Jump to content

Հենրիխ IV

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
 Ուշադրություն։
Հոդվածը պարունակում է չթարգմանված բաժիններ կամ հատվածներ։
Ոչ հայերեն հատված(ներ)ը անհրաժեշտ է թարգմանել կամ հեռացնել, հակառակ դեպքում հոդվածը կամ տվյալ բաժինը ենթակա է ջնջման։
Հենրիխ IV
Ծնվել է՝նոյեմբերի 11, 1050
ԾննդավայրImperial Palace of Goslar, Գոսլար, Ստորին Սաքսոնիա, Գերմանիա
Մահացել է՝օգոստոսի 7, 1106 (55 տարեկան)
Վախճանի վայրԼիեժ, Lower Lotharingia
Երկիր Սրբազան Հռոմեական կայսրություն
ՏոհմSalian dynasty?
ՀայրHenry III?
ՄայրAgnes of Poitou?
ԵրեխաներAgnes of Germany?[1], Conrad II of Italy?[2] և Henry V?[1]
Հավատքքրիստոնեություն

Հենրիխ IV (գերմ.՝ Heinrich IV, նոյեմբերի 11, 1050, Imperial Palace of Goslar, Գոսլար, Ստորին Սաքսոնիա, Գերմանիա - օգոստոսի 7, 1106, Լիեժ, Lower Lotharingia), Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր 1084-1105 թվականներին, Գերմանիայի թագավոր 1054-1105 թվականներին, Իտալիայի և Բուրգունդիայի թագավոր 1056-1105 թվականներին և Բավարիայի դուքս 1052-1054 թվականներին։ Նա Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Հենրիխ III-ի որդին է՝ Սալյան և Ագնեսա դե Պուատուն դիանստիաների երկրորդ միապետը: 1056 թվականի հոկտեմբերի 5-ին հոր մահից հետո Հենրիխի խնամակալ է նշանակվում մայրը։ Նա դրամաշնորհներ էր տրամադրում գերմանացի արիստոկրատներին՝ նրանց աջակցությունը ստանալու համար։ Ի տարբերություն իր հանգուցյալ ամուսնու, ում օրոք ամրապնդվել էի Ուստի «Եկեղեցու ազատության» գաղափարը նա չէր կարողանում վերահսկել պապական ընտրությունները։ Օգտվելով նրա թուլությունից՝ Քյոլնի արքեպիսկոպոս Աննա Երկրորդը 1062 թվականի ապրիլին առևանգեց Հենրիխին։ Մինչ Հենրիխի թագավոր հռչակվելը նա կառավարում էր երկիրը մինչև 1065 թվականը։

Հենրիխը փորձեց վերադարձնել թագավորական ունեցվածքը, որը բռնագրավվել էր իր անչափահասության ընթացքում։ Նա վարձեց ցածր մակարդակի պաշտոնյաներ՝ իր նոր քաղաքականությունն իրականացնելու համար, ինչը դժգոհություն առաջացրեց Սաքսոնիայում և Թյուրինգիայում: Հենրիխը ճնշեց Սաքսոնիայի ապստամբությունը 1069 թվականին, ինչպես նաև սաքսոնական արիստոկրատ Օտտոն Նորդհայմի 1071 թվականի ապստամբությունը։ Բարձր պաշտոններում հասարակ մարդկանց նշանակումը դժգոհություններ առաջացրեց գերմանացի արիստոկրատներին շարքերում և նրանցից շատերը հեռացան Հենրիխի արքունիքից։ Նա շարունակում էր եպիսկոպոսներ և վանահայրեր նշանակելու քաղաքականությունը։ Բարեփոխիչ հոգևորականները դատապարտում էին այս մոտեցումը՝ անվանելով սիմոնիա (եկեղեցական պաշտոնների արգելված վաճառք): 1073 թվականի սկզբին Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ը մեղադրեց Հենրիխի խորհրդականներին իր գործողությունների համար և նրանց հեռացրեց եկեղեցուց: Հենրիխի բախումները Սուրբ Աթոռի և գերմանական դուքսերի հետ թուլացրին նրա դիրքերը և 1074 թվականի ամռանը սաքսոնները բացահայտ ապստամբություն բարձրացրեցին։ Օգտվելով սաքսոնական արիստոկրատների և գյուղացիների միջև վեճերից՝ 1075 թվականի հոկտեմբերին ճնշեց ապստամբությունը։

Հենրիխը ակտիվ քաղաքականություն էր վարում Իտալիայում, ինչը անհանգստացրեց Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ի իրավահաջորդ Գրիգորիոս VII-ին, որը նրան սպառնաց հեռացնել սիմոնիայի համար: 1076 թվականի հունվարի 24-ին Հենրիխը համոզեց գերմանացի եպիսկոպոսների մեծամասնությանը անվավեր ճանաչել պապի ընտրությունը։ Ի պատասխան՝ Հռոմի պապը Հենրիխին հեռացրեց եկեղեցուց։ Գերմանացի արիստոկրատները, ովքեր թշնամաբար էին վերաբերվում Հենրիխին, կոչ արեցին Հռոմի պապին ժողով հրավիրել Գերմանիայում՝ Հենրիխի գործը քննելու համար: Որպեսզի պապը չդատապարտի նրան, Հենրիխը գնաց Իտալիա՝ Կանոսա՝ Հռոմի պապի հետ հանդիպման։ Նրա արշավը դեպի Կանոսա հաջողությամբ պսակվեց և Գրիգորիոս VII-ը այլ ելք չուներ, քան 1077 թվականի հունվարին չեղարկելու մեղադրանքները։ Հենրիխի գերմանացի հակառակորդները անտեսեցին նրա մեղքերի թողությունը և 1077 թվականի մարտի 14-ին ընտրեցին նոր թագավոր՝ Ռուդոլֆ Ռայնֆելդը։ Սկզբում Հռոմի պապը չեզոք էր երկու թագավորների հակամարտության մեջ, ինչը թույլ տվեց Հենրիխին ամրապնդել իր դիրքերը։ Հենրիխը շարունակում էր բարձրաստիճան հոգևորականներ նշանակել, ինչի համար 1080 թվականի մարտի 7-ին Հռոմի պապը նրան կրկին հեռացրեց եկեղեցուց։ Գերմանիայի և Հյուսիսային Իտալիայի եպիսկոպոսների մեծ մասը հավատարիմ մնաց Հենրիխին և Կլեմենտ III-ը ընտրվեց որպես հակապապ: Ռուդոլֆ Ռայնֆելդը սպանվեց ճակատամարտում և նրա իրավահաջորդ Հերման Զալմսկին շարունակեց Սաքսոնիայի թագավորական իշխանության մանձնյա կառավարումը: 1081 թվականից սկսած՝ Հենրիխը ձեռնամուխ եղավ մի շարք ռազմական արշավների դեպի Իտալիա և Կլիմենտ III-ը նրան թագադրեց կայսր Հռոմում 1084 թվականի ապրիլի 1-ին։

Հերման Սալմսկին մահացավ և 1088 թվականին Հենրին տեղական արիստոկրատների օգնությամբ հպատակեցրեց Սաքսոնիան։ 1089 թվականին նա արշավանք ձեռնարկեց Հռոմի պապի իտալացի գլխավոր դաշնակցի՝ Տոսկանայի Մաթիլդայի դեմ։ 1093 թվականին նա համոզեց հենրիխի ավագ որդուն՝ Կոնրադ II-ին, ապստամբություն բարձրացնել իր հոր դեմ։ Նրա դաշինքը Բավարիայի դուքս Վելֆ I-ի հետ խոչընդոտեց Հենրիխի վերադարձը Գերմանիա մինչև 1096 թվականը, երբ նա հաշտվեց Վելֆի հետ: Կլեմենտ III-ի մահից հետո Հենրին չաջակցեց նոր հակապապերին, բայց նաև խաղաղություն չկնքեց Հռոմի Պապ Զատիկ II-ի հետ։ Հենրիխը հռչակեց առաջին ռայխսֆրիդը (կայսերական խաղաղություն), որը տարածվեց Գերմանիայի ողջ տարածքում 1103 թվականին։ Նրա կրտսեր որդին՝ Հենրի V-ը, ստիպեց նրան հրաժարվել գահից 1105 թվականի դեկտեմբերի 31-ին։ Նա փորձեց վերականգնել գահը լոթարինգյան արիստոկրատների օգնությամբ, բայց հիվանդացավ և մահացավ՝ մեղքերի թողություն չստանալով եկեղեցուց հեռանալուց հետո։ Հենրիխն ուներ հակասական կերպար. ոմանք նրան բռնակալ էին համարում, իսկ մյուսները՝ օրինակելի միապետ, որը պաշտպանում էր աղքատներին։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխը Սալիան դինաստիայի երրորդ միապետն էր՝ թագավորական տուն, որը ղեկավարում էր Գերմանիան 1024-1125 թվականներին[3]։ 11-րդ դարի Գերմանիայի թագավորները ղեկավարում էին Իտալիան և Բուրգունդիան և լուրջ հավակնություններ ունեին Սուրբ Հռոմեական կայսրության կայսր տիտղոսի նկատմամբ: Նրանք համոզված էին, որ իրենց հավակնությունները կայսերական գահին տալիս են նրանցից յուրաքանչյուրին իրավունք՝ հանդես գալու որպես բոլոր քրիստոնյաների ղեկավար և վերահսկելու Հռոմի պապի ընտրությունները[4]: Իրականում Հռոմում գերակշռում էին տեղի արիստոկրատները, տուսկուլանները և կրեսցենտիաները, որոնք առաջադրում էին պապական գահի իրենց թեկնածուներին[5]։ Նրանց մրցակցությունը հակասություններ առաջացրեց, որոնք իրենց գագաթնակետին հասան երեք մրցակից պապերի՝ Բենեդիկտոս IX-ի, Սիլվեստր III-ի և Գրիգորիոս VI-ի շրջանում՝ 1045 թվականին[6][7]: Պառակտմանը վերջ տալու նպատակով, Հենրիխի հայրը՝ Հենրիխ III-ը, Ալպերի վրայով անցավ Իտալիա և 1046 թվականի դեկտեմբերի 20-ին եկեղեցական Սինոդ գումարեց Սուտրիում[3]։ Սինոդը գահընկեց արեց երեք պապերին և նրանց փոխարինեց գերմանական պրելատով՝ Բամբերգից եպիսկոպոսին, ով ընդունեց Կլեմենտ II անունը[8]։

Հենրիխ III-ը ուժեղացրեց թագավորական իշխանության քահանայական բնույթը՝ բացատրելով թագավորների օծմամբ Սուրբ յուղով[9]: Լինելով բարեպաշտ թագավոր՝ նա իրեն համարում էր«Քրիստոսի փոխարքա», որը լիազորված էր հավասարապես կառավարել պետությունն ու եկեղեցին[10]: Հռոմեացիները նրան շնորհեցին պատրիցիոսի ժառանգական տիտղոսը՝ ճանաչելով նրան և նրա իրավահաջորդներին պապական ընտրություններում առաջին ձայնի իրավունքով:[11] Նոր տիտղոսը թույլ տվեց նրան հասնել պապական գահին գերմանացի հոգևորականների նշանակմամբ[12]: Լևոն IX պապը Լոթարինգիայից էր, որը ռեֆորմիստական հոգևորականության կարևոր կենտրոնն էր: Նրանք ցանկանում էին մաքրել եկեղեցին՝ վերանայելով հին կանոնական իրավունքի պահոցները․Լևոն IX պապը մեծ խանդավառությամբ ներկայացրեց իրենց գաղափարները Հռոմին: Նա արգելեց սիմոնիան՝ եկեղեցական պաշտոնների վաճառքը և խրախուսեց հոգևորականների կուսակրոնությունը[13]։ Եկեղեցական գործերի կայսերական վերահսկողությունը անհամատեղելի էր «Եկեղեցու ազատության» ռեֆորմիստական գաղափարի հետ, որը պնդում էր, որ եկեղեցական հաստատությունները կարող են ենթարկվել միայն Սուրբ Աթոռի իշխանությանը: Այս երկու գաղափարների միջև բախումն իր գագաթնակետին հասավ Հենրիխ IV-ի օրոք՝ վերածվելով առճակատման, որը հայտնի է Ինվիստիտուրայի պայքար[14]։

Գերմանիան, Իտալիան և Բուրգունդիան բաղկացած էին կիսանկախ նահանգներից, որոնցից յուրաքանչյուրը ղեկավարվում էր պրելատի կամ աշխարհիկ արիստոկրատիայի կողմից[15]: Պրելատները՝ եպիսկոպոսներն ու վանահայրերը, ոչ միայն հարուստ հողատերեր էին, այլև կարևոր դեր էին խաղում պետական կառավարման մեջ: Նրանցից պահանջվում էր տարեկան նվերներ մատուցել թագավորներին, ինչպես նաև միապետերին մատուցել որոշակի կանոնավոր ծառայություններ, ներառյալ հարկերի հավաքագրումը և հյուրընկալությունը[16]: Դուքսերը Գերմանիայի ամենահզոր աշխարհիկ արիստոկրատներն էին: Նրանք հիմնականում ռազմական հրամանատարներ էին, բայց նաև պատասխանատու էին արդարադատության իրականացման համար[17]: Միապետները երբեմն պահպանում էին դուքսի պաշտոնը իրենց կամ հարազատների համար, բայց վաղ թե ուշ նրանց այլ ելք չէր մնում, քան զբաղեցնել թափուր դքսությունները, քանի որ նրանք կախված էին ամենահզոր արիստոկրատների աջակցությունից[18]:

Իր կյանքի վերջին տարիներին Հենրիխ III-ը կոնֆլիկտի մեջ մտավ ազդեցիկ դուքսերի հետ։ Վերին Լոթարինգիայի դուքս Գոդֆրի Մորուքավորն առանց կայսեր համաձայնության ամուսնացավ հարուստ այրի տոսկանացի մարկգրաֆին Բեատրիսի հետ։ Հենրիխ III-ի մոտ դժգոհություն առաջացրեց սաքսոնական դուքս Բեռնար II-ը, քանի որ նա աջակցում էր դուքսի գլխավոր մրցակցին՝ Համբուրգի արքեպիսկոպոս Ադալբերտին, սաքսոնական որոշ կոմսություններ գրավելու հարցումերում[19]։ Սալերի թագավորները, որոնք ժառանգել են Սաքսոնիայում իրենց նախորդների Օտտոնների ունեցվածքը, հաճախ այցելում էին այս նահանգ: Նրանց երկարատև այցելությունները զայրացնում էին սաքսոնական արիստոկրատներին։ Սաքսոնների դժգոհությունը Սալիայի միապետերից վերածվեց մի շարք ապստամբությունների Հենրիխ IV-ի օրոք[20]։

Կայսրության հարևան երկրները ոչ պակաս անհանգստություն էին առաջացնում։ Հենրիխ III-ը պատժիչ արշավներ ձեռնարկեց Բոհեմիայի դեմ, որպեսզի ստիպի ապստամբ դուքս Բրետիսլավ I-ին հավատարմության երդում տալ։ Հունգարիայի թագավոր Պետրոսը, ով ենթակա էր Հենրիխին, նույնպես հավատարմության երդում տվեց նրան, բայց գահընկեց արվեց 1046 թվականին։ Հենրիխը ներխուժեց Հունգարիա, բայց չկարողացավ ստիպել Պետրոսի իրավահաջորդ՝ Անդրեյ I թագավորին ենթարկվել[21][22]։ Անդրեյը ժառանգ նշանակեց իր եղբորը՝ Բելային: Անդրեյի և Բելայի, իսկ ավելի ուշ նրանց որդիների միջև բախումները գագաթնակետին հասան Հենրիխ IV-ի կառավարման առաջին տասնամյակների ընթացքում՝ հրահրելով Գերմանիայի ռազմական արշավները Հունգարիայի դեմ[23]: Հենրիխ III-ը 1047 թվականին հաստատեց իր իշխանությունը հարավիտալական իշխանների, այդ թվում՝ Ավերսայի և Պուլիայի նորմանդական կոմսությունների նկատմամբ[24]: Այնուամենայնիվ, կայսրը չկարողացավ վերահսկել նորմանդական արկածախնդիրներին և որոշեց պապերին հանձնարարել ներկայացնել իր շահերը Հարավային Իտալիայում[25]:

Վաղ կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխը ծնվել է 1050 թվականի նոյեմբերի 11-ին, Սրբազան Հռոմեական կայսր Հենրի III-ի որդին էր, իր երկրորդ կնոջ՝ Ագնեսա դե Պուատուից[26]։ Հենրիխը, ամենայն հավանականությամբ, ծնվել է Գոսլարի հայրական պալատում[27]: Նրա ծննդյանը երկար էին սպասում, քանի որ Հենրիխ III-ն ուներ չորս դուստր։ Նրա հպատակները համոզված էին, որ միայն արական ժառանգը կարող է «խաղաղություն ապահովել թագավորությունում» (Ինչպես իր քարոզում ասել էր Քյոլնի արքեպիսկոպոս Հերման II-ը)[27][28]: Հենրիխն անվանակոչել են իր պապ՝ Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Կոնրադ II-ի պատվին, սակայն Քյոլնի վանահայր Ուգո, որին Հենրի III-ը նշանակել է որպես իր որդու կնքահայր, համոզել է կայսրին իր իր անվամբ անվանակոչել մանկանը[28]։ Սաքսոնիայի Պելդե քաղաքում 1050 թվականի Սուրբ Ծննդյան տոնակատարության ժամանակ Հենրի III-ը իր մանկահասակ որդուն նշանակեց իրավահաջորդ[28][29]:

Արքեպիսկոպոս Գերմանը Հենրիխին մկրտեց Քյոլնում 1051 թվականի Զատկի կիրակի օրը[27]։ Նոյեմբերին կայսրը ժողով անցկացրեց տրիբունայում՝ ապահովելու իր որդու իրավահաջորդությունը[30]։ Ժողովին ներկա գերմանացի իշխանները ընտրեցին մեկ տարեկան թագավորին: Նրանք հայտարարեցին, որ ճանաչում են նրան որպես իրենց իրավահաջորդ միայն այն դեպքում, եթե նա իր հոր կենդանության օրոք հանդես գա որպես «արդար կառավարիչ»[30]։ Պատմաբան Յան Ս. Ռոբինսոնը ենթադրում է, որ իշխաններն իրականում ցանկանում էին համոզել Հենրիխ III-ին փոխել կառավարման մեթոդները, քանի որ երիտասարդ թագավորը ոչ մի դեր չէր խաղացել պետության կառավարման գործում[31]:1052 թվականի Սուրբ Ծննդյան օրը կայսրը Հենրիխին նշանակեց Բավարիայի դուքս[28][31]։

1054 թվականի հուլիսի 17-ին Գերման արքեպիսկոպոսը Հենրիխին թագադրեց Գերմանիայի թագավոր[31][32]: Այդ առիթով Հենրիխի երկու տարեկան կրտսեր եղբայր՝ Կոնրադը, ամենայն հավանականությամբ ստացավ Բավարիան ստացել է հորից[32]։ 1055 թվականին Կոնրադի մահից հետո կայսրը Բավարիան հանձնեց Ագնես կայսրուհուն[33]։ 1055 թվականի վերջին կայսրը Հենրիխին նշանադրեց Սավոյայի արքայադուստր Բերտայի հետ[34]։ Նրա ծնողները՝ Ադելաիդան, Թուրինի մարկգրաֆինան և Սավոյի Կոմս Օտտոնը, վերահսկում էին Իտալիայի հյուսիս-արևմուտքը: Կայսրը ցանկանում էր օրինականացնել իրենց միությունը ապստամբ Գոթֆրիդ Մորուքավորի դեմ[34]։

