Հեղաշրջման փորձ Իսպանիայում 1981 թվականի փետրվարի 23-ին
| Հեղաշրջման փորձ Իսպանիայում 1981 թվականի փետրվարի 23-ին իսպ.՝ Golpe de Estado del 23 de febrero de 1981 en España | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
| Հակառակորդներ | |||||||
| Ռազմա-ֆրանկիստական ընդդիմություն, Զինված ուժերի որոշ ստորաբաժանումներ | Իսպանիայի օրինական իշխանություններ | ||||||
| Հրամանատարներ | |||||||
| Անտոնիո Տեխերո, Խայմե Միլանս դել Բոսկ, Ալֆոնսո Արմադա, Խոսե Խուստե |
Խուան Կառլոս I, Սաբիանո Ֆերնանդես Կամպո, Ֆրանցիսկո Լաինա, Խոսե Գաբիերաս Մոնտերո | ||||||
| Կողմերի ուժեր | |||||||
| Մադրիդում շուրջ 200 ժանդարմ, III զինվորական շրջանի «Brunete» զրահատանկային դիվիզիա | Քաղաքացիական գվարդիայի և ոստիկանության մադրիդյան ստորաբաժանումներ, հատուկ ծառայություններ և Իսպանիայի զինված ուժեր | ||||||
| Կորուստներ | |||||||
| 0 | 0 | ||||||
Հեղաշրջման փորձ Իսպանիայում 1981 թվականի փետրվարի 23-ին (իսպ.՝ Golpe de Estado del 23 de febrero de 1981 en España, հայտնի է նաև 23-F, երբեմն El Tejerazo անուններով), ծայրահեղական աջերի ապստամբություն, որը տեղի է ունեցել 1981 թվականի փետրվարի 23-ից 24-ին Իսպանիայում և ուղեկցվել է Մադրիդում գտնվող պատգամավորների կոնգրեսի շենքի գրավումով ու Վալենսիայում գտնվող 3-րդ բանակային կորպուսում կազմակերպված խռովությամբ։ Ապստամբությունն ուղղված էր երկրում ժողովրդավարական փոփոխությունների դեմ։ Նպատակն էր ֆրանցիսկյան ձևի բռնատիրական կարգերի հաստատումը երկրում։ Ճնշվել է 1981 թվականի փետրվարի 24-ին։
Նախաբան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժողովրդավարություն ճգնաժամի պայմաններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1975 թվականի նոյեմբերի 20-ին մահանում է բռնապետ Ֆրանցիսկո Ֆրանկոն, ով 36 տարի անընդմեջ ղեկավարել է Իսպանիան։ Պետության նոր ղեկավար թագավոր Խուան Կառլոս I Բուրբոնը որդեգրել էր համակարգային փոփոխությունների ուղին։ 1976-1977 թվականներին, հատկապես ազատական առաջնորդ Ադլոֆո Սուարեսի կառավարության օրոք, Իսպանիան ընդհանուր առմամբ անցում կատարեց դեպի պահպանողական միապետության ձևաչափով խորհրդարանական ժողովրդավարության։ Պետական կառավարման մարմիններից հեռացվեցին ֆրանցիսկյան ժամանակաշրջանի գործիչները, ֆալանգիստները և ультраконсерваторы «Բունկեր»-ի ծայրահեղ պահպանողականները։
Միևնույն ժամանակ երկրի սոցիալ-տնտեսական իրադրությունը մնում էր ծայրահեղ դժվարին։ Ինֆլացիան հասել էր 16 %-ի, գործազրկությունը՝ 20 %-ի։ Աճեցին քրեական հանցագործությունները և քաղաքական ահաբեկչությունը (ահաբեկչական գործողությունները հիմնականում կատարվում էին բասկյան անջատողականների կողմից)։ Վարչապետ Սուարեսին պահանջներ էին ներկայացվում այն համատեքստում, որ քաղաքական ժողովրդավարությունն իրականացվում էր տնտեսության և հասարակական կայունության հաշվին[1]։
