Հարգալից անուն
Հարգալից անուն (չինարեն՝ 字; փինյին՝ zi), հայտնի է նաև որպես ոճային անուն, լրացուցիչ անուն, որը տրվում է մարդկանց չափահաս տարիքում և հավելում է նրանց ի ծնե տրված անունը։ Այս ավանդույթը տարածված էր Արևելյան Ասիայի մշակութում, մասնավորապես Չինաստանում, Ճապոնիայում, Կորեայում և Վիետնամում։ Հարգալից անունները չափահասության նշան էին և պատմականորեն տրվում էին տղամարդկանց 20 տարեկանում, իսկ կանանց՝ ամուսնության ժամանակ:
Ի տարբերություն կեղծանունների կամ գրչանունների, հարգալից անունները համարվում էին պաշտոնական և ունեին իրաական ուժ։ Ավանդական չինական հասարակության մեջ չափահաս տարիքում մարդու անձնական անունը օգտագործելը համարվում էր անհարգալից վերաբերմունք։ Հարգալից անունները դարձան պաշտոնական հաղորդակցության կարևոր մաս:
Հարգալից անունները հաճախ արտացոլում էին մարդու ի ծնե տրված անվան իմաստը կամ օգտագործում են հոմոֆոնիկ հիերոգլիֆներ և սովորաբար եղել են անվանկ Ցին դինաստիայից հետո[1]։ Այս ավանդույթը տարածվել է նաև Արևելյան Ասիայի այլ մշակույթներում և երբեմն օգտագործվել է մոնղոլների և մանջուսների կողմից Ցին դինաստիայում։ Հարգալից անվան ընտրությունը նշանակալից էր՝ նպատակ ունենալով արտահայտել անձի բարոյական ամբողջականությունը։
Օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հարգալից անունն ավանդաբար տրվում էր չինացի տղամարդկանց 20 տարեկանում` նշանավորելով նրանց հասունացումը: Այն նաև տրվում էր կանանց, սովորաբար ամուսնանալուց հետո [1] ։ Այս ավանդույթը չունի նույն տարածվածությունը ժամանակակից չինական հասարակության մեջ, ինչը որ ուներ առաջ: Համաձայն Ծեսերի Գրքի, տղամարդու չափահաս դառնալուց հետո իր հասակակիցների կողմից իր անձնական անունով դիմելը անհարգալից էր համարվում[2]։ Անձանական անունը օգտագործում էին միայն այդ անձից տարիքով մեծերը, մինչդեռ հարգալից անունը օգտագործվում էր հասակակիցների կողմից։ «Ոճային անուն»-ը Zi- ի մեկ այլ թարգմանությունն է։
Հարգալից անունները մինչ Ցին դինաստիան բաղկացած են եղել մեկ վանկից, իսկ Ցին դինաստիայից մինչև 20-րդ դար դրանք հիմնականում անվանկ են եղել՝ բաղկացած երկու չինական հիերոգլիֆներից[1]։ Հարգալից անունները հաճախ ուղիղ կերպով կապված են եղել տվյալ անձի ի ծնե տրված անվան հետ։ Դրանք կարող էին լինել հոմանիշներ, կամ հազվադեպ, հականիշներ: Օրինակ՝ Չան Կայշիի ի ծնե անունը (中正, ռոմանիզացված որպես Chung-cheng) և հարգալից անուն (介石, ռոմանիզացված որպես Kai-shek) երկուսն էլ I Ching մանուսկրիպտի յու (豫) անուններից են[3]։
Հարգալից անուն ձևավորելու մեկ այլ միջոց է օգտագործել zi հոմոֆոնիկ նիշը (子) որպես հարգալից անվան առաջին նիշ: Օրինակ, Գոնսուն Ցիաոյի հարգալից անունը Ձիչան էր (子產), իսկ Դու Ֆուինը՝ Ձիմեի (子美)։ Նաև սովորական էր հարգալից անուն ստեղծելիս որպես առաջին նիշ օգտագործել այն, որն արտահայտում է կրողի ծննդյան աստիճանը նրա ընտանիքի եղբայրների միջև: Այսպիսով, Կոնֆուցիոսը, որի անունը Կոն Ցիու էր (孔丘), ստացել է Ճոննի (仲尼) հարգալից անունը, որտեղ առաջին նիշը՝ Ճոնը ցույց է տալիս, որ նա իր ընտանիքում ծնված երկրորդ որդին էր։ Սովորաբար օգտագործվող նիշերն են bo (伯) առաջինի համար՝ ճոն (仲) երկրորդի համար՝ շու (叔 երրորդի համար, ձի (季) կրտսերի համար, եթե ընտանիքում կար երեքից ավելի արու զավակ: Գեներալ Սուն Ձիանի չորս որդիների անուններն էին Սուն Ցի, (伯符, Պոֆու), Սուն Ցուան (仲謀, Ճոնմոու), Սուն Յի (叔弼, Շուպի) և Սուն Քուան (季佐, Ձիծուո)[4]։
Ավանդական Չինաստանում երեխաներին անուն տալու հարցը շատ կարևոր էր [5]։ Հյուսիսային Ցի դինաստիայի Յան Ճիտուին պնդում էր, որ եթե ի ծնե տրված անվան նպատակն է տարբերել մեկ անձին մյուսից, հարգալից անունը պետք է արտահայտի կրողի բարոյական ամբողջականությունը:
Մինչև քսաներորդ դարը կորեացիներին, վիետնամցիներին և ճապոնացիներին կոչում էին նաև իրենց հարգալից անուններով: Այս ավանդույթը օգտագործվել է նաև որոշ մոնղոլների և մանջուրների կողմից։
Օրինակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չինարեն | Ազգանուն | Անուն | Հարգալից անուն |
---|---|---|---|
Lǎozǐ 老子 | Lǐ 李 | Ěr 耳 | Bóyáng 伯陽 |
Kǒngzǐ (Confucius) 孔子 | Kǒng 孔 | Qiū 丘 | Zhòngní 仲尼 |
Sūnzǐ (Sun Tzu) 孫子 | Sūn 孫 | Wǔ 武 | Chángqīng 長卿 |
Cáo Cāo 曹操 | Cáo 曹 | Cāo 操 | Mèngdé 孟德 |
Guān Yǔ 關羽 | Guān 關 | Yǔ 羽 | Yúncháng 雲長 |
Liú Bèi 劉備 | Liú 劉 | Bèi 備 | Xuándé 玄德 |
Zhūgé Liàng 諸葛亮 | Zhūgé 諸葛 | Liàng 亮 | Kǒngmíng 孔明 |
Zhào Yún 趙雲 | Zhào 趙 | Yún 雲 | Zǐlóng 子龍 |
Lǐ Bái 李白 | Lǐ 李 | Bái 白 | Tàibái 太白 |
Sū Dōngpō 蘇東坡 | Sū 蘇 | Shì 軾 | Zǐzhān 子瞻 |
Yuè Fēi 岳飛 | Yuè 岳 | Fēi 飛 | Péngjǔ 鵬舉 |
Yuán Chónghuàn 袁崇煥 | Yuán 袁 | Chónghuàn 崇煥 | Yuánsù 元素 |
Liú Jī 劉基 | Liú 劉 | Jī 基 | Bówēn 伯溫 |
Táng Yín 唐寅 | Táng 唐 | Yín 寅 | Bóhǔ 伯虎 |
Máo Zédōng 毛澤東 | Máo 毛 | Zédōng 澤東 | Rùnzhī 潤之 |
Hồ Chí Minh 胡志明 | Nguyễn 阮 | Sinh Cung 生恭 | Tất Thành 必誠 |
I Sunsin 李舜臣 | I 李 | Sunsin 舜臣 | Yeohae 汝諧 |
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Wilkinson, Endymion Porter (2018). Chinese History: A New Manual. Cambridge, MA: Harvard University Asia Center. էջեր 143–145. ISBN 978-0998888309.Wilkinson, Endymion Porter (2018). Chinese History: A New Manual. Cambridge, MA: Harvard University Asia Center. pp. 143–145. ISBN 978-0998888309.
- ↑ «Qū lǐ shàng» 曲禮上 [Summary of the Rules of Propriety Part 1]. Lǐjì 禮記 [Book of Rites]. Line 44. «A son at twenty is capped, and receives his appellation....When a daughter is promised in marriage, she assumes the hair-pin, and receives her appellation.»
- ↑ «Language Log » Sun Yat-sen, Chiang Kai-shek, Mao Zedong». Վերցված է 2024-08-05-ին.
- ↑ (孫破虜吳夫人,吳主權母也。 ... 與弟景居。 ... 生四男一女。) Sanguozhi vol. 50.
- ↑ Adamek, Piotr (2017). A Good Son is Sad If He Hears the Name of His Father: The Tabooing of Names in China as a Way of Implementing Social Values. London: Routledge. ISBN 9780367596712.