Հենրիխ III-ը ծանր հիվանդացավ 1056 թվականի սեպտեմբերի վերջին եղնիկի լյարդ ուտելուց հետո[34]։ Պատմաբան Հերբերտ Շուտցը բացատրում է իր հանկարծակի հիվանդությունը գերհոգնածությամբ[35]: Կայսրը մահամերձ էր և իր որդուն հանձնեց Հռոմի Պապ Վիկտոր II-ին, որը Իտալիայից ժամանել էր Գերմանիա՝ խնդրելով կայսեր հովանավորությունը Հարավային Իտալիայի նորման տիրակալներից[36][37]: Հենրի lll-ը մահացել է 1056 թվականի հոկտեմբերի 5-ին[38]:

Կառավարումը որպես թագավոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խնամակալության ներքո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A photo of a marble throne
Կառլոս Մեծի գահը Ախենի Պալատինյան մատուռում

Վեց տարեկան հասակում Հենրիխը դարձավ կայսրության միանձնյա միապետը[36][38]։ Վիկտոր II պապը համոզեց գերմանացի արիստոկրատներին հավատարմության երդում տալ երիտասարդ թագավորին և նրան գահ բարձրացրեց Աախենում[38]։ Չնայած կայսրուհի Ագնեսան ցանկանում էր հեռանալ վանք, նրան նշանակեցին Հենրիխի խնամակալ[36]: Նա պատասխանատու էր իր որդու կրթության համար՝ թագավորական նախարար (անազատ հպատակ) Կունոյի հետ միասին[39]: Նա առատաձեռն դրամաշնորհների միջոցով ստացավ ամենաազդեցիկ արիստոկրատների աջակցությունը[40][41]:

Ագնեսան ստանձնեց պետական կառավարման լիակատար վերահսկողությունը, որպես ռեգենտ այն բանից հետո, երբ Հռոմի Պապ Վիկտոր II-ը լքեց Գերմանիան 1057 թվականի սկզբին[42]՝ ուշադրություն չդարձնելով Բուրգունդիային և Իտալիային[43]։ Հենրիխն իր հորից ժառանգել էր հռոմեական պատրիցիոսի տիտղոսը, սակայն «եկեղեցու ազատության» գաղափարը գերիշխող էր դարձել Հռոմում նրա անչափահասության շրջանում[44]։ Հռոմի Պապ Վիկտորի իրավահաջորդը Ստեֆան IX -ը՝ Գոդֆրի Մորուքավորի եղբայրը, օգոստոսի սկզբին առանց թագավորական միջամտության ընտրվեց Հռոմի պապ[45]։

Սաքսոնական արիստոկրատների մի խումբ անձինք դավադրություն կազմակերպեցին Հենրիխի դեմ՝ վախենալով, որ նա կշարունակի իր հոր ռեպրեսիվ քաղաքականությունը չափահաս դառնալուց հետո։ Նրանք համոզեցին Օտտոն Նորդմարկին, որը վերջերս էր վերադարձել աքսորից, հեղաշրջում իրականացնել։ Հենրիխի երկու հարազատները՝ Բրունո II-ը և Էգբերտ I Բրաունշվեյգը, հարձակվեցին դավադիրների վրա։ Բրունոն սպանեց Օտտոնին, բայց ինքն էլ մահացու վիրավորում ստացավ փոխհրաձգության ժամանակ[46]։

1057 թվականին Ագնեսան նշանակեց հարուստ արիստոկրատ Ռուդոլֆ Ռայնֆելդիին Շվաբիայի դուքս, ինչպես նաև նրան վստահեց Բուրգունդիայի կառավարումը[40][47][48]։ Գոդֆրին ստանձնել էր Սպոլետոյի և Ֆերմոյի սեփականությունը, հավանաբար թագավորական պարգևների շնորհիվ[49]։ Հռոմի Պապ Ստեփանի օգնությամբ Կայսերական թագը գրավելու Գոդֆրիի վճռականության մասին լուրերը տարածվեցին ամբողջ Իտալիայում, սակայն 1058 թվականի մարտի 29-ին Հռոմի պապն անսպասելիորեն մահացավ[50]։

Հռոմեական արիստոկրատները պապական գահ բարձրացրին իրենց մերձավորներից մեկին՝ Ջովանիին, Կարդինալ-եպիսկոպոս Վելետրիին՝ առանց Հենրիխի ներկայացուցիչների հետ խորհրդակցության։ Ջովաննին ընդունեց Բենեդիկտոս X անունը, բայց Օստիայի կարդինալ եպիսկոպոս Պիտեր Դամիան հրաժարվեց նրան օծել, թեև նոր պապի օծումը օստիայի եպիսկոպոսների ավանդական արտոնությունն էր։ Կարդինալները հավաքվցինլ են Ֆլորենցիայում, որտեղ մահացել է Հռոմի պապ Ստեփանը, որպեսզի քննարկեն Հռոմի Պապ Ստեփանի իրավահաջորդության հարցը: Նրանք ցանկանում էին Հռոմի պապ ընտրել տեղի եպիսկոպոս Ջերարդին և դեսպանորդ ուղարկեցին Գերմանիա՝ Հենրիխին տեղեկացնելու իր ծրագրի մասին[44][51]։ Հենրխը, «խորհրդակցելով իշխանների հետ», Ջերարդին նշանակեց Հռոմի պապ Աուգսբուրգում 1058 թվականի հունիսի 7-ին[45]։ Հունգարիայի թագավոր Անդրեյ I-ը նույնպես պատվիրակներ ուղարկեց Գերմանիա 1058 թվականի սեպտեմբերին:[50] Անդրեյը ցանկանում էր ապահովել իր հնգամյա որդու ՝ Սողոմոնի շարունակականությունը ՝ անտեսելով իր եղբոր ՝ գահի հավակնությունները[52]: Հենրիխի Հունգարական դեսպաններն ու ներկայացուցիչները հաշտության պայմանագիր կնքեցին և Հենրիի քույր՝ Յուդիթը նշանվեց Սողոմոնի հետ[45][52]։

1058 թվականի դեկտեմբերին Ֆլորենցիայում ռեֆորմիստ հոգևորականները եպիսկոպոս Ջերարդին ընտրեցին Հռոմի Պապ[45]։ Նա շուտով վերցրեց Նիկոլայ II անունը[45][53]: Գոդֆրի Մորուքավորը նրան ուղեկցեց Հռոմ և ստիպեց Բենեդիկտոս հակապապին լքել քաղաքը[54]։ Նրա խորհրդականը՝ վանական Գիլդեբրանդը, վճռական էր տրամադրված ամրապնդելու պապականության ինքնավարությունը[55][56]: Պապը սինոդ հրավիրեց, որի ժամանակ տրվեց «In nomine Domini» հրամանագիրը, որը սահմանում էէ կարդինալների՝ պապեր ընտրելու իրավունքը՝ ի տարբերություն ժողովրդի և հոգևորականների ընտրությունների, որոնք շահարկում էր Հենրի III-ը[57][58]։ Հենրի III-ին անվանում էին «ժամանակակից թագավոր և Աստծո կողմից օրհնված կայսր»։ Նա հաստատեց կայսրերի գոյություն ունեցող արտոնությունները պապական ընտրությունների վերաբերյալ, բայց դրանք չհստակեցրեց[59][60]: Այնուամենայնիվ, արդեն 1057-1058 թվականներին Սիլվա-Կանդիդայի կարդինալ Հումբերտը սիմոնիայի դեմ իր տրակտատներում կասկածի տակ դրեց միապետների իրավունքները[61][62][63]։

1059 թվականին պապ Նիկողայոսը Նորման երկու իշխանների՝ Ռոբերտ Գիսկարի և Կապուայի Ռիչարդ I-իn, շնորհեց հարավային Իտալիայի դքսությունները: Դրա փոխարեն Նորմանները հավատարմության երդում տվեցին պապին և խոստացան աջակցել նրան իր թշնամիների՝ հավանաբար հռոմեական արիստոկրատների դեմ: Չնայած դքսությունները կայսերական ֆեոդալներ էին, Նիկողայոսի գործողությունը չէր խախտում կայսերական իրավունքները, քանի որ պապերը վերջին տասնամյակի ընթացքում հարավային Իտալիայում գործում էին որպես կայսրերի ներկայացուցիչներ: Այնուամենայնիվ, պապի պայմանագիրը Նորմանների հետ ամրապնդեց նրանց երկարատև դաշինքը[64][25]:

An engraving depicting a boy who jumps from a ship into a river; a bearded bishop raises his arms
Հենրիխը 1062 թվականին Քյոլնի արքեպիսկոպոս Աննո Երկրորդի նավից ցատկում է Հռենոս

Հունգարիայի Անդրեաս I թագավորը 1060 թվականին բախվեց իր եղբոր՝ դուքս Բելայի ապստամբությանը[65]։ Ագնեսը բավարականաչափ սաքսոնական և բոհեմական զորքեր ուղարկեց Հունգարիա՝ Բելայի և լեհ դաշնակիցների դեմ պայքարելու, բայց երեք բանակները չկարողացան համաձայնեցնել իրենց գործողությունները[65]։ Բելան հաղթեց իր եղբորը, որը շուտով մահացավ։ Անդրեասի ընտանիքը փախավ Գերմանիա, իսկ Բելան թագադրվեց թագավոր 1060 թվականի դեկտեմբերի 6-ին[52][65]։ Բելայի հաղթանակից հետո անհրաժեշտ դարձավ Հունգարիայի սահմանի երկայնքով գերմանական դքսությունների հրամանատարությունը ուժեղացնել։ Ագնեսը Բավարիան զիջեց հարուստ սաքսոնական ազնվական Օտտո Նորդհայմին և 1061 թվականի սկզբին Կարինտիայի դուքս Կոնրադին փոխարինեց Բերթոլդ Զերինգենով[66]։

1061 թվականին Հռոմի պապ Նիկոլասի և գերմանական հոգևորականների միջև հարաբերությունները լարվել էին անհայտ պատճառներով[67][68]։ Երբ Նիկոլասը մահացավ 1061 թվականի հուլիսի 20-ին, պապականությունը պատվիրակություն ուղարկեց Հենրիխին՝ նոր պապի նշանակման խնդրանքով[69]։ Հիլդեբրանդն ու այլ բարեփոխիչ հոգևորականներ առանց Հենրիխի հաստատմանը սպսելու սեպտեմբերի 30-ին պապ ընտրեցին Լուկայի եպիսկոպոս Անշելմ Բաջիոյին, ով ընդունեց Հռոմի պապ Ալեքսանդր II անունը[68][70][71]։ Հենրիխը իտալական եպիսկոպոսներին հրավիրեց Բազելի ժողովին՝ իրավիճակը քննարկելու[53][72]։ Նա ներկա գտնվեց ժողովին[72]։ Ժողովը հոկտեմբերի 28-ին պապի մրցակից ընտրեց Պարմայի եպիսկոպոս Կադալուսին[72]։

Երկու պապերի ընտրությունը բաժանեց գերմանական հոգևորականներին։ Որոշ եպիսկոպոսներ աջակցում էին Կադալուսին (այժմ հայտնի է որպես Հոնորիոս II), իսկ մյուսները ճանաչում էին Ալեքսանդր II-ին։ Համբուրգի արքեպիսկոպոս Ադալբերտը Հոնորիոսի ամենանշանավոր աջակիցն էր, մինչդեռ Քյոլնի արքեպիսկոպոս Աննո II-ը ճանաչում էր Ալեքսանդրին որպես օրինական պապ։ Կայսրուհի Ագնեսը աջակցում էր Հոնորիոսին, ինչի պատճառով նրա խորհրդատուները Ալեքսանդրի կողմից ենթարկվեցին նզովքի։

Ագնեսի ակնհայտ աջակցությունը Օգսբուրգի եպիսկոպոս Հենրի II-ին և հունգարական արշավանքի լիակատար ձախողումը վնասեցին նրա հեղինակությանը, իսկ պառակտումը ավելի մեծ վրդովմունք առաջացրեց[71]։ Արքեպիսկոպոս Աննոն, Բրունսվիկի Էգբերտը, Նորդհայմի Օտտոն և այլ դժգոհ ազնվականներ որոշեցին նրան զրկել խնամակալությունից[71]։ 1062 թվականի ապրիլին արքեպիսկոպոս Աննոն նավ պատրաստեց՝ «հիացմունքի արժանի վարպետությամբ», և Ռեյն գետով ուղղվեց Կայզերվերթի թագավորական պալատին մոտ գտնվող կղզի[73][74]։ Նավը գրավեց Հենրիխի ուշադրությունը, և Աննոն հեշտությամբ համոզեց նրան այցելել նավ[74]։ Երբ Հենրիխը ոտք դրեց նավի վրա, այն արագ հեռացավ ափից։ Վախենալով, որ իրեն սպանելու են, Հենրիխը գետը նետվեց։ Նա գրեթե խեղդվում էր, սակայն Բրունսվիկի Էգբերտը փրկեց նրան[73]։

«Կայզերվերթի հեղաշրջումը» խարխլեց կայսրուհու ինքնավստահությունը, և նա հեռացավ իր կալվածքներ[75][76]։ Աննոն ստանձնեց կառավարության ղեկավարի դերը[75]։ Նրա նոր magister տիտղոսը ցույց է տալիս, որ նա նաև պատասխանատու դարձավ Հենրիխի կրթության համար[77]։ Աննոն վճռական էր վերջ դնելու պառակտումանը[39]։ 1062 թվականի հոկտեմբերին գերմանական եպիսկոպոսների ժողովը հնարավորություն տվեց իր զարմիկին՝ Հալբերշտադտի եպիսկոպոս Բուրխարդ II-ին, բանակցություններ սկսել Ալեքսանդր II պապի հետ[78]։ Նույն ամսին աստվածաբան Պետրոս Դամիան ավարտեց մի ուսումնասիրություն, որը պաշտպանում էր Ալեքսանդր II-ի ընտրության օրինականությունը[60]։ Նա ընդգծեց, որ Հենրիխի իրավունքը մասնակցելու պապական ընտրություններին յուրաքանչյուր անգամ ենթակա է պապի կողմից վերանայման[60]: Դամիանի փաստարկը ենթադրում էր, որ Հենրիխը ժառանգել է պապական ընտրություններին վերաբերող կայսերական իրավունքների պահանջը, սակայն կարող էր այն հեշտությամբ կորցնել[79]։ Գերմանիայում վստահությունը թագավորի նկատմամբ նույնպես նվազում էր։ Օրինակ՝ Ֆուլդայի վանահայր Վիդերադի և Հիլդեշհայմի եպիսկոպոս Հեզիլոյի վասալները 1063 թվականի հունիսին Գոսլարի եկեղեցում զինված հակամարտության ժամանակ անտեսեցին Հենրիխի հրամանները, նույնիսկ նրա ներկայությամբ[79][80]։

Հունգարիայի Բելա I թագավորը ձգտում էր խաղաղություն հաստատել Հենրիխի հետ՝ գահը պաշտպանելու իր զարմիկ Սողոմոնից, որը ապաստան էր գտել Գերմանիայում[81]։ Սակայն Հենրիխը և նրա խորհրդականները պնդում էին Սողոմոնի օրինական իրավունքների վերականգնումը Հունգարիայի գահին։ 1063 թվականի օգոստոսին գերմանական զորքերը ներխուժեցին Հունգարիա[81][82]։ Այս արշավը Հենրիխ առաջին զիված բախումն էր[81][82]։ Բելան անսպասելիորեն մահացավ դժբախտ պատահարի հետևանքով և գերմանական բանակը մտավ Սեկեշֆեհերվար[82]։ Հենրիխը գահին բարձրացրեց Սողոմոնին և մասնակցեց նրա և Հուդիթի հարսանիքին՝ նախքան Գերմանիա վերադառնալը[81]։ Բրեմենի Ադալբերտ արքեպիսկոպոսը ուղեկցում էր Հենրիխին հունգարական արշավի ժամանակ[81]։ 1063 թվականից արքայական հրովարտակներում Ադալբերտը հիշատակվում էր որպես Հենրիխի «պաշտպան», ինչը ցույց էր տալիս, որ նա Աննոյի հետ հավասար դիրքում էր[81][83]։ 1064 թվականի մայիսին Մանտուայի ժողովում Աննոն մեկնեց Իտալիա՝ Ալեքսանդր II-ին որպես պապ ճանաչելու, իսկ նրա բացակայության ընթացքում Ադալբերտը կարողացավ ամրապնդել իր ազդեցությունը Հենրիխի վրա[40][84]։

Պետական կառավարման առաջին քայլերը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Map of Central Europe
10-րդ և 11-րդ դարերի Սրբազան Հռոմեական կայսրության քարտեզ.Գերմանիա (կապույտ), Իտալիա (մոխրագույն), Բուրգունդիա (նարնջագույն արևմուտքում), Բոհեմիա (նարնջագույն Արևելքում), պապական շրջան (մանուշակագույն): Քննարկվում է Սարդինիայի Սուրբ Հռոմեական կայսրության կազմի մեջ մտնելու հարցը։

1065 թվականի մարտի 29-ին Հանրիխը Վորմսում օծվեց սրով որպես չափահասության նշան[85]։ Ըստ ժամանակակից Լամբերտ Հերշֆելդցու հաղորդման՝ Հենրին արարողությունից անմիջապես հետո հարձակվեց Քյոլնի արքեպիսկոպոս Աննոյի վրա, և միայն նրա մայրը կարողացավ նրան հետ պահել[86]։ Չնայած Լամբերտի հաղորդումը լիովին հուսալի չէ, հայտնի է, որ Աննոն հեռացվել է Հենրիխի արքունիքից[87]։ Վորմսում Հենրիխը ընդունեց Ալեքսանդր II պապի Հռոմ այցելելու հրավերը[88]։ Պուատուի Ագնեսը վերականգնեց իր ազդեցությունը, սակայն երկու ամիս անց նա հեռացավ Գերմանիայից և հաստատվեց Իտալիայում։ Բրեմենի արքեպիսկոպոս Ադալբերտն ամբողջովին ստանձնեց պետական կառավարման ղեկավարությունը[89]։ Դեպի Հռոմ ուղևորությունը սկզբում հետաձգվեց մինչև աշուն, ապա անորոշ ժամանակով, չնայած որ Պապին անհրաժեշտ էր Հենրիի ներկայությունը, որպեսզի հաղթահարի Հոնորիոս II-ի իտալացի կողմնակիցներին[40][90]։ Փոխարենը Հենրին 1065 թվականի հունիսին այցելեց Բուրգունդիա։ Բուրգունդական հրովարտակները ցույց են տալիս, որ տեղի ազնվականները նրա այցը համարում էին նրա թագավորության սկիզբ։ Բուրգունդիայից Հենրին ուղևորվեց Լոթարինգիա, որտեղ հոկտեմբերին Ներքին Լոթարինգիան շնորհեց Գոդֆրիդ Ծերունուն[91][92]։