Զինվորական շրջանակներում ուժեղանում էր ֆիանցիսկյան կարգերի նկատմամբ կարոտ։ 1977 թվականի ապրիլի 9-ին Իսպանիայի կոմունիստական կուսակցության օրինականացումը հանգեցրեց ռազմական ղեկավարության բողոքի։ 1978 թվականի նոյեմբերի 20-ին՝ Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի մահվան երրորդ տարելիցի օրը, աջ ծայրահեղ հայացքներ ունեցող սպաների մի խումբ ժանդարմերիայի փոխգնդապետ Անտոնիո Տեխերոյի գլխավորությամբ նախապատրաստել էր «Գալակտիկա գործողություն» անունը կրող հեղաշրժում։ Հեղաշրժման փորձը կանխվեց, և Տեխեոն ու նրա համախոհները կարճ ժամկետներով դատապարտվեցին։ Այդ իրադարձությունը ի ցույց դրեց բանակային միջավայրում անհամաձայնության հանգամանքը։
1980 թվականին տեղի ունեցավ ճգնաժամի սրացում։ Հրաժարական տվեցին Սուարեսի շրջապատի մի քանի ազդեցիկ, բայց ոչ հեղինակավոր նախարարներ։ Նույն թվականի մայիսին սոցիալիստական ընդդիմությունը նախաձեռնեց կառավարությանը անվստահություն հայտնելու քվեարկություն։ Չնայած վարչապետին հաջողվեց մնալ իր պաշտոնում՝ այնուամենայնիվ ակնհայտ դարձան նրա թույլ կողմերը։ 1981 թվականի հունվարի 29-ին Ադոլֆ Սուարեսը հայտարարեց պաշտոնից հրաժարվելու ցանկության մասին։ Որպես նրան փոխարինող հայտարարվեց Լեոպոլդո Կալվո Սոտելոյի անունը։ Երկրում ներքաղաքական իրադրությունը սկսեց սրվել, Բասկերի Երկրում տեղի ունեցավ նոր խոշոր ահաբեկչությունը։
Փետրվարի 18-ին նախատեսված խորհրդարանի նիստից ոչ շատ առաջ պահպանողական «ABC» թերթը հրապարակեց հեղինակավոր տեսաբան Էմիլիո Ռոմերո Գոմեսի հոդվածը։ Իր հոդվածում Էմիլիոն սուր քննադատության ենթարկեց վարչապետ Սուարեսին և նրա վարած քաղաքականությունը՝ հանդես գալով կառավարման ձևի փոփոխության օգտին։ Էմիլիո Գոմեսը կառավարության ղեկավարի պաշտոնում առաջարկեց գեներալ Ալֆոնսո Արմադայի թեկնածությունը, ով հայտնի էր իր ծայրահեղ աջ հայացքներով։
Փետրվարի 20-ին կայացավ նոր վարչապետի ընտրության քվեարկությունը։ Կալվո Սոտելոն չհավաքեց անհրաժեշտ քանակի ձայներ, և հաջորդ նիստը նշանակվեց փետրվարի 23-ին։
Խորհրդարանի գրավում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կալվո Սոտելոյի թեկնածության քվեարկությունը սկսվեց 1981 թվականի փետրվարի 23-ին Մադրիդի ժամանակով ժամը 18:00-ին: Ժամը 18:22-ին իսպանական խորհրդարանի ստորին պալատի Կոնգրեսի սրահում հայտնվեցին Քաղաքացիական գվարդիայի մի խումբ ժանդարմներ Տեխերոյի գլխավորությամբ, ով վաղուց ազատ էր արձակվել և վերադարձել ծառայության։ Զենքը ձեռքին Տեխերոն բղավեց. - «Բոլորը լռե՛ն։ Բոլորը պառկե՛ն գետնին»[2]։
Տեխերոյի պահանջը կատարեցին գրեթե բոլորը։ Նրա հրահանգը արհամարհեցին միայն երեք անձ՝ վարչապետ Ադոլֆո Սուարեսը, պաշտպանության նախկին նախարար գեներալ Մանուել Գուտերես Մելյադոն և Իսպանիայի կոմունիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղար Սանտյագո Կարիլիոն։ 68-ամյա գեներալ Գուտերես Մելյադոն, ով նախկինում եղել է ֆալանգիստ և քաղաքացիական պատերազմի մասնակից Ֆրանկոյի կողմից, ձեռնամարտ սկսեց ապստամբների հետ, ինչը տեսանկարահանվել է իսպանական հեռուստատեսության օպերատոր Պեդրո Ֆրանցիսկո Մարտինի կողմից[3]։
