Jump to content

Հանաֆուդա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
A typical setup of hanafuda for the game of Koi-Koi, on top a red zabuton with a peony pattern.
Հանաֆուդա քարտերի դասակարգում «Կոյ-Կոյ» խաղի համար

Հանաֆուդա (ճապ.՝ 花札[1][2]), ճապոնական խաղաքարտերի տեսակ։ Դրանք սովորաբար ավելի փոքր են քան արևմտյան խաղաքարտերը, բայց ավելի հաստ են և կոշտ[3]։ Յուրաքանչյուր քարտի երեսին պատկերված են բույսեր, տանզակու (短冊), կենդանիներ, թռչուններ կամ մարդածին առարկաներ[4][5]։ Քարտերից միայն մեկի վրա մարդ է պատկերված։ Հետևի կողմը սովորաբար դատարկ է, առանց որևէ դիզայնի, և ավանդաբար գունավորված է կամ կարմիր, կամ սև։ Հանաֆուդան օգտագործվում է տարբեր խաղեր խաղալու համար, ներառյալ Կոյ-Կոյ և Հաչի-Հաչի։

Ճապոնիայից դուրս

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորեայում հանաֆուդան հայտնի է որպես հվատու (կորեերեն՝ 화투) և պատրաստված է պլաստմասից՝ հյուսվածքային հետևի կողմով[6]։ Ամենահայտնի խաղը Գո-Ստոպ-ն է (կորեերեն՝ 고스톱), որը սովորաբար խաղում են հատուկ տոների ժամանակ, ինչպիսիք են Լուսնային Նոր տարին և Չուսոկը (կորեերեն՝ 추석)[7][8]։

Հավայան կղզիներում հանաֆուդան օգտագործվում է Սակուրա թղթախաղ խաղալու համար[9]։ Հանաֆուդա խաղում են նաև Միկրոնեզիայում, որտեղ այն հայտնի է որպես հանահուդա և օգտագործվում է չորս հոգանոց խաղ խաղալու համար, որը հաճախ խաղում են զույգերով[10]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաղաքարտերը Ճապոնիա են բերել պորտուգալացիները 16-րդ դարի կեսերին։ Պորտուգալական քարտերի տուփը բաղկացած էր 48 խաղաքարտերից՝ չորս խմբերով՝ բաժանված 12 շարքերի։ Ճապոնական արտադրության առաջին տախտակամածները, որոնք պատրաստվել են Տենշոյի ժամանակաշրջանում (1573–1592) ընդօրինակում են պորտուգալական քարտերը և կոչվում են Տենշո Կարուտա[11]։ Երբ Ճապոնիան 1633 թվականին խզեց բոլոր կապերը արևմտյան աշխարհի հետ, օտարերկրյա խաղաքարտերն արգելվեցին[12]։

1648 թվականին Տենշո Կարուտան արգելվել է Տոկուգավա շոգունատի կողմից[13]։ Արգելքի ընթացքում քարտերով խաղերը դեռ հայտնի էին մնում, ինչը հանգեցրեց նոր քարտերի ձևավորմանը։ Ամեն անգամ, երբ որոշակի դիզայնով քարտերի խաղը չափազանց տարածված էր դառնում, կառավարությունն արգելում էր այն, որն այնուհետև դրդում էր ստեղծել նոր դիզայն։ Այս խաղը կառավարության և ապստամբ խաղամոլների միջև հանգեցրեց ավելի ու ավելի վերացական և մինիմալիստական ​​տարածաշրջանային դիզայնի ստեղծմանը (地方札)։ Այս ձևավորումներն ի սկզբանե կոչել են Յոմի Կարուտա՝ ի պատիվ 1680-ական թվականներին հայտնի «Յոմի» խաղի[14]։