Բրեմենի Ադալբերտը, համագործակցելով թագավորի երիտասարդ ընկեր Վերների հետ, չարաշահեց թագավորական իրավասությունը՝ բռնագրավելով եկեղեցական գույքը և կաշառքներ ընդունելով թագավորական պաշտոնների նշանակումների համար[93]։ Նրանք համոզեցին թագավորին մենաստանները հանձնել ամենահզոր եպիսկոպոսներին և իշխաններին՝ վերջիններիս հարստության պատճառով առաջացած նախանձը մեղմելու համար[94]։ Ադալբերտի փորձերը բռնի ուժով տիրանալու Լորշի վանքին նրա անկման պատճառ հանդիսացավ, քանի որ խառնաշփոթը առիթ տվեց Մայնցի արքեպիսկոպոս Զիգֆրիդին և Քյոլնի արքեպիսկոպոս Աննոյին դավադրություն կազմակերպելու։ Նրանք ապահովեցին Նորդհայմի Օտտոյի, Ռայնֆելդենի Ռուդոլֆի և Զերինգենի Բերթոլդի աջակցությունը և համոզեցին Հենրիին Ադալբերտին պաշտոնանկ անել 1066 թվականի հունվարի 13-ին[40][95]։ Աննոն կրկին վայելեց թագավորի բարեհաճությունը, սակայն դրանից հետո թագավորական որևէ խորհրդական չկարողացավ ամբողջությամբ վերահսկել պետական կառավարումը[96][97]։

1066 թվականի մայիսի կեսերին Հենրին անսպասելիորեն հիվանդացավ։ Նրա հիվանդությունը այնքան ծանր էր, որ կարծում էին, թե նա մահանում է[98][99]։ Արիստոկրատները սկսեցին փնտրել նրա իրավահաջորդին, բայց նա երկու շաբաթ անց ապաքինվեց։ Նա անմիջապես ամուսնացավ իր հավանորդի Բերտայի հետ։ Ամենայն հավանականությամբ երեխան չունեցող թագավորի իրավահաջորդության մասին անորոշությունը անհանգստություն առաջացրեց նրա տարածքներում։ 1066 թվականի վերջին, Կապուայի իշխան Պետրոս I-ը ապստամբեց Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ի դեմ և ներխուժեց Հռոմ[100]։ 1067 թվականի սկզբին Ագնեսը Պուատյուից շտապ վերադարձավ Գերմանիա՝ համոզելու իր որդուն միջամտել պապի օգտին։ Հենրիխը հրամայեց իր զորքերին համախմբվել Օգսբուրգում, սակայն Գոդֆրին՝ Վարսավիկը, ավելի արագ էր և հունիսին հաջող հակահարձակողական գործողություններ իրականացրեց Ռիչարդի դեմ։ Գոդֆրիի անկախ գործունեությունը դիտարկվում էր որպես վիրավորանք Հենրիխի իշխանությանը[53][101]։

Ադալբերտ Բրեմենացու գահազրկումը հնարավորություն տվեց լուտիցիներին (հին Սլավոնական ցեղ, որը բնակվում էին Էլբե գետի հարևանությամբ) ներխուժումը Գերմանիա և Համբուրգի կողոպուտը։ 1069 թվականի սկզբին Հենրիխը հատեց Էլբե գետը՝ պատժելու զավթիչներին։ Նա հաղթեց նրանց, սակայն չկարողացավ կանխել հետագա կողոպուտները Սաքսոնիայում[102][103]։

Սաքսոնական ապստամբությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հավելյալ տեղեկություն՝ Saxon revolt of 1073–1075 և Investiture Controversy

Վաղ տարիներին Հենրիխի տարածքների բաշխում էր տեղի ունեցել և նա որոշեց վերադարձնել դրանք 1069 թվականին[104]։ Թագավորական հողերի մեծ մասը գտնվում էր Սաքսոնիայում։ Հենրիխը Շվաբական նախարարներին ուղարկեց դուքսություն՝ ստուգելու սեփականության իրավունքները[104]։ Արտասահմանցի անազատ պաշտոնյաների նշանակումը առաջացրեց սաքսոնացիների զայրույթը, քանի որ նոր պաշտոնյաները անտեսում էին իրենց ավանդական քաղաքացիական ընթացակարգերը[104][105]։ Սաքսոնիայում նոր ամրոցներ էին կառուցվում և Հենրիխը դրանք համալրում էր շվաբական զինվորներով[106]։ Ինչպես իր հայրը, Հենրիխը ավելի շատ ժամանակ էր անցկացնում Սաքսոնիայում, քան Գերմանիայի մյուս մասերում և նրա զինվորականների հյուրընկալումը սաքսոնացիների տհաճ պարտականությունն էր[107]։ Թյուրինգիաններն էլ բարկացած էին, որ Հենրիխը աջակցում էր Մայնցի արքեպիսկոպոս Սիգֆրիդի պահանջին՝ հավաքելու տասներորդը, չնայած նրան, որ Թյուրինգիայի բնակիչները դարեր շարունակ ազատված էին եկեղեցական հարկից։ Լուսաթիայի մարգրավեն Դեդի I-ն առաջին սաքսոնական լորդն էր, որ ապստամբություն բարձրացրեց[107]։ Նա պահանջում էր այն իրավունքները, որոնք նախկինում ունեցել էր, բայց Հենրիխի կողմից մերժում է ստանում 1069 թվականին[107]։ Դեդին դիմեց թյուրինգիաններին օգնության խնդրանքով, բայց Հենրիխի խոստումից հետո՝ ազատելու նրանց տասներորդներից, թյուրինգիաները միացան թագավորական բանակին[107][108]։ Հենրիխը ներխուժեց Դեդիի տարածք և ստիպեց նրան ընդունել իր գերիշխանությունը[107]։

Օտտո Նորդհեյմը լայն տարածքներ ուներ Սաքսոնիայում[104]։ Երբ մի ազնվական՝ Էգենոն, նրան մեղադրեց Հենրիխի դեմ դավադրություն կազմելու մեջ 1070 թվականի օգոստոսի սկզբներին[109]։ Ժամանակակից պատմաբան Բրունո Սաքսոնացին ասում է, որ Հենրիխը Էգենոյին վճարել էր Օտտոյին մեղադրելու համար, բայց նրա հաշվետվությունը կողմնակալ էր[109]։ Օտտոն չէր հավատում իր գործի արդար քննությանն ու փախչեց Բավարիայից Սաքսոնիա[104][110]։ Նա շուտով հայտնաբերվեց և նրա բենեֆիցիաները խլվեցին[109]։ Հենրիխը ներխուժեց Օտտոյի Սաքսոնական տարածքներ, բայց Օտտոն զավթեց թագավորական հողերը Թյուրինգիայում[111]։ Սաքսոնիայի դքսի որդին՝ Օրդուլֆը և Սաքսոնացի ազնվականներ մեծամասնությունը մնացին հավատարիմ Հենրիծին, բայց Օրդուլֆի որդին ու ժառանգ Մագնուսը միացան Օտտոյի ապստամբությանը[111]։ Հենրին Բավարիան փոխանցեց Օտտոյի որդուն՝ Վելֆին, 1070 թվականի Ամանորին։ Չնայած իրենց համախոհների աջակցությանը, Օտտոն ու Մագնուսը ստիպված փրկագին տվեցին[108][112]։ Հենրիխը նրանց դրեց գերմանական դքսերի և եպիսկոպոսների հսկողության տակ 1071 թվականի հունիսի 12-ին[113]։

Եպիսկոպոս Ադալբերտ Բրեմենցին համոզեց հենրիխին ազատ արձակել Օտտո Նորդհեյմին 1072 թվականի մայիսին, բայց Սաքսոնիայի դուքս Մագնուսը մնաց բանտում[104][114]։ Շուտով Ադալբերտը մահացավ և Հենրիխը հափշտակեց նրա գանձերը․ սա գերմանական մոնարխի կողմից jus spolii-ի կիրառման օրինակ է[115]։ Հենրիխը սկսեց նշանակել ցածր դասի մարդկանց թագավորական պաշտոններում, ինչը գերմանական ազնվականության զայրույթի պատճառ հանդիսացավ[116]։ Ռուդոլֆ Ռայնֆելդն ու Բերթոլդ Զեռինգենը վերադարձան իրենց դքսությունների՝ թագավորական դատարանից և կեղծ լուրեր տարածեցին դավադրություն կազմակերպելու մասին[117]։ Ռուդոլֆը դիմեց Ագնես Պուատյուին՝ խնդրելով նրան հաշտեցնել իրեն որդու հետ։ Ագնեսը, որը 1065 թվականին տեղափոխվել էր Հռոմ, վերադարձավ Գերմանիա և 1072 թվականի հուլիսին միջնորդեց, որպեսզի կողմերը հաշտվեն[118]։ Սա ժամանակավոր էր, քանի որ Հենրիխը չհրաժարվեց իր խորհրդականներից[119][120]։ Ագնեսը կիսում էր դքսերի բացասական տեսակետերը Հենրիխի խորհրդականների մասին և համոզեց Հռոմի պապ Ալեքսանդրին ազատել պաշտոններից նրանցից առնվազն հինգին 1073 թվականի փետրվարին, բայց Հենրիխը շարունակում էր շբումները նրանց հետ[121]։

Բարձրագույն եկեղեցական պաշտոնների նշանակումները մնացին Հենրիխի իշխանության կարևոր տարրերը. այդ պրակտիկան նրան հնարավորություն էր տալիս պահանջելու բենեֆիցիաներ իր աջակիցներից՝ հարուստ եպիսկոպոսներից ու աբբաներից, բայց բարեփոխական հոգևորականությունը դատապարտում էր դա որպես սիմոնիա[122]։ Երբ Հենրիխը նշանակեց ազնվական Գոտոֆրեդոյին՝ Միլանի արքեպիսկոպոս, Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ն կասեցրեց նոր արքեպիսկոպոսի գործունեությունը։ Հենրիխը հաստատեց Գոտոֆրեդոյի սրբազան կարգը, ինչը հանգեցրեց երկարատև հակամարտության Հռոմի Սրբազան Աթոռի հետ[123][124][125]։ Կոնստանցիի եպիսկոպոսությունը դարձավ մեկ այլ հակամարտության աղբյուր 1070 թվականին, երբ տեղական հոգևորականները դիմեցին Հռոմի պապին՝ կանխելու Հենրիխի թեկնածու՝ Շառլ Մագդեբուրգցուի եպիսկոպոսական պաշտոնը[126]։ Հենրիխը մերժեց, քանի որ Շառլը նրան կաշառել է, բայց սինոդում հանրայինորեն ընդունեց, որ իր խորհրդականները կարող են գումար ստանալ Շառլից[126]։ Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ը որոշեց քննել հարցը և հրավիրեց բոլոր գերմանական եպիսկոպոսների ժողով, բայց մահացավ երկու ամիս անց։ 1073 թվականի ապրիլի 22-ին Հիլդեբրանդիը նշանակվեց ժառանգորդ[119][120][122]։

Հիլդեբրանդը, ով ընդունեց Գչիգորիոսրիոս VII անունը, Հենրիխի կողմից չէր հաստատվել[124][119]։ Նա չէր վիճարկում Հենրիի իրավասությունը, բայց համոզված էր, որ միապետը, որը կանոնավոր կապեր ուներ եկեղեցուց հեռացված մարդկանց հետ, չեր կարող չմիջամտել եկեղեցական գործերին[119][121]։ Նա աշխարհիկ ներդրումները համարեց որպես եկեղեցու բարեփոխման ավարտի հիմնական խոչընդոտ և վիճարկում էր թագավորական նշանակումները՝ օգտվելով գերմանական առաջնորդներին ուղղված անհատական բողոքներից[127]: Գերմանացի դքսներն ու Գոդֆրի Մորուքավորի ազդեցիկ այրին՝ Տոսկանայի Բեատրիսը, համոզեցին Հենրիխին, որ նա պետք է համագործակցի Հռոմի պապի հետ[128]։

Բոլեսլավ II-ը 1073-թվականի սկզբին ներխուժեց Բոհեմիա և Հենրիխը որոշեց պատժիչ գործողություն սկսել նրա դեմ[114]։ Նա հրամայեց Սաքսոնական ազնվականներին հավաքվել Գոսլարում։ Ժողովի ընթացքում Հենրիխին պահանջներ ներկայացվեց, սակայն ոչինչ չընդունելով հեռացավ Գոսլարից դեպի Հարզբուրգ[129][20]։ Օտտո Նորդհեյմը շուտով համոզեց Սաքսոններին զենք բարձրացնել իրենց ազատությունների համար[130][131]։ Սաքսոնները հասան Հարզբուրգ, բայց Հենրիխը արդեն փախել էր Էշվեգե[131]։ Թյուրինգիաներն ու սաքսոնները համաձայնագիր կնքեցին և գրավեցին Լյունեբուրգը[132]։ Լյունեբուրգի հրամանատարի կյանքը փրկելու համար Հենրիխը ազատ արձակեց Մագնուս Սաքսոնցուն, ում ապստամբները ճանաչեցին որպես իրենց օրինական դուքս, առանց թագավորական իշխանության հաստատմը խնդրելու[133]։ Գերմանական դքսերը և եպիսկոպոսները Հենրիխին օգնության չհասան և ապստամբները հարձակումներ սկսեցին թագավորական ամրոցների վրա[134]։ Ապստամբ սաքսոնական եպիսկոպոսների՝ պապի աջակցությունը կանխելու նպատակով Հենրիխը նամակով դիմեց պապին ընդունելով այն փաստը, որ ներգրավված է եղել սիմոնիայում։ Նա պնդեց, որ տեղի ունեցածը իր երիտասարդության պատճառով էր և մեղադրեց խորհրդականներին իր գործողությունների համար[135]։

1073 թվականի հոկտեմբերին Մայնցի Սիգֆրիդը, Կոլոնիայի Անոն, Ռուդոլֆ Ռեինֆելդիից, Բերտոլդ Զեռինգենից և այլ գերմանական ազնվականներ եկան Գերստունգեն՝ բանակցություններ սկսելու սաքսոնական ղեկավարների հետ[133]։ Նրանք փորձեցին համոզել Հենրիխին բավարարելու սաքսոնների պահանջները, բայց նա վճռական էր ճնշելու ապստամբությունը[133]։ Մեկ ամիս անց Հենրիխի ծառան՝ Ռեգենգերը, տեղեկացրեց Ռուդոլֆին ու Բերտոլդին, որ Հենրիխը նախատեսում է սպանել նրանց։ Ռեգենգերը պատրաստ էր իր խոսքերն ապացուցել դատական ատյանում, բայց նա անսպասելիորեն մահացավ 1074-ի հունվարին[136]։ Նրա հայտարարությունները, սակայն, խորացրին հակասությունը թագավորի և երկու դքսերի միջև[136]։ Հենրիխը՝ հիվանդությունից ապաքինվելով, տեղափոխվեց Վորմս։ Տեղի եպիսկոպոս՝ Ադալբերտը, մերժեց նրան, բայց ազնվականությունը ընդդիմացավ եպիսկոպոսի որոշմանը և հանձնեցին Վորմսը Հենրիխին[136][137]։ Հենրիխը ազատեց քաղաքացիներին մաքսատուրքից՝ ստանալով նրանց հավատարիմությունը այն ժամանակ, երբ «աշխարհի բոլոր արքաներն իր դեմ էին դուրս եկել»[138]։

Լիեմար Բրեմենի արքեպիսկոպոսը, Ուդո Թրիերի արքեպիսկոպոսը և ուրիշ ութ արքեպիսկոպոսներ այցելեցին Հենրիխին Վորմսում 1074 թվականի սկզբին[136]։ Նրանք միացան Հենրիխին և համաձայնվեցին հանդես գալու սաքսոնիաների և սուրինգիաների դեմ, բայց Հենրիխը շուտով հասկացավ, որ ապստամբները ավելի շատ են, քան իր բանակը և որոշեց բանակցել նրանց հետ[139]։ 1074 թվականի փետրվարի 2-ի Գերսթունգենի համաձայնագրով Հենրիխը ընդունում է ապստամբների հիմնական պահանջները[139]։ Նա համաձայնվում է ոչնչացնել իր ամրոցները և պաշտոններ շնորհել միայն տեղաբնակներից Սաքսոնիայում[140][141]։ Սակայն Սաքսոնիայի գյուղացիները գրավում և ոչնչացնում են Հարցբուրգը և նզովում են Հենրիխի փոքր եղբոր և ավագ որդու գերեզմանները։ Հենրիխը սա դիտարկեց որպես համաձայնագրի խախտում[108][142]։

Գրիգորիոս պապը Ջերալդ Օստիային և Հուբերտ Պալեստրինային հանձնարարեցբանակցություններ սկսել Հենրիխի հետ[143]։ Նրանք հրավիրեցին գերմանացի եպիսկոպոսներին սինոդ, որպեսզի լսեն Բամբերգի եպիսկոպոս Հերման I-ի գործը, որը մեղադրվում էր սիմոնիայում[143]։ Ութ եպիսկոպոսներ չներկայացան և պապը ազատեց արքեպիսկոպոս Լիեմարին պաշտոնից[144]։ Անհնազանդ եպիսկոպոսները հրավիրվեցին Ռոմա[144]։ Հենրիխը չմիջամտեց, չնայած որ ենթադրյալ մեղադրյալները նրա հավատարիմ աջակիցներն էին[135]։

Հունգարիայի Սողոմոն թագավորը օգնության խնդրանքով դիմեց Հենրիխին իր զարմիկ Գեզայի (Բելա I-ի ավագ որդու) դեմ[145]։ Գեզան 1074 թվականի մարտի 14-ին պարտության մատնեց Սողոմոնին, ինչի հետևանքով նա հարկադրված եղավ ապաստան գտնել Մոշոն և Պրեսբուրգ (այժմ՝ Մոշոնմագյարովար Հունգարիայում և Բրատիսլավա Սլովակիայում) ամրոցներում[146]։ Սողոմոնը խոստացավ ընդունել Հենրիխի գերիշխանությունը Հենրխի գերիշխանությունը[145][147]։ Հենրիխին է անցնում 6 ամրոցները։ Ներխուժեց Հունգարիա Հենրիխը շարժվեց մինչև Վաչ, բայց նա չկարողացավ հաղթել Գեզային[148]։ Պապը խիստ քննադատեց Սողոմոնին՝ նրա պատրաստակամության համար ընդունելու Հենրիի գերիշխանությունը։ Խնդիրը կայանում էր նրանում, որ պապը Հունգարիան համարում էր Սուրբ աթոռի վասալ[149]։

1074 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Գրիգորիոսը Հենրիխին խնդրեց՝ ստիպել գերմանացի արքեպիսկոպոսներին մասնակցել սինոդի, որը տեղի կունենար Հռոմում[150]։ 1075 թվականի Սուրբ Քառասմյակի սինոդում պապը բանադրեց հինգ գերմանացի եպիսկոպոսների։ Նա մեղադրեց Հենրիխի հինգ խորհրդականներին՝ Միլանի արքեպիսկոպոսարանի շուրջ ծագած կոնֆլիկտի համար։ Հենրիխն ու գերմանացի եպիսկոպոսները ցանկացան խուսափել հակամարտությունից։ Մայնցի արքեպիսկոպոս Սիգֆրիդն ու Բրեմենի արքեպիսկոպոս Լիեմարը մեկնեցին Հռոմ՝ պապի հետ բանակցություններ սկսելու նպատակով։ Նրանք բողոքներ չներկայացրին Բամբերգի եպիսկոպոս Հերմանին։ Պապը գնահատեց նրանց հնազանդությունը և կարգադրեց Սիգֆրիդին՝ Գերմանիայում կազմակերպելու բարեփոխիչ սինոդ[151]։