Չնայած գեներալ Գուտերես Մելյադոյի և վարչապետ Սուարեսի կատարած գործողությունների՝ Տեխերոյի ապստամբները կարողացան իրենց վերահսկողության ներքո վերցնել նիստերի դահլիճը։ Ապստամբների վերահսկողության ներքո հայտնվեցին երկրի բոլոր պատգամավորներն ու նախարարները։ Ժանդարմերական սպաներից մեկը հայտարարեց, որ մոտ ժամանակներում կստեղծվի «ռազմական ղեկավարման իրավասու մարմին», որն իր վրա կվերցնի ամբողջ իշխանությունն Իսպանիայում։
|
«Բանակի և Քաղաքացիական գվարդիայի ստորաբաժանումներ, որոնք զբաղեցրեցրել են Կոնգրեսի շենքը, չունեն այլ նպատակների բացի Իսպանիայի և նրա ժողովրդի բարորությունը։ Չենք թույլ տա անջատողականներին ինքնավարությունը դարձնել ավերում։ Չենք թույլ տա ահաբեկիչ-մարդասպանների անպատժելիություն։ Կմերժենք իրերի այդպիսի դասավորությունը, երբ Իսպանիայի հեղինակությունը օր օրի անկում է ապրում։ Զինված ուժերը ձգտում են խաղաղության, օրինականության և անվտանգության։ Կեցցե՜ Իսպանիան։»
|
Խռովություն Վալենսիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած հեղաշրջման փորձը կապում են Իսպանիայի Քաղաքացիական գվարդիայի փոխգնդապետ Անտոնիո Տեխերո Մոլինայի անվան հետ՝ այնուամենայնիվ նա չի հանդիսանում դավադրության առանցքային դերակատար։ Խռովությունն առաջնորդում էին ֆրանկիստ գեներալներ Ալֆոնսո Արմադան և Ջեյմե Միլանս դել Բոսքը։ Նշված երկու գեներալները ոչ միայն Ֆրանկոյի կողմից մասնակցել են քաղաքացիական պատերազմին, այլ նաև ծառայել են Կապույտ դիվիզիայի կազմում, Երրորդ ռեյխի կազմում մասնակցել ԽՍՀՄ-ի դեմ մարտերին:Երկուսն էլ դիտարկվում էին որպես ապագա աջ ծայրահեղական կառավարության ղեկավարի հավանական թեկնածու։ Գրավյալ խորհրդարանից Տեխերոյի հետևյալ խոսն ուղղված էր գեներալ դել Բոսքին՝ «Իմ գեներալ, ամեն ինչ կարգին է»[5]։
Գեներալ Միլանս դել Բոսքը հանդիսանում էր Վալենսիայում տեղակայված Երրորդ զինվորական շրջանի հրամանատար։ Նրա ենթակայության ներքո գտնվում էր «Brunete» զրահատանկային դիվիզիան։ Ստանալով Մադրիդում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին տեղեկատվություն՝ դել Բոսկը իր հրամանատարության ներքո գտնվող տանկերը դուրս բերեց Վալենսիայի փողոցներ, հայտարարեց արտակարգ դրություն[6] և արգելեց բողոքի միջոցառումների անցկացումը։ Վալենսիայի վարչական շինությունները թիրախավորվեցին տանկերի կողմից։
Աջ ծայրահեղական խռովության քաղաքացիական մասը ներկայացնում էր ֆրանկիստական արհմիութենական կազմակերպությունների նախկին ներկայացուցիչ ազգային սինդիկալիստ Խուան Գարսիա Կարեսը։ Նա իր վրա էր վերցրել միջշրջանային համակարգումն ու տեղեկատվական մոնիտորինգը։ Գարսիա Կարեսը հայտնեց Տեխերոյին, որ Զինվորական երրորդ շրջանին միանալու պատրաստ են միանալ Զինվորական երկրորդ (Սևիլյա), չորրորդ (Բարսելոնա) և հինգերորդ (Սարագոսա), ինչպես նաև առաջին (Մադրիդ), յոթերորդ (Վալյադոլիդ) շրջաններն ու Բալեարյա և Կանարյան կղզիների կայազորերը։ Այդ տեղեկությունները չափազանցացված էին։ Խռովությանը մասնակցում էր միայն դել Բոսկի ենթակայության ներքո գտնվողԶինվորական երրորդ շրջանը։ Մնացածները կա՛մ հայտարարում էին թագավորին իրենց ենթարկվելու մասին, կա՛մ էլ սպասում էին իրադարձությունների հետագա զարգացմանը։