Մեյվա, Անեի և Տենմեի դարաշրջանների ընթացքում (մոտավորապես 1764–1789 թթ.) Մեկուրի կոչվող խաղը զբաղեցրեց Յոմի խաղի տեղը։ Այն այնքան հայտնի դարձավ, որ Յոմի Կարուտան վերանվանվեց Մեկուրի Կարուտա։ «Մեկուրին» նման է չինական ձկնորսական քարտային խաղերին[15]։ Քարտերն այնքան տարածված են դարձել մոլախաղերի համար, որ դրանք արգելվել են 1791 թվականին՝ Կանսեի ժամանակաշրջանում։ Մյուս կողմից, Ուտա-գարուտա խաղաքարտերը, ինչպիսին է Հյակունին Իշուն, պաշտոնապես թույլատրվում էին՝ որպես կրթության համար շահավետ։ Այսպիսով, վաղ հանաֆուդաների երեսի վրա գրվում էին հին բանաստեղծություններ՝ դրանք քողարկելով որպես Ուտա-գարուտա։

Հանաավասեի (հանաֆուդայի նախորդ տարբերակի) ամենավաղ հիշատակումը 1816 թվականին է։ Ամենավաղ քարտերը պարունակում էին 12, 20 և նույնիսկ 32 խմբեր, որոնցից յուրաքանչյուրը ուներ մեկ բարձրարժեք քարտ, մեկ տանզակու քարտ և երկու ցածրարժեք քարտ[16]։

Marufuku Nintendo Card Company building in Shimogyō-ku, Kyoto.
Marufuku Nintendo Card ընկերության շենքը Շիմոգյո-կու-ում, Կիոտո

Մեիձի ժամանակաշրջանում թղթախաղերը թույլատրվեցին իշխանությունների կողմից։

1889 թվականին Ֆուսաջիրո Յամաուչին հիմնեց Նինթենդոն՝ ձեռքով պատրաստված հանաֆուդա արտադրելու և վաճառելու նպատակով[17]։ Նինթենդոն կենտրոնացավ համակարգչային խաղերի ստեղծման վրա 1970-ականներից, սակայն շարունակում է քարտեր արտադրել Ճապոնիայում, ներառյալ թեմատիկ հավաքածուները՝ հիմնված Մարիոյի, Պոկեմոնի և Կիրբիի վրա[18][19][20]։ Կոյ-Կոյ խաղը, որը խաղվում է հանաֆուդա քարտերով, ներառված է Նինթենդոյի սեփական Clubhouse Games (2006) խաղի մեջ Nintendo DS-ի համար և Clubhouse Games:51 Worldwide Classics խաղի մեջ (2020) Nintendo Switch-ի համար[21]։

Չնայած ժամանակակից ճապոնական հանաֆուդան այսօր հիմնականում արտադրվում է Օիշի Տենգուդոյի (1800) կամ Նինթենդոյի (1889) կողմից, տասնյակ ուրիշ կազմակերպություններ արտադրում են հանաֆուդա, օրինակ՝ Angel, Tamura Shogundo, Matsui Tengudo, Ace, Maruē, և շատ ուրիշներ[22]։

Քարտեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր առմամբ կա 48 քարտ՝ բաժանված տասներկու խմբերի, որոնք ներկայացնում են տարվա ամիսները։ Յուրաքանչյուր խումբ տարբերվում է հատուկ նշանակված ծաղիկով և ունի չորս քարտ[23]։ Լրացուցիչ մի դատարկ քարտ կարող է ներառվել որպես փոխարինող քարտ։ Կորեական հվատու տախտակամածներում մի քանի ջոկերի քարտեր (조커패) տալիս են տարբեր բոնուսներ[24]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ McLeod, John. «Games played with Flower Cards». pagat.com. Արխիվացված օրիգինալից August 6, 2018-ին. Վերցված է 20 December 2017-ին.
  2. ↑ Pakarnian, John, "Game Boy: Glossary of Japanese Gambling Games", Metropolis, January 22, 2010, p. 15.
  3. ↑ «Hanafuda | cards». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից September 6, 2019-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  4. ↑ «映画「ちはやふる」の隠れた聖地！京都・大石天狗堂». ORICON NEWS. April 13, 2018. Արխիվացված օրիգինալից October 6, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  5. ↑ «The Sloperama Hanafuda/Go-Stop Zone». www.sloperama.com. Արխիվացված օրիգինալից April 1, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  6. ↑ «[한국이 모르는 일본] [4] 화투의 탄생». news.zum.com (կորեերեն). 2016-06-17. Արխիվացված օրիգինալից August 9, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  7. ↑ Encyclopedia of Korean Seasonal Customs: Encyclopedia of Korean Folklore and Traditional Culture Vol. 1 (անգլերեն). The National Folk Museum of Korea (South Korea) 길잡이미디어. 2014-10-30. էջ 103. ISBN 978-89-92128-92-6.
  8. ↑ «⑧추석에 빠질 수 없는 '국민놀이' 화투의 비밀». 일요시사 (կորեերեն). 2013-09-17. Արխիվացված օրիգինալից January 15, 2018-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  9. ↑ «Hanafuda - Hawaii style». West Hawaii Today (ամերիկյան անգլերեն). 2012-02-05. Արխիվացված օրիգինալից August 9, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  10. ↑ Iramk, Charlene. «Hanahuda». Hanahuda. Արխիվացված օրիգինալից July 16, 2020-ին. Վերցված է 17 September 2020-ին.
  11. ↑ Depaulis, Thierry (2009). "Playing the Game: Iberian Triumphs Worldwide". The Playing-Card. Vol 38-2, p. 134-137.
  12. ↑ Harris, Blake J., Console Wars: Sega, Nintendo, and the Battle that Defined a Generation, It Books, 2014-May-13. 978-0062276698. "Chapter 5"
  13. ↑ Mann, Sylvia; Wayland, Virginia (1973). The Dragons of Portugal. Farnham: Sanford. էջ 46.
  14. ↑ Kuromiya Kimihiko. (2005). "Kakkuri: The Last Yomi Game of Japan". The Playing-Card, Vol 33-4. p. 232-235.
  15. ↑ McLeod, John; Dummett, Michael (1975). «Hachi-Hachi». The Playing-Card. 3 (4): 26–39.
  16. ↑ «江戸時代～昭和時代 伝統の花札一覧 - 日本かるた文化館» (ճապոներեն). Վերցված է 2023-10-13-ին.
  17. ↑ Ashcraft, Brian (March 30, 2022). «The Traditional Beauty Of Nintendo's Playing Cards». Kotaku. Վերցված է March 30, 2022-ին.
  18. ↑ «Nintendo To Release Mario-Themed Japanese Playing Cards». Kotaku Australia (ավստրալիական անգլերեն). 2015-10-21. Արխիվացված օրիգինալից February 8, 2022-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  19. ↑ «Koi-koi! Nintendo's Pokemon hanafuda cards hitting Japan». Destructoid (english). October 24, 2013. Վերցված է 2021-02-23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(չաշխատող հղում)
  20. ↑ «「星のカービィ」が花札に オリジナル役も収録». ねとらぼ (ճապոներեն). Արխիվացված օրիգինալից February 25, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  21. ↑ Lane, Gavin (May 25, 2020). «Nintendo Shares A Handy Infographic Featuring All 51 Worldwide Classic Clubhouse Games». Nintendo Life. Արխիվացված օրիգինալից May 26, 2020-ին. Վերցված է 2020-07-21-ին.
  22. ↑ «Japanese Hanafuda Brands». Ways To Play (անգլերեն). 1969. Վերցված է 2023-10-13-ին.
  23. ↑ «Hanafuda: Japanese "Flower Cards" Designed to Circumvent Ban on Western Decks». 99% Invisible (ամերիկյան անգլերեն). November 2, 2018. Արխիվացված օրիգինալից February 25, 2021-ին. Վերցված է 2021-02-23-ին.
  24. ↑ Sloper, Tom. «Go-Stop». www.sloperama.com. Արխիվացված օրիգինալից October 3, 2020-ին. Վերցված է 20 December 2017-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հանաֆուդա&oldid=10105586» էջից