Հենրիխը պատրաստում էր վրեժ լուծել Հարցբուրգում թագավորական գերեզմանների ոտնահարման համար: Նա ամնիստիա և ընծաներ էր խոստանում նրանց, ովքեր կմիանային նրա քարոզարշավին Սաքսոնիայի դեմ։ Գերմանիայի դքսերն ու բազմաթիվ եպիսկոպոսները շտապեցին Բրայտունգեն, որտեղ թագավորական զորքերը հավաքվում էին 1074 թվականի հունիսին[108]։ Սաքսոնական ազնվականները և եկեղեցականները նույնպես լքեցին թագավորական ճամբարը[152]։ Ռուդոլֆ Ռեյնֆելդենից հրամանատարությամբ թագավորական բանակը հունիսի 9-ին անակնկալ հարձակվեց Հոմբուրգի ամրոցում տեղակայված սաքսոնացիների վրա[152]։ Շատ սաքսոնական ազնվականներ կարողացան փախչել կռիվից, բայց շատերը չկարողացան և մահապատժի ենթարկվեցին[153]։ Այն զինվորները, ովքեր փրկվեցին, դատապարտեցին ազնվականներին իրենց զինակիցների ճակատագրի համար և նրանց պատմությունները դարձան հիմք, որպեսզի Սաքսոնիայի գյուղացիները վերադառնան իրենց տները[154]։ Պապ Գրիգորիոս VII-ը շնորհավորեց Հենրիխին հաղթանակի համար՝ նշելով, որ սաքսոնացիների պարտությունը Հոմբուրգում «հրաշալի դատաստան» էր[155]։

A miniature depicting a bearded bald man before an other bearded man who sits on a throne and wears a crown
Հենրիխի աներձագը՝ Հունգարիայի Սողոմոն թագավորը, օգնության խնդրանքով դիմում է Հենրիխին (մանրանկարչություն 14-րդ դարի Վիեննայի պատկերազարդ տարեգրությունից):
Photo of a ruined stone walls and a circular tower in a meadow
Հոմբուրգ ամրոցի ավերակներ. 1074 թվականին հենրիխի բանակը վճռական ճակատամարտում պարտություն կրեց սաքսոններից ամրոցի մոտ։

Ճանապարհ դեպի Կանոսա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A miniature depictong a crowned man on his knees before a woman and an abbot, each sitting on a throne
Հենրիխը աղաչում է Մատիլդա Տոսկանացուն և Կլյունի Հյուգոյին Կանոսա ամրոցում (մանրանկարչություն Վատիկանի գրադարանում պահվող պատկերազարդ ձեռագրից, 1115 թվական)

ՀենրիԽը գիտակցում էր, Գրիգորոս VII-ի նկատմամբ իր կախվածությունը թուլացել է Սաքսոնյան պատերազմից հետո[155][156]։ Նա իր փոխարեն Իտալիա ուղարկեց Էբերհարդ Առաջավորին[157]։ Էբերհարդը պահանջեց հավատարմության երդում Պապի վասալի՝ Ապուլիայի և Կալաբրիայի դուքս Մեթյու Գուսկարդից[157][158]։ Հենրիխը իր քահանաներից մեկին՝ Թեդալդին, նշանակեց Միլանի արքեպիսկոպոս, ինչը հակասում էր Պապի նախկին որոշումներին[159]։ Պապը այս գործողություններից հետո հայտարարեց, որ եթե Հենրիկը չփոխի իր քաղաքականությունը, ապա կկրկին կբանադրվի[160]։

Հենրիխը Պապի խոսքերը համարում էր թագավորության սրբազան բնույթի հստակ մերժում[161]։ Նա 1076 թվականի հունվարի 24-ինՎորմսում անցկացրեց Սինոդ[162]։ Ժողովին մասնակցում էին երկու արքեպիսկոպոսներ, քսանչորս գերմանական եպիսկոպոսներ (գերմանական եպիսկոպատիայի երկու երրորդը), մեկ բուրգունդական եպիսկոպոս, իտալաիայից մի եպիսկոպոս և Գոդֆրին[163]։ Հենրիխի հրահանգով նրանք Պապի ընտրությունը անվավեր համարեցին և պահանջեցին նրա հրաժարականը[162][164]։ Լոմբարդական եպիսկոպոսների և արիստոկրատների ժողովը հունվարի 5-ին Պիացենցայում նմանատիպ բանաձև ընդունեցին[165][166]։ Հենրիկի ամենամեծ դաշնակիցը՝ Գոդֆրին, սպանվեց փետրվարի 22-ին[166]։ Գոդֆրին իր զարմիկին նշանակել էր որպես ժառանգ, բայց Հենրիխը Լոեր Լոռենան շնորհեց իր որդին՝ Կոնրադին[167]։

Պապ Գրիգորոս VII-ին հաղորդել էին երկու ժողովների որոշումների մասին, երբ նա Հռոմում էր[162]։ Նա Հենրիխին կրկին մերժեց և նրա վասալներից ազատեց նրանց հավատարմությունից՝ Սուրբ Պետրոսի ուղղությամբ հրապարակային աղոթք հնչեցնելով[162][165]։ Թագավորի դեմ Պապի իշխանությունը ապացուցված չէր, բայց Պապը համոզված էր, որ Հենրիխին ահաբեկման հնարավորություն ունի[168]։ Հենրիխը Պապի որոշմանը իմանալուց հետո սինոդ գումարեց Ուտրեխտում, բայց միայն տեղացի եպիսկոպոսը՝ Ուիլյամ I-ը համաձայնեց Պապի որոշումը մերժել[169]։ Հենրիխը ցույց տվեց, հակամարտության պատճառը Պապի բանադրությունն է[170]։ Նրա քահանա՝ Գոտշալկը, նամակը գրեց, որոը շուտով տարաժվեց ողջ Գերմանիայում։ նամակում ասվում էր, որ միայն աստված կարող է դատել թագավորին[171]։ Նամակում Պապը անվանվում էր «խաբված մունկ, Հիլդեբրանդ»։ Նամակի վերջում Պահանջում էին Պապի հրաժարականը[165]։ Սրան հաջորդեց Մարտի 27-ի Ուտրեխտ տաճարի հրդեհը, ինչպես նաև Եպիսկոպոս Ուիլյամի մահը (ապրիլի 27)[171]։

Hen8i[i հակառակորդները կարծում էին, որ այս միջադեպերը Աստծո պատիժ է մեղավոր գործունեության համար[171]։ Եպիսկոպոս Հերման Մետցը ազատեց սաքսոնյան ապստամբներին, որոնք պահվում էին իր բանտերում[172]։ Եպիսկոպոս Բուրխարդը Հալբերշտադից, ով սաքսոնական ապստամբության առաջնորդներից մեկն էր, փախավ գերիությունից և վերադարձավ Սաքսոնիա[172]։ Թեոդորիկը և Ուիլյամը (Վետտինների տան անդամները) նույնպես վերադարձան և հանդես եկան Հենրիխի դեմ[172]։ Հենրիխն օգոստոսին ներխուժեց Սաքսոնիա, բայց միայն Վրատիսլավ II-ը՝ Բոհեմիայի դուքսը, ընդունեց նրան։ Նրանց գործողությունները առաջացրեց համընդհանուր ապստամբություն և Հենրիխը ստիպված էր փախչել Բոհեմիա[173]։ Հոկտեմբերի 16-ից նոյեմբերի 1-ը Գերմանական ազնվականները և եպիսկոպոսները հանդիպեցին Թրեբուրում[173]։ Նրանք համոզեցին Հենրիխին ընդունել Պապի պայմանները[174]։ [172] Նա խոստացավ հրաժարվել իր խորհրդականներից և ընդունել Գրիգորիոսի օրենքները։ Նա պետք է ընդուներ Պապի իրավասությունը՝ տարաձայնություններ լուծելու հարցում[174]։ Նրանք հայտարարեցին, որ եթե Հենրիխը չկարողանա ապաշխարհել, ապա նոր թագավոր ընտրեն[175][176]։ 1077 թվականի փետրվարին նրանք Գրիգորիոս հրավիրեցին Գերմանիա՝ ժողով հրավիրելու։

Պապը այս գործողություններից հետո հայտարարեց, որ եթե Հենրիկը չփոխի իր քաղաքականությունը, ապա կկրկին կբանադրվի[160]։ Հենրիկը տեղափոխվեց Սպայեր[177][178]։ Նա որոշեց մեկնել Իտալիա՝ ցանկանալով խուսափել պապի՝ իր գործը քննելուց[177]։ Չնայած ձմեռը բավականին խիստ էր, Հենրիկը, իր կինն ու ծառայողները դեկտեմբերին անցան Մոնտ-Սենիս լեռնանցքով։ Հունվարի 25-ին նրանք հասան Կանոսա ամրոց, որտեղ ապաստանել էր պապը, վախենալով Հենրիխի վրեժխնդրությունից[179]. [178] Հենրիխը ամրոցում երեք օր մնաց՝ մերկ և ցնցոտիներով[179]։ Մատիլդա Տոսկանյան (ով պահում էր ամրոցը), Ադելաիդա Տուրինյան և Հյուգ Կլունյացին համոզեցին Պապին, որ նա այլ ելք չունի, քան ներել Հենրիխին[179][180]։ Պապը լսեց մերժված թագավորին․ Հենրիխը խոստացավ ընդունել Պապի որոշումները՝ հակամարտությանը վերջ դնելու համար[181]։

Քաղաքացիական պատերազմը (1077-1088)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխը մնաց Իտալիայում, ինչը զարմացրեց իր գերմանական հակառակորդներին։ Նրանք ժողով գումարեցին Ֆորխհեյմում և պնդեցին, որ այդտեղ վերականգնված չեն նրանց հավատարիմության երդումները[182]։ Եպիսկոպոսները, արքեպիսկոպոսները, դքսերը և սաքսոնների ներկայացուցիչները, ովքեր մասնակցեցին ժողովին, ընտրեցին Ռուդոլֆ Ռեյնֆելդին թագավոր՝ 1077 թվականի մարտի 14-ին։ [183][184] Չնայած պապական ներկայացուցիչները ընդունեցին Ռուդոլֆի ընտրությունը, Գրիգորիոս VII-ը չեզոք մնաց[183]։ Նա հայտարարեց, որ իրեն իրավունք է վերապահվում լուծել հակամարտությունը և տեղեկացրեց թե Հենրիխին, թե Ռուդոլֆին, որ լսելու է նրանց գործը Գերմանիայում կայանալիք ժողովում[183]։

Երբ տեղեկացավ նոր թագավորի ընտրության մասին, Հենրիխը փոխարինեց Բերտհոլդ Զեռինգենին՝ Լիուտոլդ Էպպենշտայնով, ով դարձավ Կառինթիայի դուքս և Ֆրիուլին տվեց Ակվիլեայի պատրիարք Սիղհարդին[184]։ Նա կոնֆիսկացրեց Սվաբիան Ռուդոլֆից և Բավարիան Վելֆից՝ երկուսն էլ դնելով իր անմիջական վերահսկողության տակ[185]։ Ապրիլին Գերմանիա վերադառնալուց առաջ Հենրիխը իր երեք տարեկան որդուն՝ Կոնրադին, նշանակեց Իտալիայի փոխարքայ։ Նա արտաքսված իտալական եպիսկոպոսներին՝ Թեդալդին Միլանից և Դենիսին Պիաչենցայից, հանձնարարեց Կոնրադի պաշտպանությունը[184]։ Չկարողանալով կանխել Հենրիխի վերադարձը, Ռուդոլֆ Ռեյնֆելդը տեղափոխվեց Սաքսոնիա[186]։

Հենրիխը այցելեց Ուլմ, Վորմս, Նյուրնբերգ, Մայնց, Ստրասբուրգ, Ուտրեխտ և Օգսբուրգ՝ ցույց տալու իր թագավորական իշխանության լիակատար վերականգնումը[187]։ [189] Նա պարգևատրեց իր աջակիցներին՝ նրանց հակառակորդներից բռնագրաված անշարժ գույքով[188]։ Բայց պարգևատրվողները պետք է ուժով ձեռք բերեին այդ գույքը[189]։ Հենրիխի և Ռուդոլֆի բանակները առաջին անգամ հանդիպեցին մոտ Ուորցբուրգի մոտ՝ օգոստոսին, բայց Հենրիխը խուսափեց մարտից, քանի որ իր ուժերը ավելի քիչ էին[190]։ Երկու ճամբարների արիստոկրատները ցանկանում էին խաղաղություն վերականգնել և համաձայնեցին նոյեմբերին Ռայնում կազմակերպել ժողով՝ թագավորների բացակայությամբ։ Հենրիխն Ռայն է ուղարկում մի զորաբանակ, որպեսզի խոչընդոտի բանակցություններին[191]։

Պապական ներկայացուցիչ, Կարդինալ Բերնարդը, Հենրիխին ապաշխարհանք շնորհեց՝ 1077 թվականի նոյեմբերի 12-ին[192][193]։ Հենրիխը ուղարկեց եպիսկոպոսներ Բենո II-ին Օսնաբրյուքում և Թեոդորիկին Վերդումից՝ Հոմում բանակցություններ սկսելու Պապի հետ, որի դիրքը Իտալիայում սկսել էր թուլանալ[194]։ Պապը նշանակեց նոր ներկայացուցիչ՝ ով չուներ գրանցված անուն։ Պապական ներկայացուցիչը նշանավորեց Սուրբ Пасիղի օրը Հենրիկի հետ Կոլոնյան՝ 1078 թվականի ապրիլի 8-ին՝ ցույց տալով, որ Պապը չի ընդունել Հենրիկի էքսկոմունիկացումը որպես իրավաչափ[194]։ Հենրիխը ներխուժեց Լոթարինգիա և ստիպեց Մետցի եպիսկոպոս Հերմանին հեռանալ[195], բայց Բերտհոլդ Զեռինգենը և Վելֆը Բավարիայից պարտության մատնեցին իր Սվաբիական և Ֆրանկոնական աջակիցներին[196]։ Ռուդոլֆ Ռեյնֆելդը շտապեց Ֆրանկոնիա և հանդիպեց Հենրիխի և նրա 12,000 ֆրանկոնացի բանակին Մելլրիխշտադում՝ օգոստոսի 7-ին[196]։ Մելլրիխշտադի ճակատամարտը արդյունք չտվեց[197]։

An engraving depicting a bearded middle-aged man dying on the ground before two bishops
Ռուդոլֆ Ռայնֆելդը մահանում է Էլստերի ճակատամարտում 1080 թվականին (փորագրություն Բեռնհարդ Ռոդեի կողմից, 1781)

1087 թվականի նոյեմբերին Գրիգորիոսն արգելեց բոլոր հոգևորականներին թագավորական նշանակումները շնորհել եպիսկոպոսություններին կամ աբբայություններին[197][198]։ Թագավորական իվիստիտուրան կարևոր տարր էր թագավորական կառավարման մեջ։ Մատանին և խաչը, որոնք հոգևորականները ստանում էին թագավորներից իրենց նշանակման ժամանակ, խորհրդանշում էին նրանց փոխադարձ կախվածությունը[199]։ 1079 թվականի փետրվարի Պասհայի ժողովում Հենրիխի ընդդիմախոսները՝ Պասսաուի եպիսկոպոս Ալթմանը և Մետզի եպիսկոպոս Հերմանը, համոզեցին Պապին՝ նոր լեգատներ ուղարկելու Գերմանիա, սակայն Պապը արգելեց իր լեգատներին ուղղել այն հոգևորականների դեմ, ովքեր նշանակվել էին Հենրիի կողմից[200]։

Հենրիխին բռնագրավեց Ռուդոլֆ Ռայֆենֆելդի ժառանգված Շվաբիայի հողերը և դրանք փոխանցեց Լոզանի եպիսկոպոս Բուրխարդին[201]։ Տեղական հարուստ ազնվական Ֆրիդրիխ Բյուրենին Շվաբիայի դուքս նշանակեց տեղական հարուստ ազնվական Ֆրիդրիխ Բյուրենին[192][202]։ Ֆրիդրիխը կարող էր վերցնել Դանուբից հյուսիս ընկած տարածքները, քանի որ Ռուդոլֆ Ռայֆենֆելդի որդին՝ Բերտոլդը, վերահսկում էր Շվաբիայի հարավային հատվածներում[203]։

1079 թվականի մայիսի 12-ին Հենրիխը Ռեգենսբուրգում հանդիպում է պապական լեգատներին՝ եպիսկոպոսներ Պետրոս Ալբանացուն և Ուդալրիկ Պադուանացուն[204]։ Նրանք համոզեցին նրան դեսպաններ ուղարկել Ֆրիցլար՝ նրանց միջնորդությամբ բանակցություններ սկսելու Ռուդոլֆ Ռայֆենֆելդի հետ[204]։ Ֆրիցլարի համաժողովում կողմերը պայմանավորվեցին նոր հանդիպում անցկացնել Վյուրծբուրգում, սակայն Ռուդոլֆը չկարողացավ նշանակել իր ներկայացուցիչներին՝ հավատալով, որ Հենրիխը կաշառել է պապական լեգատներին[205]։ Օգոստոսին Հենրիխը ներխուժեց Սաքսոնիա, բայց Ռուդոլֆը համոզեց Հենրիխի բանակի զորավարներին՝ զինադադարի համաձայնություն կնքելուն[205]։ Հենրիխը գործակալներ ուղարկեց Սաքսոնիա և նրանք համոզեցին Սաքսոնական առաջնորդներին հեռանալ։ Նա զորքեր հավաքեց Գերմանիայի դքսություններից, Բուրգունդիայից և Բոհեմիայից և 1080 թվականի հունվարին ներխուժեց Սաքսոնիա[206]։ Նա չկարողացավ անակնկալի բերել Ռուդոլֆին, ով հունվարի 27-ին Ֆլարխհայմում ջախջախեց Հենրիխի բանակին։ Սակայն Ռուդոլֆը չօգտվեց իր հաղթանակից, քանի որ իրենից հեռացած սաքսոնները այդխես էլ չվերադարձան[207]։

Հենրիխը դեսպաններ ուղարկեց Հռոմի Լենտի սինոդին և Պապից պահանջեց հեռացնել Ռուդոլֆին՝ ակնարկելով, որ իր նպատակին հասնելու համար պատրաստ է հակապապ նշանակել[199][208]։ Փոխարենը Պապ Գրիգորիոսը օրենքից դուրս հայտարարեց Հենրիխին և Ռուդոլֆին ճանաչեց որպես օրինական թագավոր։ «Հենրիխի պաշտպանությունը» տրակտատում հրատարակվեց մի նամակ, որը հայտնի է որպես «Հենրիխ թագավորի պաշտպանություն», որն ընդգծում էր նրա ժառանգական հավակնությունները իր թագավորությունների նկատմամբ։ Տրակտատը, որը հավանաբար գրել է փաստաբան Պետրուս Կրասոսը, օգտագործում է փաստարկներ, որոնք հիմնված են Հռոմեական իրավունքի վրա, ինչը ցույց է տալիս, որ corpus juris civilis-ն արդեն ուսումնասիրվել էր Իտալիայում։ Գերմանիա վերադառնալուց առաջ Հենրիխի դեսպանները՝ Բրեմենի արքեպիսկոպոս Լիեմարը և Բամբերգի եպիսկոպոս Ռուպերտը, ապստամբություն բարձրացրեցին Իտալիայի գլխավոր դաշնակից Մատիլդա Տոսկանայի դեմ։ Նրանք նաև Հենրիխի համար ձեռք բերեցին Հյուսիսային Իտալիայի արիստոկրատների աջակցությունը[209]։