Արմադայի պլան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսպանիայի ցամաքային զորքերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ Ալֆոնսո Արմադան ցանկանում էր ազդել թագավոր Խուան Կառլոսի վրա[7][8], ով երիտասարդ տարիներին զինվորական դպրոցում եղել է նրա ուսանողը։
Մոտավորապես կեսգիշերին մոտ գեներալ Արմադան եկավ Կոնգրեսի սրահ։ Նրա և Տեխերոյի միջև վիճաբանություն տեղի ունեցավ, որը կապված էր ապագա կառավարության անդամների հետ։ Տեխերոն պնդում էր, որ պետք է երկրում հաստատել զինվորական խունտա գեներալ դել Բոսկի գլխավորությամբ։ Արմադան որդեգրել էր առավել չափավոր քաղաքականություն. նա պատրաստել էր կառավարության անդամների ցուցակ, որի մեջ ընդգրկված էին հիմնականում աջ ուղղվածության քաղաքական գործիչներ, խոշոր ֆինանսիստներ, բանակի և հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչներ։ Այդպիսի իրադրությունը կպահպաներ Սահմանադրության դրույթները զուտ տեսական առումով։ Արմադայի կառավարությունը ընդգրկուն տեսք տալու համար չէր բացառվում կառավարության կազմում ներառել նաև սոցիալիստներին, իսկ հնարավորության դեպքում նաև կոմունիստներին։
Գեներալ Արմադան փորձում էր խռովությունը ներկայացնել 1958 թվականի ֆրանսիական ճգնաժամի համեմատությամբ և այդպիսով ապստամբությունը ցույց տալ որպես «գեներալ Շառլ դը Գոլի վերադարձի» համատեքստում։ Այդպիսի տարբերակն ավելի ընդունելի էր, քան լատինոամերիկյան ոճի խունտան (pronunciamiento), բայց նա պահանջում էր պարտադիր կերպով թագավորական և խորհրդարանական օրինականացում։
Տեխերոն կտրականապես մերժեց Արմադայի նախագիծը[9] և հայտնեց, որ չի փնտրում այլ տարբերակներ, քան զինվորական կառավարումը։ Լսելով Տեխերոյի խոսքը՝ Արմադան զայրացած հեռանում է խորհրդարանի շենքից։ Հեռանալիս նա ասում է՝ «Այդ մարդը գժվել է» (նկատի ունի Տեխերոյին)։
Ապստամբության ճնշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համաձայն Իսպանիայի սահմանադրության՝ Իսպանիայի թագավորը հանդիսանում է երկրի զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը։ Թագավորի անունից գործողությունները պաշտոնապես օրինականության տպավորություն ստեղծում։ Այդ մասին մշտապես հայտնել են ապստամբներ դել Բոսկը, Արմադան և Տեխերոն։
Կատարվող իրադարձությունների մասին տեղեկություններ ստանալուց հետո՝ Խուան Կառլոս I թագավորը Արմադայից պահանջեց բացատրություն։ Գեներալը հայտնեց, որ ուղևորվում է թագավորական պալատ։ Նա ցանկանում էր միապետին առաջարկել «լիարժեք իշխանություն», սակայն թագավորն արդեն տիրապետում էր իրավիճակին և հրաժարվեց ընդունել խռովարարին։ Խուան Կառլոսը որոշեց խնդիրը լուծել ապստամբության ճնշման տարբերակով։ Այդ գործողության կազմակերպչական կողմը իր պատասխանատվության վրա վերցրեց թագավորական տան քարտուղար գեներալ Սաբինո Ֆերնանդես Կամպոն, ով դարձավ խռովության դեմ պայքարի առանցքային դերակատարներից։
