. (1997 թ․ հունվար). «Anal dilatation for anal fissures». Seminars in Colon and Rectal Surgery. 8: 17–23.
  28. ↑ Yucel, T.; Gonullu, D.; Oncu, M.; Koksoy, F. N.; Ozkan, S. G.; Aycan, O. (2009 թ․ հունիս). «Comparison of Controlled-intermittent Anal Dilatation and Lateral Internal Sphincterotomy in the Treatment of Chronic Anal Fissures: A Prospective, Randomized Study». International Journal of Surgery. 7 (3): 228–231. doi:10.1016/j.ijsu.2009.03.006. PMID 19361582.
  29. ↑ Renzi, A.; Brusciano, L.; Pescatori, M.; Izzo, D.; Napolitano, V.; Rossetti, G.; del Genio, G.; del Genio, A. (2005 թ․ հունվար). «Pneumatic Balloon Dilatation for Chronic Anal Fissure: A Prospective, Clinical, Endosonographic, and Manometric Study». Diseases of the Colon and Rectum. 48 (1): 121–126. doi:10.1007/s10350-004-0780-z. PMID 15690668.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 Հետանցքի ճաք
էջը Վիքիպահեստում
  • Lund, J. N.; Nyström, P. O.; Coremans, G.; Herold, A.; Karaitianos, I.; Spyrou, M.; Schouten, W. R.; Sebastian, A. A.; Pescatori, M. (2006 թ․ հոկտեմբեր). «An evidence-based treatment algorithm for anal fissure». Techniques in Coloproctology. 10 (3): 177–180. doi:10.1007/s10151-006-0276-z. PMID 16969620.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հետանցքի_ճաք&oldid=9720001» էջից