Հենրիխի երկրորդ հեռացումը ավելի քիչ վնաս հասցրեց նրա դիրքերին, քան նախորդը։[210] 1080 թվականի մայիսի 31-ին նա Մայնցում ժողով գումարեց[209]։ Տաճարում ներկա տասնինը գերմանացի առաջնորդներ և արիստոկրատներ գահընկեց արեցին Հռոմի Պապ Գրիգորիոսին՝ նրան անվանելով «աստվածային և մարդկային օրենքները խախտելու մեջ մեղադրվող»[209]: Հենրիխը երկրորդ սինոդն անցկացրեց Բրիքսենում: 19 իտալական, 7 գերմանական և մեկ Բուրգունդյան առաջնորդներ հաստատեցին Հռոմի Պապի պաշտոնանկությունը հունիսի 25-ին՝ նրան մեղադրելով սիմոնիայի մեջ, հերետիկոսություն և այլնի[199][211]: Սինոդը Հռոմի պապ է տնտրեց Ռավեննայի արքեպիսկոպոս Վիբերտին[212][213]։ Վիբերտն ընդունել է Կլեմենտ III անունը՝ ի պատիվ Կլեմենտ II Պապի, ով եղել է առաջին բարեփոխիչ Պապը, որն ընտրվել էր Հենրիխի հոր միջամտության շնորհիվ[213]։ Հենրիխը վերադարձավ Գերմանիա և հավաքեց իր զորքերը, որոնք պատրաստվում էին Սաքսոնիա նոր ներխուժմանը[214]: 1080 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Հենրիխի և Ռուդոլֆի բանակները հանդիպեցին Հոհենմելսենի օրոք[214][215]: Հենրիխի զորքերը պարտություն կրեցին, բայց դա դարձավ Պիրրիկյան հաղթանակ Ռուդոլֆի համար, որը կորցրեց իր աջ ձեռքը և մահացավ[215][216]:[214] [215] Հենրիխը օգտվեց Ռուդոլֆի մահվան հանգամանքներից՝ այն անվանելով պատիժ երդումը խախտելու համար[212][217]։ [211] [216] Նա բանակցություններ սկսեց սաքսոնների հետ՝ առաջարկելով իր որդուն՝ Կոնրադին նշանակել Սաքսոնիայի թագավոր, բայց Օտտոն Նորդհայմցին համոզեց իր ընկերներին հրաժարվել այդ առաջարկից[218]։

Թագադրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A miniature depicting a crowned man and a man who wears a tiara, each sitting on a throne with two armed men in the background
Հենրի IV-ը (ձախից) և Կղեմես III հակապապը (աջից կենտրոնում) Հենրիխի կայսերական թագադրման ժամանակ (Օտտոն Ֆրայզինգի" երկու քաղաքների տարեգրությունից կամ պատմությունից", 1157)

1081 թվականի մարտին Հենրիխը փոքրիկ բանակով ներխուժեց Իտալիա[219]։ Նրա իտալական դաշնակիցները նախորդ տարի Վոլտա Մանտովանայի ճակատամարտում հաղթեցին Մատիլդա Տոսկանացու զորքերին, ինչը նրան հնարավորություն տվեց առանց դիմադրության հասնել Հռոմ։ Այնուամենայնիվ, հռոմեացիները Հռոմի Պապ գրիգորիոս VII-ի նկատմամ հավատարիմ մնացին և Հենրիխը ստիպված եղավ դուրս գալ Հյուսիսային Իտալիա հունիսի վերջեչին[220]։ Նա սկսեց բանակցություններ Բյուզանդական կայսր Ալեքսիոս I Կոմնենոսի դեսպանների հետ՝ Ռոբերտ Գուիսկարդի դեմ դաշինք կազմելու համար[221]։ Նա առավելություններ շնորհեց Լուկկային և Պիզային, ազատելով Մատիլդայի իշխանությունից[222]։ Երբ Հենրիխը գտնվում էր Իտալիայում, սաքսոնները ներխուժեցին Ֆրանկոնիա[223]։ Հենրիխի հարավ-գերմանական հակառակորդները օգոստոսի սկզբին ժողովի ժամանակ թագավոր ընտրեցին Հերման Զալմսկուն[224]։ Սսաքսոնները միայն չորս ամիս հետո վճռեցին նրան հնազանդվել[212][225]։

Հենրիխը հեռացավ Իտալիայից՝ 1081 թվականի աշնանը, սակայն վերադարձավ 1082 թվականի փետրվարին[226]։ Նա շրջափակեց Հռոմը, սակայն չկարողացավ կոտրել հռոմեացիների դիմադրությունը[227]։ Նա հանձնարարեց Հակապապ Կլեմենտին իրականացնել Հռոմի շրջափակման աշխատանքները և սկսեց ասպատակել Մատիլդայի տիրույթները[228]։ Շրջանառվող լուրերը՝ Հերման Սալմի Իտալիա ներխուժելու ծրագրերի մասին, ստիպեցին Հենրիին մնալ Հյուսիսային Իտալիայում, սակայն Հերմանը չհամարձակվեց Իտալիայի գործողություններ սկսել։ 1082 թվականին Հենրիխը վերադարձավ Հռոմ։ Կայսր Ալեքսիոսը նրան ուղարկեց 144,000 ոսկի որպես ընկերության նշան և խոստացավ ևս 216,000 ոսկի՝ Ռոբերտ Գուիսկարդի դեմ գործունեության համար[229]։ Այս գանձարանը հնարավորություն տվեց Հենրիխին կաշառել հռոմեացի արիստոկրատներին և նրա զորքերը գրավեցին Լեոնինի քաղաքը Հռոմում՝ 1083 թվականի հունիսի 3-ին[230]։ Հռոմի Պապ Գրիգորոս VII-ը շարունակում էր դիմադրել Կաստել Սանտ Անջելոյում[231][232]։ Հուլիսին Հենրիխը կրկին հեռացավ Հռոմից։ Նա գաղտնի համաձայնագիր կնքեց հռոմեացի արիստոկրատների հետ, որոնք խոստացան համոզել Գրիգորիոսին Հենրիխին թագադրել կայսր[233]։

1084 թվականի փետրվար և մարտին Հենրիխը ռազմական արշավ սկսեց Ռոբերտ Գուիսկարդի դեմ։ Գրիգորիոսի բացակայության ընթացքում Հակապապը համոզեց ավելի քան տասը կարդինալներին հակադրվել Պապին[234]։ Դրան հետևեցին այլ հոգևորականներ և պապական պաշտոնյաներ։ Դիմադրությունը, որն ուղղված էր Հենրիխի դեմ անկում էր ապրում և նա 1084 թվականի մարիտի 21-ին մտավ Հռոմ[235][236]։ Կլեմենտը նշանակվեց Հռոմի Պապ և ապրիլի 1-ին Սուրբ պետրոսի Բազիլիկայում օծեց թագավոր։ Հենրիխը Լատերանի պալատում մնաց շուրջ վեց շաբաթ[232][237]։ Նա թողեց Հռոմը երբ մայիսի 24-ին Ռոբերտ Գուիսկարդը օգնության հասավ Գրիգորոս VII-ին[238]։ Ռոբերտի զորքերը ավերեցին Հռոմը, ինչը զայրացրեց հռոմեացիներին և Գրիգորոսը ստիպված էր եղավ լքել Հռոմը՝ Սալեռնո գնալու համար[232][239]։ Հենրիխն իր իտալացի կողմնակիցներին հրամայեց նվաճել Տոսկանայի Մաթիլդայի հողերը, նախքան Գերմանիա վերադարձը: Սակայն հուլիսի 2-ին նրա բանակը Սորբարի ճակատամարտում ջախջախեց դաշնակիցներին[238]։

Կառավարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1084 թվականի վերջում Հռոմի Պապ Գրիգորիոս VII-ը կրկին Հենրիխին վտարում է եկեղեցուց, սակայն Պապի կողմնակիցներից ոմանք եկան Կոլոնիայի Սուրբ Ծննդյան տոնին՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Հենրիխին[240]։ Նրա կողմնակիցներն ու հակառակորդները 1085 թվականի հունվարի 20-ին համատեղ ժողով անցկացրին Վերրա գետի մոտ, սակայն համաձայնության չհասան[241]։ Ժողովի ընթացքում Սաքսոնի կոմս Թեոդերիկ II-ը (Կատլենբուրգ) և Հիլդեսհայմի եպիսկոպոս Ուդոն գաղտնի բանակցություններ սկսեցին Հենրիխի հետ, սակայն Հենրիխի նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված սաքսոնցիները շուտով սպանեցին Թեոդերիկին և ստիպեցին եպիսկոպոսին փախչել Սաքսոնիայից։ Եպիսկոպոս Ուդոն համոզեց Հենրիխին երաշխավորել, որ նա կհարգի սաքսոնցիների ազատությունները և դրա արդյունքում շատ ապստամբներ զենքերը վայր դրեցին[242]։ Պապական լեգատ Կարդինալ Օդո Օստիացին Գերմանիայում Պապ Գրիգոր VII-ի հավատարիմ եպիսկոպոսներին հրավիրեց Քվեդլինբուրգում կայանալիք ժողովին։ Ժողովը որոշեց, որ պապական վճիռները վիճարկման ենթակա չեն և արգելեց հավատացյալներին կապ հաստատել վտարվածների հետ։ Ի պատասխան՝ Հենրիխը 1085 թվականի ապրիլի վերջին կամ մայիսի սկզբին Մայնցում ընդհանուր ժողով հրավիրեց։ Երեք կամ չորս արքեպիսկոպոս և տասնհինգ եպիսկոպոս մասնակցեցին ժողովին։ Նրանք պաշտոնազրկեցին իրենց այն գործընկերներին (երկու արքեպիսկոպոս և տասներեք եպիսկոպոս), որոնք չէին ներկայացել Մայնց։ Ժողովը նաև Գերմանիայում հաստատեց «Աստծո Խաղաղությունը»՝ արգելելով զինված բախումները քրիստոնեական գլխավոր տոնակատարությունների ընթացքում։ Բոհեմիայի Վրատիսլավ II-ը, ով միշտ հավատարիմ էր Հենրիխին, պարգևատրվեց թագավորի տիտղոսով[243]։

Գրիգորիոս VII-րդ Պապը մահացավ Սալերնոյում 1085 թվականի մայիսի 25-ին[244]։ Հենրիխը օգտագործեց իր հակառակորդի մահը՝ դիրքերը ամրապնդելու համար։ Հունիսին նա այցելեց Ներքին Լոթարինգիա՝ վերջ դնելու իր երկու կողմնակիցների՝ Վերդենի եպիսկոպոս Թեոդերիկի և Լիեժի եպիսկոպոս Հենրիխի միջև հակամարտությանը[244]։ Նա Վերդենի կոմսությունը շնորհեց Լիեժի եպիսկոպոսի ազգական Գոդֆրուա Բույոնցուն և Թեոդերիկին փոխհատուցեց Տոսկանայի Մաթիլդայի կալվածքներից բռնագրավված հողերով[243][245]։ Սակայն խաղաղություն չհաստատվեց, քանի որ Գոդֆրուան շուտով պահանջեց Մաթիլդայի կալվածքները։ Հուլիսին Հենրիխը ներխուժեց Սաքսոնիա և հասավ Մագդեբուրգ։ Հերման Զալմը, Մագդեբուրգի արքեպիսկոպոս Հարտվիգը և արքեպիսկոպոսի երեք փոխարքեպիսկոպոսներ փախան Դանիա, իսկ սաքսոնցիները հավատարմության երդում տվեցին Հենրիխին։ Սակայն Հենրիխը չվերադարձրեց ապստամբների բռնագրավված կալվածքները և նոր պաշտոնյաներ նշանակեց[243][47]։ Սաքսոնցիները նոր ապստամբություն բարձրացրին և ստիպեցին Հենրիխին նահանջել Ֆրանկոնիա։ 1086 թվականի հունվարին Հենրիխը նոր բանակ կազմեց և կրկին ներխուժեց Սաքսոնիա, բայց սաքսոնցիները խուսափեցին բաց ճակատամարտից[245][246]։ Հենրիխը նահանջեց Ռեգենսբուրգ, որտեղ Զատկի ժամանակ Բավարիայի Վելֆը պաշարեց քաղաքը, բայց Հենրիխի կողմնակիցները օգնեցին նրան[247]։

1086 թվականի հուլիսին Հենրիխի բավարացի, շվաբացի և սաքսոնաց հակառակորդները պաշարեցին Վյուրձբուրգը[248]։ Հենրիխը փորձեց ստիպել նրանց դադարեցնել պաշարումը, բայց ապստամբները պարտության մատնեցին նրա բանակին Պլայխֆելդի ճակատամարտում 1086 թվականի օգոստոսի 11-ին[249]։ Հենրիխը ռազմական արշավ սկսեց իր թշնամիների դեմ Բավարիայում[250]։ Խաղաղություն վերականգնելու փորձի շրջանակներում երկու թագավորների կողմերի բավարացին և շվաբացին ազնվականները համատեղ ժողով անցկացրին Օպենհայմում 1087 թվականի փետրվարին, որին Հենրիխը չմասնակցեց[250]։ Հենրիխը Աախենում կազմակերպեց իր որդու՝ Կոնրադի թագադրումը որպես համիշխան 1087 թվականի մայիսի 30-ին[251]։ Այս միջոցառման ժամանակ Հենրիխը, հավանաբար, պարգևատրեց Գոդֆրուա Բույոնցուն Ներքին Լոթարինգիայի դքսության տիտղոսով[251]։ 1087 թվականի օգոստոսին Գերմանիայի եպիսկոպոսները և ազնվականները նոր համատեղ ժողով անցկացրին Շպեյերում[252]։ Հենրիխի հակառակորդները պատրաստ էին հարգանքի տուրք մատուցել նրան, եթե նա ներված լիներ Պապի կողմից[253]։ Սակայն Հենրիխը հրաժարվեց՝ պնդելով, որ իրեն ապօրինի կերպով են վտարել[254]։

Հոկտեմբերին Հենրիխը հիվանդանում է և այդ պատճառով հետաձգվում է սաքսոնական արշավանքը[254]: Հիվանդությունից վերականգնվելուց հետո նա սկսեց արշավանքն ընդդեմ սաքսոնական ապստամբների[255]: Ապստամբ առաջնորդներից մեկը՝ Բրունսվիկի Էգբերտ II-ը, բանակցություններն է սկսում վարել հանձնվելու վերաբերյալ[256]: Հենրիխը նրան առաջարկեց Մայսենի մարքգրավատ, բայց Էգբերտը որոշեց շարունակել պայքարը Հենրիխի դեմ, քանի որ երկու Սաքսոնական հովվապետեր՝ Մագդեբուրգի Հարտվիգը և Հալբերստադի Բուրխարդը, խոստացել էին նրան Գերմանիայի թագավոր ընտրել[256]: Այս երկու հովվապետները չկարողացան պահել իրենց խոստումը և Էգբերտը 1088 թվականի սկզբին երդվեց հավատարիմ մնալ Հենրիխին: Էգբերտի փոփոխությունը և Բուրխարդի անսպասելի մահը 1088 թվականի ապրիլի 7-ին արագացրեցին Սաքսոնական ապստամբների խարխլումը: Մագդեբուրգի Հարտվիգը և նրա հետնորդները շտապեցին հարգանքի տուրք մատուցել Հենրիխին։[245][256] Նրանց հետևեցին Սաքսոնիայից առաջատար ազնվականներ: Հենրին Հարտվիգին նշանակեց Սաքսոնիայում իրեն փոխարքա[257]:

Իր գլխավոր դաշնակիցներից հրաժարված՝ Հերման Սալմը Հենրիխից թույլտվություն խնդրեց՝ վերադառնալու իր հայրենի Լորրեն[258][259]: Նրա խնդրանքը ընդունվեց։ Շուտով նա մահացավ 1088 թվականի սեպտեմբերի 28-ին[260]: Էգբերտը Բրունսվիկից նոր ապստամբություն սկսեց և 1088 թվականի դեկտեմբերի 25-ին պարտության մատնեց Հենրիխի զորքերին Գլայխենի մոտ[261]: Էգբերտի ունեցվածքը առգրավվեց 1089 թվականի փետրվարին[262]: Հենրիխը 1089 թվականի ամռանը ամուսնանալով Էուպրաքսիայի Կիևցու հետ: Հոկտեմբերին Հենրիխը վերադարձավ Սաքսոնիա, որպեսզի կանխի Էգբերտի հարձակումները Հիլդեշիմի վրա, բայց նա շարունակում էր դիմադրություն ցույց տալ[261]:

A painting of a long-haired young man holding a church's design in his hand.
Վելֆ, Բավարիայի դուքս-հարուստ գերմանացի արիստոկրատ, ով ճկուն հայացքներ ուներ Հենրիխի և պապականության միջև բախումների ժամանակ (15-րդ դարի վերջի Նկար):

Վերադարձ Իտալիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխը բանակցություններ սկսեց իր բավարացի և շվաբացի հակառակորդների հետ[263]։ Նրանք պատրաստ էին հանձնվել, բայց պահանջում էին պաշտոնանկ անել Կլեմենտ III հակապապին[263]: Հենրիխը հակված էր ընդունել իրենց առաջարկը, բայց նրա եպիսկոպոսները հուսահատեցրին նրան՝ վախենալով, որ նրանք նույնպես աշխատանքից կազատվեն հակապապին տապալելուց հետո[263]: Կայսեր և նրա հակառակորդների միջև հետագա բանակցությունները կանխելու համար Հռոմի Պապ Ուրբան II-ը միջնորդեց Բավարիայի Վելֆ I-ի 18-ամյա որդու՝ Վելֆ Տոլստոյի միջև ամուսնական միություն կնքելու հարցում 1089 թվականի աշնանը[264][265]։ Հենրիխը որոշեց նոր արշավանք սկսել Մաթիլդայի տիրույթներում[266]։ Այդ ժամանակ Շպեյերի հրեաները դիմեցին նրան՝ հաստատելու այն իրավունքները, որոնք տրվել էին եպիսկոպոս Ռյուդիգեր Խուզմանի կողմից[267]։ Նա հաստատեց նրանց ազատությունները նամակով, որը պաշտպանում էր նրանց ֆիզիկական բռնությունից և արգելում էր հարկադիր մկրտությունը[268]: Նա հրատարակեց Նմանատիպ փաստաթուղթ Որմսի հրեաների համար[269]: Հենրիխը հաճախ կանխիկ դրամի կարիք ուներ և, ըստ Ռոբինսոնի,,, երկու համայնքներն էլ, հավանաբար, զգալի գումարներ են վճարել նրա պաշտպանության դիմաց[270]։

1090 թվականի մարտին Հենրիխը ներխուժեց Մաթիլդայի տիրույթներ։ Ապրիլին նրանք ստիպված լեռնեռը քաշվեցին[266]։ 1090 թվականի հուլիսի 3-ին ՀենՀենրիխի քրոջ՝ Քվեդլինբուրգի Ադելաիդա աբբայության կողմնակիցները սպանեցին Էգբերտ Բրաունշվայգացուն[235][271]։ Հենրիխը Էգբերտին այսինքն իր աներոջ որդուն, Սաքսոնիայում ներկայացուցիչ նշանակեց[271]։ [269] Էգբերտի մահը վերջ դրեց սաքսոնական ընդդիմությանը, քանի որ նա Նորդհայմի հավատարմությունն ապահովեց հողային նվերներով[235][271]: Հենրիխը շարունակեց իր իտալական արշավը և 1091 թվականի վերջին գրավեց Մատթիլդայի ամրոցները Պո գետից հյուսիս[272]։ [271] 1092 թվականին Հենրիխը անցավ Պոյի վրայով և ստիպեց Մաթիլդային բանակցություններ սկսել հանձնվելու պահանջով, բայց նա և իր վասալները հրաժարվեցին ճանաչել Կլեմենտ III-ին որպես օրինական պապ[273]: Հենրիխը պաշարեց Կանոսան, բայց կայազորը անսպասելիորեն հարձակվեց նրա բանակի վրա՝ ստիպելով նրան հոկտեմբերին վերացնել պաշարումը[274]:

Հենրիխի Շվաբական հակառակորդները իրենց դուքս ընտրեցին Ռայնֆելդի Բերտոլդ II-ի եղբորորդուն՝ Ցերինգենի Բերտոլդ II-ին և նա իրեն հռչակեց «Սուրբ Պետրոսի վասալ»[275]: Հենրիխը ստիպված էր իր գերմանական զորքերը հետ ուղարկել Գերմանիա՝ Շվաբիայի և Բավարիայի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով :[275] նա բանակցություններ սկսեց Հունգարիայի թագավոր Լադիսլավ Ես-ի հետ դաշինք կնքելու համար[276]։ Հենրիխը ստիպված էր նահանջել Պավիա, իսկ Մաթիլդայի զորքերը դուրս մեղեցին նրան՝ ազատագրելով ամրոցները[277]։

Ընտանեկավ վեճեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A miniature depicting three men, each wearing a crown, and three men, each holding a crosier
Հենրիխը և նրա երկու որդիները՝ Հենրիխը և Կոնրադը (վերին գիծ) (Սուրբ Էմմերամի աբբայության 11-րդ դարի ավետարանից)

Մաթիլդա Տոսկանացին և նրա ամուսինը կարողացան Հենրիխի ժառանգորդին՝ Կոնրադին նրա դեմ տրամադրել[265][276]։ Հենրիխը գերեվարեց Կոնրադին, բայց նա փախավ Միլան[277]։ Ըստ Բեռնոլդ Կոնստանցայի՝ Հենրիխը որդու մահից հետո փորձել է ինքնասպան լինել։ Բերնոլդը, հավանաբար, հորինել է այս պատմությունը՝ Հենրիխի և Սավուղ թագավորի միջև համեմատություն կատարելու համար[278]: Կոնրադի անհավատարմությունը կասկախներ հարուցեցին իր հարազատների նկատմամբ, և նա կնոջը դրեց խիստ հսկողության տակ, իբր նրա անհավատարմության պատճառով[279][280]: Լոմբարդյան չորս քաղաքներ (Միլան, Կրեմոնա, Լոդին և Պիաչենցան) դաշինք կնքեցին Մաթիլդա Տոսկանացու հետ[277]։ Հենրիխը փախավ Վերոնա, որի մարկգրաֆ Հենրիխ Էփենշտեյնը և Էփենշտեյնի եղբայրը՝ Ակվիլայի Պատրիարք Ուդալրիկը, նրա վերջին աջակիցներն էին Իտալիայում[281]։ Հենրիխի իշխանությունը մնաց սահմանափակված հյուսիսարևելյան Իտալիայով, իսկ Մաթիլդան և Էպենշտեյնի եղբայր Ուդալրիկ Ակվիլացին նրա վերջին աջակիցներն էին Իտալիայում: Վելֆ I-ի զորքերը կանխեցին նրա վերադարձը Գերմանիա[282][283]:

1094 թվականին թագուհի Եպրաքսիան որոշեց լքել Հենրիխին։ Մատիլդան ուղարկեց փոքրաքանակ զինվորներ, ովքեր ազատեցին թագուհուն Վերոնայում և ուղեկցեցին նրան Տոսկանիա։ Հանդիպելով Մատիլդային, Եւպրաքսիան ներկայացրեց լուրջ մեղադրանքներ իր ամուսնու դեմ՝ մեղադրելով նրան ապականության և խմբային բռնաբարության մեջ[284]։ 1095 թվականի մարտին նա Ուրբան II-ի առջև հաստատեց իր մեղադրանքները Փիացենցայի կոնգրեսում[284][285]։ Պապը հավատաց նրա խոսքերին և հաստատեց Կոնրադի՝ թագավորական իրավունքը՝ նրան ճանաչելով որպես օրինական թագավոր[279]։ Հենրիխի թշնամիները տարածեցին Եւպրաքսիայի մեղադրանքները, սակայն ժամանակակից գիտնականները նրա հայտարարությունները դիտում են որպես Հենրիխի դեմ ուղղված արդյունավետ պատերազմական գործիք[265][286][287]։ Պապը Փիացենցայից մեկնեց Ֆրանսիա՝ հաղթողի կարգավիճակով։ Մատիլդայի և իր ամուսնու բաժանումը լուրջ հարված էր Պապին, քանի որ երիտասարդ Ուելֆի հայրը՝ Վելֆ I-ը, փորձում է հաշտվել Հենրիխի հետ[288]։ 1095 թվականի հունիսին Հենրիխը նաև բանակցություններ վարեց Դոջե Վիտալե Ֆալիերոյի հետ Վենետիկում։ Նրանք վերականգնեցին առևտրային համաձայնագիրը և Ֆալիերոն համաձայնեց շարունակել տարեկան հարկը վճարել կայսրին[289]։

Ուրբանոս II պապը 1095 թվականի նոյեմբերին Քլերմոնտի խորհրդում հայտարարեց Առաջին խաչակրաց արշավանքի։ Խորհրդի անդամները նաև արգելեցին եպիսկոպոսների ու աբբաների աշխարհիկ իրավունքները[290][291]։ Առաջին խաչակրաց խմբերը՝ հիմնականում հասարակ և աղքատ գյուղացիներ, 1096 թվականին մեկնեցին Սուրբ Երկիր[292]։ Նրանք հարձակվեցին Ռայնի քաղաքների վրա և սպանեցին բազմաթիվ հրեաների[293][294]։ Հրեաները նամակ ուղարկեցին Հենրիխին՝ իրենց պաշտպանելու պահանջելով[294]։ Հենրիխը հրամայեց գերմանացի եպիսկոպոսներին, դքսերին և կոմսերին պաշտպանել հրեական համայնքները[270][295]։

Վերականգնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վելֆ Բավարացու հայրը՝ Էստեի Ադալբերտ Ացցո II-ը, 1096 թվականի սկզբին միջնորդեց իր որդու և կայսեր հաշտեցումը[287]: Հենրին վերականգնեց Բավարիան Վելֆին, ով վերացրեց Ալպյան լեռնանցքների շրջափակումը, հնարավորություն տալով Հենրիին մայիսին վերադառնալ Գերմանիա[296][297]։ Հենրիի դեմ ապստամբած ազնվականները եկան նրան հավատարմություն երդվելու Ռեգենսբուրգում, Նյուրնբերգում և Մայնցում կայացած ժողովների ժամանակ[298]։ Նա թույլ տվեց հրեաներին, ովքեր բռնի կերպով քրիստոնեություն էին ընդունել, վերադառնալ հուդայականությանը[295][299]: 1098 թվականի սկզբին Ցերինգենի Բերթոլդ II-ը նույնպես հաշտվեց Հենրիի հետ, ով նրա տիրույթները ազատեց Շվաբիայի դուքսերի իրավասությունից և պարգևատրեց նրան դուքսի ժառանգական տիտղոսով[298][300]:

Գերմանական մագնատները և պրելատները գահընկեց արեցին Հենրիի ապստամբ որդուն՝ Կոնրադին, և 1098 թվականի մայիսին ընտրեցին նրա 12-ամյա եղբորը՝ Հենրի V-ին, որպես Հենրիի համակառավարիչ։ Կոնրադը լքվեց իր դաշնակիցների կողմից և մահացավ մոռացված Տոսկանայում[301][302]: Մայնցում գտնվելու ժամանակ Հենրին հետաքննություն նշանակեց խաչակիրների կողմից սպանված հրեաների անհետացած գույքի վերաբերյալ[299]: Մի քանի վկաներ հայտարարեցին, որ Մայնցի արքեպիսկոպոս Ռութարդը և նրա ազգականները գողացել էին դրա մեծ մասը[299]։ Վախենալով հատուցումից՝ արքեպիսկոպոսը և նրա ազգականները փախան Թյուրինգիա և սկսեցին դավեր նյութել Հենրիի դեմ[295][299]:

Բրետիսլավ II-ը, ով հաջորդել էր թագավոր Վրատիսլավին որպես Բոհեմիայի դուքս, 1099 թվականի Զատիկի տոներին հանդիպեց Հենրիի հետ Ռեգենսբուրգում։ Նա ցանկանում էր փոխել Բոհեմիայի գահի ժառանգման ավանդական կարգը՝ հօգուտ իր եղբոր՝ Բորժիվոյ II-ի[303]։ Հենրին բավարարեց նրա խնդրանքը և ապրիլի 19-ին Բորժիվոյին օժտեց Բոհեմիայով։ Թեև Բոհեմիայի դուքսերը ճանաչել էին գերմանական միապետների սյուզերենությունը, սա առաջին դեպքն էր, երբ Բոհեմիայի դուքսը ներդրվեց նույն ձևով, ինչպես գերմանական դքսությունների կառավարիչները[304]։ Հասարակական կարգի վերականգնումը Հենրիի հիմնական նպատակներից էր հաջորդ ամիսների ընթացքում[305]։ Նա ժողովներ անցկացրեց Բամբերգում և Մայնցում և ներկա (հիմնականում ֆրանկոնական և սաքսոնական) մագնատներին հրամայեց հետապնդել ավազակներին ու գողերին[305]։

Հակապապ Կլեմենտ III-ը մահացավ 1100 թվականի սեպտեմբերի 8-ին, և նրա կարդինալները Ալբանոյի Թեոդերիկին ընտրեցին որպես նրա հաջորդ[306][307]։ Հենրիի իտալացի աջակիցները ճանաչեցին Թեոդերիկին որպես օրինական պապ, սակայն Հենրին կապ չհաստատեց նրա հետ[301][305]։ Լիմբուրգի կոմս Հենրին զավթեց Պրյումի աբբայության կալվածքները[308]։ Կայսրը պաշարեց Լիմբուրգը, ստիպելով կոմսին հանձնվել 1101 թվականի մայիսին[309]։ Կայսրը շուտով ներեց Լիմբուրգի Հենրիին նրա ապստամբության համար և նույն տարվա վերջին նրան դարձրեց Ստորին Լոթարինգիայի դուքս[309]։

Գերմանական առաջնորդների ժողովը 1101 թվականի վերջին առաջարկեց Հենրիին հաշտություն կնքել Ուրբանուս II պապի հաջորդ Պասքալիս II-ի հետ. չկա ապացույց, որ Հենրին հետևել է նրանց խորհրդին[310]։ Պապ Պասքալիս II-ը վճռական էր հաղթահարել Հենրիին և հրամայեց իր լեգատին՝ Կոնստանցի եպիսկոպոս Գեբհարդին, Գերմանիայում կենդանի պահել դիմադրությունը կայսեր դեմ[310]։ Պապական սինոդը հաստատեց Հենրիի աֆորիզմը Լատերանի բազիլիկայում ապրիլի 3-ին[301][311]։

Ֆլանդրիայի Ռոբերտ II-ը դաշնակցեց Կամբրեի եպիսկոպոս Մանասսեի հետ՝ ֆրանսիացի, ում աջակցում էր Պապը, ընդդեմ Վալքերի, ում Հենրին նշանակել էր որպես Կամբրեի եպիսկոպոս Մանասսեին փոխարինելու համար[312]։ Ռոբերտը պաշարեց Կամբրեն. Հենրին եկավ Վալքերին փրկելու, ստիպելով Ռոբերտին վերացնել պաշարումը 1102 թվականի հոկտեմբերին, սակայն Ռոբերտը վերսկսեց պատերազմը Վալքերի դեմ Հենրիի Կամբրեն լքելուց անմիջապես հետո[313]։ Հենրին ընդհանուր ժողով անցկացրեց Մայնցում 1103 թվականի հունվարի 6-ին, և առաջին անգամ ամբողջ կայսրությունում հռչակեց Ռայխսֆրիդեն (կայսերական խաղաղություն)՝ արգելելով ֆեոդալական կռիվները և բռնության այլ գործողությունները[311][301][306]։ Նա սպառնաց խաղաղությունը խախտողներին խեղման պատժով՝ առանց հարուստներին թույլ տալու ապաշխարհություն վճարել[306]։

Հենրին նաև հայտարարեց, որ պլանավորում է խաչակրաց արշավանք սկսել դեպի Սուրբ երկիր[306]։ Նա նամակ հղեց Կլյունիի Հյուգոյին։ Դրանում նա բացատրեց իր կնքահորը, որ մտադիր է «վերականգնել Եկեղեցու կործանումը, որը մեր պատճառով էր, խաղաղության և արդարության վերականգնման միջոցով»[314]։ Նրա նամակագրությունը Հյուգոյի հետ (ով Պասքալիս II պապի հաստատուն աջակիցն էր) հուշում է, որ Հենրին հաշտեցում էր փնտրում[315]։ Պապը Հենրիին համարում էր «հերետիկոսների առաջնորդը»։ Նա Ֆլանդրիայի Ռոբերտ II-ին շնորհեց «մեղքերի թողություն» (նույն հոգևոր արտոնությունը, որը շնորհվում էր խաչակիրներին) կայսեր աջակիցների դեմ նրա պայքարի համար[311][316]։ Սակայն Ռոբերտ II-ը վախենում էր կորցնել իր կայսերական ֆիեֆները և 1103 թվականի հունիսի 29-ին Լիեժում հավատարմություն երդվեց Հենրիին[317]։

A photo of a rectangular stone building
Միկվե (հրեական ծիսական լվացում) Շպեյերում: Հենրիխը 1090 թվականին իր հրեաներին արտոնություններ տրամադրեց

Անկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1104 թվականի հունվարին բավարացի կոմս Զիգեհարդ Բուրգհաուզենից քննադատեց Հենրիխ IV-ին՝ սաքսոնական և ֆրանկոնյան ազնվականներին նախապատվություն տալու համար[318]։ Նա Ռեգենսբուրգ էր եկել մեծ շքախմբով, ինչը Հենրիխի մոտ կասակախներ է հարուցում, իբր Զիգեհարդը դավադրություն է կազմակերպում[318]։ Զիգեհարդի կողմից ուղեկիցներին ազատ արձակելուց հետո 1104 թ. փետրվարի 4-ին մի խումբ նախարարներ և քաղաքաբնակներ սպանեցին նրան[319][319]։ Նախարարները, ամենայն հավանականությամբ, վրեժխնդիր եղան Զիգեհարդից՝ իր որոշումների համար, որոնք առնչվում էին նրանց գործընկերներին։ Սակայն Զիգեհարդի ազգականներն ու այլ ազնվականներ մեղադրեցին Հենրիխին, ասելով, որ նա չի պաշտպանել կոմսին[301][320]։

Մագդեբուրգի արքեպիսկոպոս Հարտվիգը մահացավ 1104 թ. աշնանը[321]։ Նրա եղբայր Հերմանը և նրանց զարմիկը՝ Հարտվիգը, ուղևորվեցին Հենրիխի արքունիք՝ վերջինիս արքեպիսկոպոսի պաշտոնը ստանձնելու ակնկալիքով[321]։ Սակայն Կատլենբուրգի կոմս Թեոդերիկ III-ը նրանց ձերբակալեց և բանտարկեց սիմոնիայի մեղադրանքով[321]։ Հենրիխը պատժիչ արշավ սկսեց Թեոդերիկի դեմ, սակայն այն անսպասելիորեն ընդհատվեց, երբ 1104 թ. դեկտեմբերի 12-ին նրա 18-ամյա որդին լքեց նրան[321]։ Ավագ Հենրիխը պնդում էր, որ դա իր որդու գործարքն էր ազնվականների աջակցությունը շահելու համար՝ գահաժառանգական ճգնաժամից խուսափելու նպատակով[322][323]։

1105 թվականի սկզբին բավարացի ազնվականները միացան երիտասարդ Հենրիխին, իսկ Պապ Պասկալ II-ը հանեց նրա բանադրանքը[297][324]։ Ավագ Հենրիխը փորձեց բանակցել որդու հետ, սակայն նա հրաժարվեց խոսել բանադրված մարդու հետ[324]։ Սվաբիայի և Արևելյան Ֆրանկոնիայի ազնվականների մեծ մասը միացավ երիտասարդ Հենրիխի ապստամբությանը։[325]1105 թվականի ապրիլին նրանք նաև ապահովեցին սաքսոնների աջակցությունը[326]։

Հունիսին երիտասարդ Հենրիխը արշավ սկսեց Մայնցում՝ Արքեպիսկոպոս Ռութարդին իր պաշտոնին վերականգնելու համար, սակայն նրա հոր կողմնակիցները խանգարեցին նրան անցնել Ռեյնը[326]։ Հուլիսին Հենրիխը դուրս քշեց որդու զորքը Վյուրձբուրգից, սակայն նրա իշխանությունը կտրուկ թուլացավ[327]։ 1105 թվականի դեկտեմբերին երիտասարդ Հենրիխը հանդիպեց հոր հետ Կոբլենցում[328]։ Հենրիխը ազատ արձակեց իր շքախումբը՝ որդու խոստման համաձայն, սակայն դրան հաջորդեց նրա գերեվարումը[329]։ Հենրիխին ստիպեցին հանձնել թագավորական խորհրդանիշները և հրաժարվել գահից հօգուտ որդու[330]։ 1105 թ. դեկտեմբերի 31-ին Հենրիխ IV-ը պաշտոնապես հրաժարական տվեց՝ հայտարարելով, որ դա արել է «մահվան սպառնալիքի» տակ[331]։

Վերջին տարին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխ IV-ը հրաժարականից հետո բնակվում էր Ինգելհայմում, սակայն իր կողմնակիցները զգուշացրին նրան, որ որդին՝ Հենրիխ V-ը, որոշել է նրան բանտարկել կամ մահապատժի ենթարկել։ 1106 թվականի փետրվարի սկզբին Հենրիխը փախավ Քյոլն, որտեղ քաղաքի բնակիչները մեծ հարգանքով ընդունեցին նրան[332]։ Նա հրաժարվեց արարողություններից՝ ցույց տալով, որ ապաշխարում է իր մեղքերի համար։ Նրա հավատարիմ աջակից Օթբերտը՝ Լյեժի եպիսկոպոսը, հաշտություն կնքեց Հենրիխ Լյեմբուրգցու հետ՝ վերջինիս աջակցությունը ստանալու համար։ Հենրիխ IV-ը միացավ նրանց Լյեժում և միջնորդեց հաշտության համար Հենրիխ Լյեմբուրգցու և Ալբերտ III Նամյուրի կոմսի միջև[333]։ Ռոբերտ II Ֆլանդրիացուն նույնպես խոստացավ աջակցել նրան[328]։

Հենրիխը նամակ ուղղեց Հյուգո Կլյունացուն՝ առաջարկելով ընդունել նրա բոլոր պայմանները, եթե նրան ներում շնորհվի[328][333]։ Նա նաև նամակներ գրեց որդուն, գերմանացի իշխաններին և Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ I-ին[334]։ Այս նամակներում երևում էր, որ նա վճռական էր գահը վերադարձնելու հարցում։

Հենրիխ V-ը ներխուժեց Լոթարինգիա, սակայն 1106 թ. մարտի 22-ին նրա բանակը պարտություն կրեց Վիզեի մոտ իր հոր կողմնակիցներից[332]։ Հենրիխ Լյեմբուրգցին և Քյոլնի ու Լյեժի բնակիչները համատեղ համոզեցին տարեց Հենրիխին վերադառնալ կայսեր պաշտոնին։ Հենրիխ V-ը հուլիսին պաշարեց Քյոլնը, սակայն ստիպված եղավ նահանջել երեք-չորս շաբաթ անց։[353] Գահընկեց կայսրը նամակներ ուղարկեց գերմանացի իշխաններին՝ մեղադրելով որդուն դավաճանության և կեղծավորության մեջ[333]։ Հենրիխը անսպասելիորեն հիվանդացավ և մահացավ Լյեժում 1106 թ. օգոստոսի 7-ին։[355][356] Մահվան մահճում նա որդուն խնդրեց ներում շնորհել իր կողմնակիցներին և իրեն թաղել իր նախնիների կողքին Շպեյերի տաճարում։