Դեռ որոշ ժամանակ տարածվում էին այն լուրերը, թե իբր խռովարարներին հրաման է տալիս թագավորը։ Սակայ շուտով բանակում տարածվեց այն տեղեկությունը, որ Խուան Կառլոսը հրաժարվել է սատարել ապստամբությունը։ Այդ հանգամանքը նույնիսկ վրդովմունք առաջացրեց դել Բոսկի շտաբի սպաների մոտ։
«Brunete» զրահատանկային դիվիզիայի հրամանատար գեներալ Խոսե Խուստը, ով իրականացնում էր Միլանսա դել Բոսկի հրամանը, կապվում է Սաբինո Ֆերդինանդ Կամպոյի հետ։ Խուստեն ձգտում էր հասկանալ միապետի դիրքորոշումը հեղաշրջման վերաբերյալ։ Ֆերնանդես Կամպոն նրան պատասխանում է հետևյալ արտահայտությամբ՝ «Ni está ni se le espera»[10], ինչը հայերեն թարգմանաբար նշանակում է «Մի՛ սպասեք և հույս մի՛ ունեցեք»։
Գլխավոր հրամանատարությունը գեներալ Խոսե Գաբերիաս Մոնտերոյի գլխավորությամբ[11] հայտնեց իրենց լիարժեք համերաշխությունը թագավորին։ Խուան Կառլոսը կատարեց մի շարք հեռախոսային բանակցություններ Զինվորական շրջանների հրամանատարների և մարզերի զինվորական մարզպետների հետ։ Այդ բանակցություններից հետո բանակային ստորաբաժանումների՝ ապստամբների կողմն անցնելը կանխվեց։ Այնուհետև թագավորը զանգահարում է գեներալ Միլանսե դել Բոսկուն և պահանջում հետ կանչել զորքերը Զինվորական երրորդ շրջանի զորանոցներ և չեղարկել արտակարգ դրությունը։
Փետրվարի 23-ին ժամը 21:00-ին Ներքին գործերի նախարարությունը հայտարարություն տարածեց, որտեղ ասվում էր, որ ստեղծվել է ժամանակավոր կառավարություն նախարարների տեղակալներից և քարտուղարներից։ Այդ կառույցը ստանձնեց երկրի ղեկավարումը նախարարների մեկուսացման պայմաններում։ Կառավարության ղեկավարումը ստանձնեց Ներքին գործերի նախարարի տեղակալ դել Ֆրանցիսկո Լինան, ով ղեկավարում էր հակաահաբեկչական ստորաբաժանումը[12]։ Հակիրճ հեռուստաելույթում նա հայտնեց կատարվող իրադարձությունների մասին և ասեց, որ նույնիսկ արտակարգ իրավիճակներում Իսպանիան ղեկավարում են քաղաքացիական անձինք, այլ ոչ թե զինվորական խունտան։ Այնուհետև նա իրականացրեց մի շարք խորհրդակցություններ կուսակցությունների և արհմիութենական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ՝ խնդրելով պահպանել հանդարտություն և առիթ չստեղծել իրավիճակին ռազմական միջամտության առիթ։
Լինայի հրամանով Քաղաքացիական գվարդիայի և ոստիկանության զորամասերը գեներալ Խոսե Անտոնիո Արամբուրի և գեներալ Խոսե Անտոնիո Սաենսա դե Սանտա-Մարիայի հրամանատարությամբ շրջափակեցին խորհրդարանի գրավված շենքը։ Արյունահեղությունից խուսափելու համար որոշվեց գրոհից խուսափել։ Միևնույն ժամանակ հեռուստակենտրոնում պատրաստվում էին Խուան Կառլոս I թագավորի ելույթին։
Զինվորական համազգեստ հագած թագավորը հեռուստատեսությամբ ելույթ ունեցավ փետրվարի 24-ին ժամը 01:00-ին[13]: Նա վճառականորեն դատապարտեց հեղաշրջման փորձը և ապստամբներից պահանջեց անմիջապես հանձնվել։
Ես դիմում եմ բոլոր իսպանացիներին հակիրճ խոսքով արտակարգ դրության պայմաններում, որով մենք այս պահին մտահոգված ենք, և խնդրում եմ բոլորին ցուցաբերել հանդարտություն և վստահություն։ Հայտնում եմ ձեզ, որ բոլոր գեներալներին, շրջանների և զորքերի հրամանատարներին, շրջանների և մարզերի նավատորմին ու օդուժին ես հանձնարարել եմ հետևյալը.
Կոնգրեսի պալատում տեղի ունեցած միջադեպի հետևանքով ստեղծված իրավիճակում և ապատեղեկատվությունից խուսափելու համար հաստատում եմ, որ հրահանգել եմ քաղաքացիական իշխանություններին ու Գլխավոր շտաբի ղեկավարներին կատարել բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները գործող օրենսդրության շրջանակներում սահմանադրական կարգը պահպանելու համար։ Ռազմական ցանկացած գործողություն պետք է հաստատվ ի Գլխավոր շտաբի խորհրդի կողմից։
Միապետությունը, միասնության խորհրդանիշն ու հայրենիքի կայունությունը չեն կարող թուլ տալ այնպիսի գործողություններ, որոնք ուղղված են բռնությունների միջոցով ժողովրդավարական գործընթացը կասեցնելուն։ Ժողովրդավարակն գործընթացը սահմանված է սահմանադրությամբ, որին իրենց քվեարկել է իսպանացի ժողովուրդը՝ հաստատելով այն հանրաքվեյի միջոցով։
Խուան Կառլոս I[14]
Հեղաշրջման նախագիծը կազմվել էր այն մտադրությամբ, որ թագավորը եթե չէր սատարելու, ապա գոնե չէր խանգարելու։ Միապետի միասնական դիրքորոշումը հեղաշրջման շարունակությունը դարձրեց անիմաստ։ 1981 թվականի փետրվարի 24-ի առավոտյան խորհրդարանը գրաված ապստամբները գտնվում էին հիմնականում բարոյալքված վիճակում։ Տեխերոն ապարդյուն փորձում էր կապվել դել Բոսկի հետ։ Ժամը 10:00-ից սկսվեց պատգամավորների (նախ և առաջ կանանց) ազատ արձակումը։ Կեսօրին մոտ բոլոր պատգամավորներն արդեն լքել էին շենքը։ Տեխերոն և նրա համախոհները հանձնվեցին։ Հաջորդ մի քանի օրերի ընթացքում ձերբակալվեցին ապստամբության բոլոր ղեկավարները։
Դատավարություն և դատավճիռ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«23-F» անվանումը ստացած ռազմական հեղաշրջման փորձի դատավարությունը տեղի է ունեցել 1982 թվականի փետրվար - մայիս ամիսներին[15]։ Դատարանում մեղադրանքներ ներկայացվեցին 30 մարդու, որոնցից 12-ը զինվորական պաշտոնյաներ էին, 17-ը՝ ժանդարմներ և 1-ը՝ քաղաքացիական անձ։
Առավել երկարաժամկետ պատժաչափեր ստացան Տեխերոն և գեներալ Միլանս դել Բոսկը համապատասխանաբար 30 տարի և 26 տարի 8 ամիս։ Գեներալ Արմադան դատապարտվեց 6 տարվա ազատազրկման։ 2 տարվա ազատազրկման դատապարտվեց ապստամբության միակ քաղաքացիական անձը՝ Գարսիա Կարեսը։ Մնացած ապստամբները դատապարտվեցին 1-ից 6 տարվա ազատազրկման։
Որոշ մեղադրյալների պատիժը խստացվեց Վերաքննիչ դատարանում մեղադրական կողմի հայցից հետո։ Այսպիսով Արմադայի 6-ամյա պատիժը դարձվեց 30 տարի։ Երեք մեղադրյալներ՝ հատուկ ծառայության քննիչը, հրետանու կապիտանը և ժանդարմերիայի կապիտանը ճանաչվեցին անմեղ որպես հեղաշրջման հետ կապ չունեցող անձինք։
Երկարատև ազատազրկման դատապարտվածները, անազատության մեջ անցկացնելով 7-ից 9 տարի, 1988-1990 թվականներին համաներմամբ ազատ արձակվեցին։ Բանտարկյալներից մեկը մահացավ բանտում։ Ամենից երկար ժամանակ բանտում մնաց Տեխերոն՝ ազատ արձակվելով 1996 թվականին։