Եպիսկոպոս Օթբերտը Հենրիխին թաղեց Լյեժի տաճարում, սակայն բանադրված կայսրը չէր կարող թաղվել օծված հողում[335][336]։ Ութ օր անց նրա դին հանվեց և տեղափոխվեց Լյեժի մոտ գտնվող չօծված մատուռ։ Օգոստոսի 24-ին նրա որդին հրամայեց նորից հանել նրա դին, որպեսզի իրացնի Հենրիխի վերջին կամքը[334]։ Լյեժի բնակիչները փորձեցին կանխել դիակի տեղափոխությունը, սակայն այն տեղափոխվեց Շպեյեր սարկոֆագում։ Դին տեղադրվեց Շպեյերի տաճարի չօծված մատուռում սեպտեմբերի 3-ին[337]։ Հինգ տարի անց պապ Պասկալ II-ը թույլ տվեց Հենրիխ V-ին թաղել հորը, ինչպես նա խնդրել էր։ Հենրիխ IV-ը թաղվեց Շպեյերի տաճարում՝ Հենրիխ III-ի կողքին, 1111 թվականի օգոստոսի 7-ին[335][338]։

Ժառանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրիխի հակամարտությունները իր ենթակաների, որդիների, կանանց և պապերի հետ նրա կյանքի ընթացքում հանգեցրին գրական հակասությունների ձևավորմանը[339]։ Նրա կողմնակիցներն ու հակառակորդները իրենց նկարագրություններում հաճախ հենվում էին վաղ միջնադարյան երկու աշխատանքների վրա։ Տասներկու չարաշահումները քննարկում էր օրինական թագավորության հարցը, իսկ Իսիդոր Սևիլցու Էթիմոլոգիաները թագավորությունը համեմատում էին բռնապետության հետ։ Այսպիսով, հակասական գրականությունն առաջարկում էր կամ լավ, կամ չար թագավորների բնութագրերի ցուցակ՝ Հենրիխին նկարագրելիս[340]։

Օրինակ, 1080-ականներին գրված Սաքսոնական պատերազմի երգը նրան գովում էր որպես «պատվով չզիջող թագավոր», որը պաշտպանում էր այրիներին ու աղքատներին և օրենքներ էր սահմանում անօրինական սաքսոնների համար։ Vita Heinrici IV imperatoris-ը՝ 1110-ականների սկզբին գրված անանուն կենսագրությունը, նրան ներկայացնում էր որպես եռանդուն և պատերազմասեր միապետի, որը ներգրավում էր գրագետ պաշտոնյաների և սիրում էր խոսել հոգևոր ու ազատ արվեստների թեմաներով։ Մյուս կողմից, Հերշֆելդի Լամբերտը հայտարարում էր, որ Հենրիխը ժառանգել էր խաղաղ թագավորություն, բայց այն դարձրել էր «կեղտոտ, արհամարհելի, արյունոտ ու ներքին բախումների զոհ»։ Նա նաև ընդգծում էր, որ Հենրիխը ոչնչացրել ու թալանել էր եկեղեցիները և ազատ մարդկանց դարձրել ծառաներ[341]։

Հենրիխի բարոյական անկման մասին լուրերը դարեր շարունակ պղտորում էին նրա համբավը[342]։ Սաքսոնները առաջինն էին, որ նրան մեղադրում էին անբարոյականության մեջ՝ պահանջելով, որ «հեռացնի իր սիրուհիների բազմությունը»։ 1085 թվականից հետո Գերմանիայում տարածվող գրականությունը նրան մեղադրում էր արատավոր վարքի, արյունակցական ամուսնության և պեդերաստիայի մեջ, ինչպես նաև պնդում էր, որ նա ապօրինի երեխաներ է ունեցել[343]։ Իսիդոր Սևիլցին անբարո սեռական վարքագիծը թվարկում էր որպես բռնապետերի բնորոշ գծերից մեկը։[361] Այսպիսով, ինչպես նշում է Ռոբինսոնը, Հենրիխի ենթադրյալ վարքագիծը «հակառակորդների համար օգտակար քարոզչական զենք էր»[344]։

Հենրիխը ռազմական առումով հաջողակ հրամանատար չէր, հատկապես այն պատճառով, որ չէր խուսափում վճռորոշ ճակատամարտերից, ի տարբերություն 11-րդ դարի մյուս առաջնորդների։ Նրա բարձր ռիսկային մարտավարությունը պատճառն այն էր, որ իր բանակի մեծ մասի բաղկացած էր վաճառականներից ու գյուղացիներից։ Նա պարտություններ է կրել ճակատամարտերից շատերում, իսկ Հոմբուրգում միակ հաղթանակը ժամանակակիցները վերագրում էին Ռուդոլֆ Ռեյնֆելդենին։[364] Մյուս կողմից, Հենրիխի ճկունությունն ու փոխզիջման պատրաստակամությունը, ինչպես նաև դանդաղեցնող մարտավարությունը, նրան թույլ տվեցին հաղթահարել իր կառավարման մեծ մասի ճգնաժամերը։[365]

Հենրիխի Կանսոա վերածվեց հզոր փոխաբերության։ Կաթոլիկ հոգևորականներն այն մեկնաբանում էին որպես Սուրբ Աթոռի հաղթանակ անբարո թագավորի նկատմամբ։ 19-րդ դարի բողոքական գերմանական ազգայնականների համար Gang nach Canossa-ն («Ճանապարհ դեպի Կանոսա») խորհրդանշում էր Գերմանիայի նվաստացումը հպարտ պապի կողմից։ Օտտո ֆոն Բիսմարկը 1872 թ. մայիսի 14-ին հպարտորեն հայտարարեց Ռեյխստագում. «Մի անհանգստացեք, մենք չենք գնալու Կանոսա, ոչ ֆիզիկապես, ոչ հոգևորապես», իր հակակաթոլիկ քարոզարշավի ժամանակ։[366][367]

Պատմաբանները մոտեցել են այս հարցին ավելի բարդ դիտանկյունից։ Նրանք ընդգծում են, որ ապաշխարությունն ու հաշտությունը միջնադարյան կյանքի անբաժանելի մասն էին, ուստի օծված թագավորի բանադրումները ավելի մտահոգիչ էր Հենրիխի ժամանակակիցների համար, քան Կանոսայում նրա կատարած ապաշխարությունը[345]։ Ինչպես եզրափակում է Շուցը, «Հենրիխը հմտորեն ստիպեց պապին ներում շնորհել իրեն», բայց Գրիգորիոս VII-ը նրան «Քրիստոսի փոխանորդից վերածեց հասարակ աշխարհիկի»[181]։

Հենրիխի մահը չդադարեցրեցրեց հակամարտությունը։ Ֆրանսիացի հայտնի իրավաբան, Շարտրի եպիսկոպոս Իվոն և նրա աշակերտ Հյուգո դե Ֆլյորի արդեն Հենրիխի կյանքի ընթացքում ճանապարհ հարթեցին փոխզիջման համար։ Նրանք ընդունեցին հին տեսանկյուն, որը նախկինում դատապարտվել էր բարեփոխիչ հոգևորականների կողմից՝ տարբերակելով եպիսկոպոսությունների և վանքերի աշխարհիկ սեփականությունները (ժամանակավորություն) և նրանց հոգևորական ու սրբազան լիազորությունները (հոգևորություն)։ 1122 թվականին Հենրիխ V-ը և պապ Կալիկստ II-ը նման տարբերակում ընդգրկեցին Վորմսի կոնկորդատում, ըստ որի կայսրը հրաժարվում էր մատանիով և գավազանով եկեղեցական պաշտոնյաներին նշանակելու իր իրավունքից՝ նրանց աշխարհիկ ունեցվածքը գայիսոնով շնորհելու իրավունքի դիմաց[346][347]։

Այնուամենայնիվ, մահացած հոգևորականի գանձերը ձեռք բերելու գերմանական թագավորների իրավունքը, որը Հենրիխը ներկայացրել էր, կարևոր հարստության աղբյուր մնաց, հատկապես Ֆրիդրիխ Բարբարոսայի և Հենրիխ VI-ի կառավարման ժամանակ[115]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A painting depicting the heads of a bearded young man and a veiled young woman watching at each
Հենրի IV-ը և նրա առաջին կինը՝ Բերտա Սավոյացին (11-րդ դարի Նկար)

Հենրիխի առաջին կինը՝ Սավոյայի Բերտան, մեկ տարի փոքր էր նրանից[348]։ Մինչև 1068 թվականի օգոստոսի 5-ը, Հենրիխը հաճախակի նշում էր նրան իր հրամանագրերում որպես «մեր թագավորության և ամուսնական անկողնի ընկերակցուհի»[349]։ Սակայն, երբ Բերտայի անունը դադարեց հայտնվել հրամանագրերում, դա ցույց էր տալիս աճող անբավարարվածություն[350]։ Հենրիխը 1069 թվականի հունիսին ընդհանուր ժողովում փորձեց ամուսնալուծվել՝ պնդելով, որ իրենց ամուսնությունը չի կատարվել[99][350]։ Գերմանական ազնվականների ժողովը նրա խնդրանքը փոխանցեց սինոդին, որը հարցը ներկայացրեց Հռոմի Սուրբ Աթոռին 1069 թվականի հոկտեմբերի սկզբին[351]։

Պապ Ալեքսանդր II-ը հստակ հայտարարեց, որ Հենրիխը միայն այն դեպքում կօծվի որպես կայսր, եթե հրաժարվի իր պլաններից[351]։ Հենրիխը ենթարկվեց, և Բերտան կրկին հայտնվեց նրա հրամանագրերում 1069 թվականի հոկտեմբերի 26-ից սկսած[348]։ Բերտան մահացավ 1087 թվականի դեկտեմբերի 27-ին[348][352]։

Բերտան ունեցել է հինգ երեխա, սակայն նրանցից երկուսը՝ Ադելայդան և Հենրիխը, մահացել են մանկության տարիներին։ Նրա կենդանի մնացած երեխաներն էին[348][352]՝

  • Ագնես (ծնվել է 1072 կամ 1073 թվականին), ամուսնացել է Բյուրենի Ֆրիդրիխի և ապա Ավստրիայի Լեոպոլդ III-ի հետ։
  • Կոնրադ (ծնվել է 1074 թվականին), որը ապստամբեց Հենրիխի դեմ։
  • Հենրիխ (ծնվել է 1086 թվականին), որը գահընկեց արեց իր հորը։

Մորկինսկիննա՝ նորվեգական թագավորների մասին ամենավաղ իսլանդական տարեգրությունը, նշում է մի կայսրի դստեր (ժամանակագրական պատճառներով հավանաբար Հենրիխի), որին կոչում էին Մաթիլդա։ Այս աղբյուրի համաձայն՝ Նորվեգիայի Մագնուս III-ը փոխանակվել է նամակներով նրա հետ և նույնիսկ նրա համար քառյակ է գրել[353]։ Սակայն, մյուս սկզբնաղբյուրները Մաթիլդային չեն նշում որպես Հենրիխի զավակ[349]։

Հենրիխի երկրորդ կինը՝ Եվպրաքսիան (Գերմանիայում հայտնի որպես Ադելայդ), ծնվել է մոտ 1068 թվականին[354]։ Նա Կիևի մեծ իշխան Վսևոլոդ I-ի դուստրն էր, բայց Հենրիխի համար ավելի կարևոր էր նրա առաջին ամուսնությունը Նորդմարկի մարքգրաֆ Հենրիխի հետ, ով մահացել էր 1087 թվականին[235][355]։ Հենրիխի հետ Եվպրաքսիայի ամուսնությունը նպաստեց Հենրիխի հաշտեցմանը սաքսոնների հետ[245]։ Նրանք նշանվել են 1088 թվականին։

Ի տարբերություն Բերտայի՝ Եվպրաքսիան հիշատակվում է միայն մեկ անգամ Հենրիխի հրամանագրերում, ինչը ցույց է տալիս, որ նա երբեք չի վայելել Հենրիխի վստահությունը։[381] Նրանց ամուսնության սկանդալային ավարտից հետո Եվպրաքսիան վերադարձավ Կիև, որտեղ մահացավ 1109 թվականի հուլիսի 10-ին[356]։

SALIANS
Adelaide of Susa
†1091
Margravine of Turin		Otto
†1057–60
Count of Savoy		Gunhilda of Denmark*
†1038		Henry III
*1017 †1056
Holy Roman Emperor
(Կաղապար:Reign)		Agnes of Poitou
†1077
Adelaide
*1045 †1096
Abbess of Quedlinburg
and Gandersheim
(Կաղապար:Reign)		Adelaide of Savoy
†1079		Rudolf of Rheinfelden
†1080
Antiking to Henry IV
(Կաղապար:Reign)		Matilda
*1048 †1060		Bertha of Savoy
*1051 †1087		HENRY IV
*1050 †1106
Holy Roman Emperor
(Կաղապար:Reign)		Eupraxia of Kiev
*Կաղապար:Circa 1068 †1109		Conrad
*1052 †1055
Duke of Bavaria
(Կաղապար:Reign)		Solomon
*1053 †1087
King of Hungary
(Կաղապար:Reign)		Judith
†1092/96		Władysław I Herman
*Կաղապար:Circa 1044 †1102
Duke of Poland
(Կաղապար:Reign)
Berthold of Rheinfelden
†1090
Antiduke of Swabia
(Կաղապար:Reign)		Berthold of Zähringen
†1111
Antiduke of Swabia
(Կաղապար:Reign)		Agnes of Rheinfelden
†1111		Frederick of Büren
*Կաղապար:Circa 1050 †1105
Duke of Swabia
(Կաղապար:Reign)		Agnes
*1072/73 †1143		Leopold III
*1073 †1136
Margrave of Austria
(Կաղապար:Reign)		Maximilla of SicilyConrad
*1074 †1101
Antiking to Henry IV
(Կաղապար:Reign)		Henry V
*1086 †1125
Holy Roman Emperor
(Կաղապար:Reign)		Matilda of England
*1102 †1167
HOHENSTAUFENSBABENBERGS