Դավադրության հետազոտություն և առկա անորոշություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինչպես սովորաբար լինում է նման դեպքերում, ի հայտ են եկել դավադրությունների բնույթի վարկածներ։ Դրան նպաստել են հակամարտության խառնաշփոթությունը, առանց արյուն բախումները, ապստամբների արագ նահանջը, երկրի ղեկավարին ենթարկվելու նրանց հստակ ընդգծվածությունը։ Անհասկանալի էր նաև նրանց պլանը հաջողության դեպքում, քանի որ դժվար էր 1980-ական թվականների սկզբներին արևմտաեվրոպական երկրում հաստատել ֆաշիստա-զինվորական բռնապետություն։ Ինչ վերաբերում է «դը Գոլի տարբերակին», որի վրա կենտրոնացել էր Արմադան, ապա այդպիսի ձևը քիչ համադրելի էր այնպիսի կերպարների հետ, ինչպիսին է Միլանս դել Բոսկը։
Գոյութնուն ունի ենթադրություն, որ այդ իրադարձություններն իրականացվել են հատուլկ ծառայութնյունների կողմից թագավորի թույլտվությամբ, որի նպատակը եղել է Իսպանիայի թագավորական տան հեղինակության բարձրացումը, բանակից ծայրահեղ աջ տարրերի հեռացումը, եվրոպական կառույցներին Իսպանիայի ինտեգրացման արագացումը։ Այս վարկածի ոչ մի փաստական, առավել ևս փաստաթղթային ապացույց առկա չէ, և այն մնում է որպես ենթադրություն։
Միևնույն ժամանակ որոշ դրվագներ իրապես մնում են անհասկանալի։ Ամենից առավել անհասկանալի է նավատորմի և ռազմական հետախուզության (CESID) հրամանատարության դիրքորոշումը, որոնց հետ բանակցություններ էր վարում Արմադան, որոնց գործակալը գտնվում էր դատապարտված ժանդարմերիայի ներկայացուցիչների թվում[16]։
Միջազգային արձագանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգների վարչակազմը պետական քարտուղար Ալեքսանդր Հեյգը միջոցով սկզբնական շրջանում կատարվածը որակում էր որպես Իսպանիայի ներքին գործ։ Միայն թագավորի ելույթից հետո Պետական դեպարտամենտը հանդես եկավ օրինական իշխանություններին սատարելու դիրքից։
Ըստ Սանտյագո Կարիլոյի պնդման՝ ապստամբության նախապատրաստման գործին մասնակցություն է ունեցել Վատիկանը։
Արևմտաեվրոպական երկրների, հատկապես Եվրոպական տնտեսական համագործակցության անդամ պետությունների կառավարությունները ամենասկզբից դատապարտեցին հեղաշրջումը։ Առավել կտրուկ արձագանքեց Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերը՝ խորհրդարանի գրավումը որակելով որպես ահաբեկչություն։
Խորհրդային Միությունում իսպանական իրադարձությունները, որոնք համընկել էին «բրեժնևյան ժամանակաշրջանը» ամփոփող Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության XXVI նստաշրջանի հետ, ընդունվեցին մեծ անհանգստությամբ։ Լրատվական հեռուստառադիոհաղորդումները հայտնում էին կատարվող իրադարձությունների մասին անհանգստացնող տոնով։ Տեխերոյի հայացքները որակվեցին որպես աջ ծայրահեղական, իսկ դել Բոսկը՝ որպես ֆաշիստ։ Վերլուծական հաղորդումներում Տեխերոյի կերպարը ներկայացվել է որպես Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկայի «Իսպանական ժանդարմերիայի մասին վեպի» մռայլ համադրությամբ։
Իսպանական աջ ծայրահեղականների զինված ելույթները դիտարկվում էր որպես արևմտյան քաղաքականության համաշխարհային խստացման մաս՝ կազմակերպված Ռոնալդ Ռեյգան ամերիկյան վարչակազմի կողմից։
Ապստամբության հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1981 թվականի փետրվարի 23-ի իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ Իսպանիայում ժողովրդավարական զարգացումները կրում են անհետընթաց շարժման բնույթ։ Ֆրանկիստների գործողությունը հասարակության կողմից չստացավ աջակցություն, սոցիալ-տնտեսական ադժգոհությունների առկայությունը դեռևս չէր նշանակում բռնատիրական կարգերի նկատմամբ կարոտ։
Հատկանշական է, որ հեղաշրջումը ճնշելու գործում մեծ դերակատարություն ունեցած Ֆերնանդես Կամպոն, Լինան, Գաբերիաս Մոնտերոն իրենց կարիերան սկսել են ֆրանցիսկյան բանակի կազմում և եղել են ֆալանգայի ներկայացուցիչ։ Սակայն նրանք, ինչպես որ թագավորը, պատկերացնում էին, որ վրիշառությանն ուղղված քայլերը վտանգավոր են երկրի համար։
Հեղաշրջման փորձը կանխելուց հետո ամրապնդվեց միապետության, և հատկապես Խուան Կառլոս I թագավորի հեղինակությունը։ Թագավորը իրեն դրսևորեց որպես ուժեղ ազգային առաջնորդ և ժողովրդավարական օրինականության երաշխավոր։
Տեղի ունեցավ իսպանական քաղաքականության իրավիճակային շրջադարձ դեպի ձախ։ Կալվո Սոտելոյի կառավարությունը ստացավ վստահության քվե, սակայն մնաց իշխանության ղեկին համեմատաբար ոչ երկար՝ մինչև 1982 թվականը։ Իսպանիայի խորհրդարանական ընտրություններում հաղթեց Իսպանիայի սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցությունը։ Հատկանշական է, որ Տեխերոյի նախաձեռնությամբ ստեղծած Իսպանական համերաշխություն կուսակցությունը ընտրություններում հավաքեց ձայների ընդամենը 0,14 %-ը։
Բարձրացավ իսպանական քաղաքականության երեք կերպարի՝ ազատական Ադոլֆո Սուարեսի, եվրոկոմունիստ Սանտյագո Կարիլոյի և գեներալ Մանուել Գուտերես Մելյադոյի հեղինակությունը։ Վերջինը դարձավ նաև ազգային հեղինակության և ընդօրինակման կերպարի։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Один день из истории: 23 февраля 1981 года, Испания. Испанская демократия.(ռուս.)
- ↑ Один день из истории: 23 февраля 1981 года, Испания. Переворот.(ռուս.)
- ↑ videos 23f coronel tejero, golpe de estado.(իսպ.)
- ↑ Antonio Tejero Molina. Teniente Coronel de la Guardia Civil. Tribuna de ABC (marzo de 1981).(իսպ.)
- ↑ King Orders army to crush coup.(անգլ.)
- ↑ 1981: Rebel army seizes control in Spain.(անգլ.)
- ↑ Alfonso Armada, one of the leaders of the failed 1981 coup.(անգլ.)
- ↑ «ARMADA DIJO AL REY QUE EL EJERCITO APOYABA A MILANS».(իսպ.)
- ↑ General Alfonso Armada: Soldier whose death means that the mysteries surrounding the 1981 attempted coup in Spain may never be solved
- ↑ La frase que paró un golpe de Estado.(իսպ.)
- ↑ General José Gabeiras Montero.(իսպ.)
- ↑ Francisco Laína : «Yo vi llorar al Rey por el 23-F».(իսպ.)
- ↑ Discurso S. M. El Rey Juan Carlos 23 de Febrero de 1981.(իսպ.)
- ↑ Один день из истории: 23 февраля 1981 года, Испания. Обращение короля.(ռուս.)
- ↑ El vórtice. La mentira final, 23-F el juicio de Campamento. Archived 2014-04-07 at the Wayback Machine.(իսպ.)
- ↑ «El golpe tenía medios más que suficientes para triunfar».(իսպ.)