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Kindred Britain
  2. ↑ Lundy D. R. The Peerage
  3. ↑ 3,0 3,1 Schutz, 2010, էջ 113
  4. ↑ Barber, 2004, էջեր 197–198
  5. ↑ Fuhrmann, 2001, էջեր 43–44
  6. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 44
  7. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 56
  8. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 57
  9. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 39
  10. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 49
  11. ↑ Schutz, 2010, էջ 128
  12. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 45
  13. ↑ Blumenthal, 2010, էջեր 64–65, 70–74
  14. ↑ Barber, 2004, էջեր 87–91
  15. ↑ Robinson, 2003, էջ 2
  16. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 36
  17. ↑ Robinson, 2003, էջեր 2–3
  18. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 41
  19. ↑ Fuhrmann, 2001, էջեր 41–42
  20. ↑ 20,0 20,1 Leyser, 1982, էջ 94
  21. ↑ Hill, 2020, էջեր 85, 94
  22. ↑ Schutz, 2010, էջեր 125–126
  23. ↑ Zupka, 2016, էջեր 73–74
  24. ↑ Schutz, 2010, էջ 129
  25. ↑ 25,0 25,1 Robinson, 2003, էջեր 39–40
  26. ↑ Hill, 2020, էջ 93
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Robinson, 2003, էջ 19
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Schutz, 2010, էջ 139
  29. ↑ Robinson, 2003, էջեր 20–21
  30. ↑ 30,0 30,1 Robinson, 2003, էջ 21
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Robinson, 2003, էջ 22
  32. ↑ 32,0 32,1 Hill, 2020, էջ 101
  33. ↑ Robinson, 2003, էջեր 28, 98
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Robinson, 2003, էջ 25
  35. ↑ Schutz, 2010, էջ 138
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Fuhrmann, 2001, էջ 52
  37. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 82
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Robinson, 2003, էջ 26
  39. ↑ 39,0 39,1 Robinson, 2003, էջ 48
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 Fuhrmann, 2001, էջ 57
  41. ↑ Robinson, 2003, էջ 31
  42. ↑ Robinson, 2003, էջ 27
  43. ↑ Schutz, 2010, էջ 143
  44. ↑ 44,0 44,1 Fuhrmann, 2001, էջեր 52–53
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 Robinson, 2003, էջ 37
  46. ↑ Robinson, 2003, էջ 63
  47. ↑ 47,0 47,1 Vollrath, 1995, էջ 52
  48. ↑ Robinson, 2003, էջեր 33–34
  49. ↑ Robinson, 2003, էջ 32
  50. ↑ Robinson, 2003, էջ 33
  51. ↑ Blumenthal, 2010, էջեր 85–86
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Zupka, 2016, էջ 73
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Tabacco, 1995, էջ 84
  54. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 86
  55. ↑ Schutz, 2010, էջ 144
  56. ↑ Fuhrmann, 2001, էջեր 44, 53
  57. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 53
  58. ↑ Vollrath, 1995, էջեր 52–53
  59. ↑ Robinson, 2003, էջ 39
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 Blumenthal, 2010, էջ 94
  61. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 89
  62. ↑ Robinson, 2003, էջ 115
  63. ↑ Vollrath, 1995, էջ 51
  64. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 55
  65. ↑ 65,0 65,1 65,2 Robinson, 2003, էջ 35
  66. ↑ Robinson, 2003, էջեր 35–36
  67. ↑ Robinson, 2003, էջ 40
  68. ↑ 68,0 68,1 Blumenthal, 2010, էջ 96
  69. ↑ Vollrath, 1995, էջ 53
  70. ↑ Robinson, 2003, էջեր 40–41, 42
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 Fuhrmann, 2001, էջ 56
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Robinson, 2003, էջ 42
  73. ↑ 73,0 73,1 Robinson, 2003, էջ 43
  74. ↑ 74,0 74,1 Vollrath, 1995, էջ 54
  75. ↑ 75,0 75,1 Hill, 2020, էջ 99
  76. ↑ Robinson, 2003, էջ 44
  77. ↑ Robinson, 2003, էջեր 45–46
  78. ↑ Robinson, 2003, էջեր 48–49
  79. ↑ 79,0 79,1 Robinson, 2003, էջեր 61–62
  80. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 61
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 81,3 81,4 81,5 Robinson, 2003, էջ 53
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Zupka, 2016, էջ 75
  83. ↑ Zupka, 2016, էջեր 75–76
  84. ↑ Robinson, 2003, էջ 49
  85. ↑ Robinson, 2003, էջեր 51–52
  86. ↑ Robinson, 2003, էջ 52
  87. ↑ Robinson, 2003, էջեր 50–52
  88. ↑ Robinson, 2003, էջ 54
  89. ↑ Robinson, 2003, էջեր 45, 53
  90. ↑ Robinson, 2003, էջեր 54–55
  91. ↑ Robinson, 2003, էջ 55
  92. ↑ Tabacco, 1995, էջ 85
  93. ↑ Robinson, 2003, էջ 56
  94. ↑ Robinson, 2003, էջեր 58–59
  95. ↑ Robinson, 2003, էջ 59
  96. ↑ Robinson, 2003, էջ 61
  97. ↑ Hill, 2020, էջ 102
  98. ↑ Robinson, 2003, էջ 60
  99. ↑ 99,0 99,1 Schutz, 2010, էջ 147
  100. ↑ Tabacco, 1995, էջեր 84, 107, 111–112
  101. ↑ Robinson, 2003, էջ 108
  102. ↑ Schutz, 2010, էջ 148
  103. ↑ Robinson, 2003, էջեր 65, 77
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 104,3 104,4 104,5 Fuhrmann, 2001, էջ 62
  105. ↑ Robinson, 2003, էջեր 82–83
  106. ↑ Leyser, 1982, էջեր 93–94
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 107,3 107,4 Robinson, 2003, էջ 64
  108. ↑ 108,0 108,1 108,2 108,3 Blumenthal, 2010, էջ 112
  109. ↑ 109,0 109,1 109,2 Robinson, 2003, էջ 68
  110. ↑ Robinson, 2003, էջեր 65–66, 68
  111. ↑ 111,0 111,1 Robinson, 2003, էջ 70
  112. ↑ Robinson, 2003, էջեր 69–71
  113. ↑ Robinson, 2003, էջ 71
  114. ↑ 114,0 114,1 Robinson, 2003, էջ 72
  115. ↑ 115,0 115,1 Leyser, 1982, էջ 223
  116. ↑ Robinson, 2003, էջ 92
  117. ↑ Robinson, 2003, էջեր 125–126
  118. ↑ Robinson, 2003, էջեր 92, 126
  119. ↑ 119,0 119,1 119,2 119,3 Blumenthal, 2010, էջ 113
  120. ↑ 120,0 120,1 Robinson, 2003, էջ 125
  121. ↑ 121,0 121,1 Robinson, 2003, էջ 129
  122. ↑ 122,0 122,1 Robinson, 2003, էջ 120
  123. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 63
  124. ↑ 124,0 124,1 Barber, 2004, էջ 87
  125. ↑ Robinson, 2003, էջ 124
  126. ↑ 126,0 126,1 Robinson, 2003, էջ 118
  127. ↑ Schutz, 2010, էջեր 148–149
  128. ↑ Robinson, 2003, էջեր 129–130
  129. ↑ Robinson, 2003, էջեր 72–73
  130. ↑ Schutz, 2010, էջ 150
  131. ↑ 131,0 131,1 Robinson, 2003, էջ 73
  132. ↑ Robinson, 2003, էջ 90
  133. ↑ 133,0 133,1 133,2 Robinson, 2003, էջ 91
  134. ↑ Barber, 2004, էջեր 87–88
  135. ↑ 135,0 135,1 Schutz, 2010, էջ 160
  136. ↑ 136,0 136,1 136,2 136,3 Robinson, 2003, էջ 93
  137. ↑ Schutz, 2010, էջեր 152–153
  138. ↑ Barber, 2004, էջ 182
  139. ↑ 139,0 139,1 Robinson, 2003, էջ 95
  140. ↑ Schutz, 2010, էջ 151
  141. ↑ Robinson, 2003, էջեր 95–96
  142. ↑ Robinson, 2003, էջեր 98–99
  143. ↑ 143,0 143,1 Robinson, 2003, էջ 132
  144. ↑ 144,0 144,1 Robinson, 2003, էջեր 132–133
  145. ↑ 145,0 145,1 Robinson, 2003, էջ 99
  146. ↑ Zupka, 2016, էջ 82
  147. ↑ Barber, 2004, էջ 335
  148. ↑ Zupka, 2016, էջեր 82–83
  149. ↑ Barber, 2004, էջ 334
  150. ↑ Robinson, 2003, էջ 133
  151. ↑ Robinson, 2003, էջ 135
  152. ↑ 152,0 152,1 Robinson, 2003, էջ 100
  153. ↑ Robinson, 2003, էջեր 100–101
  154. ↑ Robinson, 2003, էջ 101
  155. ↑ 155,0 155,1 Robinson, 2003, էջ 138
  156. ↑ Barber, 2004, էջ 88
  157. ↑ 157,0 157,1 Robinson, 2003, էջ 139
  158. ↑ Schutz, 2010, էջ 162
  159. ↑ Robinson, 2003, էջեր 139–140
  160. ↑ 160,0 160,1 Robinson, 2003, էջեր 140–141
  161. ↑ Schutz, 2010, էջեր 162, 168
  162. ↑ 162,0 162,1 162,2 162,3 Fuhrmann, 2001, էջ 64
  163. ↑ Robinson, 2003, էջեր 143–145
  164. ↑ Robinson, 2003, էջեր 145–146
  165. ↑ 165,0 165,1 165,2 Blumenthal, 2010, էջ 121
  166. ↑ 166,0 166,1 Robinson, 2003, էջ 147
  167. ↑ Robinson, 2003, էջեր 147–148
  168. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 122
  169. ↑ Robinson, 2003, էջ 149
  170. ↑ Barber, 2004, էջ 90
  171. ↑ 171,0 171,1 171,2 Robinson, 2003, էջ 151
  172. ↑ 172,0 172,1 172,2 Robinson, 2003, էջ 152
  173. ↑ 173,0 173,1 Robinson, 2003, էջ 153
  174. ↑ 174,0 174,1 Robinson, 2003, էջ 156
  175. ↑ Vollrath, 1995, էջ 58
  176. ↑ Robinson, 2003, էջ 157
  177. ↑ 177,0 177,1 Robinson, 2003, էջ 159
  178. ↑ Schutz, 2010, էջ 167
  179. ↑ 179,0 179,1 179,2 Fuhrmann, 2001, էջ 65
  180. ↑ Schutz, 2010, էջեր 167–168
  181. ↑ 181,0 181,1 Schutz, 2010, էջ 168
  182. ↑ Robinson, 2003, էջեր 167–168
  183. ↑ 183,0 183,1 Robinson, 2003, էջ 166
  184. ↑ 184,0 184,1 Robinson, 2003, էջ 173
  185. ↑ Robinson, 2003, էջ 171
  186. ↑ Robinson, 2003, էջեր 174, 176
  187. ↑ Robinson, 2003, էջ 174
  188. ↑ Leyser, 1982, էջ 174
  189. ↑ Robinson, 2003, էջ 176
  190. ↑ Robinson, 2003, էջ 177
  191. ↑ Robinson, 2003, էջ 172
  192. ↑ 192,0 192,1 Schutz, 2010, էջ 171
  193. ↑ Robinson, 2003, էջ 179
  194. ↑ 194,0 194,1 Robinson, 2003, էջ 180
  195. ↑ Robinson, 2003, էջ 181
  196. ↑ 196,0 196,1 Robinson, 2003, էջեր 181–182
  197. ↑ 197,0 197,1 Blumenthal, 2010, էջ 139
  198. ↑ Robinson, 2003, էջ 183
  199. ↑ 199,0 199,1 199,2 Schutz, 2010, էջ 172
  200. ↑ Robinson, 2003, էջեր 185–186
  201. ↑ Robinson, 2003, էջ 188
  202. ↑ Robinson, 2003, էջ 189
  203. ↑ Robinson, 2003, էջեր 189–190
  204. ↑ 204,0 204,1 Robinson, 2003, էջ 190
  205. ↑ 205,0 205,1 Robinson, 2003, էջ 192
  206. ↑ Robinson, 2003, էջեր 192–193
  207. ↑ Robinson, 2003, էջ 193
  208. ↑ Robinson, 2003, էջ 195
  209. ↑ 209,0 209,1 209,2 Robinson, 2003, էջ 197
  210. ↑ Barber, 2004, էջ 89
  211. ↑ Robinson, 2003, էջ 198
  212. ↑ 212,0 212,1 212,2 Schutz, 2010, էջ 173
  213. ↑ 213,0 213,1 Robinson, 2003, էջ 200
  214. ↑ 214,0 214,1 Robinson, 2003, էջ 202
  215. ↑ 215,0 215,1 Barber, 2004, էջ 183
  216. ↑ Robinson, 2003, էջեր 203–204
  217. ↑ Robinson, 2003, էջեր 204–205
  218. ↑ Robinson, 2003, էջեր 205–206
  219. ↑ Robinson, 2003, էջ 211
  220. ↑ Robinson, 2003, էջ 212
  221. ↑ Robinson, 2003, էջ 213
  222. ↑ Robinson, 2003, էջեր 214–215
  223. ↑ Robinson, 2003, էջ 215
  224. ↑ Robinson, 2003, էջ 208
  225. ↑ Robinson, 2003, էջեր 208–209
  226. ↑ Robinson, 2003, էջ 216
  227. ↑ Robinson, 2003, էջեր 217–218
  228. ↑ Robinson, 2003, էջեր 220–221
  229. ↑ Robinson, 2003, էջ 222
  230. ↑ Robinson, 2003, էջեր 222–223
  231. ↑ Robinson, 2003, էջեր 223–224
  232. ↑ 232,0 232,1 232,2 Schutz, 2010, էջ 174
  233. ↑ Robinson, 2003, էջ 224
  234. ↑ Robinson, 2003, էջ 227
  235. ↑ 235,0 235,1 235,2 235,3 Fuhrmann, 2001, էջ 68
  236. ↑ Robinson, 2003, էջեր 227–228
  237. ↑ Robinson, 2003, էջ 230
  238. ↑ 238,0 238,1 Robinson, 2003, էջ 233
  239. ↑ Barber, 2004, էջ 210
  240. ↑ Robinson, 2003, էջ 234
  241. ↑ Robinson, 2003, էջեր 242–244
  242. ↑ Robinson, 2003, էջ 244
  243. ↑ 243,0 243,1 243,2 Robinson, 2003, էջ 246
  244. ↑ 244,0 244,1 Robinson, 2003, էջ 245
  245. ↑ 245,0 245,1 245,2 245,3 Schutz, 2010, էջ 175
  246. ↑ Robinson, 2003, էջեր 249–250
  247. ↑ Robinson, 2003, էջեր 250–251
  248. ↑ Blumenthal, 2010, էջ 126
  249. ↑ Robinson, 2003, էջ 253
  250. ↑ 250,0 250,1 Robinson, 2003, էջ 254
  251. ↑ 251,0 251,1 Robinson, 2003, էջ 255
  252. ↑ Robinson, 2003, էջ 256
  253. ↑ Robinson, 2003, էջեր 258–259
  254. ↑ 254,0 254,1 Robinson, 2003, էջ 260
  255. ↑ Robinson, 2003, էջեր 260–261
  256. ↑ 256,0 256,1 256,2 Robinson, 2003, էջ 262
  257. ↑ Robinson, 2003, էջ 263
  258. ↑ Vollrath, 1995, էջ 64
  259. ↑ Robinson, 2003, էջ 268
  260. ↑ Robinson, 2003, էջեր 270–271
  261. ↑ 261,0 261,1 Robinson, 2003, էջ 271
  262. ↑ Robinson, 2003, էջեր 269, 271
  263. ↑ 263,0 263,1 263,2 Robinson, 2003, էջ 274
  264. ↑ Barber, 2004, էջ 92
  265. ↑ 265,0 265,1 265,2 Tabacco, 1995, էջ 87
  266. ↑ 266,0 266,1 Robinson, 2003, էջ 281
  267. ↑ Chazan, 2006, էջեր 172–173
  268. ↑ Chazan, 2006, էջեր 173–174
  269. ↑ Chazan, 2006, էջ 174
  270. ↑ 270,0 270,1 Robinson, 2003, էջ 302
  271. ↑ 271,0 271,1 271,2 Robinson, 2003, էջ 272
  272. ↑ Robinson, 2003, էջեր 282–283
  273. ↑ Robinson, 2003, էջեր 284–285
  274. ↑ Robinson, 2003, էջ 285
  275. ↑ Robinson, 2003, էջեր 285–286
  276. ↑ 276,0 276,1 Robinson, 2003, էջ 286
  277. ↑ 277,0 277,1 277,2 Robinson, 2003, էջ 287
  278. ↑ Robinson, 2003, էջ 288
  279. ↑ 279,0 279,1 Schutz, 2010, էջ 176
  280. ↑ Robinson, 2003, էջեր 289–290
  281. ↑ Robinson, 2003, էջ 289
  282. ↑ Vollrath, 1995, էջ 65
  283. ↑ Robinson, 2003, էջ 290
  284. ↑ 284,0 284,1 Robinson, 2003, էջեր 289–291
  285. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 69
  286. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 84
  287. ↑ 287,0 287,1 Robinson, 2003, էջ 295
  288. ↑ Robinson, 2003, էջեր 291–292
  289. ↑ Robinson, 2003, էջեր 293–294
  290. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 76
  291. ↑ Robinson, 2003, էջ 278
  292. ↑ Robinson, 2003, էջ 279
  293. ↑ Schutz, 2010, էջ 180
  294. ↑ 294,0 294,1 Vollrath, 1995, էջ 66
  295. ↑ 295,0 295,1 295,2 Schutz, 2010, էջ 181
  296. ↑ Robinson, 2003, էջեր 295–296
  297. ↑ 297,0 297,1 McLaughlin, 2010, էջ 175
  298. ↑ 298,0 298,1 Robinson, 2003, էջեր 296–297
  299. ↑ 299,0 299,1 299,2 299,3 Robinson, 2003, էջ 303
  300. ↑ Fuhrmann, 2001, էջեր 84–85
  301. ↑ 301,0 301,1 301,2 301,3 301,4 Fuhrmann, 2001, էջ 85
  302. ↑ Robinson, 2003, էջ 300
  303. ↑ Robinson, 2003, էջ 305
  304. ↑ Robinson, 2003, էջ 306
  305. ↑ 305,0 305,1 305,2 Robinson, 2003, էջ 307
  306. ↑ 306,0 306,1 306,2 306,3 Schutz, 2010, էջ 187
  307. ↑ Robinson, 2003, էջեր 308–309
  308. ↑ Robinson, 2003, էջեր 314–315
  309. ↑ 309,0 309,1 Robinson, 2003, էջ 315
  310. ↑ 310,0 310,1 Robinson, 2003, էջ 309
  311. ↑ 311,0 311,1 311,2 Robinson, 2003, էջ 311
  312. ↑ Robinson, 2003, էջ 316
  313. ↑ Robinson, 2003, էջեր 316–317
  314. ↑ Robinson, 2003, էջ 310
  315. ↑ Robinson, 2003, էջեր 310–311
  316. ↑ Schutz, 2010, էջ 188
  317. ↑ Robinson, 2003, էջ 317
  318. ↑ 318,0 318,1 Robinson, 2003, էջ 321
  319. ↑ 319,0 319,1 Fuhrmann, 2001, էջեր 85–86
  320. ↑ Robinson, 2003, էջեր 322–323
  321. ↑ 321,0 321,1 321,2 321,3 Robinson, 2003, էջ 323
  322. ↑ Robinson, 2003, էջ 327
  323. ↑ Leyser, 1982, էջ 200
  324. ↑ 324,0 324,1 Robinson, 2003, էջ 324
  325. ↑ Robinson, 2003, էջ 326
  326. ↑ 326,0 326,1 Robinson, 2003, էջ 330
  327. ↑ Robinson, 2003, էջեր 330–331
  328. ↑ 328,0 328,1 328,2 Fuhrmann, 2001, էջ 86
  329. ↑ Robinson, 2003, էջ 334
  330. ↑ Robinson, 2003, էջ 336
  331. ↑ Robinson, 2003, էջ 337
  332. ↑ 332,0 332,1 Robinson, 2003, էջ 338
  333. ↑ 333,0 333,1 333,2 Robinson, 2003, էջ 339
  334. ↑ 334,0 334,1 Robinson, 2003, էջ 340
  335. ↑ 335,0 335,1 Robinson, 2003, էջ 343
  336. ↑ Vollrath, 1995, էջ 68
  337. ↑ Robinson, 2003, էջ 344
  338. ↑ Schutz, 2010, էջեր 188–189
  339. ↑ McLaughlin, 2010, էջ 176
  340. ↑ Robinson, 2003, էջեր 345–348
  341. ↑ Vollrath, 1995, էջեր 65–66
  342. ↑ Robinson, 2003, էջ 368
  343. ↑ Pflanze, 1990, էջեր 179, 214
  344. ↑ Fuhrmann, 2001, էջ 58
  345. ↑ Vollrath, 1995, էջ 59
  346. ↑ Barber, 2004, էջեր 93–94
  347. ↑ Blumenthal, 2010, էջեր 163–165, 172–173
  348. ↑ 348,0 348,1 348,2 348,3 Robinson, 2003, էջ 266
  349. ↑ 349,0 349,1 Robinson, 2003, էջեր 109–110
  350. ↑ 350,0 350,1 Robinson, 2003, էջ 109
  351. ↑ 351,0 351,1 Robinson, 2003, էջ 110
  352. ↑ 352,0 352,1 Fuhrmann, 2001, էջ 117
  353. ↑ Andersson, Gade, էջեր 307, 450
  354. ↑ Robinson, 2003, էջեր 266, 269
  355. ↑ Robinson, 2003, էջ 269
  356. ↑ Robinson, 2003, էջ 291

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Andersson, Theodore M.; Gade, Kari Ellen (2012). Morkinskinna: The Earliest Icelandic Chronicle of the Norwegian Kings (1030–1157). Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-2061-1.
  • Barber, Malcolm (2004) [1992]. The Two Cities: Medieval Europe 1050–1320. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-415-17414-7.
  • Blumenthal, Uta-Renate (2010) [1982]. The Investiture Controversy: Church and Monarchy from the Ninth to the Twelfth Century. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1386-7.
  • Chazan, Robert (2006). The Jews of Medieval Western Christendom: 1000–1500. Cambridge medieval textbooks. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-521-84666-0.
  • Fuhrmann, Horst (2001) [1986]. Germany in the High Middle Ages, c. 1050–1200. Cambridge medieval textbooks. Cambridge University Press. ISBN 0-521-31980-3.
  • Hill, Boyd H. (2020) [1972]. Medieval Monarchy in Action: The German Empire from Henry I to Henry IV. Routledge Library Editions: The Medieval World. Vol. 21. Routledge. ISBN 978-0-429-26124-4.
  • Leyser, K.J. (1982). Medieval Germany and its Neighbours: 1000–1500. History. Vol. 12. The Hambledon Press. ISBN 0-907628-08-7.
  • McLaughlin, Megan (2010). Sex, Gender, and Episcopal Authority in an Age of Reform, 1000–1122. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-87005-4.
  • Pflanze, Otto (1990). Bismarck and the Development of Germany, Volume II: The Period of Consolidation, 1871–1880. Princeton Legacy Library. Princeton University Press. ISBN 0-691-05588-2.
  • Robinson, I. S. (2003) [1999]. Henry IV of Germany, 1056–1106. Cambridge University Press. ISBN 0-521-54590-0.
  • Schutz, Herbert (2010). The Medieval Empire in Central Europe: Dynastic Continuity in the Post-Carolingian Frankish Realm, 900–1300. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-4438-1966-4.
  • Tabacco, Giovanni (1995). «Northern and central Italy». In Luscombe, David Edward; Riley-Smith, Jonathan (eds.). The New Cambridge Medieval History. Vol. IV: c. 1024–c. 1198, Part II. Cambridge University Press. էջեր 72–92. ISBN 978-0521414111.
  • Vollrath, Hanna (1995). «The Western Empire under the Salians». In Luscombe, David Edward; Riley-Smith, Jonathan (eds.). The New Cambridge Medieval History. Vol. IV: c. 1024–c. 1198, Part II. Cambridge University Press. էջեր 38–71. ISBN 978-0521414111.
  • Zupka, Dušan (2016). Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Árpád Dynasty (1000–1301). East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450. Vol. 39. Brill. ISBN 978-90-04-31467-2.

Հետագա ընթերցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 Հենրիխ IV
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Henry IV, Holy Roman Emperor
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հենրիխ IV» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հենրիխ_IV&oldid=10254762» էջից